Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Fearaim fáilte roimh an Aire Stáit. Tá leasú Uimh. 1 as ord.

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Táim ag plé le leasú Uimh. 2, in ainm na dTeachtaí Ó Snodaigh, Ó Dálaigh agus Ní Fhearghail. Eascraíonn na moltaí seo as imeachtaí an choiste, is iad sin leasuithe Uimh. 2, 39, 46, 49 go dtí 51, go huile, 67 agus 305. Tá baint acu le chéile agus pléifear le chéile iad.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 2:

I leathanach 7, idir línte 21 agus 22, an méid seo a leanas a chur isteach:

“(c) tríd an míniú seo a leanas a chur in ionad an mhínithe ar ‘cúirt’:

“ciallaíonn ‘cúirt’ aon bhinse de chuid comhlacht poiblí a gcumhachtaítear dó le dlí cearta agus dliteanais na bpáirtithe atá os a chomhair a chinneadh;”,”.

Is trua nach raibh níos mó ama againn muid féin a eagrú i gcomhthéacs an ghrúpa leasuithe seo, ach is é sin mar atá sé. Baineann na leasuithe seo ar fad - Uimh. 2, 39, 46, 49 go dtí 51, go huile, 67 agus 305 - le cúrsaí dlí agus cúirte agus aitheantas cuí a bheith tugtha don Ghaeilge os comhair na cúirte. Ní dhearnamar plé ar roinnt de na leasuithe seo ar Chéim an Choiste. Is trua nár ghlac an tAire Stáit leis an gcomhairle uainn mar a ghlac sé le roinnt de na leasuithe eile agus gur chuir sé a chuid leasuithe féin isteach. Tá roinnt díobh bunaithe ar an méid a bhí le rá ag an mbreitheamh sa chúirt mar gheall ar cheisteanna Gaeilge. Chomh maith leis sin, tá na leasuithe gafa lena lán de na cásanna cúirte atá tógtha agus á dtógáil maidir le cearta Gaeilge a fháil os comhair na cúirte. Tá saghas dabht ann maidir leis an seasamh nó an stádas oifigiúil atá ann sa chúirt.

Tá leasú Uimh. 2 simplí go leor. Is iarracht atá ann míniú a thabhairt ag tús an Bhille ar an méid go díreach atá i gceist leis an bhfocal "cúirt". Is gá é sin a dhéanamh mar uaireanta ní bhíonn gach uile chúirt clúdaithe nuair a luaitear "cúirt". Sa chás seo, táimid ag déanamh cinnte de go mbeidh an Coimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre, a bunaíodh in 2015, clúdaithe in aon cheann de na cearta atá ag Gaeilgeoirí os comhair na cúirte - cearta a luaigh an Teachta Fergus O'Dowd in 2003, chun aitheantas a thabhairt dó anois. Dúirt sé an tráth sin - beagnach 20 bliain ó shin - go raibh fadhb ann. Ní cóir go mbeadh orainn é sin a phlé, fiú amháin, ar an gCéim seo ach ba chóir an reachtaíocht a thabhairt cothrom le dáta ionas go mbeidh, i gcás an leasaithe seo, an binse seo luaite agus clúdaithe ag na cearta teanga atá i gceist.

Baineann leasuithe Uimh. 39 agus 49 go 51, go huile, leis an méid a dúirt an Breitheamh Úna Ní Raifeartaigh. Níl mé chun é ar fad a léamh mar tá sé cuíosach fada ach impím ar dhaoine a bhfuil spéis acu sa cheist seo féachaint ar an méid a dúirt sí. Dúirt sí go raibh stádas oifigiúil ann ó thaobh na gcúirteanna de ach nach raibh aitheantas cuí á thabhairt don stádas sin. Tá sí an-eolach. Chuaigh sí chomh fada le rá go raibh na cúirteanna sa Stát seo ag cur i gcoinne na Gaeilge. Is rud mór é go ndúirt breitheamh an méid sin. Dúirt sí go bhfuil teipthe ar sheirbhísí do Ghaeilgeoirí os comhair na gcúirteanna de bharr an cur i gcoinne sin. Agus é sin ráite ag an mbreitheamh, ba chóir go mbeifear ag déanamh beart de réir an bhriathair. Is é seo an deis atá againn. Dúirt an tAire Stáit cheana go bhfuil áiteanna níos cuí don fhoráil seo ach is é seo an bealach is tapa. Tá deis againn déileáil leis an fhadhb seo chomh tapa agus is féidir, seachas a bheith ag fanacht ar reachtaíocht eile agus seans ann nach dtiocfaidh sí riamh. Tá a fhios againn ón Dáil dheireanach cé chomh fada is a thógann sé reachtaíocht maidir le breithiúna agus a leithéid a reáchtáil. Tógann sé i bhfad Éireann níos faide ná mar is cóir, b'fhéidir chomh fada is a thógann reachtaíocht faoin nGaeilge. In ainneoin tuairisc i ndiaidh tuairisce ag déileáil leis an gceist seo a fháil, ba chóir dúinn aithint go bhfuil fadhb bhunúsach ann. Níl aon leasú ag teacht ón Rialtas chun déileáil leis an méid a d'aithin an Breitheamh Uí Raifeartaigh. Ba chóir dúinn glacadh leis na leasuithe atá molta agam anseo. Muna bhfuil an tAire Stáit sásta é sin a dhéanamh, ba chóir dó féachaint athuair ar an bhfoclaíocht atá agam. Má tá fadhb ann, ba chóir dó leasú a mholadh sa Seanad chun déanamh cinnte de go bhfuil an cheist seo pléite agus go ndéileálfar leis sa deireadh thiar thall.

Déanann leasú Uimh. 39 cinnte de go bhfuil sé de cheart ag daoine ateangaireacht ó theanga amháin go teanga eile a bheith acu sna cúirteanna. Ní tharlaíonn sé sin. Níl an ceart sin ag daoine atá os comhair cúirte agus atá ag iarraidh go reáchtálfar an cás trí Ghaeilge. Is ceart bunúsach é atá ann i mbeagnach gach uile thír eile san Eoraip ina bhfuil stádas oifigiúil ag teangacha difriúla. Go minic is teangacha nach bhfuil an oiread sin daoine á labhairt a bhíonn i gceist ach faigheann na teangacha sin stádas agus meas ó na cúirteanna go fóill. Ní tharlaíonn sé sin anseo. Impím ar an Aire Stáit féachaint athuair air seo. Dúirt sé go ndéanfadh sé smaoineamh ar an leasú a bhí agam mar gheall ar an gceist seo - Uimh. 39 atá i gceist anois - agus go dtiocfadh sé ar ais lena leasú féin ar an gCéim seo ach níor tharla sé sin. Níl a fhios agam ar bhuail sé leis an tSeirbhís Cúirteanna mar a bhí i gceist aige chun go mbeadh a fhios againn go cinnte go raibh athruithe ag teacht sna cúirteanna. B'fhéidir nach bhfuil gá leis seo más rud é go bhfuil na hathruithe sin ag teacht. Ní cóir go mbeadh gá leis mar tá aitheantas tugtha do stádas na Gaeilge sa Bhunreacht. Tá an leasú seo ar an mBille curtha chun cinn agam toisc nach bhfuil an t-aitheantas cuí á thabhairt in ainneoin an Bhunreachta. Tá súil agam go mbeidh an tAire Stáit sásta glacadh leis an leasú.

Déanann leasuithe Uimh. 40 go dtí 42, go huile, 47, 48 agus 305 déileáil le ceart daoine atá os comhair cúirte an cás a chloisteáil ina dteanga féin, is é sin, go mbeadh ateangaireacht ann.

Pa Daly (Kerry, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Mar gheall ar leasú Uimh. 2, níl ach cúpla focal a rá. Mhol Teachta Dála de chuid Fhine Gael, an Teachta O'Dowd, é in 2003 chun an seanmhíniú ar "cúirt" san Acht a fheabhsú. Baineann sé seo le héagóir atá ann. Tá cearta teanga ann i mbinsí fiosrúcháin ar leith ach níl siad ann i mbinsí eile. Srianann an tAcht cearta teanga cúirte do bhinsí a bunaíodh faoi na hAchtanna a bhí i bhfeidhm roimh 2002 amháin. I gcás binsí nua fiosrúcháin a bunaíodh ó shin agus iad a bhunófar amach anseo, an Coimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre a bunaíodh in 2015 ina measc, is cosúil nach bhfuil aon cheart ag Gaeilgeoirí labhairt os a gcomhair ina dteanga féin. Is fadhb í seo a d'aithin an Teachta O'Dowd beagnach 20 bliain ó shin. Ní cóir go mbeadh orainn í a phlé, fiú ag an staid seo, ach an reachtaíocht a thabhairt suas chun dáta ionas go mbeadh aon bhinse bunaithe ag aon chomhlacht poiblí ag am ar bith clúdaithe.

Mar a dúirt an Teachta Ó Snodaigh, nuair a deireann breitheamh chomh sinsearach leis an mBreitheamh Úna Ní Raifeartaigh nach bhfuil cearta cothroma ag dream amháin, b'éigean don Rialtas aire a thabhairt di. Dúirt sí go bhfuil na cúirteanna ag cuidiú le linguicide ina aghaidh na teanga agus nach bhfuil seirbhís leordhóthanach ar fáil in aon chor. Níl leasú ar bith ag an Rialtas chun an cúiseamh sin a fhreagairt ach go bhfuil sé ag amharc ar chinneadh statutory instruments a aistriú go Gaolainn in am réasúnta. Ní chreideann an Rialtas seo i gcearta teanga.

Táim bródúil leasú Uimh. 39 a thabhairt os comhair na Dála faoina mbeadh ceart ag daoine seirbhísí aistriúcháin bhéil chomhuaineach a bheith acu. Dúirt an tAire Stáit sa chomhchoiste go gcreideann sé go bhfuil an córas ag obair faoi láthair in ainneoin na fianaise agus an méid a dúirt an Breitheamh Uí Raifeartaigh. Tá sé soiléir nach raibh aon teagmháil ag an Aire Stáit le daoine a bhí ag iarraidh a gcearta a fháil sna cúirteanna. Gheall an tAire Stáit go bpléifeadh sé leasú leis an tSeirbhís Cúirteanna agus go mbeadh sé ar ais le leasú dá chuid féin. An raibh aon chruinniú ann? Ní bheadh aon fhadhb leis na cúirteanna Eorpacha leis sin. Is trua nach bhfuil dearbhú anseo.

Baineann leasuithe Uimh. 40 go dtí 42, go huile, 47 agus 48 le cearta do dhaoine a gcásanna a phlé as Gaeilge. Fúthu, bheadh breitheamh nó giúiré in ann an Ghaolainn a thuiscint. Ba chóir go mbeadh cáipéisí cúirte sa teanga is fearr leis an duine atá os comhair na cúirte. Níl an t-éileamh sin míréasúnta. Dá mbeadh ar dhuine a labhraíonn an Béarla a chás nó a cás a phlé i nGaeilge, bheadh raic ann. I dtír inar crochadh duine sa Teach Dóite 250 bliain ó shin, cén fáth go bhfuil sé all right go mbeadh duine ón nGaeltacht curtha san áit chéanna inniu? Chuir an Rialtas na riachtanais go mbeadh leibhéal Gaeilge áirithe ag dlíodóirí agus aturnaetha ar ceal in 2008. Bhí ar gach dlíodóir beagáinín Gaeilge a bheith aige nó aici. Anois, níl Gaeilge shásúil acu agus tá fadhbanna againn le breithiúna a fháil a bhfuil Gaeilge acu. Tá an baol ann nach mbeadh Gaeilge ag breitheamh sa Chúirt Uachtarach, áit a bhfuil dualgais ar bhreithiúna Bunreacht na hÉireann a thuiscint as Gaolainn. Faoi leasú Uimh. 50, bheadh ar 20% de dhlíodóirí nua an Ghaeilge a bheith acu faoi 2030. Is é sin an aidhm chéanna atá ann do na seirbhísí poiblí. Molaim na leasuithe sin.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ba mhaith liom soiléiriú a fháil. Tá leasú ann, Uimh. 67, a bhfuil m'ainm air. Tá sé sa ghrúpa seo.

Ach ní bhaineann sé leis an ábhar seo. Baineann sé le comhlacht poiblí má tá folúntas ann. Níl a fhios agam anois.

