Seanad debates
Thursday, 14 March 2013
An Straitéis 20 Bliain don Gaeilge 2010-30: Statements
11:30 am
Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
I welcome the Minister to the House to discuss statements on the 20 Year Strategy for the Irish Language 2010-2030. I call on the Minister of State to speak.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Go raibh maith agat, a Leas-Chathaoirligh. Ar dtúis, ba mhaith liom mo bhuÃochas a ghabháil as an chuireadh a bheith i láthair sa Seanad inniu chun labhairt faoin Ghaeilge agus faoin Ghaeltacht. Is cinnte go bhfuil sé tráthúil go bhfuil an deis seo agam agus Seachtain na Gaeilge faoi lánseol. Is cinnte chomh maith go bhfuil dul chun cinn suntasach déanta maidir leis an Ghaeilge agus an Ghaeltacht ón uair gur labhair mé anseo sa tSeanad cothrom an ama seo anuraidh.
Sula labhraÃm faoin dul chun cinn sin, ba mhaith liom, i dtús báire, tréaslú le lucht eagraithe Sheachtain na Gaeilge agus leis na heagraÃochtaà éagsúla atá ag glacadh páirte sa cheiliúradh ar ár dteanga dhúchais agus ag tacú leis an cheiliúradh sin. Is fiú go mór an raon leathan imeachtaà atá ar bun mar chuid de Sheachtain na Gaeilge chun an teanga a cheiliúradh mar theanga bheo bhisiúil agus chun à a chur i lár an aonaigh. Mar a deir an seanfhocal, mura bhfuil agat ach pocaide gabhair bÃodh sé i lár an aonaigh agat, agus is cinnte gur rud i bhfad nÃos luachmhaire ná pocaide gabhair atá á phlé againn anseo inniu, a Leas-Chathaoirligh.
Ba mhaith liom fosta aitheantas a thabhairt do na Teachtaà ar fad a ghlac páirt i Lá na Gaeilge sa Dáil an tseachtain seo a chuaigh thart. Ach an oiread le Lá na Gaeilge in 2012, d'éirÃgh thar cionn leis an lá. B'údar dóchais agus misnÃgh a bhà ann an oiread sin Gaeilge a bhà le cloisint agus an oiread sin Teachtaà a bhà le feiceáÃl ag léiriú a gcumas agus a mbá don Ghaeilge ar an mbealach is praiticiúla atá ann, is é sin an teanga a labhairt.
Is siombal an-tábhachtach dár bhféiniúlacht à an Ghaeilge. Ãs rud é go bhfuil sà ar cheann de na hacmhainnà is luachmhaire atá againn, tá géarghá lena caomhnú agus lena forbairt. Mar is eol domsa go maith mar Aire Stáit de bhunadh na Gaeltachta, is teanga bheo pobail agus teaghlaigh sa Ghaeltacht Ã. Ina theannta sin, labhraÃtear à go forleathan taobh istigh agus taobh amuigh den chóras oideachais. Nà miste a nótáil gur dÃol suntais é go bhfuil tacaÃocht tugtha ag gach Rialtas don Ghaeilge ó bunaÃodh an Stát 90 bliain ó shin agus nà haon áibhéil a rá nach mbeadh sà chomh láidir agus atá sà inniu in éagmais na tacaÃochta sin.
Agus mé ag labhairt libh inniu, ba dheas liom léargas gairid a thabhairt ar an obair atá ar siúl ag mo Roinn i láthair na huaire chun cuidiú le buanú agus le neartú na Gaeilge ar fud na tÃre agus, ach go háirithe, sa Ghaeltacht. Mar a thuigfidh sibh, tá an obair atá idir lámha fite fuaite go dlúth leis an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030, a bhfuil sé mar phrÃomhaidhm aici lÃon na gcainteoirà Gaeilge a mhéadú go substaintiúil ar bhonn céimnithe thar shaolré na straitéise.
AithnÃtear sa straitéis go bfhuil gá le cur chuige céimneach chun bearta éagsúla na straitéise a chur i gcrÃch. I gcomhréir leis an gcur chuige seo, tá obair leanúnach ar siúl chun raon leathan gnÃomhaÃochtaà a chur i bhfeidhm ag úsáid na hacmhainnà atá ar fáil. Cé go bhfuil an fhreagracht fhoriomlán ar mo Roinn don straitéis, táimid ag obair as lámh a chéile ar fheidhmiú na straitéise le go leor páirtithe leasmhara, lena n-áirÃtear, ach go háirithe, an Roinn Oideachais agus Scileanna, Ãdarás na Gaeltachta agus Foras na Gaeilge.
Tugadh faoi chéim an bhunaithe den straitéis a chur i gcrÃch in 2011 nuair a dÃrÃodh ar dhaoine a chur ar an eolas faoin straitéis agus ar bhunú na struchtúr eagraÃochtúil agus oibrÃochtúil. Tugadh tús áite do ghnóthaà reachtaÃochta in 2012 le hAcht na Gaeltachta faoina dtugtar bunús reachtúil do chóras pleanála teanga, taobh istigh agus taobh amuigh den Ghaeltacht, agus faoina dtugtar ról faoi leith chomh maith d'Ãdarás na Gaeltachta agus d'Fhoras na Gaeilge sa phleanáil teanga.
Mar thoradh ar an obair atá ar siúl ag mo Roinn le páirtithe leasmhara na straitéise, táthar ag súil go mbeidh na páirtithe sin ag foilsiú a gcuid pleanama forfheidhmithe faoin straitéis nÃos moille i mbliana. Ina theannta sin, tá sé i gceist tuarascáil a fhoilsiú nÃos moille i mbliana maidir leis an dul chun cinn atá déanta faoin straitéis go dtà seo. Mar sin, táimid ag tabhairt faoi chur i bhfeidhm na straitéise ar bhonn córasach seachas ar bhonn ad hoc. Is dóigh liom go bhfuil sé seo thar a bheith tábhachtach, go háirithe ó thaobh na n-athruithe beartais atá idir lámha ag an Roinn Oideachais agus Scileanna faoina straitéis litearthachta agus uimhearthachta atá ag teacht leis an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030 agus a rachaidh chun sochair don Ghaeilge san fhadtréimhse.
Le hAcht na Gaeltachta, tá céim shuntasach tógtha chun dúshraith reachtúil chuà a chur ar fáil faoina mbeifear in ann dÃriú ar bhealach nÃos córasaà agus nÃos éifeachtaà ar chur i bhfeidhm na straitéise as seo amach. Le cur i bhfeidhm an Achta, beidh ról ceannaireachta ag na heagraÃochtaà pobail taobh istigh agus taobh amuigh den Ghaeltacht agus iad ag obair i gcomhar leis an phobal agus i gcomhpháirtÃocht leis an Stát chun pleananna teanga a ullmhú agus a fheidhmiú dá gceantair. Tá obair idir lámha ag mo Roinn faoi láthair chomh fada is a bhaineann sé leis na chéad chéimeanna eile is gá a ghlacadh chun an reachtaÃocht thánaisteach a shÃniú i dtaca leis an phróiseas pleanála teanga faoin Acht.
Tá obair ar bun chomh maith ag Ãdarás na Gaeltachta, i gcomhar le mo Roinn, maidir le hathshainiú na Gaeltachta mar limistéir pléanála teanga faoi leith. Tá obair ullmhúcháin idir lámha ag an údarás chomh maith chun córas cuà a aimsiú faoina roghnófar eagraÃochtaà a thabharfaidh faoi phleananna teanga a ullmliú agus a fheidhmiú i gcomhar leis an phobal sna limistéir pleanála teanga Gaeltachta. Ina theannta sin, tá obair ar bun ag mo Roinn, ag Ãdarás na Gaeltachta agus ag Foras na Gaeilge chun a chinntiú go ndéantar cúram cuà do na bailte seirbhÃse Gaeltachta agus do na lÃonraà Gaeilge i gcomhréir le forálacha ábhartha an Achta.
Mar aitheantas ar an riachtanas faoi leith a bhaineann le hoiliúint i réimse na pleanála teanga, is fÃú a lua go mbeidh dioplóma sa phleanáil teanga á sholáthar ag Acadamh na hOllscolaÃochta Gaeilge ag tosú san fhómhar i mbliana. Le soláthar an chúrsa sin, tabharfar deis oiliúna i réimse na pleanála teanga d'eagraÃochtaà éagsúla, lena n-áirÃtear na heagraÃochtaà Gaeltachta, ar ndóigh, agus do pháirtithe leasmhara eile. NÃl aon amhras ormsa ach go mbeidh borradh úr le brath faoi úsáid na Gaeilge ar bhonn forleathan sna blianta beaga amach romhainn mar thoradh ar an chur chuige úr seo.
Ceann de na céimeanna tábhachtacha a ghlac mo Roinn chun cur i bhfeidhm praiticiúil na straitéise sa Ghaeltacht a chinntiú ná an clár tacaÃochta teaghlaigh a thionscnamh. Faoin chlár seo, a sheol mé i mà Aibreáin 2012, tá raon beart idir lámha ag mo Roinn a bhfuil sé mar aidhm acu tacú nÃos fearr le teaghlaigh Gaeltachta atá ag súil le páiste agus a dteastaÃonn uathu a bpáistà a thógáil le Gaeilge. I measc na mbeart faoi leith atá curtha sa siúl cheana féin, is fÃú a lua go bhfuil ardú suntasach ceadaithe san allúntas a chaitear faoi scéim na gcúntóirà teanga. Leis an infheistÃocht bhreise seo, fágann sé go bhfuil allúntas ar fiú tuairim is ¤750,000 é curtha ar fáil sa bhliain reatha ag mo Roinn chun dÃriú ar dheiseanna saibhrithe teanga a chur ar fáil do pháistà bunscoile sa Ghaeltacht, chomh maith le deiseanna sealbhaithe teanga, áit a raibh an bhéim go dtà seo.
Is fiú a lua chomh maith go bhfuil éileamh maith ar an phacáiste tacaÃochta teaghlaigh atá forbartha ag mo Roinn mar chuid den chlár atá dÃrithe ar thacaÃocht a thabhairt go sonrach do theaghlaigh Gaeltachta atá ag tógáil páistà réamhscoile le Gaeilge nó gur mhaith leo a bpáistà réamhscoile a thógáil le Gaeilge. Go dtà seo, tá 639 pacáiste dáilte ar theaghlaigh, lena n-áirÃtear 173 chuig seoltaà poist sa Ghaeltacht, 450 chuig seoltaà poist eile in Ãirinn agus 16 seolta chuig teaghlaigh thar lear. Tá mé ag súil leis go mbeidh ar chumas mo Roinne cur leis an phacáiste sin sa tréimhse amach romhainn, i gcomhar leis na páirtithe leasmhara ábhartha.
Mar is eol don Teach, tá feidhm nua faoi Acht na Gaeltachta ag Ãdarás na Gaeltachta maidir le cur i bhfeidhm na straitéise sa Ghaeltacht, chomh maith leis an fheidhm sheanbhunaithe a bhà ag an údarás ó lá a bhunaithe maidir le cruthú fostaÃochta sa Ghaeltacht. Tá an dá fheidhm seo chomh tábhachtach lena chéile agus an Rialtas ag tabhairt tús áite do chruthú fostaÃochta, chomh maith le haitheantas a thabhairt do chaomhnú na teanga sa Ghaeltacht. CinntÃonn soláthar an Státchiste gur féidir leis an údarás leanúint air ag mealladh infheistÃochta chun na Gaeltachta, ag tacú le bunú agus le buanú post sa Ghaeltacht agus ag tabhairt cúnaimh do phobail Ghaeltachta maidir le tograà teanga-lárnaithe, lena n-áirÃtear an phleanáil teanga.
Mar is eol don Teach, tá ról reachtúÃl ag Foras na Gaeilge faoin Acht um Chomhaontú na Breataine-na hÃireann 1999 maidir leis an Ghaeilge a chur chun cinn. I measc na mórthionscadal atá idir lámha ag Foras na Gaeilge faoi láthair, tá an foclóir nua Béarla-Gaeilge agus an t-athbhreithniú ar na heagraÃochtaà bunmhaoinithe. Le linn mhà Eanáir, bhà ócáid stairiúil ann nuair a foilsÃodh an chéad fhoclóir mór náisiúnta Béarla-Gaeilge ó foilsÃodh foclóir de Bhaldraithe sa bhliain 1959. Ag dÃriú ar na riachtanais chomhaimseartha ón tús, is foclóir ar lÃne atá anseo. Tuigim go gcuirfear leis an ábhar ar lÃne ar bhonn leanúnach agus go mbeidh sé i gcomhréir leis an leagan clóite a fhoilseofar sa bhllain 2015.
Dúshlán eile atá os comhair Fhoras na Gaeilge i láthair na huaire ná an t-athbhreithniú ar na heagraÃochtaà bunmhaoinithe. Tuigim go rÃ-mhaith an chonspóid a bhaineann leis an mórathrú seo, ach is é bun agus barr an scéil nach léir an bhfuil pobal na Gaeilge, Thuaidh ná Theas, ag fáil na seirbhÃse is fearr ón chóras atá ann san am i láthair. Is deacair a rá go bhfuil an córas reatha inmharthana nuair atá 37%, nó ¤6.5miliún, de bhuiséad an fhorais caite in 2012 ar 19 n-eagraÃocht bhunmhaoinithe. Is deacair a rá fosta go bhfuil luach ar airgead á fháil nuair atá 77% den bhuiséad seo á chaitheamh ar chostais riaracháin agus gan ach 23% dÃrithe ar sheirbhÃsà do phobal na Gaeilge. Dá bhrà sin, shocraigh an Chomhairle Aireachta Thuaidh Theas, ag ár gcruinniú san fhormáid teanga nÃos túisce an mhà seo, go gcuirfear pleananna chun cinn chun samhail athbhreithnithe don bhunmhaoiniú a thabhairt isteach, samhail a chuimseoidh na straitéisà ábhartha teanga sa dá dhlÃnse, ag féachaint do chinneadh crÃochnaitheach a dhéanamh faoi mhà an Mheithimh ar a dhéanaÃ. SocraÃodh fosta sÃneadh a chur leis na socruithe reatha do bhunmhaoiniú go deireadh na bliana.
I ndeireadh an lae, is éard atá uainn uilig ná earnáil dheonach atá ag feidhmiú go héifeachtach, atá ag tabhairt luach ar airgead agus atá ag soláthar na seirbhÃsà atá de dhÃth ar phobal na Gaeilge ar bhealach a thacóidh leis na
Tá na céimeanna cuà idir lámha ag mo Roinnse faoi láthair chun moltaà a chur faoi bhráid an Rialtais i dtaca le leasú Acht na dTeangacha Oifigiúla. Fuarthas 1,400 freagra ar an suirbhé agus 262 aighneacht le linn an phróisis chomhairliúcháin phoiblà a reáchtáladh anuraidh mar chuid den athbhreithniú ar an Acht. Tá anailÃs déanta ar na moltaà a fuarthas faoin phróiseas sin agus déanfar iad a fhoilsiú ar shuÃomh gréasáin mo Roinne in am trátha. Mar atá ráite i gclár reachtaÃochta an Rialtais a foilsÃodh i mà Eanáir, táthar ag súil Bille a fhoilsiú i mbliana ina ndéanfar foráil do leasuithe ar Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 mar thoradh ar an athbhreithniú atá déanta ag mo Roinn ar an Acht. Braitheann an t-amscála ar go leor tosca, lena n-áirÃtear an plé cuà leis na páirtithe leasmhara éagsúla agus an sceideal reachtaÃochta i dTithe an Oireachtais.
Mar atá ráite ag an gCoimisinéir Teanga, aithnÃtear go forleathan an tábhacht a bhaineann leis an acmhainn foirne chuà a bheith sa StátseirbhÃs chun freastal nÃos fearr a dhéanamh ar phobal labhartha na Gaeilge. Chun aghaidh a thabhairt ar an dúshlán seo agus chun tógáil ar an obair a rinne an foras oiliúna Gaeleagras anuas trÃd na blianta, nà miste dom an comhaontú leibhéil seirbhÃse, atá aontaithe idir mo Roinn féin agus an Roinn Caiteachais Phoiblà agus Athchóirithe maidir le cúrsaà oiliúna agus creidiúnaithe sa Ghaeilge do StátseirbhÃsigh, a lua. Le cur i bhfeidhm an chomhaontaithe seo, déanfar treisiú ar chumas na StátseirbhÃse a cuid dualgas reachtúil a chomhlÃonadh chomh fada is a bhaineann sé leis an Ghaeilge. Is céim shuntasach eile à seo a thacaÃonn le cur i bhfeidhm na straitéise.
Ainneoin go bhfuil acmhainnà an Stáit faoi bhrú mór faoi láthair agus go raibh cinntà crua le tógáil dá réir ag an Rialtas maidir le dáileadh na n-acmhainnà sin sa cháinaisnéis a cuireadh i láthair na Dála i mà na Nollag 2012, tá beagnach ¤57 milliún san iomlán le caitheamh ag mo Roinn i mbliana ar ghnóthaà Gaeilge, Gaeltachta agus oileán, lena n-áirÃtear an Foras Teanga, Ãdarás na Gaeltachta agus Oifig an Choimisinéara Teanga. Nà miste a nótáil gur figiúr táscach é seo, faoi réir na Meastachán Athbhreithnithe a bheith faofa go han-luath.