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Táimid ag déileáil leis anois agus mura labhraíonn an Teachta anois ní bheidh an seans aici níos déanaí.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Is é an rud atá i gceist agam anseo ná go mbeidh sprioc ama i gceist, is é sin spriocdháta, an 31 Nollaig 2025. Ba mhaith liom an deis a thapú chun a rá go bhfuil gá le spriocdháta. Ghlac an tAire Stáit le cuid den chomhairle uainn go bhfuil gá le spriocdháta, agus ar a laghad tá iarracht déanta aige ach, tríd is tríd, tá easpa spriocdháta i gceist agus easpa dáiríreachta ó thaobh an Bhille seo a chur i gcrích. Bím sa Chathaoir anseo agus cuirim brú ar na Teachtaí cloí leis na rialacha. Táimid ag tosú le leasú Uimh. 2. Tá leasú Uimh. 1 rialaithe as ord. Cuireann an leasú sin an rud i gcomhthéacs mar má tá leasú Uimh. 1 as ord, níl le déanamh agam ansin ach comhthéacs a chur ar an mBille seo arís, an fáth go bhfuil gá leis an mBille agus an rud atá á iarraidh ag an Bille seo a chur ina cheart mar tá an leasú sin as ord. Ní cothaíonn sé sin muinín ionam go bhfuil an tAire Stáit i ndáiríre in ainneoin go bhfuil cuid de na moltaí glactha aige. Tiocfaidh mé ar ais go dtí na pointí sin.

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ba mhaith liom a shoiléiriú don Teachta an bealach ina láimhseáiltear na rudaí seo. Tuigim go mbíonn teagmháil idir Oifig na mBillí agus an Roinn ó thaobh na leasuithe seo a chur le chéile i ngrúpaí.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Maidir le leasú Uimh. 2, beimid ag tógáil ar líon agus leibhéal na seirbhísí atá ar fáil trí Ghaeilge trí fheidhmiú an phlean náisiúnta agus trí chóras na gcaighdeán ar bhonn céimnithe tomhaiste. Caithfimid a bheith airdeallach agus muid ag tabhairt leasuithe isteach ar an reachtaíocht agus ar an tionchar a d'fhéadfadh siad a imirt ar reachtaíocht eile. Ní shílim dá réir go mbeidh sé ciallmhar míniú ar an téarma "cúirt" a fhorbairt faoi láthair sa reachtaíocht seo. Tá tuiscint fhorleathan ann ar céard is cúirt ann agus níor mhaith liom é sin a chur as riocht. Mar sin, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo.

Maidir le leasú Uimh. 39, baineann an leasú seo le "ní mór" a chur in ionad "féadfaidh" sa mhéid is a bhaineann sé le córas ateangaireachta a chur ar fáil sna cúirteanna. De réir mar a thuigim, tá an córas seo i bhfeidhm cheana féin agus ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo mar sin.

Tógfaidh mé leasuithe Uimh. 46 agus 49 le chéile. Is féidir leas a bhaint as ceachtar den dá theanga oifigiúil in aon chúirt, in aon phléadáil iontu, nó in aon doiciméad a eisítear ó aon chúirt. Tá dualgas ar an gcúirt a chinntiú go bhféadfadh aon duine éisteacht a fháil sa teanga oifigiúil is rogha leis nó léi. Mar a mhínigh mé ar Chéim an Choiste, má tá an Stát nó comhlacht poiblí mar pháirtí in imeachtaí sibhialta os comhair cúirte, bainfidh an Stát nó aon chomhlacht poiblí úsáid as an teanga oifigiúil, Béarla nó Gaeilge, atá roghnaithe ag an bpáirtí eile. Má tá níos mó ná páirtí amháin eile i gceist, beidh cinneadh le déanamh ag an Stát nó ag an gcomhlacht poiblí cibé teanga oifigiúil a bheadh réasúnach a úsáid sa chás sin. De bharr go mbeidh an tseirbhís trí Ghaeilge trasna an chórais Stáit i bhfad níos láidre faoi 2030, an Roinn Dlí agus Cirt agus an tSeirbhís Cúirteanna san áireamh, ní féidir liom glacadh leis an leasú seo. Má tá an Stát nó comhlacht poiblí mar pháirtí in imeachtaí sibhialta os comhair cúirte, bainfidh an Stát nó an comhlacht poiblí úsáid as an teanga oifigiúil, Gaeilge nó Béarla, atá roghnaithe ag an bpáirtí eile. Má tá níos mó ná páirtí amháin eile i gceist, beidh cinneadh le déanamh ag an Stát nó ag aon chomhlacht poiblí faoi cibé teanga oifigiúil a bheadh réasúnach sa chás, ach más rud é go bhfuil na dualgais seo á sárú ag comhlacht poiblí, ba chóir an duine nó aon duine é sin a threorú chun gearán a dhéanamh leis an gCoimisinéir Teanga mar go bhfuil sé de cheart acu faoin Acht é sin a dhéanamh. Ar an mbonn sin, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo.

Maidir le leasuithe Uimh. 50 agus 51, aontaím gur chóir go mbeadh líon leordhóthanach breitheamh inniúil sa Ghaeilge chun seirbhís dhátheangach d'ardchaighdeán a chur ar fáil don phobal. Mar atá ráite agam roimhe seo, ní dóigh liom gur chóir é seo a dhéanamh tríd an leasú. Tá cur amach ag daoine ar an bpróiseas atá ann chun breitheamh a cheapadh agus tá gealltanas sa chlár Rialtais go ndéanfar an Bille fá Choimisiún um Cheapacháin Bhreithiúnacha a achtú. Tá an-obair ar siúl maidir leis an mBille sin faoi láthair.

Anuas ar sin tugadh isteach Acht na ndlíchleachtóirí ar an 9 Iúil 2008 freisin agus foráiltear le halt 2 den Acht go dtabharfaidh Dlí-Chumann Corpraithe na hÉireann aird ar bheartas an Rialtais maidir le dátheangachas agus go ndéanfaidh sé gach beart réasúnta chun a chinntiú go mbeidh líon leordhóthanach aturnaetha in ann an dlí a chleachtadh trí Ghaeilge. Bunaíodh clár Gaeilge in Óstaí an Rí agus i nDlí-Chumann Corpraithe na hÉireann faoin Acht seo chomh maith. Tá an clár seo cothrom le dáta agus tá sé ar fáil go poiblí ar shuíomh Idirlín na n-eagraíochtaí seo.

Tá oifig mo Roinne tar éis radharc fadtéarmach a ghlacadh maidir leis an gceist seo. Tá an-chuid oibre ar bun i láthair na huaire chun tacaíochtaí a chur ar fáil do chleachtóirí a bhfuil suim acu seirbhísí trí Ghaeilge a chur ar fáil don phobal. Déantar maoiniú a chur ar fáil do chúrsaí Gaeilge in institiúidí tríú leibhéal in Éirinn faoi Thionscnaimh Ardscileanna Gaeilge. Soláthraíonn an Roinn maoiniú do 12 chúrsa tríú leibhéal speisialaithe i réimsí eile aistriúcháin, léirmhínithe, agus dlí. Luíonn sé le réasún go mbeidh na cleachtóirí seo ar fáil lena gceapadh mar bhreithimh amach anseo. Ar na cúiseanna sin ní bheidh mé ag glacadh leis na leasuithe seo.

Maidir le leasú Uimh. 66, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo. Tháinig an t-alt seo i bhfeidhm go huathoibríoch cheana féin i mí Iúil 2006 agus dá bhrí sin ní gá le dáta tosach feidhme.

Maidir le leasú Uimh. 305, mar a luaigh me cheana, tá sé de cheart ag aon duine an Ghaeilge a úsáid in aon chúirt sa tír seo cheana féin, is cuma cén fáth a bhfuil siad ann: mar fhinné, mar chosantóir, mar ghearánach nó mar íospartach. Faoin mBille, leasaítear na hailt a bhaineann le toghairm giúiréithe agus d'fhógair an tAcht i gcomhréir leis sin chun foráil a dhéanamh maidir le fógra dátheangach a eisiúint ar a dhéantar duine a thoghairm chun fónamh mar ghiúróir. Tá an fhoráil á lorg ag pobal labhartha na Gaeilge le fada agus mar sin ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá sé á rá ag an Aire Stáit go bhfuil sé de chead ag aon duine Gaeilge a úsáid os comhair na cúirte i gcás go mbeadh daoine ag tógáil an cháis nó má tá an cás á thógáil i gcoinne an Stáit agus gur féidir leo an Ghaeilge a roghnú sa chás sin. Tá breall ar an Aire Stáit. Má théim isteach sa chúirt, is féidir liom cás cúirte a bheith agam i mBéarla le moill agus tá moilleanna sna cúirteanna. Ach ó thaobh stádas na Gaeilge de, cuirtear leis an moill sin. Ní féidir liom, dá réir, go huathoibríoch dul isteach agus an ceart agus an stádas ceannann céanna a bhaint amach. Tá moill ann toisc nach bhfuil na breithimh ann le Gaeilge, nach bhfuil na dlíodóirí ná na habhcóidí ar fáil chomh flúirseach is gur chóir. Tá daoine agus breithimh den scoth ann agus tá daoine eile nach bhfuil amhlaidh. Tá daoine ar na binsí nach bhfuil Gaeilge acu. Tá roinnt eile freisin nach bhfuil tuiscint acu ar an mBunreacht i nGaeilge. Tuigeann siad an Bunreacht ach níl an tuiscint i nGaeilge acu.

Táim an-chúramach faoin méid atá á rá agam agus ní mise a bhí á rá an méid seo mar is é seo a bhí á rá laistigh den chúirt ag an mBreitheamh Úna Ní Raifeartaigh nuair a bhí sí ag caint agus ag caitheamh anuas ar an drochshlí a caitheadh leis an nGaeilge agus atá á caitheamh léi laistigh de na cúirteanna faoi láthair. Tá fadhb ann agus í aitheanta ní hamháin agamsa ach, mar a dúirt mo chomhghleacaí níos luaithe, ag an Teachta Fergus O'Dowd 20 bliain ó shin. Níor tharla aon athrú seachas a mhalairt agus is ag dul in olcas atá ceisteanna sna cúirteanna, ní hamháin ó thaobh na Gaeilge de ach ó thaobh a lán rudaí eile, ach táimid anseo ag déileáil le ceist na Gaeilge. Níl an stádas ná an t-aitheantas cuí á thabhairt mar is cóir don Ghaeilge. Is é sin ceann de na bunfhadhbanna. Ba chóir go mbeadh sé mar choinníoll nuair atá breitheamh á roghnú - is é seo ceann de na leasuithe - go bhfuil Gaeilge acu, go bhfuil siad inniúil sa Ghaeilge agus go dtuigeann siad í.

Má tá breitheamh ann gan an tuiscint ar an nGaeilge, conas is féidir leis nó léi an dlí a aithint i gceart nó chomh tapa agus ba chóir dó nó di? Ba chóir don Aire Stáit féachaint athuair ar a bhfuil á rá agam maidir leis na breithiúna.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I ndiaidh Chéim an Choiste, labhair na hoifigigh leis an tSeirbhís Chúirteanna agus dúradh nach bhfuil aon fhadhb seirbhís a fháil i nGaeilge. Má tá an Stát nó comhlacht poiblí mar pháirtí in imeachtaí sibhialta os comhair na cúirte, baineann siad úsáid as an teanga oifigiúil, Gaeilge nó Béarla, atá roghnaithe ag an bpáirtí eile. Má tá níos mó ná páirtí eile i gceist, beidh cinneadh le déanamh ag an Stát nó ag comhlacht poiblí faoi cibé teanga oifigiúil a bheadh réasúnach a úsáid sa chás. Más rud é go bhfuil na dualgais á sárú ag comhlacht poiblí, ba chóir d'aon duine gearán a dhéanamh leis an gCoimisinéir Teanga, mar go bhfuil sé de cheart aige nó aici faoin Acht.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Luaigh mé roinnt de seo ar Chéim an Choiste. Fiú roimhe sin, ardaíodh an cheist seo leis an Aire Stáit ó dhreamanna eile chomh maith. Roimh 2008, bhí céim nó méid áirithe Gaeilge ag 100% de na habhcóidí agus na dlíodóirí anseo; ní raibh sé go huile is go hiomlán cruinn ach bhí Gaeilge acu. Anois, níl ach 2% de na habhcóidí atá cáilithe in ann a n-obair a dhéanamh trí Ghaeilge. Tá sé sin tubaisteach. Tá leasú Uimh. 51 ar cheann de na forálacha trína bhfuilimid ag déanamh cinnte de go mbeidh 20% de na habhcóidí a bheidh á gcáiliú roimh 2030 inniúil sa Ghaeilge. Is é sin an príomhrud atá ag rith trí chuid mhór den stádas seo. Táimid ag iarraidh dul ar ais ar an mbealach ina raibh sé.

Tá seans ann, creid é nó ná creid, go mbeidh breitheamh ar an gCúirt Uachtarach nach mbeadh Gaeilge aige nó aici agus is í an chúirt a dhéanann an cinneadh maidir leis an mBunreacht. Tá sé sin an-dainséireach toisc gurb é an Bunreacht bundoiciméad an Stáit agus is é an seasamh atá ann ná go mbuann an Bunreacht as Gaeilge ar an leagan Béarla – it trumps the other one. Mura bhfuil tuiscint ag an mbreitheamh, tá sé i bhfad níos deacra tuiscint a fháil ar cad a bhí nó a bheidh i gceist nuair atá sé ina bhreitheamh nó sí ina breitheamh agus ag déileáil leis. Tá dainséar ansin. Ní smál é nó níl mé ag caitheamh anuas ar aon bhreitheamh atá ann faoi láthair. Sin mar atá. Caithfimid an fhadhb a aithint agus déileáil léi.