Cé go bhfuil laghdú idir 4% agus 5% tagtha ar an bhuiséad reatha agus laghdú 10% tagtha ar an bhuiséad caipitil sna réimsà a thagann faoi mo chúram, tá mise dóchasach go mbeimid in ann aghaidh a thabhairt ar ár gcuid tosaÃochtaà a chomhlÃonadh taobh istigh den soláthar atá againn.
Nà tógtar san áireamh sna figiúirà seo, ar ndóigh, an caiteachas a déantar i réimsà eile ar nós cúrsaà oideachais agus cúrsaà craolacháin, gan trácht ar an raon leathan seirbhÃsà eile a chuireann comhlachtaà poiblà ar fáil chun freastal ar dhaoine ar mian leo a ngnó a dhéanamh leis an Stát tré Ghaeilge.
Nà thógtar san áireamh sna figiúirà seo, ar ndóigh, an caiteachas a dhéantar i réimsà eile ar nós cúrsaà oideachais agus cúrsaà craolacháin, gan trácht ar an raon leathan seirbhÃsà eile a chuireann comhlachtaà poiblà ar fáil chun freastal ar dhaoine ar mian leo a ngnó a dhéanamh leis an Stát i nGaeilge.
Ag deireadh an lae, is rogha don duine aonarach é an Ghaeilge a labhairt nó gan à a labhairt. Leanfaidh an Stát ag cuidiú ar gach uile bhealach is féidir chun cur le heolas an phobail ar an Ghaeilge, chun deiseanna a chruthú leis an Ghaeilge a úsáid agus chun dearcadh dearfach i leith úsáid na Gaeilge a chothú i measc an phobail, mar atá ráite faoin straitéis. Is faoi gach uile dhuine agus faoi gach uile eagraÃocht atá sé a chinntiú go leanfaimid orainn ag obair i gcomhar lena chéile chun spriocanna na straitéise a bhaint amach.
Beatha teanga à a labhairt. Má dhéanann an duine aonarach an rogha laethúil an Ghaeilge a labhairt, dhéanfadh sé sin difrÃocht shuntasach don teanga. Má leanaimid ag obair le chéile sa treo seo, is féidir linn an fhÃs a fhÃorú go mbeidh an Ghaeilge in úsáid ar bhonn nÃos forleithne. Is féidir le Seanadóirà a bheith cinnte go leanfaidh mo Roinn, i gcomhar leis na páirtithe leasmhara, le gach iarracht, laistigh de na hacmhainnà atá ar fáil, i dtreo a chinntiú go dtreisÃtear an Ghaeilge agus go dtéann sà ar aghaidh go bisiúil chuig an chéad ghlúin eile.
Gabhaim buÃochas don Chathaoirleach as deis a thabhairt dúinn anseo sa Seanad, dara Teach an Oireachtais, an t-ábhar seo a phlé an tseachtain speisialta seo nuair atáimid ag ceiliúradh féile na hÃireann. Tá lúcháir orm mar Aire Stáit go bhfuil an Ghaeilge le chloisteáil anseo inniu mar a bhà sa Teach eile i rith na coicÃse seo. Táim anseo le breis agus 30 bliain agus chonaic mé an Ghaeilge á labhairt agus chonaic mé nuair nach raibh an Ghaeilge láidir ach sa Dáil atá againn i láthair na huaire, agus sa Seanad i láthair na huaire, tá nÃos mó Gaeilge sa dá Theach. Tá nÃos mó Gaeilge ag na ceannairÃ, ag na hurlabhraithe, ag na cathaoirligh, ag gach duine ná mar a bhà le fada an lá. Tá an dul chun cinn atá á dhéanamh istigh anseo mar scáthán ar an dul chun cinn a fheicim agus mé ag taisteal ar fud na tÃre, ó Dhún na nGall go Tiobraid Ãrann go Corcaigh agus CiarraÃ, Ceatharlach, Cluain Dolcáin, go Ros Comáin, áit a raibh mé le deanaÃ.
11:50 am
David Norris (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Agus go Contae Laoise.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Fiú i gColáiste na Trionóide. Bhà mise sa choláiste ansin agus mé i mo bhuachaill óg ag scéalaÃocht. Cé a thug cuireadh isteach dom chun sin a dhéanamh ná MáirtÃn à Cadhain, a bhà ina ollamh ansin ag an am. Bhà mé an-óg ag an am agus bhà eagla orm ag dul ann de bharr na aeráide a bhà ann ach cuireadh fearadh na fáilte romham.
Gabhaim buÃochas le SeanadóirÃ, Teachtaà agus gach duine a bhaineann úsáid as an Ghaeilge chomh minic sin agus chomh fonnmhar sin. Is scáthán é, mar a dúirt mé, it is a mirror, ar an méid atá ag dul ar aghaidh ar an taobh amuigh. Is féidir linn bheith iontach diúltach sa tÃr seo, ag caitheamh anuas faoi rudaÃ, ach tá amanna gur féidir linn bheith deimhneach agus moltach chomh maith agus is é seo an t-am chun é sin a dhéanamh chomh fada agus a bhaineann sé le labhairt agus le húsáid na Gaeilge.
Labhrás Ó Murchú (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá fáilte roimh an Aire Stáit. Molaim go hard é de bharr a shaothair féin ag saothrú chultúr na Gaeilge. NÃl aon amhras ná go bhfuil a chroà san áit cheart agus tá a theanga san áit cheart freisin, i lár an aonaigh. Is maith an rud go bhfuil Aire Stáit againn leis an Ghaeilge ar a thoil aige agus nà gá ach féachaint ar "Primetime" cúpla oÃche ó shin - bhà an t-ádh linn go raibh an tAire Stáit ar fáil chun an Ghaeilge a chosaint an oÃche sin.
Tá an ceart ag an Aire Stáit. Tá sé tráthúil an straitéis a phlé agus Seachtain na Gaeilge a ceiliúradh againn mar tá sé cruthaithe ag Seachtain na Gaeilge le blianta anuas nuair a dhÃrÃtear ar an Ghaeilge go poiblÃ, tá daoine ann a bhfuil sé ag teastáil uathu bheith páirteach sa ghnÃomh sin. TréaslaÃm leis na heagrais atá i mbun na hoibre sin mar tá an obair ag tarlú i measc an phobail agus tá sin thar a bheith tábhachtach.
Le blianta anuas tá dea-thoil ann don Ghaeilge. Má amharcaimid siar ar na 1950à agus 1960Ã, bhà an dÃospóireacht ag an am nà amháin diúltach ach nimhneach chomh maith. Bhà dúshlán ann don Ghaeilge ag an am le dreamanna ar nós LFM ach sheas daoine an fód nuair a bhà na dÃospóireachtaà sin ar siúl.
Sin cuid de stair na teanga anois, nuair a bhà daoine diúltach faoin Ghaeilge. Cuid den dÃospóireacht, nà raibh sà ró-chiallmhar nuair a smaoinÃmid uirthi. Bhà daoine ag cur ceiste cén mhaith an Ghaeilge agus imirce i ndán do dhaoine. Nà hionann an dá rud ar chor ar bith. Seasann an Ghaeilge ann à féin. Is rud luachmhar à an Ghaeilge mar tá traidisiúin agus stair agus gach uile rud ceangailte léi. Anois, aithnÃonn daoine é sin, nÃl an dÃospóireacht dhiúltach ann a thuilleadh.
Anois, tá daoine ag iarraidh an Ghaeilge atá acu, beag nó mór, a úsáid. Chun sin a dhéanamh, nà cóir féachaint ar an Ghaeilge mar ábhar scoile amháin. Caithfimid smaoineamh ar an timpeallacht lasmuigh agus ceann de na ceisteanna a thagann chun tosaigh go minic ná conas is féidir le daoine freastal ar scoil go ceann 14 de bhlianta agus gan mhuinÃn acu an Ghaeilge a labhairt tar éis sin. Bhà mé ag caint ag ócáid aréir a bhain leis an Ghaeilge ag dream a thagann le chéile chun Gaeilge a labhairt, agus luaigh mé na daoine a deir nach bhfuil Gaeilge ar a dtoil acu. Dá mbeadh an méid chéanna Fraincise acu, bheinn lán-chinnte go ndéarfaidÃs go bhfuil siad lÃofa sa teanga sin.
Caithfimid dÃriú isteach air sin - tá Gaeilge ag daoine a d'fhreastal ar scoil. Molaim an Seanadóir Brennan ansin mar le blianta fada anuas anois, tá an bheirt againn ag cleachtadh na Gaeilge agus tugann sé dea-shampla nach gá lÃofacht ná Gaeilge acadúil a bheith ag duine, ach an méid atá ag duine a úsáid go ginearálta.