Mairead Farrell (Galway West, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 3:

I leathanach 7, idir línte 24 agus 25, an méid seo a leanas a chur isteach: “ciallaíonn ‘inniúlacht’ i gcomhthéacs na Gaeilge san Acht seo, agus in aon reachtaíocht eile, líofacht de leibhéal B1 nó níos airde ar an gCreat Comhchoiteann Tagartha Eorpach le haghaidh Teangacha;”.

Tá sé dochreidte nach bhfuil seirbhísí Stáit fheiliúnaigh ar fáil i nGaeilge sa Ghaeltacht sa bhliain 2021. Is é sin an bealach a bhfuil sé faoi láthair agus tá a fhios againn é sin. Ar ndóigh, tuigeann muintir na Gaeltachta é sin go rímhaith. Lig an Stát Gaeilgeoirí agus muintir na Gaeltachta síos ar feadh na nglúnta cheana ó thaobh an ceart a bhí agus atá acu a dteanga dhúchais a úsáid ina Stát féin. Tá sé thar am an éagóir seo a chur ina cheart agus a chinntiú go mbeidh deis ag an gcéad ghlúin eile de chainteoirí Gaeilge a saol a chaitheamh trí mheán na Gaeilge más mian leo.

Dá bhrí sin, caithfidh an Rialtas a chinntiú go bhfuil na seirbhísí seo ar fáil sa Ghaeltacht agus tá sé ar an Aire Stáit a dheimhniú go mbeidh an bunleibhéal seo ann chun na seirbhísí seo a chur i bhfeidhm go huile is go hiomlán i nGaeilge sa Ghaeltacht. Impím ar an Aire Stáit glacadh leis an leasú seo. Tá sé ríthábhachtach go bhfuil ardchaighdeán Gaeilge ag na hearcaigh sa státseirbhís agus go bhfuil dóthain fostaithe ann chun déileáil leis na daoine atá ag iarraidh seirbhísí Stáit a úsáid trí mheán na Gaeilge.

Faoinár leasú, bheadh iallach ar an státseirbhís cloí le leibhéal B1 sa Ghaeilge chun go mbeadh sé ag 20% d’earcaigh nua, ar a laghad. Is rud fíorthábhachtach é seo. Ní hamháin go gcuireadh sé sin le seirbhísí trí Ghaeilge a chur ar fáil do Ghaeilgeoirí ach chruthódh sé deiseanna fostaíochta dóibh agus spreagfadh sé ardchaighdeán Gaeilge i measc an phobail freisin. Má bhreathnaímid air go ginearálta agus má bhreathnaímid ar dhaoine atá agus a mbíonn ag caitheamh lá i ndiaidh lae trí mheán na Gaeilge - cuireann Raidió na Gaeltachta agus TG4 an nuacht agus go leor eile ar fáil trí mheán na Gaeilge - tá sé dochreidte nach bhfuil an bunleibhéal B1 seo riachtanach ionas go mbeadh ardchaighdeán ann.

Nílimid ach ag caint ar 20% de na hearcaigh nua ach dhéanfadh sé difríocht ollmhór. Léireodh sé do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta agus dóibh siúd atá ag tógáil a gcuid páistí trí mheán na Gaeilge, rud a bhfuilimid ar fad ag iarraidh go dtarlódh sé, go bhfuil an Stát, an Rialtas agus an tAire Stáit dáiríre faoin leibhéal Gaeilge atá ag teastáil ón státseirbhís agus go mbeadh seirbhísí ar fáil trí mheán na Gaeilge do na daoine sin.

Is é an rud is tábhachtaí agus an bealach is fearr le cinntiú go leanfaidh daoine orthu ag labhairt Gaeilge lena gcuid páistí agus comhghleacaithe ná go gcaithfidh an Stát a léiriú go bhfuil sé sásta an teanga a úsáid; go gcreideann sé go bhfuil sé fíorthábhachtach go mbeadh an Ghaeilge ann; agus go bhfuil sé ina cheart bunúsach dúinn ar fad a bhfuil Gaeilge againn, agus muintir na Gaeltachta ach go háirithe, an Ghaeilge a úsáid pé uair atáimid ag déileáil leis an Stát. Is leasú fíorshimplí ach fíorthábhachtach é seo, atá curtha chun cinn agam agus ag mo chomhghleacaithe agus tá mé ag impí ar an Aire Stáit glacadh leis seo.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Mar a dúirt mo chomhghleacaí ansin, tá an leasú seo ag déileáil le bunchaighdeán inniúlacht an státseirbhísigh. B’fhéidir go raibh i bhfad níos mó daoine sa státchóras 30, 40 nó 50 bliain ó shin a bhí inniúil sa Ghaeilge agus in ann comhrá a bheith acu le daoine mar gheall ar pé gné a raibh siad ag iarraidh déileáil leis an Stát faoi. Tá titim thubaisteach ann le tamall de bhlianta anuas. Tá sé chomh tubaisteach sin gur gá don Stát cinneadh a ghlacadh chun déanamh cinnte de go bhfuil méid áirithe dóibh siúd a bheidh á n-earcú isteach sa státseirbhís ar chaighdeán ar leith.

Bhí díospóireacht chuibheasach fhada againn ar Chéim an Choiste faoi seo, agus nuair a bhí an plé a dhéanamh ag stad réamh-reachtach. Bhí grúpaí ar nós Chonradh na Gaeilge agus Ollscoil Mhá Nuad os ár gcomhair agus is í an ollscoil a dhéanann scrúdú ar an teastas Eorpach. Ba í an ollscoil a luaigh gurbh é leibhéal B1 ar chóir go mbeadh acu siúd atá os comhair an phobail. Is é sin atá i gceist ós rud é gur daoine iad seo atá ag tabhairt seirbhíse don phobal. Bhí díospóireacht ann roimhe seo agus B2 a bhí á lorg ag an am sin. Is caighdeán an-ard é sin agus bhíomar ag smaoineamh an mbeadh sé réalaíoch go mbeadh sé sin ann.

Táthar ag caint faoi ardleibhéal na hardteistiméireachta agus onóracha a fháil. Ba chóir go mbeadh siúd atáimid ag iarraidh a bheith earcaithe le Gaeilge in ann labhairt linn as Gaeilge. Ba chóir go mbeadh tuiscint acu ar an nGaeilge agus ba chóir go mbeadh siad in ann litreacha uainn i nGaeilge a léamh ach ní gá go mbeadh ardchaighdeán gramadaí acu ar leibhéal na hardteistiméireachta nó fiú na céime. Bheadh sé go maith dá mbeadh sé sin fíor ach caithimid a bheith réalaíoch.

Sa chás seo, rinneamar seasamh siar ón seasamh a ghlac muid ar Chéim an Choiste agus chinn muid an caighdeán a ísliú ach fós níl an tAire Stáit tar éis glacadh leis seo. Ba cheart don Aire Stáit smaoineamh go dúirt sé go ndéanfadh sé féachaint air seo agus gheall sé go ndéanfadh sé scrúdú ar an gceist seo. Bhí muidne ar fad ag tnúth le go mbeadh leasú uaidh ag déileáil leis seo. Aithnímid go bhfuil a lán leasuithe eile aige atá an-mhaith agus tá súil agam go dtiocfaimid chucu ar fad ach b'fhéidir nach shroichfimid iad. Bhí mé ag súil go dtógfadh an tAire Stáit ar bord é agus go ndéanfadh sé cinneadh tar éis an méid a bhí le rá againn agus an díospóireacht a bhí againn, ach níl aon chinneadh déanta sa chás seo agus níl aon bhunchaighdeán leagtha síos ag an Aire Stáit don 20% sin a bheith earcaithe. Is trua sin mar gan seirbhís a bheith ar fáil i nGaeilge, beidh sé deacair an Bille seo a chur i gcrích i gceart.

Impím ar an Aire Stáit féachaint arís ar an méid a bhí á rá, ní hamháin ón taobh seo den Tí ach ó Bhaill ó gach páirtí nuair a bhí an díospóireacht againn. Bhí gach éinne den tuairim gur chóir go mbeadh bunleibhéal leagtha síos. Níl ansin ach bunleibhéal; ní hé nach féidir le daoine leibhéal níos airde a bheith acu. Ba bhreá liomsa go mbeadh leibhéal níos airde agam féin. Níl céim agamsa sa Ghaeilge; tá an ardteistiméireacht agam cosúil lena lán daoine eile, ach tógadh le Gaeilge mé agus sin an fáth go bhfuil mé inniúil inti. Ba chóir dúinn a bheith cúramach gan daoine a bhrú amach, ach go háirithe siúd atá sásta cuidiú, agus is féidir linn an leibhéal seo a choimeád íseal go leor ach ní ró-íseal ionas nach mbeimid ag déanamh muga magadh den reachtaíocht.

In ainneoin a dúirt Conradh na Gaeilge agus daoine eile linn nár chóir dúinn an caighdeán seo a ísliú, sin an fáth gur roghnaigh muid an leibhéal seo. Tá an ceart againn sa chás seo. B'fhiú dúinn déanamh cinnte den 20% atá luaite ag an Aire Stáit sa leasú a bheimid ag déileáil leis ó thaobh earcaíocht sa státchóras amach anseo roimh 2030. Tá sé tábhachtach go mbeadh Gaeilge flaithiúil flúirseach acu, ní an cúpla focal, agus go mbeadh siad in ann an tseirbhís a thabhairt dúinn. Sin aitheantas ar an gceart atá ag Gaeilgeoirí seirbhís a fháil. Nílimid ach ag déanamh cinnte de go dtarlóidh sé agus go bhfuil slat tomhais éigin á úsáid seachas go mbeadh duine ag rá "I can speak a few words" agus tá cúig focail aige nó aici agus nuair atá cúpla pionta ólta aige nó aici tá níos mó ná cúig focail aige nó aici. Tá aithne againn ar fad ar a leithéid de dhaoine.

Tá a lán daoine sa státseirbhís a bhfuil Gaeilge acu agus ní admhaíonn siad é nó ní chuireann siad trasna é. B'fhéidir go bhfuil seans go mbeidh aitheantas ann toisc gur féidir leo scrúdú an chreata comhchoiteann tagartha Eorpach a dhéanamh. B'fhéidir go mbeidh siadsan á fháil sin agus ansin bheadh aitheantas cuí dóibh chomh maith. B'fhéidir go bhfuil níos mó daoine sa státseirbhís go bhfuil ciúin agus i bhfolach áit éigin go bhfuil Gaeilge ag an leibhéal seo acu. Má tá, bheadh muid ag déanamh dul chun cinn i bhfad níos tapúla ná mar a táimid faoi láthair. Bhíodh i bhfad Éireann níos mó Gaeilgeoirí ann sula bhfuair na Rialtais roimh an ceann seo réidh leis an coinníoll go mbeadh Gaeilge acu siúd sa státseirbhís.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ba mhaith liom mo thacaíocht a thabhairt don leasú seo. Tá gá le bunleibhéal. Níl aon chiall leis an mBille nó an rud a táthar ag iarraidh a chur chun cinn, sin an Ghaeilge, gan an bunleibhéal a bheith ann. Déanaim tagairt arís do Choiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus na nOileán sa Dáil deireanach agus don tuarascáil a d'fhoilsigh sé. Foilsíodh an tuarascáil sin i mí Bealtaine 2018. Bhí 20 moladh ann agus ní mór dom a rá gur ghlac Fianna Fáil agus na hionadaithe ó Fhianna Fáil ar an gcoiste leis na moltaí uilig. Tá sé tábhachtach é sin a rá. Ní raibh aon easaontas. D'aontaigh muid go léir go raibh géarchéim ann agus go raibh orainn rud éigin a dhéanamh. Bhí 20 moladh i gceist agus bhí daoine dár gcáineadh toisc nach rabhamar radacach go leor ach rinneamar ár ndícheall chun gach duine ar an gcoiste a mhealladh chun aontú ar na moltaí ar fad.

Tagraím do mholadh Uimh. 13:

Molann an Comhchoiste go mbeidh Gaeilge líofa agus Béarla líofa ag gach seirbhíseach poiblí a bheidh ag obair sa Ghaeltacht, agus go mbeidh Gaeilge líofa agus Béarla líofa ag 20% de sheirbhísigh phoiblí a bheidh ag obair i ngach comhlacht poiblí.

Ní léifidh mé an moladh go léir amach ach sin moladh Uimh. 13. Níl an leasú seo ag lorg líofachta sa Ghaeilge fiú. Níl sé ach ag rá gurb ionann inniúlacht agus leibhéal B1 nó níos airde. Ní hionann B1 agus líofacht. Níl an leasú seo radacach nó iomarcach ach tá sé ag cur in iúl nach mór dúinn a bheith réalaíoch ó thaobh na Gaeilge de agus ag an am céanna aitheantas a thabhairt go bhfuil easpa líofachta i gceist. Ní thuigim cén fáth nach bhfuil an tAire Stáit sásta glacadh leis an leasú seo. Is leasú bunúsach é agus is leibhéal bunúsach atá i gceist. Tagann sé díreach ón gcoiste agus ó na moltaí a bhí aige, agus bhí gach páirtí páirteach sa phróiseas sin. Sin breis agus trí bliana ó shin agus fós nílimid réidh.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tagraím do leasú Uimh. 3. Bhí plé fiúntach againn ar Chéim an Choiste maidir le hinniúlacht sa Ghaeilge agus d'éist mé go géar leis an méid a bhí le rá ag Teachtaí ar an ábhar seo. Cé go n-aontaím go mbeadh sé fiúntach a leithéid a bheith ann, ní hé an reachtaíocht an áit cuí. Aithnítear leibhéal B2 go forleathan ar fud na cruinne mar an bunleibhéal atá ag teastáil ó dhaoine i dteanga chun a gcuid oibre a dhéanamh trí mheán na teanga sin.

Bíodh sin mar atá, tá riachtanais agus scileanna éagsúla ag teastáil i ról agus i gcomhthéacsanna éagsúla. D'fhéadfadh duine atá ag leibhéal B1, mar shampla, déileáil le fiosrúchán an-bhunúsach ar an nguthán nó teachtaireacht shimplí a thógáil. B'fhéidir gur leor é sin i rólanna nó i gcomhthéacsanna áirithe. Tá an méid seo deimhnithe ag Ollscoil na hÉireann Mhá Nuad, atá i mbun an chóras teastas Eorpach na Gaeilge, TEG. Bhí cruinniú ag oifig mo Roinne le hOllscoil na hÉireann Mhá Nuad ar an ábhar seo agus tá caidreamh iontach eadrainn. Tá an t-íosleibhéal seo de leibhéal B2 i bhfeidhm cheana mar chreat cáilitheacha do go leor de na comórtais oscailte náisiúnta a reáchtálann an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí gach bliain nó ré bliain do na gráid ghinearálta le Gaeilge sa státseirbhis, mar shampla oifigigh cléireachais, oifigigh feidhmiúcháin, oifigigh riaracháin agus príomhoifigigh cúnta le Gaeilge.

Leis na hiarratasóirí a chuireann isteach ar na comórtais seo, caithimid a dheimhniú go bhfuil inniúlacht sa Ghaeilge acu ag leibhéal B2. Ansin má éiríonn leo dul tríd agus ar stad ar leith den chomórtas, is iondúil go mbíonn orthu scrúdú béil agus scríofa a dhéanamh a léiríonn go bhfuil leibhéal B2 acu nó d'fhéadfaí an t-agallamh féin a reachtáil trí Ghaeilge. Agus muid ag obair i dtreo an 20% d'earcaithe nua a bheith inniúil sa Ghaeilge, ní bheidh aon athrú ag teacht air sin. É sin ráite, áfach, tá níos mó le clúdach leis an 20% seo ná earcaíochta de na gráid ginearálta amháin. Mar shampla, tagraím do na caighdeáin a bheidh le teacht isteach faoin mBille.

Táthar ag iarraidh aghaidh a thabhairt ar chaighdeán na seirbhísí atá á gcur ar fáil trí Ghaeilge do mhuintir na Gaeltachta faoi láthair mar ábhar práinneach. Beidh réimse leathan seirbhísí le clúdach, mar shampla, seirbhísí leighis, iompair agus poist. Don chuid is mó díobh seo, is cumas labhartha sa Ghaeilge an rud is tábhachtaí seachas cumas scríofa. Ar bhonn praiticiúil, ní céim chun cinn a bheadh ann bac a chur ar dhaoine le togha Ghaeilge labhartha ach gan an cumas céanna scríofa ag leibhéal B2 cur isteach ar chuid de na poist seo. Sin a tharlódh dá ndéanfaimis míniú a thabhairt ar céard is inniúlacht ann sa Bhille féin, mar atá molta sa leasú seo. Bheadh an rud céanna i gceist le poist i sainréimsí chomh maith. Caithfimid a bheith réalaíoch faoi cé atá ar fáil chun na poist seo a líonadh. Táimid ag iarraidh go n-éireoidh linn agus go dtiocfaidh feabhas ar na seirbhísí trí Ghaeilge atá ar fáil sa Ghaeltacht agus ar fud na tíre.

Ar na cúinsí sin, cur chuige níos ciallmhaire a bheadh ann aghaidh a thabhairt ar an gceist seo sna caighdeáin, áit gur féidir idirdhealú a dhéanamh idir na riachtanais éagsúla do phoist éagsúla, seachas sainmhíniú amháin, a chuirfeadh daoine as an áireamh ón tús gan aird ar riachtanais an phoist, a chur isteach sa phríomh-reachtaíocht. Dá bhrí sin, nílim chun glacadh leis na leasuithe seo.

Mairead Farrell (Galway West, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá brón orm ach ní aontaím leis an Aire Stáit ar na leasuithe seo agus tá cúpla fáth leis sin. Ar an gcéad dul síos, tá a fhios againn nach bhfuil an méid atá ag tarlú faoi láthair ag obair. Níl a fhios agam a bhfaca an tAire Stáit an tvuít inniu a chuir fear éigin ar Twitter. Dúirt sé go raibh sé ag iarraidh a chuid seirbhísí a dhéanamh trí Ghaeilge le An Post. Ba é an fhreagra a bhfuair sé ar ais i mBéarla ná, “We have a Irish web chat person but he is on his lunch.” Léiríonn sé sin an fhadhb atá againn i láthair na huaire. Níl an méid atá ag tarlú faoi láthair ag obair; tá a fhios againn é sin. Nílim ag rá go bhfuil an tAire Stáit ag rá seo faoi chuótaí do mhná, ach is é sin an dearcadh céanna atá ann nuair nach bhfuil an córas ag obair. Deirtear linn go minic, nuair a bhíonn muid ag caint faoi chuótaí do mhná mar gheall nach raibh go leor mná i bpost éigin, go stopfaidh sé sin daoine le scileanna eile. Muna bhfuil sé ann, caithfear athrú a dhéanamh air. Caithfimid rud éigin a dhéanamh mar níl sé ag obair. Feictear é sin ón tvuít inniu le An Post agus ó dhaoine a bhíonn ag iarraidh a gcuid oibre a dhéanamh trí mheán na Gaeilge leis an Stát agus níl an tseirbhís ann. Níl an córas ag obair. Is leasú simplí é seo a n-oibreodh. Cén fáth nach bhfuil an tAire Stáit á thacú? I ndáiríre, ní thuigim é sin. Impím air a intinn a athrú.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Is ait liom nach bhfuil an tslat tomhais leagtha síos. Impímid ar an Aire Stáit earcaíocht a dhéanamh i gcomhair níos mó Gaeilgeoirí. Táimid ag impí air slat tomhais dóibh siúd atá sa státchóras cheana féin toisc nach bhfuil sé ann. Níl a fhios ag an Aire Stáit cén leibhéal ar a bhfuil siad agus cén líofacht atá de dhíth acu. Is é an t-aon bhealach chun é sin a thomhas ná go n-úsáidtear an bealach atá luaite agus úsáidte timpeall an domhain. Is é sin an tslat tomhais. D’éist mise leis an Aire Stáit agus le daoine eile, agus d’ísligh mé an méid a bhí á lorg mar b’fhéidir go raibh an leibhéal B2 ró-ard. Impím ar an Aire Stáit arís féachaint ar an leasú seo uair amháin eile.

Luaigh an tAire Stáit na caighdeáin. Is é an fáth go bhfuil leasuithe os a chomhair ná toisc nach bhfuil leid againn fós cad a bheidh sna caighdeáin. D’impíomar ón tús ar an Aire Stáit dréachtchaighdeán a thaispeáint dúinn agus a insint dúinn cad go díreach a bheidh sé bunaithe air. Ansin bheadh tuiscint againn ar a mbeidh ann. Dá mbeadh an caighdeán sin againn fiú, bheimis in ann an treo a rachadh an tAire Stáit a thuiscint.

Bhí muidne ag féachaint ar chaighdeáin sa Bhreatain Bheag le déanaí, agus bhí cruinniú ag Comhchoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus Phobal Labhartha na Gaeilge le Coimisinéir Teanga na Breataine Bige. Tá caighdeáin acu, ach an ionann é sin agus an a dhéanfaidh an tAire Stáit nó an é múnla difriúil a bheidh ann? Níor dúirt sé dúinn riamh cad a bheidh ann. Níl aon bhealach eile againn lena chinntiú go mbeidh an reachtaíocht seo slán agus go ndéanfaidh sí an rud ba chóir di a dhéanamh, agus sin an fáth gur chuireamar na leasuithe seo isteach.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tuigim a bhfuil á rá ag an Aire Stáit agus b’fhéidir nach é an réiteach is fearr é an leasú seo a chur sa reachtaíocht. Tuigim é sin, ach an fhadhb atá agamsa agus atá ag daoine eile ag breathnú ar an bpróiseas ná nach bhfuil an Roinn i ndáiríre faoin gceist seo. Chuaigh alt i gComhargo mór i bhfeidhm orm agus mé ag dul siar dar teideal “An tseachantacht ina orlaí tríd” le Pádraig Breandán Ó Laighin. Leag sé amach na tuairimí a bhí aige ó thaobh an Bhille a foilsíodh ag an am. Ní raibh spriocdháta sa Bhille sin fiú. Glacaim leis go bhfuil an méid sin athraithe ó shin. Tríd is tríd, ón am a bhí mise ar an gcoiste Gaeilge, agus an phribhléid a bhí agam mar Chathaoirleach, agus ag éisteacht leis na dreamanna éagsúla a tháinig os ár gcomhair, bhí sé soiléir go raibh, agus go bhfuil fós, bearna mhór idir an córas agus na daoine atá ag obair ar an talamh agus cosmhuintir na tíre atá ag iarraidh agus ag streachailt le Gaeilge a úsáid gach lá dár saol. Táimid ag déanamh díospóireacht as an leasú seo ó Shinn Féin agus táim 100% taobh thiar de, in ainneoin go dtuigim go mb’fhéidir nach é an áit cheart é ach tá easpa muiníne agus easpa caighdeán ann, mar a dúirt an Teachta Ó Snodaigh. Níl na caighdeáin feicthe againn cé gur gheall an tAire Stáit agus córas dúinn go mbeadh na caighdeáin le feiceáil againn. D’impigh an Coimisinéir Teanga ar an Roinn na caighdeáin a fhoilsiú agus níor tharla sé sin. Is é sin an fáth go bhfuil mise 100% i bhfábhar an leasú seo.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ar dtús báire, táimid i ndáiríre faoi seo. Mar a dúirt mé ar Chéim an Choiste, beidh caighdeán nua ann nuair a bheidh an Bille achtaithe. Beidh deiseanna agus poist nua ann sa Ghaeltacht. Go deimhin, bhí cruinnithe ag oifigigh mo Roinne le hOllscoil Mhá Nuad ar an ábhar seo agus bhí caidreamh iontach eatarthu.

Tá an t-íosleibhéal de leibhéal B2 i bhfeidhm cheana féin mar chritéir cháilíochta do go leor de na comórtais oscailte náisiúnta a reáchtálann an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí gach bliain, nó ré bliain, do na gráid ginearálta le Gaeilge sa státseirbhís, mar shampla, oifigigh chléireachais, oifigigh fheidhmiúcháin, oifigigh riaracháin agus príomhoifigigh chúnta le Gaeilge. Bheadh an rud céanna i gceist le poist i sainréimsí chomh maith. Caithfimid a bheith réalaíoch faoi cé atá ar fáil chun na poist seo a líonadh. Táimid ag iarraidh go n-éireoidh linn agus go dtiocfaidh feabhas ar na seirbhísí trí Ghaeilge atá ar fáil sa Ghaeltacht agus ar fud na tíre.

Ar na cúinsí sin, cur chuige níos ciallmhaire a bheadh ann aghaidh a thabhairt ar an gceist seo sna caighdeáin, áit gur féidir idirdhealú a dhéanamh idir na riachtanais éagsúla do phoist éagsúla seachas sainmhíniú amháin a úsáid, a chuirfeadh daoine as an áireamh ón tús gan aird ar riachtanais an phoist, a chur isteach sa phríomh-reachtaíocht. Dá bhrí sin, nílim chun glacadh leis an leasú seo.

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá baint ag leasuithe Uimh. 4, 5, 103 go 107, go huile, 109 agus 110 le chéile agus is féidir iad a plé le chéile.

Tairgim leasú Uimh. 4:

I leathanach 9, idir línte 2 agus 3, an méid seo a leanas a chur isteach: "ciallaíonn 'foirm oifigiúil' foirm, lena n-áirítear foirm leictreonach, a úsáideann comhlacht poiblí i dtaca leis an gcomhlacht sin do sholáthar seirbhíse;".