Sa Teach seo, bÃonn na huiséirà lán-sásta i gcónaà Gaeilge a labhairt. Nuair a thosaÃonn duine ag labhairt leo as Gaeilge, tá sé nadúrtha leanúint ar aghaidh leis sin. Tugaim i gcónaà "the breaking of the sound barrier" air sin mar sin atá i gceist. Uaireanta bÃonn daoine cúthaileach agus neirbhÃseach tosnú ach nuair a thosaÃonn duine amháin, tagann an rithim isteach.
Tá súil agam nach fada uainn an lá nuair nach mbeimid ag caint faoin Ghaeilge ar chor ar bith ach go mbeimid ag caint faoi an-chuid ábhar i nGaeilge. TarlaÃonn sin sa Teach seo, déanamh an Seanadóir à Clochartaigh é sin beagnach gach maidin. TosaÃonn sé leis an Ghaeilge maidir le gach ábhar atá á phlé. Dúirt mé an rud céanna leis an ghrúpa a luaigh mé. Nuair a thagann siad le chéile gach mÃ, nÃl an Ghaeilge á plé acu, bÃonn aoi-chainteoir acu ar ábhair éagsúla, agus cuid acu iontach ard-nósach, ach tá siad á bplé trÃd an Ghaeilge. Caithfimid dÃriú ar úsáid na Gaeilge go nadúrtha.
BÃonn dÃomá orm nach bhfuil nÃos mó Gaeilge ar RTÃ. Tá sár-obair á déanamh ag TG4, atá tar éis spreagadh mór a thabhairt don Ghaeilge, agus ag Raidió na Gaeltachta, ach nà hionann sin agus a rá go mbeadh ghettoisation a dhéanamh leis an Ghaeilge. Ba chóir go mbeadh an Ghaeilge le cloisteáil.
Le déanaÃ, chuala mé cúpla abairt as Gaeilge ag deireadh na nuachta Béarla. Tá sé sin á dhéanamh i rith Seachtain na Gaeilge. Is sampla é sin den Ghaeilge ag teacht amach. Is cuimhin liom go mór nuair a tháing an Pápa chun na tÃre seo. Nuair a labhair sé cúpla focal as Gaeilge, fuair sé bualadh bos ó na mÃlte duine a bhà i láthair. Tharla sé sin mar go bhfuil mórtas cine go smior i ngach duine. NÃl aon amhras faoi. BÃonn áthas ar dhaoine nuair is léir dóibh go bhfuil ómós á thabhairt don Ghaeilge, go mórmhór nuair a thagann an t-ómós sin as daoine lasmuigh d'Ãirinn.
Ba mhaith liom rud amháin a dhéanamh chun an Ghaeilge a chur chun cinn san Oireachtas. Tá súil agam nach mbeidh aon easaontas riamh eadrainn. Tá géarghá le aontas maidir leis an nGaeilge anseo. Nà cheart dúinn cnámh spairne polaitiúil a dhéanamh as an teanga. Caithfimid a rá go bhfuilimid go léir ar son na Gaeilge. Má táimid i bhfábhar na Gaeilge, caithfimid cabhrú le chéile. Bhà sé tábhachtach gur chuireamar an straitéis 20 bliain chun cinn d'aon ghuth. BhÃomar go léir sásta a rá go raibh géarghá le straitéis. Nà leor rialacha agus coinnÃollacha, i mo thuairim. Muna bhfuil dearcadh dearfach - positive attitude - ag an duine i dtaobh na Gaeilge, is cuma faoi reachtaÃocht mar nà dhéanfar aon dul chun cinn.
Baineann sé seo leis an méid atá ag tarlú sa StátseirbhÃs. Tá sé de dhualgas ar 600 comhlacht poiblà seirbhÃs dhátheangach a sholáthar. Nà maith liom féachaint ar mar dhualgas, áfach. Ba cheart go mbeadh na comhlachtaà sásta é a dhéanamh go dearfach. Muna dtarlaÃonn sé sin, tabharfaidh na daoine gur mhian leo a gcuid gnó a dhéanamh leis an Stát trà Ghaeilge faoi ndeara go bhfuil leisce ar StátseirbhÃsigh an tseirbhÃs sin a sholáthar. Tá an-chuid StátseirbhÃsigh maithe ann. Déanaim formhór mo chuid gnó leo trà mheán na Gaeilge. Mar shampla, déanaim mo chuid gnó leis na Coimisinéirà Ioncaim trà Ghaeilge. Uaireanta bÃonn sé deacair na foirmeacha a thuiscint, ach is féidir é a dhéanamh.
Ba cheart dúinn a chinntiú go bhfuil na hoibrithe sna Rannaà Stáit in ann gnó a dhéanamh trà Ghaeilge. Is ionann é sin agus a rá go gcaithfidh an Ghaeilge a bheith ar a dtoil acu. Muna bhfuil, ba chóir go mbeadh traenáil ar fáil dóibh. Cloisim go bhfuil sé i gceist traenáil a chur ar fáil do na gardaÃ. Aon uair a dhein mé iarracht gnó a dhéanamh leis na gardaà i nGaeilge, bhÃodar sásta é a dhéanamh. Is ceart a rá nach raibh sé i gceist acu mé a chur i bpriosún nó aon rud mar sin. Nuair a stopann na gardaà mé ar an mbóthar, labhraÃm an Ghaeilge leo go minic agus bÃonn siad lán-sásta à a labhairt liom. Tá súil agam go ndÃreoidh an Rialtas isteach ar an StátseirbhÃs.
Tá an córas oideachais mar bhunchloch eolas na Gaeilge. Tá sé tábhachtach go bhfuil tuiscint agus struchtúr crÃochnúil ann maidir leis an nGaeilge ar gach leibhéil. Ba mhaith liom go mbeadh labhairt na Gaeilge chun tosaigh ar an mbunleibhéal. Tá léamh na Gaeilge agus scrÃobh na Gaeilge thar a bheith tábhachtach freisin. Tá súil agam go mbeidh béim curtha ar na rudaà atá luaite sa straitéis maidir le cúrsaà oideachais. Tá laige de shaghas ag múinteoirà bunscoile maidir le húsáid agus tuiscint na Gaeilge. NÃl sé ar a gcumas ag cuid acu obair a dhéanamh trà mheán na Gaeilge. Tá an fhadhb sin ag fás diaidh ar ndiaidh.
Tá súil agam go n-éireoidh go maith leis an straitéis. Tá súil agam go dtiocfaidh tuarascálacha ar ais ag léiriú cén dul chun cinn atá á dhéanamh, go mórmhór ag na comhlachtaà poiblà agus an StátseirbhÃs. Is seachtain à seo chun an Ghaeilge a chéiliúradh. Tá súil agam go n-úsáidfidh an pobal an Ghaeilge ar Lá Fhéile Pádraig. Cé go bhfuil tábhacht ag baint le rialacha, coinnÃollacha agus reachtaÃocht, nà dhéanfaimid go leor dul chun cinn muna dhéanann daoine iarracht an Ghaeilge a labhairt.
Tá an focal "grá" thar a bheith tábhachtach. Thóg mé faoi ndeara gur úsáideadh an focal "grá" i litir a scrÃobhadh chuig an Irish Independentinniu: "I was delighted to see that quite a few people still have a great 'gra' for our native language". Is é "grá" an focal is tábhachtaÃ. Nuair a théann daoine ar laethanta saoire agus tógann siad faoi ndeara go bhfuil teangacha eile á labhairt i dtÃortha eile, is minic a dhéanann siad iarracht cúpla focal Gaeilge a úsáid. BÃonn an grá agus an tÃorghrá i gceist ansin.
Tá súil agam go n-éireoidh go geal leis an Aire Stáit. Molaim arÃs an obair atá ar siúl aige. Is fiú éisteacht leis an nGaeilge atá aige. Tugann sé spreagadh dúinn go léir, dÃreach cad atá ag teastáil i láthair ná huaire. Caithfear an náisiún ar fad a spreagadh le grá a thaispeáint don Ghaeilge agus an teanga a úsáid.
12:00 pm
Catherine Noone (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Ba mhaith liom mo chuid ama a roinnt leis an Seanadóir Norris.
Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
An bhfuil sé sin aontaithe? Aontaithe.
Catherine Noone (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Cuirim fáilte roimh an Aire Stáit. Tá brón orm, ach caithfidh mé caint as Béarla. As I mentioned privately to the Minister of State, I prepared my speech in English yesterday because I did not feel confident to prepare a speech in Irish. I thought I would be able to have it translated, but I was told that could not be done because it is not a piece of legislation. I find it disappointing that we do not have the facility to translate a speech into Irish.
Catherine Noone (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
I would probably have been able to put a speech together in Irish if more time had been available to me. I simply did not have the time this week. I was disappointed to learn I could not have it translated for me. I ask the Minister of State to do something about the matter. I am embarrassed to have to speak in English about the Irish language. I am afraid that if I tried to speak in Irish, I would come out with Italian, French or German. I am an honours graduate who spoke very good Irish in school and spent a great deal of time in the Gaeltacht. I have spent a great deal of time in Europe in more recent years. Whenever I try to speak Irish, I am inclined to come out with Italian because I have a degree in that language. Those are my own problems. I thought I would mention them on the record. Perhaps I should spend a few weeks in the Gaeltacht when time allows to try to improve my Irish. I would be proud to speak Irish.