Maidir le leasú Uimh. 4, is leasú é seo de chuid an Rialtais atá á mholadh agam. Baineann an leasú seo le sainmhíniú ar céard is "foirm oifigiúil" ann, rud a bhí iarrtha ag an Roinn Dlí agus Cirt. Is réiteach maith simplí é lena gcuimsítear céard is brí le "foirm oifigiúil" ann. Tá tagairt shonrach sa sainmhíniú d'fhoirmeacha ar líne, rud a bhí de dhíth ón Teachta Ó Snodaigh ar Chéim an Choiste. Tá sé sin curtha san áireamh againn anois. Molaim an leasú seo don Teach.

Maidir le leasú Uimh. 5, gabhaim buíochas leis na Teachtaí as ucht an leasaithe ach toisc go bhfuil mo leasú féin agam a chlúdaíonn an t-ábhar úd, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú sin.

Tógfaidh mé leasuithe Uimh. 103 agus 105 le chéile toisc go bhfuil siad mar an gcéanna. Níl i gceist agam glacadh leis na leasuithe seo toisc go dtugann an leasú, mar atá sé, an-solúbthacht don Aire a chomhlachtaí poiblí a ordú chun críocha an ailt a bhaineann le foirmeacha oifigiúla. Tá go leor comhlachtaí poiblí ann nach mbíonn teagmháil acu leis an bpobal nó nach mbíonn ag soláthar foirmeacha dó agus dá bhrí sin, is gá go mbeadh solúbthacht ag an Aire ar an ábhar.

Maidir le leasú Uimh. 104, tá sé fíorthábhachtach d'fheidhmiú éifeachtach na reachtaíochta seo go mbeidh discréid ag an Aire maidir le feidhmiú fhorálacha áirithe atá sonraithe sa Bhille. Mar atá curtha in iúl agam cheana, is é príomhchuspóir an Bhille seo ná soláthar níos mó de sheirbhísí Gaeilge a chur ar fáil ón tseirbhís phoiblí ar chaighdeán níos airde. Chuige sin, faoi alt 18A den Bhille, tá coiste comhairleach um sheirbhís Ghaeilge le bunú. Leagtar amach feidhmeanna an choiste chomhairligh ann. Tá obair fhíorthábhachtach le déanamh aige maidir le soláthar seirbhísí Gaeilge agus cúrsaí earcaíochta. Ní feidhm é den choiste comhairleach treoir a thabhairt maidir le leagan amach foirmeacha.

Mar an gcéanna, leagtar amach feidhmeanna an Choimisinéara Teanga in alt 21 den phríomh-Acht. Tá i gceist againn cur leis na feidhmeanna sin trí leasú a thabharfaidh ar chumhacht an Choimisinéara Teanga faireachán a dhéanamh ar chomhlíonadh aon achtachán a bhaineann le stádas nó úsáid teanga oifigiúla ag comhlachtaí poiblí. Is dul chun cinn mór a bheadh anseo d'oifigigh an choimisinéara. Ní fheictear dom gur ról é don choimisinéir le dul i mbun comhairle leis an Aire maidir le leagan amach foirmeacha. É sin ráite, tá caidreamh an-mhaith ag an Roinn le hoifigigh an Choimisinéara Teanga agus tá mé lánchinnte go mbeidh tuairimí an choimisinéara roinnte le foireann na Roinne ar ábhair a thagann faoina chúram. Caithfear cuimhneamh freisin go bhfuil ról faireacháin ag an gCoimisinéir Teanga agus ní bheadh sé cuí go mbeadh sé i mbun oibre mar seo ar lámh amháin agus ag déanamh faireacháin ar an obair chéanna ar an lámh eile. Mar sin, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo.

Maidir le leasú Uimh. 106, is leasú é seo de chuid an Rialtais atá á mholadh agam. Is leasú riaracháin atá i gceist sa chás seo, ar mhaithe le leanúnachas téarmaíochta sa Bhille. Molaim an leasú seo don Teach.

Tógfaidh mé leasuithe Uimh. 107, 109 agus 110 le chéile. Tá an tábhacht a bhaineann le foirmeacha oifigiúla a bheith ar fáil go dátheangach aitheanta ag an Rialtas. Foráiltear le halt 9B an Bhille gur chóir foirmeacha oifigiúla a fhoilsiú i nGaeilge nó sa dá theanga, an Ghaeilge agus Béarla, agus foráiltear an modh ar chóir é sin a dhéanamh. I mo thuairim, beidh an tAire in ann rialacháin a ordú ionas go mbeidh na mionsonraí a bhaineann leis seo clúdaithe sa chaighdeán.

Tá mo leasú féin á mholadh agam lena gciallófar go mbeidh ar an Aire treoirlínte a ullmhú agus a eisiúint laistigh de trí mhí ó achtú an tAcht seo chun cabhair le comhlachtaí poiblí a n-oibleagáidí i ndáil le húsáid ainmneacha, seoltaí agus teidil daoine a chomhlíonadh. Agus na treoirlínte á n-ullmhú ag an Aire, d'fhéadfadh sé nó sí dul i gcomhairle le haon Aire eile. Ar an gcúis sin, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo.

Maidir le leasú Uimh. 111, ba mhaith liom buíochas a ghabháil leis na Teachtaí as ucht an leasaithe seo a mholadh. Tá mo leasú féin á mholadh agam don Teach lena gcinnteofar an ceart ag duine gan teideal a úsáid más mian leis nó léi déanamh amhlaidh. Rinne go leor plé air seo agus ar chúrsaí ainmneacha agus seoltaí ar Chéim an Choiste. Chuir cuid mhaith Teachtaí an-suim ann, an Teachta Ó Cuív ach go háirithe. Dúirt mé go mbeinn fós ag féachaint air agus ag teacht ar ais ar Chéim na Tuarascála. Cinntíonn an leasú seo cearta na saoránach maidir le cúrsaí teidil. Ar an mbonn sin, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Nílimid ag déileáil le leasú Uimh. 111.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An bhfuil leasú Uimh. 111 sa ghrúpa?

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Níl sé.

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Is iad leasuithe Uimh. 109 agus 110 na leasuithe atá sa ghrúpa. Tiocfaimid ar ais chuige.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Gabh mo leithscéal. Bhí grúpaí difriúla ann trí nó ceithre uair ó shin.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá sé go maith go bhfuil an tAire Stáit tar éis an foclaíocht a leasú agus foirmeacha leictreonacha a chur san áireamh sa mhíniú ar "foirm oifigiúil", de réir mar a bhí á lorg againn ar Chéim an Choiste. Is léiriú é sin ar an dea-thionchar a bhíonn ag an bplé eadrainn agus ar an tuiscint atá ag an Aire Stáit ar cé chomh dona agus atá rudaí. Is léiriú é seo go raibh buntáiste le baint as an bplé a bhí againn ar Chéim an Choiste, in ainneoin go raibh daoine ag rá go raibh sé rófhada. Fiú ar an gCéim seo, má éisteann an tAire Stáit, b'fhéidir go mbeadh sé in ann smaoineamh athuaire dhéanamh air. In ainneoin nach nglacfar le roinnt de na leasuithe seo inniu - measaim nach mbeidh an tAire Stáit ag glacadh le haon cheann acu - b'fhéidir go bhféachfadh an tAire Stáit orthu arís sula sroicheann an Bille seo an Seanad.

Bheimis sásta leasú Uimh. 5 a tharraingt siar ach teastaíonn roinnt soiléirithe uaim maidir lena bhfuil go díreach i gceist ag an Aire Stáit. Ar an tslí a bhfuil sé scríofa, is cosúil go bhfuil sainmhíniú an Aire srianta go foirmeacha a úsáideann comhlacht poiblí, gan trácht ar fhoirmeacha arna ndéanamh ag comhlachtaí poiblí nó thar a gceann le comhlánú ag duine nó thar cheann duine. Glacaim leis. Níl a fhios agam an gá sainmhíniú a thabhairt le rá gurb iad na foirmeacha a bhíonn á n-úsáid agus a dtabhairt don phobal ag comhlachtaí atá i gceist seachas cinn inmheánacha. Níl mé ag iarraidh moill a chur ar an gceist sin, ach ar eagla go bhfuil aon dabht ann. Tá a fhios againn go bhfuil comhlachtaí amuigh ansin agus féachann siad air seo agus deir siad nach bhfuil gá dóibh cloí leis sin. B'fhéidir go bhfuil mearbhall orm ó thaobh na foclaíochta sin. Is é sin an soiléiriú.

Tá a fhios againn cé chomh dona agus a gcaitear le daoine ó thaobh foirmeacha de. Chonaiceamar cheana an tslí ar caitheadh leis an Dr. Fangzhe Qiu nuair a bhí sé ag lorg eadóirseachta toisc gur chomhlánaigh sé na foirmeacha as Gaeilge. Is minic a dhéanaim é sin toisc go bhfuil gá leis agus go bhfuil sprioc-am ann agus níl an fhoirm Ghaeilge ar fáil ar líne. Líonaim isteach i nGaeilge an fhoirm Bhéarla í. Le déanaí, fuair mé foirmeacha ón Roinn Coimirce Sóisialaí cúpla uair nach raibh ar fáil ar líne as Gaeilge. Tá a lán acu ar fáil i nGaeilge anois ach ní bhíonn na cinn a bhíonn uait go minic ar fáil as Gaeilge. Bíonn ort nóta a chur chuig an Roinn agus cuireann siad foirmeacha ar ais chugat. Ní díreach an Roinn sin atá i gceist. Luaigh mé cúpla uair an fhoirm a chuir an HSE amach nuair a bhí na páistí ag filleadh ar scoil i mí an Mhárta, foirm a bhí go huile is go hiomlán as Béarla. Dúradh liom ó shin go raibh fáil air áit éigin, am éigin as Gaeilge ach ní raibh sé ar fáil do na coláistí Gaeilge as Gaeilge. Ní raibh ach 61 focal ann san iomlán. Ní raibh ann ach ainm agus seoladh. Bhí mé in ann é a aistriú go han-tapa. B'shin an méid a chur mise ar ais chuig an scoil ach ní raibh sé aici ón HSE i nGaeilge. Is é sin an fáth go bhfuil sé seo ríthabhachtach.

Is é ceann de na rudaí eile atá an-tábhachtach chomh maith ná go bhfuil fáil ar an bhfoirm. Téann aon duine atá ag lorg pas agus ag iarraidh an fhoirm a líonadh síos go dtí stáisiún an Gharda nó oifig an phoist nó pé áit is féidir é a fháil anois - b'fhéidir go bhfuil sé níos fearr ar líne anois - ach go minic bionn sé i bhfolach nó ní bhíonn sé ar fáil. Bíonn ar dhaoine an fhoirm Bhéarla a úsáid. Má tá foirmeacha ann, ba cheart go mbeidís dátheangach, go mbeadh fáil orthu agus go mbeadh an Ghaeilge níos feiceálaí ná an Béarla nuair a phioctar suas iad.

Ba chóir go mbeadh an fhoirm Ghaeilge os ár gcomhair agus go bhfeictear í láithreach, agus go mbeadh an fhoirm Bhéarla in aice léi más mian le duine an leagan Béarla a líonadh. Ní cóir go mbeadh an Ghaeilge i bhfolach.

Luaigh an tAire Stáit an caighdeán. Mar a dúirt mé cheana, níor tugadh an caighdeán dúinn agus níl tuairim againn cad a bheidh ann. Ba mhian leis an Aire Stáit go gcuirfimid ár muinín ann go mbeidh an caighdeán chomh maith sin ionas go mbeidh gach foráil sna leasuithe seo clúdaithe ann. Ní bheidh aon input againn sna treoirlínte nó sna caighdeáin sin agus iad á chur le chéile aige. Is í sin cúis le han-chuid de na leasuithe seo. B’fhéidir go gclúdófar na leasuithe sa chaighdeán ach, mar a dúirt mé, níl siad os ár gcomhair. Tá sé i bhfad níos deacra dúinne déileáil le hábhar nach bhfuil feicthe againn.

Maidir le leasuithe Uimh. 101 go 113, go huile - níl roinnt acu san áireamh - is mian linn a chinntiú go mbeidh na foirmeacha uilig ar fáil as Gaeilge. Tá dabht ann nuair a dhéantar tagairt ar "Féadfaidh an tAire" rud éigin a dhéanamh. Táimid ag iarraidh “Déanfaidh” a chur ina áit "Féadfaidh" ionas go ndéantar cinnte de. Tuigim an argóint a bhíonn ann maidir leis - sé sin, nach féidir é a dhéanamh i gcónaí - ach sa chás seo measaim gur féidir glacadh leis. Tá leasú ag an Aire Stáit – ní cuimhin liom an uimhir – a leagann síos cuspóir dearfach d’Aire amach anseo, agus b’fhéidir gurb é an tAire Stáit, an Teachta Jack Chambers a bheidh i gceist. Uaireanta glactar le "Déanfaidh" seachas "Féadfaidh" agus uaireanta eile, ní ghlactar leis. Sa chás seo, ba chóir na leasuithe seo a ghlacadh.

Aindrias Moynihan (Cork North West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ba mhaith liom, go tapa, cúpla focal a rá faoi na leasuithe seo. Tá an-bhéim sa Bhille ar iallach a chur ar chomhlachtaí pobail freastal ar phobal na Gaolainne trí Ghaolainn. Gan dabht, tá dualgais reachtaíochta ann ar aon nós ach in ainneoin sin bíonn comhlachtaí ag iarraidh éalú as freastal ar phobal na Gaolainne. Díríonn leasú Uimh. 4 ar an gceist sin. Tá sé ag iarraidh ceann de na bearnaí sin a dhúnadh lena chinntiú go mbeidh na foirmeacha leictreonacha ar fáil trí Ghaolainn. Mar sin, is leasú dearfach é. Bhí plé maith againn ar Chéim an Choiste roinnt míonna ó shin. Ina measc, bhí plé maith againn faoi ainm an duine agus an tslí nár chóir brú a chur ar dhaoine teideal a ghlacadh. Tuigim go bhfuil sé bainteach leis an mbeart leasuithe seo agus go mbeidh leasú eile ag teacht ar an ábhar sin ar ball. Tá sé tábhachtach go mbeadh an rogha sin ag daoine. Is leasú dearfach é leasú Uimh 4 chun a chinntiú go ndúnfar an bhearna sin agus go mbeidh rogha ag muintir na Gaolainne a ngnó a dhéanamh trí Ghaolainn. Tá sé tábhachtach chomh maith go mbeadh na foirmeacha dátheangach mar chuirfeadh sé os comhair gach éinne é – lucht Béarla agus Gaolainn – go bhfuil an Ghaolainn ann freisin. Léireodh sé seo go bhfuil an Ghaolainn sofheicthe i measc an phobail agus dhéanfadh sé cúrsaí Gaolinne a normalú. Is rud dearfach é agus chinnteodh sé go mbeadh na foirmeacha ar líne ar fáil a thabharfadh gach rogha do dhaoine amach anseo. Dá bhrí sin, molaim an leasú seo.

Marc Ó Cathasaigh (Waterford, Green Party)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ba mhaith liom i dtosach báire a rá go bhfuilim buíoch den Aire, an Teachta Catherine Martin, agus den Aire Stáit, an Teachta Jack Chambers, as an tiomantas a léirigh siad go dtí seo i leith na Gaeilge. Is cinnte go bhfuil obair na gcapall déanta ag an Aire Stáit, ag a Roinn agus ag Oifig na mBillí chun an mBille seo a thabhairt go dtí an pointe seo.

Léirigh an tAire Stáit agus Cathaoirleach an choiste Gaeilge, an Teachta Ó Snodaigh, cé chomh uaillmhianach is atá siad maidir leis an mBille tríd an méid ama a chaitheamar ar an bplé ar Chéim an Choiste. Chaitheamar breis is 25 uair an chloig ar an díospóireacht ag an gCéim sin. Is ábhar moladh é don Aire Stáit go raibh sé oscailte breathnú ar leasuithe a thug Teachtaí - ón Rialtas agus ón bhFreasúra araon - chun cinn agus na leasuithe a thabhairt ar ais ag Céim na Tuarascála anocht. Go deimhin, tá beagnach 50 de na leasuithe atá á dtabhairt os ár gcomhair inniu in ainm an Aire Stáit.

Is coimitmint sa chlár Rialtas é an Bille leasaithe seo agus léiríonn sé tiomantas an Aire agus an Aire Stáit gur tugadh tosaíocht dó. Cáineadh amháin atá agam ná – nílim ag iarraidh milleán ná masla a shannadh – an fráma ama a bhí againn le hullmhú don díospóireacht tráthnóna inniu. Tuigim an brú a bhí ar Oifig na mBillí d’fhonn an Bille a ullmhú. Ar bhealach, léiríonn sé sin go soiléir an gá atá leis na forálacha sa Bhille seo, go háirithe maidir le hearcaíocht san earnáil phoiblí. Tá sé deacair go háirithe do dhaoine, ar nós mé féin, nach labhraíonn Gaolaoinn mar a gcéad teanga ullmhú go leordhóthanach i dtréimhse chomh gearr sin.

Ag casadh ar leasú Uimh. 4 atá idir lámha againn ag an bpointe seo, is leasú ciallmhar é a leathnaíonn ár dtuiscint ar céard is "foirm oifigiúil" ann. Aithníonn sé an t-athrú ollmhór atá tagtha ar an domhain agus ar ár saol ó thaobh cumarsáide agus cumarsáid leictreonaí go háirithe ó am Acht 2003. Is rud dearfach é agus táim sásta go bhfuil an leasú á mholadh ag an Aire Stáit. Beidh mé sásta é a thacú.

Bogfaidh mé ar aghaidh go leasú Uimh. 107. Glacaim leis an méid a dúirt an tAire Stáit sa mhéid gur b’fhéidir nár cheart déileáil leis an leibhéal sonraí seo sa bhunreachtaíocht. Deirtear i gcuid (b) den leasú:

... beidh an téacs i nGaeilge chomh feiceálach, chomh hinfheicthe agus chomh hinléite céanna leis an téacs i mBéarla agus sa chló céanna.

Nuair a bheidh an tAire Stáit ag casadh ar na treoirlínte tá sé tábhachtach go mbeidh an leibhéal sin sonraí laistigh de na treoirlínte ionas nach mbeidh rogha ag na comhlachtaí an leagan Gaeilge a fháscadh i gcúinne nó ar chúl an doiciméid, agus go mbeidh sé chomh hinfheicthe agus chomh hinléite leis an bhfoirm Bhéarla. Glacaim leis an méid a dúirt an tAire Stáit; níl sé oiriúnach é a chur sa bhunreachtaíocht. Áfach, nuair a chasfaidh sé ar na treoirlínte tá súil agam go mbeidh sé ag féachaint ar an ábhar seo.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Meabhraím don Teachta Ó Snodaigh go bhfuil an tAcht agus an Bille seo dírithe ar sheirbhísí don phobal. Tá na foirmeacha atá i gceist dírithe ar an bpobal dá réir. Gabhaim buíochas leis na Teachtaí Ó Muimhneacháin agus Ó Cathasaigh freisin. Déanfaimid athbhreithniú ar na treoirlínte nuair a théimid tríothu. Gabhaim buíochas leis an Teachta as an bpointe seo a léiriú.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 5:

I leathanach 9, idir línte 2 agus 3, an méid seo a leanas a chur isteach: "ciallaíonn 'foirm oifigiúil' foirm ar bith, lena n-áirítear foirm chruachóipe agus foirm ar líne, arna déanamh ag comhlacht poiblí, nó thar a cheann, a bheidh le comhlánú ag duine, lena n-áirítear duine dlítheanach nach ball den Stát é nó í, nó thar ceann duine den sórt sin;".

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá leasuithe Uimh. 6 agus 7 as ord.

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá leasuithe Uimh. 8 agus 262 bainteach le chéile agus pléifear le chéile iad.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 8:

I leathanach 9, idir línte 4 agus 5, an méid seo a leanas a chur isteach: "Leasú ar alt 3 den Phríomh-Acht

3.Leasaítear alt 3 den Phríomh-Acht tríd an bhfo-alt seo a leanas a chur isteach i ndiaidh "a sholáthróidh an tOireachtas.":

"2) Déanfaidh an tAire, tar éis comhchomhairle a dhéanamh leis an gCoiste Comhairleach agus leis an gCoimisinéir Teanga, agus tráth nach déanaí ná bliain tar éis an fhoráil seo a achtú, tuarascáil a ullmhú agus a chur faoi bhráid Thithe an Oireachtais ina leagfar amach na féidearthachtaí a bhainfeadh le córas pionós a bhunú agus a chur i ngníomh chun fíneáil a fhorchur ar chomhlachtaí poiblí a dhéanann sárú ar a gcuid dualgas reachtúil teanga faoin Acht seo agus faoi achtacháin eile, chun íoc as na caiteachais thuasluaite nó chun maoiniú a dhéanamh ar chur chun cinn na Gaeilge.".".

Baineann an leasú seo le córas pionóis do chomhlachtaí poiblí. Ceann de na fadhbanna is mó i gcás na dualgais teanga atá ar na comhlachtaí faoi Acht 2003 ná nach bhfuil aon drochthionchar dóibh a sháraíonn a ndualgas. Mar thoradh air sin, is minic nach cuma leo má chomhlíonann, nó nach gcomhlíonann, siad a gcuid riachtanas teanga.

Is díreach le déanaí go raibh an Coimisinéir Teanga in ann iad a náiriú, ach fiú agus iad á náiriú, bhí roinnt de na comhlachtaí ag cur moill arís agus arís eile ar na dualgais a bhí orthu a chomhlíonadh. Chonaic muid na fadhbanna a bhí ann ó thaobh An Gharda Síochána, a bhí os comhair an choiste. Bhí tuairisc déanta ag an gCoimisinéir Teanga díreach faoi, ag déanamh iarrachta é a náiriú chun obair a dhéanamh de réir a dhualgais. Dhéileáil an Coimisinéir Teanga le roinnt de na comhairlí contae sa slí chéanna, agus nuair a bhíonn sé os ár gcomhair, mar a bhíonn le cúpla bliain anuas, tugann sé samplaí dúinn sa tuairisc fhaireacháin agus sa tuairisc bhliantúil faoi chásanna nuair nach féidir leis impí ar na comhlachtaí sin oibriú go tapa. Roinnt comhlachtaí, nuair a tharraingítear a n-aird ar an bhfadhb, déanann siad beart de réir briathar agus déanann siad iarracht éigin déileáil leis an masla a bhíonn á dhéanamh acu do Ghaeilgeoirí ach i gcásanna áirithe leanann sé agus leanann sé, ionas gur gá iad a náiriú níos mó. Níl aon chóras pionóis ann agus tá mé féin den tuairim gur chóir dúinn pionós a ghearradh orthu agus iarracht a dhéanamh cinntiú go mbeadh orthu pinginí a íoc nó go mbeadh deontais coimeádta siar uathu nó rud éigin mar sin.

Bhí Coimisinéir Teanga na Breataine Bige, Aled Roberts, os ár gcomhair ag an gcoiste, mar a luaigh mé níos luaithe, agus chuir muid an cheist air faoi phionós. Dúirt sé go bhfuil sé sa reachtaíocht acu agus nach raibh gá dóibh é a úsáid ach bhí sé mar an rud deireanach nó an sórt backup a bhí aige mar choimisinéir más gá. Ní raibh mórán de luach i gceist ach bhí sé níos faide ná díreach daoine a náiriú agus tá sé san armlann acu sa chaoi go mbeadh ar an gcomhlacht bogadh dá réir.

I mo thuairim féin, ba chóir dúinn dul níos faide ná mar atá rudaí sa reachtaíocht go fóill. Tá súil agam nach mbeadh gá riamh ar an gcoimisinéir, nó ar an Aire, fíneáil a ghearradh ar aon chomhlachtaí ach is léir, b’fhéidir, go mbeadh agus ní fheicim cén fáth nach mbeadh sé seo ann. Fadó ó shin, agus ní rófhada ó shin a bhí sé, ní bheadh fadhb ar bith ann mar bhí meas ar an nGaeilge. A luaithe a ardaíodh an cheist, bhí roinnt comhlachtaí a bhí an-tapa ag bogadh, ach fiú ag an am agus ó shin, bhí comhlachtaí ann nach raibh meas madra acu ar an nGaeilge. Ba chóir an bata seo a bheith san armlann ag an Stát seo chomh maith do na comhlachtaí sin nach bhfuil sásta bogadh. Tá an tAire Stáit chun caighdeáin a leagan síos dóibh agus gan aon bhata sna caighdeáin sin. Cad atá sé chun a dhéanamh muna gcloínn siad leis na dualgais a bheidh leagtha síos? Ba chóir go mbeadh i bhfad Éireann níos mó déanta.