I welcome the Minister of State and thank him for his work. I welcome this timely discussion on the Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030. Seachtain na Gaeilge is a good time to assess where we are at with regard to the strategy. I note with interest that an Irish language programme is being created for gardaÃ. We have heard about that in recent days. I was also interested to hear the recent comments of the Irish language commissioner, who claims that this country's Irish language policy is in crisis. A report recently commissioned by his office notes a 5% increase in complaints about problems dealing with State services through the medium of Irish. Some 734 new complaints were made in the year covered by the report. The 5% increase I have mentioned equates to an additional 37 complaints by comparison with the previous year. When one considers the relative ease with which communication is conducted and complaints are received nowadays, this is hardly a foundation on which to describe something as a crisis. My office receives approximately 30% more correspondence than it did a year ago. This sort of inflammatory language does nothing to help us to draw up a calm and well thought-out policy in this area.
Much of the report and much of what Mr. à Cuirreáin says is borne of a defensiveness that has no place in a debate that is taking place at a time when we are cutting spending across the board. We are attempting to decrease our spending by another ¤8 billion. We are trying to decrease costs while keeping services intact. Beyond this, there is a need to focus on the positive, for example by focusing on the Gaelscoileanna movement, which was discussed in this House during our last debate on the Irish language. Gaelscoileanna are continuing to thrive in Ireland, as evidenced by the increase of 13% in the number of children attending such schools. Across the country, sentiment with regard to the idea of Gaelscoileanna is continuing to rise. We must also look to the Irish language arts, which are continuing to thrive in a challenging environment, as the arts always do.
We must continue to encourage the next generation to embrace the language and to find it a useful conversational tool. I should include my generation in this also. This is a challenge that has eluded us for a number of generations, but the Minister of State has grasped it.
As we know, this 20-year strategy for the Irish language is built on the foundation of the constitutional status of the language and follows on the Government statement on the Irish language published in December 2006. Things have changed utterly since then, yet we are doing everything possible to uphold the strategy and to ensure the Irish language prospers between now and 2030. That statement set out 13 policy objectives to that end. In objective 1, the special status given to the Irish language in the Constitution and in legislation, such as the Official Languages Act 2003, the Education Act 1998, the Planning and Development Act 2000 and the Broadcasting Act 2001, will be upheld. This is being done.
Objective 2 states that the Official Languages Act will be fully implemented. Despite recent breaches, ongoing efforts are being made to fulfil this objective. Objective 3 states that the Irish language community, inside and outside the Gaeltacht, will be encouraged and supported to transmit the Irish language to the next generation as a living household language. As we have seen recently, the Minister has undertaken significant measures in this regard. Objective 4 provides for the Gaeltacht to be given special support as an Irish-speaking area. Objective 5 provides that Irish will be taught as an obligatory subject from primary to leaving certificate level. The curriculum will foster oral and written competence in Irish among students and an understanding of its value to us as a people. This is ongoing.
Objective 6 states that a high standard of all-Irish education will be provided to school students whose parents or guardians so wish. Gaelscoileanna will continue to be supported at primary level and all-Irish provision at post-primary level will be developed to meet demand. Despite challenges on resources, our school building programme continues undiminished, underlining the investment we are undertaking in our future, highlighting that for the Government, education is a priority. We endeavour to uphold this objective.
Objective 7 has proven challenging, given the current circumstances. It states that Irish language preschool education will continue to be supported and third level education through Irish will be further developed. Objective 8 states that the State will continue to support Foras na Gaeilge in the context of the British-Irish Agreement Act 1999. Objective 9 sets out that high quality broadcast services through the medium of Irish will be ensured, particularly through the continuous development of RTE - I note Senator à Murchú's comments in this regard - Raidió na Gaeltachta and TG4. Our investment in this area has continued and will continue for the lifetime of the Government. The Minister of State may want to look into this further, particularly with regard to RTE.
Objective 10 states that every support will be given to the European Union in implementing the decision to make Irish a working and official language of the Union from 1 January 2007. This has happened. Objective 11 adds that in order to promote Irish nationally and to preserve and strengthen it in the Gaeltacht, the work being done by the Department of Arts, Culture and the Gaeltacht and by agencies and bodies under it will be reinforced. This is a vague objective and needs to be tightened up if we are to have any idea of how to measure its success.
Objective 12 relates to the use of the Irish language by An Garda SÃochána. I am interested in hearing the Minister of State's comments with regard to the recent revelation indicating An Garda SÃochána was found to be among the bodies at fault in this regard. An investigation found that eight out of nine gardaà assigned to servicing Gaoth Dobhair in the Donegal Gaeltacht were unable to carry out their duties through Irish. As a result, an Irish language programme is being created for gardaà in Gaeltacht areas.
While we face challenges in meeting the 13 objectives, the challenging environment must be acknowledged. We must also acknowledge the committed effort of the Minister of State to navigate a difficult terrain in terms of funding. While I believe we are on course to meet many of the 13 objectives, we should look at correcting our course now and at amending some of these objectives to make them more practical.
12:10 pm
David Norris (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá trà rudaà le rá agam ar dtús. Ar an gcéad dul sÃos, cuirim fáilte roimh an Aire Stáit. Gabhaim buÃochas leis an Seanadóir Noone agus gabhaim leithscéal ó na Seanadóirà eile mar nach bhfuil an Ghaeilge go flúirseach agam anois. Nuair a bhà mé óg agus i mo mhacléinn san Ardscoil i Sráid Fhearchair, Baile Ãtha Cliath bhà múinteoir ann, Prionsias MacPadar, ó Corcaigh agus tar éis ceachtanna a fháil uaidh thit mé i ngrá leis an Ghaeilge agus fuair mé onóracha sa mheánteist agus san ardteist -----
Ned O'Sullivan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Maith an fear.
David Norris (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
----- agus thit mé i ngrá leis an litrÃocht, go mórmhór na scrÃbhneoirà ón Bhlascaod Mór, oileán beag amach ó chósta na hÃireann. Just think about it, three masterpieces from one tiny island; "Fiche Bliain ag Fás" le Muiris à Súilleabháin, a beautiful title, "Peig" and "An t-Oileánach" le Tomás à Criomhthain. Agus tá na dánta nó an fhilÃocht go hiontach ar fad. It is wonderful how appropriate the poetry is and how natural it is. Some of us were talking the other day and Raifteirà and Lá Fhéile BrÃde were mentioned.
It is wonderful to think of raising one's sail.
Anois teacht an earraigh beidh an lá ag dul chun sÃneadh,
?S tar éis na Féile BrÃde ardóidh mé mo sheol,
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
"à chuir mé i mo cheann é nà stopfaidh mé choÃche
Go seasfaidh mé sÃos i lár Chontae Mhaigh Eo.Gabh mo leithscéal, I am taking the Senator's time.
I gClár Chlainne Mhuiris bhéas mé an chéad oÃche
?S i mBalla taobh thÃos de thosós mé ag ól;
David Norris (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá mé aosta anois agus nà maith liom an Ghaeilge nua. Mar shampla, b'fhearr liom an cló Gaelach. D'úsáid mé an cló Gaelach nuair a bhà mé óg agus ag scrÃobh agus it was absolutely wonderful. Le crÃoch, tharla a lán rudaà deasa le linn an toghchán uachtaránach deireannach, but one of the best of those was the debate as Gaeilge on TeilifÃs na Gaeilge in Indreabhán. The hacks, whom I loathe and despise, uniquely and severally, did one lovely thing for me then, they awarded me a tied first place in that debate with Michael D. Higgins. It came as such a surprise to them that a the little Protestant fairy from Coláiste na Trionóide could waltz in and speak Irish, even haltingly. Trinity College has a glorious record in that regard, going back as far as the great Bishop Bedell who translated the Book of Common Prayer into Irish, and Queen Elizabeth provided the first Irish print font there.
The final thing I will say - This is a secret and not many people know it. I probably should not even say it - is that a number of my colleagues in the presidential race, not the current President who is very fluent in Irish, had no Irish at all. They had to have their Irish written up on screens phonetically for them. It was obvious from the way they spoke, they did not have a clue what they were saying. That is rather sad. Is fÃor é an seanfhocal "TÃr gan teanga, tÃr gan anam".
Mary Moran (Labour)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Ba mhaith liom fáilte a chur roimh an Aire Stáit go dtà an Teach. Tá brón orm nach mbeidh mé ag caint i nGaeilge. I really wish I could and I feel embarrassed that I cannot.