Ba chóir dom a chur in iúl don Aire Stáit chomh maith go bhfuil córas cúitimh molta san Acht 2003. Ag féachaint ar an mbun-Acht atáimid ag leasú anseo, tá córas cúitimh ann faoi alt 27 ach ní dhearnadh aon ghníomh ó thaobh aon Aire ó shin. Tá gá déanamh cinnte de sin faoi na leasuithe atá os ár gcomhair. Tá roinnt de na leasuithe a bhí curtha isteach agam a bhí bainteach leis seo as ord so níl mé chun déileáil leo, ach bhí siad ceangailte leis an ábhar céanna, chun déanamh cinnte de go mbeadh an córas seo crua go leor ach nach díreach náiriú a bheadh i gceist. Faoin leasú seo, is gá tuairisc a ullmhú. Mar gheall ar na srianta atá ar leasuithe anseo, ní féidir liomsa pionós a ghearradh nó costas a chur ar eagras Stáit nó ar an bpobal, so an rud atá sa leasú ná tuairisc ag rá na féidearthachtaí nó cén sórt scéim cúitimh a bheadh an tAire sásta a dhéanamh chun cinntiú go mbeadh alt 27, atá ann cheana féin, á chur chun cinn. Nuair atá na caighdeáin á leagan amach don státchóras i gcoitinne, bá chóir go dtuigfeadh na comhlachtaí sin go bhfuil beagáinín níos mó ná náiriú ón gCoimisinéir Teanga i gceist amach anseo agus go bhfuil seans ann go gcaillfidh siad airgead nó go dtarraingeofaí siar deontas nó rud éigin dá shórt. Nuair a ghlactar leis an leasú seo, is féidir leis an Aire Stáit rá sa tuairisc sin go bhfuil sé sásta é sin a chur san áireamh agus gur bata nó uirlis eile san armlann atá aige a bheidh ann.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ceapaim go bhfuil sé tábhachtach an leasú seo a phlé. Níl mé sásta, agus ní raibh riamh, leis an bhfocal “pionós” ó thaobh na Gaeilge de. Tá bealaí éagsúla eile atá i bhfad níos dearfaí chun daoine a mhealladh an Ghaeilge a úsáid. Mar a luaigh an Teachta Ó Snodaigh, tá foráil sa reachtaíocht atá ann faoi láthair, faoi alt 27 den Acht 2003, ó thaobh scéim cúitimh a dhéanamh maidir le comhlachtaí poiblí nach gcomhlíonann a gcuid dualgais. Níor baineadh úsáid riamh as an alt sin. Ar leibhéal amháin faraor sin agus ar leibhéal eile is dócha nach é an bealach is fearr. Tá rudaí difriúil ó thaobh na Gaeilge de sa mhéid is gurb í teanga oifigiúil na tíre agus go bhfuil cearta bunúsacha i gceist. Má tá na cearta sin sáraithe, ba chóir go mbeadh, ní pionós, ach impleachtaí ann. Sin an fhadhb mar níl aon impleachtaí ann.

Bhí RTÉ os ár gcomhair inniu, don dara huair. Nuair a tháinig daoine ón eagras sin os ár gcomhair ar dtús cúpla mí ó shin ní raibh siad sásta admháil go raibh an dlí sáraithe acu - agus bhí - ach inniu ghlac siad leis sin. Cúpla mí ó shin bhí An Garda Síochána os ár gcomhair freisin. Ní raibh an duine a bhí os ár gcomhair, atá i gceannas ar an nGarda, sásta glacadh go raibh an dlí sáraithe acu ach an oiread. Sin an fhadhb. Tá An Garda, RTÉ, agus a lán eagraíochtaí eile ann agus an dlí sáraithe acu. Ní amháin nach bhfuil siad sásta glacadh leis sin ach ní thuigeann siad cé chomh tromchúiseach is atá sé go bhfuil dualgais reachtúla orthu agus go bhfuil orthu iad a chomhlíonadh. Níl an dara rogha acu. Táimid anois sa spás nach bhfuil aon impleachtaí ann ach amháin sa Dáil, áit gur féidir leis an gCoimisinéir Teanga tuarascáil a leagan os comhair na Dála agus a chur in iúl dúinn cad atá ag tarlú maidir leis na heagraíochtaí sin.

Ní pionós atá i gceist i ndáiríre sa leasú seo ach na féidearthachtaí a scrúdú agus tuarascáil a scríobh ó thaobh na féidearthachtaí sin. Sa mhéid sin, aontaím leis an leasú mar níl i gceist ach na féidearthachtaí a chur in iúl tar éis comhairle leis an gCoimisinéir Teanga agus leis an gcoiste atá le bunú. Tá an chomhairle sin thar a bheith tábhachtach. Aontaím leis na leasuithe, in ainneoin go bhfuil drogall orm dul sa treo sin, ach is dócha nach bhfuil an dara rogha againn anois mar níl aon dul chun cinn déanta, de réir mar a fheicim, ag na heagraíochtaí seo. Tá siad thar a bheith tábhachtach ó thaobh teanga de agus ó thaobh na Gaeilge de agus í a dhéanamh chomh feiceálach leis an mBéarla. Níl sé sin ag tarlú. Aontaím leis na leasuithe seo. Beidh mé ag tnúth le freagra an Aire Stáit.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Táim fíor-bhuíoch go bhfuil leasuithe Uimh. 8 agus 262 leagtha faoinár mbráid. Mar a luaigh mé cheana, tá sé fíorthábhachtach d'fheidhmiú éifeachtach na reachtaíochta seo go mbeadh discréid ag an Aire maidir le feidhmiú fhorálacha áirithe atá sonraithe sa Bhille. Mar atá curtha in iúl agam ar Chéim an Choiste, is é príomhchuspóir an Bhille seo ná soláthar níos mó de seirbhísí i nGaeilge a chur ar fáil ón tseirbhís poiblí ar chaighdeán níos airde. Chuige sin, faoi alt 18A den Bhille tá coiste comhairleach um sheirbhísí Gaeilge le bunú. Mar atá pléite againn cheana, tá obair fíorthábhachtach le déanamh ag an gcoiste comhairleach maidir le soláthar seirbhísí i nGaeilge agus maidir le cúrsaí earcaíochta. Beidh an coiste comhairleach gníomhach agus beidh ionadaíocht ag na hearnálacha éagsúla sa státchóras timpeall an boird. Táim ag súil go mbeidh an caidreamh eatarthu láidir agus go mbeidh cumarsáid rialta eatarthu freisin. Táim lán-chinnte go gcabhróidh sé seo na spriocanna a bhaint amach.

Mar is eol don Teach, leagtar amach feidhmeanna an Choimisinéara Teanga in alt 21 den Phríomh-Acht. I measc na príomhdhualgais atá ag an gCoimisinéir Teanga, tá monatóireacht le déanamh ar an gcaoi a bhfuil forálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla á gcomhlíonadh ag comhlachtaí poiblí; imscrúduithe a sheoladh as a stuaim féin ar iarratas ón Aire nó mar thoradh ar ghearán a bheith déanta leis ag aon daoine i gcás ina gcreidtear go bhfuil teipthe ar chomhlachtaí poiblí a ndualgais a chomhlíonadh faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla; tuarascáil a ullmhú faoi gach imscrúdú; comhairle a chur ar fáil don phobal maidir le neart na teanga faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla; comhairle a chur ar fáil do chomhlachtaí poiblí maidir lena ndualgas teanga faoin Acht; agus tuarascáil bhliantúil faoi ábhair Oifig an Choimisinéara Teanga a sholáthar don Aire le cur os comhair Thithe an Oireachtais. Tá i gceist againn cur leo sin trí leasú a thabharfadh cumhacht don Choimisinéir Teanga faireachán a dhéanamh ar chomhlíonadh aon achtacháin a bhaineann le stádas nó úsáid teanga oifigiúla chomhlachtaí poiblí. Ní fheictear dom go bhfuil aon ghá fíneáil breise a thabhairt isteach. Ní raibh sé seo iarrtha ag an gCoimisinéir Teanga féin; mar sin níl i gceist agam glacadh leis an leasú seo.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Bhí mé ag éisteacht leis an Teachta Connolly agus bhí an ceart aici. B'fhéidir gur téarma mícheart é "pionóis" ach ba cheart go mbeadh impleachtaí i gceist, mar a dúirt sí, nuair nach gcomhlíontar na dualgais. An sampla is déanaí ón gCoimisinéir Teanga ná nuair a chuaigh sé i dteagmháil le Eircode don chéad uair sé bliana ó shin chun fadhb a réiteach. Níl an cheist réitithe fós tar éis sé bliana. Níl mé ag lorg go ndéanfadh muid plé air sin ach sin sampla. Bhí An Garda Síochána mar an gcéanna. Seo in ainneoin an Coimisinéir Teanga ag dul i dteagmháil leis An Garda de shíor. Sa tuarascáil a chuir sé faoi bhráid Thithe an Oireachtais, leag an amchlár amach cé chomh minic agus a bhí sé i dteagmháil le Coimisinéir An Gharda Síochána. Rinne an coiste déileáil leis sin agus rinneamar tuarascáil dá réir agus bhí cás Eircode beagnach mar an céanna.

Tá bealach ann agus sin an fáth go bhfuilimid ag lorg tuarascáil sa chás seo. Seachas fíneáil a ghearradh, rud nach n-oibríonn más €5,000 atá i gceist mar is cuma sa tsioc le formhór na gcomhlachtaí faoi sin, d'fhéadfaí méid áirithe den bhuiséad s'acu a choimeád siar chuile bhliain go dtí go ndéanann siad obair dá réir. Bheadh an t-airgead ann dóibh ach ní bhfaigheadh siad é go dtí go ndéanfadh siad pé fhadhb atá ann lena gcur chuige ó thaobh na Gaeilge de a leigheas. D'fhéadfaí coinníoll a bheith ann gur gá dóibh céatadán níos mó den bhuiséad a fhaigheann siad a chaitheamh ar an nGaeilge. Táthar ag déanamh rud fabhrach nó rud go bhfuil buntáiste i gceist sna cásanna sin. Sin an fáth go bhfuil an ceist seo ann. Tá gá leis agus tuigim ó thaobh na caighdeán de go bhfuil gá go mbeadh impleachtaí éigin ag baint leis na forálacha atá sa reachtaíocht. Caithfear impleachtaí a bheith ann má dhéanann comhlacht nó comhlachtaí loic ar an gcaighdeán a bheidh leagtha síos ag an Aire Stáit tar éis an mBille seo a bheith achtaithe.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá i gceist trí leasuithe a thabhairt faoi chumhacht an Choimisinéara Teanga faireachán a dhéanamh ar chomhlíonadh aon achtachán a bhaineann le stádas nó úsáid teanga oifigiúil ag comhlachtaí poiblí. Mar a dúirt mé, ní fheictear dom go bhfuil aon ghá fíneáil sa bhreis a thabhairt isteach. Ní raibh sé seo iarrtha ón gCoimisinéir Teanga agus mar sin níl mé ag glacadh leis an leasú seo.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ní deireadh an domhain é fíneáil nó impleachtaí a bheith ann. Tá feicthe againn cheana gur cuma sa tsioc le roinnt chomhlachtaí. Mar sin caithfear bealach éigin a fháil chun iad a tharraingt isteach sa reachtaíocht agus a dhéanamh cinnte de go ndéanann siad déileáil leis agus plé i gceart leis seo. Is trua nach bhfuil an tAire Stáit sásta glacadh leis seo. An fhadhb atá againn ná nach bhfuil an caighdeán ann agus nuair a bheidh sé ann ní bheidh input againne ar conas mar a bheidh an leagan amach ó thaobh na caighdeán seo de. Sin an fáth go bhfuil roinnt de na leasuithe seo ann. B'fhéidir go mbeidh an ceart ag an Aire Stáit amach anseo ach tá muidne ag obair sa dorchadas maidir leis na caighdeáin agus maidir le haon impleachtaí a bheadh gafa leis na caighdeáin sin.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An bhfuil an Teachta sásta an leasú a tharraingt siar?

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Níl. Tá mé á bhrú.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá leasú Uimh. 9 as ord.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 10:

I leathanach 9, idir línte 4 agus 5, an méid seo a leanas a chur isteach: “Leasú ar alt 4 den Phríomh-Acht

3.Leasaítear alt 4(1) den Phríomh-Acht trí “, le toiliú an Aire Airgeadais” a scriosadh.”.

Is leasú simplí é seo. Rinneamar an cheist seo a phlé ar Chéim an Choiste agus ní raibh freagra sásúil ann. Níor chóir go mbeadh dualgas sa bhreis ann toil an Aire Airgeadais a fháil anuas ar thoil an Rialtais, mar atá sonraithe san Acht cheana. Tá praiseach déanta thar na blianta, mar is eol dúinn ar fad, ag Airí Airgeadais maidir le maoiniú na Gaeilge agus na Gaeltachta agus ní féidir muinín a bheith againn iontu rialacha a cheadú. Tuigim gur toil an Rialtais atá i gceist ach ní sin atá scríofa; toil an Aire Airgeadais atá luaite. Toil an Rialtais a luaitear nuair a dhéantar tagairt don collective seachas an Aire Airgeadais féin.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ní bheidh mé ag glacadh le leasú Uimh. 10. Tá cuid den fhoráil seo fíorthábhachtach de bharr go bhfuil sé mar chuid den chóras srianta agus ceartúchán agus deimhníonn sé go bhfuil próiseas faireachán ann ó thaobh na Státchiste de. Is rud caighdeánach é seo agus tá sé sna céadta Achta, mar shampla an tAcht um Ombudsman do Leanaí, 2002 agus an tAcht um Chomhairle Mhúinteoireachta, 2001. Tá an Rialtas tiomanta chun an mBille seo a chur chun cinn. Gheall muid anuraidh go dtabharfadh muid Bille níos láidre chun cinn, rud atá á dhéanamh againn agus táimid ag cur spriocdhátaí isteach, mar is eol don Teach, sa Bhille ag déanamh cinnte de go mbeidh dul chun cinn leanúnach á dhéanamh.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tarraingeoidh mé siar an leasú.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá leasuithe Uimh. 11 go 13, go huile, as ord.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá baint ag leasuithe Uimh. 14 go 20, go huile, le chéile agus pléifear le chéile iad. Is malairtí fisiceacha iad leasuithe Uimh. 15 go 19, go huile, ar leasú Uimh. 14.