I would like to take up a point raised by Senator à Murchú about the importance of Irish and how we all studied it. I studied Irish and loved it. It was one of my favourite subjects from the age of four until I left school.
I felt that I left school with a high level of competency in Irish but since then I have not spoken it publicly because of a lack of confidence. I know the Irish department here offers excellent services throughout the Oireachtas and it is something I intend to follow up. It is such a beautiful language and I commend Senator à Clochartaigh for the Irish he uses every morning on the Order of Business. I have a problem translating it, I admit, but I envy his dialect and pronunciation.
The main objectives of the 20-year plan are to increase the number of daily Irish speakers outside the education system from 83,000 to 250,000, to increase the number of Irish speakers in the Gaeltacht by 25% and to increase the number of people who use State services through Irish and who can access television radio and print media through the language. I welcome the fact that under the Gaeltacht Act 2012, the Gaeltacht will in future be based on linguistic criteria instead of the geographic areas, which had been the position to date. When I first read this, as someone who had travelled to the Gaeltacht often, I could see the logic behind it. It will further safeguard the areas where 66% of the population are daily Irish speakers and increase the concentration of Irish speakers in the area. In places outside the Gaeltacht, statutory provisions are being drawn up for Irish language networks. There will be a particular focus on urban areas where there is already a support system in place for progressive plans for the language within schools, communities and a concentration of population, as well as State support.
This will bring a wonderful opportunity to towns like Dundalk, that has a vibrant and enthusiastic Irish speaking community and a strong link to the Gaeltacht region of Rann na Feirste in Donegal. I sent all of my children to Rann na Feirste and they have built up a huge love of Irish, with one of them now studying Irish at third level because of that love and her experience of speaking Irish all the time in Rann na Feirste. That has had an influence on the whole family. I sent them to the Gaeltacht because I never got the opportunity to study there but I recognise the importance of acquiring a second language at a young age, which is crucial in a child's education. I agree with Senator à Murchú's remarks that if we could all speak French half as well as we speak Irish, we would definitely say we are fluent in that language. We all have some Irish to an extent.
I welcome the fact a language plan will be drafted for every Gaeltacht. This shows the Government's dedication to the straitéis 20 bliain. This move is an acknowledgement of the decline of the use of Irish in the Gaeltacht and a realistic approach to finding a solution. These language plans, once approved, will be monitored, reviewed and observed by the Department to ensure the highest uptake of the language in each area.
I particularly welcome the family language support programme to support parents from the Gaeltacht who are raising their children through Irish, or Irish speakers who wish to raise their children through Irish inside and outside the Gaeltacht. If this programme is continually supported, it will give rise to a new generation of bilingual speakers who will be better able to communicate with their peers, have a deeper sense of self, not to mention the academic benefits that are associated with the introduction of a second language in the early years of a child's life. I welcome the fact Dundalk's first meánscoil will open in September, Coláiste Lú, which will be run by County Louth VEC. Having spoken to Dr. Pádraig Kirk, the CEO of Louth VEC, I know there has been a fantastic uptake on enrolment, not only for this September, but for future years. That is wonderful to see. Recently the school held its open day, which was a huge celebration for Irish. This is a completely new venture for Dundalk and County Louth and I welcome it wholeheartedly.
We are still very much in the establishment years of this strategy but there is an enthusiasm and energy for the Irish language. Organisations such as Foras na Gaeilge and Conradh na Gaeilge are firm pillars of support in the promotion of Irish in an academic and a social context. Before I was a Senator, I was a music teacher. I had a great love of teaching traditional Irish music in my spare time. I was very involved with Slógadh and competitions run by Gael Linn. That was the only time I used my Irish after leaving school because it was a great opportunity for all of us. Perhaps we could revive Slógadh. I know there are many similar competitions but within the school setting it was a brilliant way to get through. This was before cooperation between different subject areas and it gave a great opportunity for the Irish department and music department in the school to come together. Sometimes we entered larger competitions and sometimes we composed and went to agallaimh and cabarets. It was a lovely way to encourage students to speak Irish.
Both 2012 and 2013 have seen great progress in the field terminology of Irish. With the publication of the revised Caighdeán Oifigiúil in 2012, and An Foclóir Nua English-Irish dictionary, which went live online at the beginning of the year. These advances in the terminology of Irish will ensure the future of the language as the work means the language will remain as contemporary as possible and will be better able to serve its speakers.
The demand for education through Irish is increasing year on year and has expanded from primary and secondary school education into third level courses that are now being provided through Irish by Fiontar in DCU and Acadamh in NUIG. My own daughter obtained her degree through Fiontar in DCU, an excellent course. It is fantastic to see so many students there and she is now pursuing further studies in léann teanga in Acadamh in NUIG. The Irish language comes to her so naturally that when I speak to her on the phone, she will start to speak Irish and I have to tell her that I had no idea what she had said and she will reply that she does not know the English for what she is saying. That sense of belonging and pride is wonderful.
The course that was developed this year to meet the increasing demand for skilled Irish speakers who are highly trained in the language to act as translators and interpreters shows the importance, respect and status enjoyed by Irish in recent years. This status is recognised and supported by the 20 year strategy and will be nurtured throughout the process.
12:20 pm
Sean Barrett (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá fáilte roimh an Aire Stáit. Molaim na Seanadóirà à Murchú, Noone agus Moran, agus molaim an Seanadóir à Clochartaigh go háirithe, as an Ghaeilge lÃofa atá aige.
Mhol an tAire Stáit MáirtÃn à Cadhain agus tá an traidisiún sin ann go fóill le Cathal à hÃinle, Eoghan Mac Cárthaigh agus Máire Nà Bháin. Bhunaigh Henry Flood, ball Pharlaimint Grattan an traidisiún sin. Chuir sé airgead isteach i roinn na Gaeilge sa choláiste ansin agus tá an t-airgead ag teacht isteach go fóill 200 bliain ina dhiaidh sin.
Bhà imnà orm faoi alt amháin i scrÃbhinn an Aire Stáit inar dhúirt sé go raibh 77% den bhuiséad á chaitheamh ar chostais riaracháin, agus gan ach 23% dÃrithe ar sheirbhÃsà do phobal na Gaeilge.
AontaÃm leis an Aire Stáit gur cheart an figiúr de 77% a laghdú. Tabharfaidh mé cabhair dó é sin a dhéanamh. Tá an figiúr sin ró-ard.
Ba mhaith liom a rá i dtosach báire, agus muid ag caint faoin straitéis 20 bliain, nach dtaitnÃonn an focal "straitéis" liom. NÃl aon chiall ag baint leis. NÃl ann ach leithscéal le haghaidh cur amú ama. Is dócha gurb é aidhm na straitéise ná an teanga a chaomhnú, ach is baolach go bhfuil mo mhuinÃn san ábhar seo ag laghdú ó thosnaÃomar ag déileáil leis. Tá brón orm a dhearbhú arÃs gur droch-chinneadh a bhà ann deireadh a chur le toghadh na n-ionadaithe Gaeltachta chuig bhord an údaráis. Go simplÃ, tá meas agus cearta vótála tuillte ag an mionlach sin, de réir ghnáthchearta an duine, agus nà chóir iad a bhaint uathu. Nà raibh nÃos mó ná cúpla lÃne faoi Ãdarás na Gaeltachta in óráid an Aire Stáit.
Is à an Ghaeltacht an mhór-áit bunúsach in bhforbraÃonn an teanga go nádúrtha, faoi mar a dhéanann a leithéid de Wayne Rooney nó Roddy Doyle leis an mBéarla. Is à an Ghaeltacht an áit ina bhfaightear teanga dúchasach an lae inniu. FoghlaimÃonn daltaà an Ghaeilge ó leabhair, ach nÃl aon mhaitheas leis an teanga muna éalaÃonn siad os na leabhair anois is arÃs. I mo bharúil, tá an Ghaeltacht chomh mór le rá san obair seo mar go bhfuil an Ghaeilge á labhairt ann. Tá sé riachtanach go bhfuil áit ar fáil inar féidir le scoláirà an teanga a labhairt agus a chleachtadh. Is à an Ghaeltacht an áit beoga seo. Tá mé buartha go bhfuil meath ag teacht ar an nGaeltacht de bharr an rogha a rinneadh maidir le Ãdarás na Gaeltachta. Nuair a chuaigh mé go dtà Loch an
Iúir agus Rann na Feirste, a thagair an Seanadóir à Móráin, chuaigh siad i bhfeidhm go mór orm. D'éist mé leis an nGaeilge agus labhair mé an teanga freisin.