Jack Chambers (Dublin West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tairgim leasú Uimh. 14:

I leathanach 9, línte 5 go 17 a scriosadh agus an méid seo a leanas a chur ina n-ionad: “Leasú ar an bPríomh-Acht - ailt 4A agus 4B a chur isteach

3. Leasaítear an Príomh-Acht trí na hailt seo a leanas a chur isteach i ndiaidh alt 4:

“Ceann comhlachta phoiblí a cheapadh

4A. (1) Más rud é, de thuras na huaire, nach mbeidh duine ar bith arna cheapadh nó arna ceapadh ina phríomhoifigeach nó ina príomhoifigeach ar chomhlacht poiblí, féadfaidh an Rialtas, le hordú, duine a shainainmniú chun bheith ina cheann nó ina ceann ar an gcomhlacht poiblí chun críocha an Achta seo.

(2) Déanfar gach ordú faoi fho-alt (1) a leagan faoi bhráid gach Tí den Oireachtas a luaithe is féidir tar éis a dhéanta agus, má dhéanann ceachtar Teach acu sin, laistigh den 21 lá a shuífidh an Teach sin tar éis an t-ordú a leagan faoina bhráid, rún a rith ag neamhniú an ordaithe, beidh an t-ordú ar neamhní dá réir sin, ach sin gan dochar do bhailíocht aon ní a rinneadh roimhe sin faoin ordú.

Tuarascáil ar chomhlíonadh oibleagáidí faoin Acht

4B. Déanfaidh ceann comhlachta phoiblí—

(a) comhalta foirne eile den chomhlacht a cheapadh chun formhaoirsiú a dhéanamh ar chomhlíonadh oibleagáidí an chomhlachta faoin Acht seo agus tuarascáil a thabhairt dó nó di, de réir mar is cuí, i ndáil le hoibleagáidí an chomhlachta faoin Acht seo, agus

(b) a chinntiú go ndéanfar achoimre ar aon cheann de na nithe arna dtuairisciú dó nó di de réir mhír (a) a áireamh i dtuarascáil bhliantúil an chomhlachta lena mbaineann.”.”.

Mar thoradh ar an leasú seo beidh ar cheann comhlachta phoiblí duine den lucht bainistíochta sinsearach a ainmniú chun formhaoirsiú a dhéanamh ar chur i bhfeidhm forálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla laistigh den chomhlacht sin. Chomh maith leis sin, ceanglóidh an leasú seo ar an duine sin tuarascáil bhliantúil i scríbhinn a sholáthar don cheann comhlachta maidir leis an dul chun cinn atá déanta ar chur i bhfeidhm forálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla laistigh den chomhlacht poiblí sin agus déanfar an t-ábhar sin a chur san áireamh i dtuarascáil bhliantúil an chomhlachta. Tá mé buíoch de na Teachtaí Ó Snodaigh, Daly agus Farrell maidir leis an leasú seo. Tá dualgas ar na comhlachtaí poiblí cheana féin faoin bpríomh-Acht agus beidh tuilleadh dualgais acu faoin mBille seo. Chomh maith leis seo, beidh cumhachtaí breise ag an gCoimisinéir Teanga. Bheinn ag súil go gcloífeadh na comhlachtaí poiblí leis na forálacha seo agus go ndéanfadh siad é ar mhaithe leis na custaiméirí a bhfuil Gaeilge acu. D’fhéadfadh fiúntas a bheith leis an leasú seo le go mbeadh duine i ngach comhlacht poiblí aitheanta chun a bheith freagrach as forálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla. Bhí mé sásta féachaint air, mar a dúirt mé, agus teacht ar ais le moladh ar Chéim na Tuarascála. Molaim an leasú seo don Teach.

Ba mhaith liom leasuithe Uimh. 15 go 20, go huile, a thógáil le chéile toisc go mbaineann siad le ceann comhlachta phoiblí a cheapadh. Níl i gceist agam glacadh leis na leasuithe seo. Maidir le leasú Uimh. 20, tá mé ag tabhairt aghaidhe ar an ábhar seo le mo leasú féin, sé sin, leasú Uimh. 14. Baineann leasuithe Uimh. 15 agus 16 le “déanfaidh” a chur in áit “féadfaidh”. Tá mé sásta leis an bhfoclaíocht atá luaite sa Bhille cheana agus is gá go mbeadh solúbthacht ann ar an ábhar seo.

Maidir le leasuithe Uimh. 17 agus 19, tá próiseas earcaíochta leagtha síos chun daoine a cheapadh agus ní bheidh sé i gcónaí réalaíoch na próisis sin a chur i gcrích laistigh de cheithre seachtaine, mar atá molta i leasú Uimh. 19. Tógfaidh sé i bhfad níos faide ná 28 lá chun an próiseas a chur i bhfeidhm. Bíonn fógra thuas ar shuíomh Idirlín www.publicjobs.iear feadh coicíse ar a laghad. Ansin bíonn tréimhse coicíse ann d’iarrthóirí cur isteach ar an bpost. Déanann an fhoráil mar atá sí cinnte de gur féidir leis an Rialtas duine a ainmniú chun bheith ina cheann nó ina ceann ar an gcomhlacht poiblí chun críche an Achta más gá. Is foráil chaighdeánach í seo agus is rud eisceachtúil a bheadh anseo dá gcaithfí í a úsáid. Ní tharlódh sé seo ach go fíorannamh, dá dtarlódh sé ar chor ar bith. Táim sásta go bhfuil an chumhacht mar atá sí leagtha amach sa Bhille sásúil. Mar sin, nílim chun glacadh leis na leasuithe seo.

Maidir le leasú Uimh. 18, tá tosach feidhme na forálacha seo clúdaithe ag foráil 13 sa Bhille. Ar an mbonn sin, ní bheidh mé ag glacadh leis an leasú seo.

Joe McHugh (Donegal, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Níl mé cinnte go bhfuil mé sásta leis an bhfreagra faoi leasú Uimh. 14. B’fhéidir go mbeidh an tAire Stáit in ann dul ar ais agus ag amharc arís air. Bheadh áthas orm dá mbeadh sé ag dul ar ais sa Seanad agus breathnú arís ar an bhfoireann shinsearach sna comhlachtaí poiblí. B’fhéidir go mbeidh bealach dearfach ann maidir leis sin agus táim buíoch den Aire Stáit go bhfuil sé ag tosú ag amharc arís air.

Aindrias Moynihan (Cork North West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Baineann na leasuithe seo le ról ceannaireachta agus go mbeadh duine i gcónaí i bhfeighil ar chúrsaí Gaolainne agus freagrach as cúrsaí Gaolainne. Mura mbíonn an príomhoifigeach féin á dhéanamh sin, bheadh an deis ann duine a ainmniú ina áit nó ina háit. Tá sé fíorthábhachtach go mbeadh duine cinnte ann agus gur duine sinsearach a bheadh i gceist ó thaobh an ról ceannaireachta, chun go mbeadh cúrsaí Gaolainne chun tosaigh agus ag an mbord is airde sa chomhlacht. Mar sin, is rud dearfach é seo agus molaim an tslí go bhfuil an tAire Stáit tar éis éisteacht leis an bplé a bhí ar siúl againn ar Chéim an Choiste agus go bhfuil sé á bhrú sin ar aghaidh. Cuidím leis an leasú seo.

Ceann de na rudaí go bhfuil roinnt daoine míchompordach mar gheall air, agus b’fhéidir gur fiú féachaint air arís, ná cinntiú gur duine sinsearach atá ann i gcónaí. Tá an deis ann leis an leasú seo duine eile a ainmniú mura mbíonn an príomhoifigeach i gceist agus ní gá gur duine sinsearach a bheadh ansin. Níl sé sin soiléir. B’fhéidir go bhféadfaí soiléiriú a fháil mar gheall air sin má tá an baol ann go bhféadfaí féachaint air arís sa Seanad. Tá sé fíorthábhachtach. An fhadhb ar fad a bhí leis an bplé agus leis na leasuithe seo ná léiriú ceannaireachta, chun a chinntiú gur duine sinsearach a bheadh i gcónaí freagrach as cúrsaí Gaolainne agus nach mbeadh sé brúite síos chuig duine síos an líne, ach go raibh sé thuas ag barr an chomhlachta.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Cuirim fáilte roimh an leasú seo toisc an éisteacht a thug an tAire Stáit don mhéid a bhí le rá agam féin agus daoine eile ar Chéim an Choiste faoi dhuine sinsearach a roghnú chun formhaoirsiú agus tuarascáil a dhéanamh ar chomhlíonadh oibleagáid an chomhlachta faoin Acht seo. Tá soiléiriú de dhíth orm. Ar an gcéad dul síos, an féidir leis an Aire Stáit míniú a thabhairt ar an idirdhealú idir phríomhoifigeach agus ceann comhlachta phoiblí? Tá an fhoclaíocht sin sa reachtaíocht maidir le ceann comhlachta phoiblí a cheapadh ach i bpáirt 4A den leasú luaitear príomhoifigeach. Glacaim leis gur an duine ceannann céanna atá ann ach uaireanta má tá dabht ann bíonn sé deacair. An léamh ar an leasú seo atá agamsa ná nach gceapfar ceann comhlachta phoiblí ach nuair nach bhfuil príomhoifigeach ann. Níl a fhios agam cén sórt ról sealadach atá ann le linn an fholúntais sin. Más fíor é sin, is ait go bhfuil an dualgas sa leasú seo chun formhaoirseoir teanga a roghnú ag baint leis an gceann comhlachta sealadach sin amháin agus gan dualgas ar bith a bheith ar an ngnáth-príomhoifigeach. Táimid ag tabhairt dualgas don duine sealadach nach bhfuil de ghnáth ar an bpríomhoifigeach atá buan. An gciallaíonn sé sin nach mbeidh duine roghnaithe de ghnáth chun formhaoirsiú a dhéanamh ar chomhlíonadh na ndualgas teanga seachas an tréimhse sin le linn folúntais in oifig an phríomhoifigigh? Má líontar ról an phríomhoifigigh, an nglacann an duine sin cúraim an chinn comhlachta phoiblí nó an leanann an dá oifigeach lena róil éagsúla? Níl sé chomh soiléir sin. B’fhéidir go bhfuil mearbhall orm anseo ach tá sórt dabht ann.

An dara rud ná go bhfuil sé suas don cheann comhlachta phoiblí nuair atá gá cinneadh a dhéanamh faoi thuarascáil a lorg ón duine atá roghnaithe acu mar fhormhaoirseoir teanga. Bhí muid ag lorg go mbeadh tuarascáil rialta seolta gach sé mhí, de réir mar atá molta againn i leasú Uimh. 20, ach beidh sé foilsithe don phobal ionas gur féidir leo dul chun cinn a fheiceáil nó fadhbanna a aithint go luath. An tríú rud maidir leis na leasuithe seo ná go bhfuil “go bhféadfaidh” fós scríofa sa Bhille. Tá na focail sin ann arís, in ainneoin na hargóinte a bhí againn ar Chéim an Choiste.

Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Beidh dualgas mór ar an Stát nuair a bheidh an Bille seo achtaithe cearta Gaeilgeoirí agus lucht na Gaeltachta a chosaint agus a shásamh. Tá súil againn gurb é seo tús na hoibre mar go bhfuil an-chuid oibre eile romhainn.

Pa Daly (Kerry, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Is trua nár glacadh le gach leasú ach beimid ar ais le leasú Uimh. 54 agus beidh lá eile ag an bPaorach. Tá súil agam go n-aistreoidh muid an córas éagórach atá ann faoi láthair.

Catherine Connolly (Galway West, Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Gabhaim mo bhuíochas go háirithe leis an bhfoireann. Níor cheart go raibh orthu a bheith ag obair go dtí 5 a chloig ar maidin ach sin mar atá sé. Gabhaim buíochas leis an Aire Stáit. Tá an ceart aige go raibh díospóireacht mhaith ann ach bheadh díospóireacht i bhfad níos fearr againn mura mbeadh an gilitín i gceist. Bhí an díospóireacht níos láidre gan dabht mar gheall ar obair an choiste agus rannpháirtíocht ó gach ball an choiste. Is é an Bille seo an chéad chéim chun dul i ngleic leis an ngéarchéim atá ann ó thaobh na Gaeilge de, go háirithe sna Gaeltachtaí. Gabhaim buíochas leis an bhfoireann uilig.

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Déanaim comhghairdeas le chuile duine a bhí páirteach san iarracht seo. Tá súil agam go mbeidh an teanga, atá fíorthábhachtach dúinn ar fad, níos treise de bharr na reachtaíochta seo.

Chuir an tAire in iúl go bhfuil sé ar intinn aige a iarraidh ar an gCeann Comhairle a threorú don Chléireach, de réir Bhuan-Ordú 196, an t-athrú seo a leanas a dhéanamh chun earráid chló i dtéacs an Bhille a cheartú:

Ar leathanach 21, líne 12 – an focal “Tagartha” a chur in ionad an fhocail “Tagarth”

Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Cuirfear an Bille chun an tSeanaid anois.