Barainneacht bréagach a bhà ann nuair a rinne an Rialtas an cinneadh seo - toghcháin Ãdarás na Gaeltachta a chur ar ceal - agus é bunaithe ar coigilt airgid. Bhà seans againn na toghcháin Gaeltachta a eagrú in éineacht leis na toghcháin áitiúla, Eorpacha nó uachtaránacha, nó fiú le reifreann. Nà raibh deis ag muintir na Gaeltachta an polasaà i dtaobh 40% iarrthóirà baineann a chuir i bhfeidhm. It would have been superb if a Gaeltacht election had taken place with 40% of the candidates being women. A major oppotunity was missed when we abandoned the Gaeltacht election. It was a blow for women and a blow for an teanga. An bhfuil polasaà amháin i bhfeidhm do formhór na tÃre agus polasaà eile i bhfeidhm don Ghaeltacht? Bhà reachtaÃocht na bliana seo caite soiniciúil agus neamh-dáirÃre. Rinne se lobhair as muintir na Gaeltachta, go háirithe mná na Gaeltachta. Chun an fhÃrinne a rá, d'fhulaing mé easpa muinÃne i ndiaidh na reachtaÃochta sin. D'iarr Seanadóirà orm cén fáth nach raibh mé ag caint na Gaeilge chomh minic.
Ãbhar éadóchas a bhà ann dom nuair a chur an Rialtas na toghcháin ar ceal. Is dóigh liom gur dearmad mór a bhà ann. Ba léir nach raibh éinne ag éisteacht linn. Nà raibh an StátseirbhÃs nó an Roinn EalaÃon, Oidhreachta agus Gaeltachta ag éisteacht linn. Bhà an Gailearaà folamh. An bhfuil a fhios ag an móramh faoin damáiste atá déanta anseo? Nà mise amháin atá tar éis teacht ar an tuairim seo. De réir The Irish Timesi rith na seachtaine, dúirt an Coimisinéir Teanga ina dtuarascáil bhliantúil nár "sárbhliain a bhà in 2012 maidir le cur chun cinn na Gaeilge i státchóras na tÃre, agus ar scáth aon choiscéim a tugadh chun tosaigh, ba chosúil go raibh péire á dtabhairt ar gcúl". Ba cheart go mbeadh an tÃr seo ag lorg daonlathaigh seachas postacháin nó placemen. Bhà bearna ann idir deireadh an t-údarás daonlathach i mà Meán Fómhair agus tosach an replacement údarás i mà na Samhna nuair nach raibh priority á thabhairt ag an Aire Stáit nó an Rialtas don Ghaeltacht. Is fearr liom daoine a toghadh i dtoghcháin ná postacháin. Rinneadh dearmad mór sa chás seo.
Tá sé riachtanach go mbeadh seans ag muintir na Gaeltachta páirt a ghlacadh i saol daonlathach na tÃre seo agus an teanga a choimeád beo. Ba cheart go mbeadh deis ag daoine dul go dtà an Ghaeltacht chun an teanga a fhoghlaim. Tabharfaidh sé sin seans don teanga forbairt go nadúrtha, ionas nach mbeimid chomh gafa le Gaeilge na leabhair as seo amach. Is fiú an teanga a chaomhnú, ar ndóigh. Is léir nach bhfuil an córas seo ag obair. NÃor thug an Rialtas cothrom na féinne do mhuintir na Gaeltachta. Go mormhór, nÃor thug an Rialtas cothrom na féinne do mhná na Gaeltachta. Is mór an trua é sin. Gabhaim buÃochas arÃs leis an Aire Stáit.
12:30 pm
Terry Brennan (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Cuirim fáilte roimh an Aire Stáit, atá ar ais sa Seanad inniu le haghaidh Seachtain na Gaeilge. Nà bhfuair mé onóracha nuair a bhà mé ar scoil. Tá mé an-bhródúil gur thug an máistir a bhà agam sa scoil náisiúnta mo theanga féin dom. Tá mo chuid Gaeilge ina codladh faoi láthair ach tá mé ag iarraidh à a chleachtadh ionas go dtiocfaidh sà ar ais. Ag deireadh an lae, is rogha an phobail é an Ghaeilge a labhairt nó gan à a labhairt. Cuideoidh an Stát ar gach bealach ar féidir leis cur le heolas an phobail ar an nGaeilge, deiseanna a chruthú an Ghaeilge a úsáid agus dearcthaà dearfacha i leith úsáid na Gaeilge a chothú, mar atá ráite sa straitéis 20 bliain. Nà féidir leis an Stát gach uile rud a dhéanamh, áfach.
Má dhéanann pobal na Gaeilge agus pobal na Gaeltachta rogha laethúil an Ghaeilge a labhairt, déanfaidh sé sin difrÃocht mhór. Má oibrÃonn muid go léir le chéile sa treo seo, is féidir linn an fhios a bheith againn go mbeidh an Ghaeilge in úsáid go forleathan sa tÃr seo. Tá seanfhocal a chuala muid go léir fadó, "Nà neart, go cur le chéile." Is é mo thuairim go bhfuil muid ábalta nÃos mó a dhéanamh le chéile chun ár dteanga fhéin a chur chun cinn. Mar shampla, caithfidh tuismitheoirà cabhrú le leanaà agus iad ag déanamh a gceachtanna. Is féidir leo na leabhair Gaeilge a léamh leo agus iad ag déanamh a gceachtanna. Bheadh sin an-tábhachtach ar fad do leanaà atá ag freastal ar scoileanna náisiúnta. Iarraim ar thuismitheoirà ar fud na tÃre cabhair mar seo a thabhairt do leanaà óga anois agus arÃs. Cothóidh sé sin an-suim i bpáistà óga ina dteanga dhúchais.
Maidir le múinteoirà sna scoileanna náisiúnta, iarraim orthu spraoi a chothú le na páistà óga agus iad ag múineadh na Gaeilge. They should make it fun to learn Irish. Ba cheart go mbeadh an-spórt ag na páistà agus iad ag labhairt Gaeilge. Déanfadh sin difrÃocht mhór agus tabarfadh sé dearcadh nÃos fearr do na páistà i leith na Gaeilge. Maidir le réaltaà spóirt, ba mhaith liom comhghairdeachas a thabhairt do roinnt réaltaà spóirt, mar shampla an dornálaà iontach Bernard Dunne atá ag déanamh a fiche dhÃcheall a theanga fhéin a chur chun cinn ar fud na tÃre. Tá iarracht maith á dhéanamh ag peileadóir rugbaà idirnáisiúnta, Luke Fitzgerald. Chonaiceamar sa pháipéar é cúpla lá ó shin agus tá Gaeilge lÃofa aige. Duine eile ná Seán Ãg à hAilpÃn agus tá neart daoine eile atá páirteach i gcúrsaà spóirt ag déanamh a ndÃcheall. Tá daoine spóirtiúil eile atá an Ghaeilge go flúirseach acu agus iad bródúil à a úsáid chomh minic agus is féidir, agus tá daoine nach bhuil ach cúpla focal acu sásta an rud céanna a dhéanamh.
Maidir leis na Seanadóirà sa Teach seo, tá Gaeilge an-mhaith ag an chuid is mó dÃobh. NÃlimid ar fad chomh maith ag labhairt na Gaeilge le mo chara an Seanadóir à Clochartaigh, a thug cabhair dom réitiú don dÃospóireacht seo, ná leis an Seanadóir à Murchú. Is é mo thuairim go bhfuil oibleagáid orainn go léir cúpla focal a labhairt chomh minic agus is féidir linn sa Seanad agus a bheith bródúil as an Ghaeilge. Inné, sa Teach seo, bhà mé ag caint le buachaillà agus cailÃnà ó scoil náisiúnta Choillte Maghach i gContae Mhuigheo. Thosaigh buachaill amháin ag caint liom mar chonaic sé m'fháinne ór. Ba chóir go mbeadh siombail á caitheamh ag gach éinne ag a bhfuil Gaeilge acu, fiú muna bhfuil ach cúpla focal acu. Nuair a fheicim an fáinne agus nuair a bhfeiceann daoine eile an fáinne, labhraÃonn muid cúpla focal Gaeilge.
12:40 pm
Paddy Burke (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá an t-am caite.
Terry Brennan (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Mar fhocal scoir, an t-aon difrÃocht atá idir Ãire agus aon tÃr eile ná ár dteanga fhéin. Seo seachtain na Gaeilge agus caithfimid go léir nÃos mó a dhéanamh don Ghaeilge. Rugadh agus tógadh an tAire Stáit, an Teachta McGinley, sa Ghaeltacht agus tá sé ina chónaà sa Ghaeltacht freisin. NÃl aon Aire eile san Oireachtas a bhfuil an fios céanna aige nó aici ar chéard atá le déanamh againn dár dteanga in the next 20 years. Tá croà an Aire Stáit san obair agus tá sé ag déanamh a dhÃcheall. Tá sé san áit cheart.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Cuirim céad fáilte roimh an Aire Stáit. Tá cuid mhaith le rá agam faoin mhéid atá faoi chaibidil againn. SÃlim gur é an rud is suntasaà a dúirt an tAire Stáit ná go bhfuil an Rialtas ag tabhairt faoi chur i bhfeidhm na straitéise ar bhonn córasach seachas ar bhonn ad hoc. Ba bhreá liom fáil amach céard atá i gceist aige le sin. SÃlim go bhfuil An Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge againn, ach nà dóigh liom gur à an straitéis céanna atá an Rialtas seo ag cur i bhfeidhm. SÃlim gur ráiméis 20 bliain don Ghaeilge atá ar bun ag an Rialtas i ndáirÃre pÃre.
Táim chun dul trÃd an straitéis agus an méid atá aontaithe inti go pointeáilte. D'aontaigh gach páirtà leis an straitéis, ach nà fheictear dom go bhfuil an Rialtas ag leanacht na straitéise chéanna a d'aontaigh muid. Ba bhreá liom dá ndéanfadh an tAire Stáit soiléiriú dom faoi sin. Luadh chean cuid de chuspóirà na straitéise. Cuspóir amháin ná go seasfar leis an stádas faoi leith atá ag an Ghaeilge sa Bhunreacht agus i ndlÃthe na tÃre, ar nós Acht na dTeangacha Oifigiúla, 2003 agus an tAcht Oideachais etc. Is léir nach bhfuil an Rialtas ag seasamh le Acht na dTeangacha Oifigiúla nuair a léitear tuairisc oifig an Choimisinéara Teanga.
Deirtear sa straitéis go gcuirfear Acht na dTeangacha Oifigiúla i bhfeidhm go hiomlán. Cén chaoi is féidir leis an Aire Stáit suà ansin agus a rá liom go bhfuil sé ag aontú leis an straitéis ó thaobh chuspóir a dó de agus an scéal atá nochta i dtuairisc an Choimisinéara Teanga, a labhraÃonn faoi na scéimeanna teanga a bhfuil Roinn an Aire Stáit freagrach astu atá ceaptha a bheith á dhaingniú aige, os ár gcomhair? As 104 scéim teanga a bhà daingnithe ó thús aimsire, tá 79 dÃobh in éag. Is é an Roinn atá freagrach as seo. Is é an Roinn atá ceaptha le bheith ceannródaÃoch ó thaobh cur chun cinn na straitéise. Tá dhá thrian de na scéimeanna teanga sna Ranna Rialtas nach bhfuil daingnithe ag an Aire agus a Roinn agus nà féidir iad a chur i bhfeidhm dá bhrà sin.
Chuir freagra a thug comhleacaà an Aire Stáit sa Dáil inné alltacht orm. Bhà sé ag freagairt ceiste maidir le Acht na dTeangacha Oifigiúla a chur mo chomhleacaà an Teachta Peadar TóibÃn faoi cén fáth go bhfuil an méid a nochtaigh an Coimisinéir ag tarlú. Go bunúsach, dúirt sé go bhfuil na hAirà eile ag rá leo nach bhfuil siad sásta na scéimeanna teanga a chur i bhfeidhm. Má tá sin ag tarlú, tá sé scanallach. Tá na hAirà ag briseadh dlà na tÃre agus tá an tAire agus an tAire Stáit ag suà agus nÃl siad ag déanamh tada faoi. Ba bhreá liom fáil amach céard atá siad chun a dhéanamh faoi sin.
Deir cuspóir a trà go gcuirfear réimse leathan seirbhÃsà ar fáil trà mheán na Gaeilge. Céard iad na seirbhÃsà breise atá i gceist le sin? Deir cuspóir a cúig go ndéanfar an Ghaeilge a theagasc mar ábhar riachtanach ó leibhéal na bunscoile go leibhéal na hardteistiméireachta. D'ardaigh an Seanadóir Noone é seo, ach tá sé an-soiléir go ndúirt Ceannaire Fhine Gael féin, sular toghadh é, go raibh sé i gceist aige deireadh a chur le Gaeilge éigeantach ag leibhéal na hardteiste. An féidir leis an Aire Stáit a rá liom go soiléir céard é polasaà an Rialtais i leith na Gaeilge. An bhfuil an Rialtas ag seasamh le cuspóir a cúig go ndéanfar an Ghaeilge a theagasc mar ábhar riachtanach ó leibhéal na bunscoile go leibhéal na hardteistiméireachta? Má tá, an bhfuil athrú déanta ag an Taoiseach ar an seasamh a ghlac sé?
Deirtear go ndéanfar infheistÃocht fheabhsaithe i bhforbairt phroifisiúnta agus i dtacaÃocht leanúnach do mhúinteoirà maraon le soláthar téacsleabhar agus acmhainnÃ. Céard atá ag tarlú ó thaobh na coláistà oiliúna de? Céard atá ag tarlú maidir leis an ionad barr feabhais a bhà le tógáil i mBaile Mhúirne maidir le oiliúint múinteoirÃ? Is léir gurb é an Roinn Oideachais agus Scileanna ceann de na prÃomh imreoirà sa chluiche seo ar fad maidir le cur chun cinn na Gaeilge agus nach bhfuil an tAire Stáit ag fáil tacaÃocht dá laghad óna chomhleacaithe sa Roinn sin maidir le cur chun cinn na straitéise. Is léir gur gearradh an deontas do na daltaà a théann go dtà na cúrsaà Gaeilge sa Ghaeltacht chun an Ghaeilge a fhoghlaim. Is léir freisin nach bhfuil plean dá laghad ag an Rialtas seo ionad oiliúna múinteoirà a bheidh ag dÃriú ar an nGaeloideachas a bhunú i mBaile Mhúirne. Dá bhrà sin, céard atá i gceist ag an Rialtas a dhéanamh?
Déanfar forbairt ar sholáthar lán-Ghaeilge ag leibhéal na hiar-bhunscoile chun freastal ar éileamh de réir mar is gá. Cén fianaise atá dó sin? Cuspóir 7 - Déanfar breis forbartha ar an gcóras oideachais trÃú leibhéal trà mheán na Gaeilge. Tá gearradh siar de ¤700,000 déanta ar Acadamh na hOllscolaÃochta Gaeilge ar an gCeathrú Rua a bhà ag cur breis cúrsaà Gaeilge ar fáil trà mheán na Gaeilge. Cén chaoi is féidir leis an Rialtas a rá go bhfuil sé ag seasamh leis an straitéis nuair atá an Rialtas agus an Roinn Oideachais agus Scileanna go háirithe, ag gearradh siar as éadan ó thaobh seirbhÃsà trÃú leibhéal oideachais?
Faoi chuspóir 10, tabharfar gach cúnamh agus tacaÃocht don Aontas Eorpach i bhfeidhmiú an chinnidh an Ghaeilge a bheith ina teanga oibre agus oifigiúil san Aontas Eorpach ón 1 Eanáir 2007. Cá bhfuil na haistritheoirà atá in ainm 's a bheith oilte le cur anonn go dtà an Eoraip le hoibriú leis an AE? Cén fáth nach bhfuil an Rialtas ag cur tuilleadh brú iad siúd a chur anonn agus na poist a chruthú a bhà in ainm is a bheith á gcruthú?
Faoi chuspóir 12, leanfar agus déanfar forbairt ar úsáid na Gaeilge sa Gharda SÃochána agus sna Fórsaà Cosanta. Is léir ón tuairisc ag an Choimisinéir Teanga agus tuairisc na bliana seo caite go bhfuil fadhbanna sa Gharda SÃochána maidir le húsáid na Gaeilge.
Faoi chuspóir 13, aithnÃonn an Rialtas an ról fÃor-thábhachtach atá ag an earnáil dheonach Ghaeilge agus leanfar ag tabhairt tacaÃochta di sin.
Ba mhaith liom pointe a dhéanamh faoi rud a dúirt an tAire Stáit agus an Seanadóir Barrett, fear lena n-aontaÃm go minic ach ar an gceann seo, nà aontaÃm leis. Tá an bheirt ag breathnú ar an méid caiteachais atá á dhéanamh ar thuarastail sna heagrais dheonacha. Nà thiocfainn leo ar an argóint go bhfuil céatadán an-mhór á chaitheamh ar thuarastal riaracháin. Is obair fhorbartha atá ar bun ag cuid mhaith de na daoine atá fostaithe sna heagrais sin, nà amháin go bhfuil siad ag forbairt na teanga agus ag eagrú imeachtaà agus mar sin, tá an Rialtas ag fáil maoiniú breise isteach de bharr na hoibre atá ar siúl acu trà chomh-mhaoiniú.
12:50 pm
Paddy Burke (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá nóiméad amháin fágtha ag an Seanadóir.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
SÃlim gur cheart beagáinÃn solúbthachta a thabhairt dom ar an gceist seo.
Is gá "normalú" na teanga chun úsáid na Gaeilge a leathnú. Baineann tábhacht ar leith le scoileanna toisc an tionchar a bhÃonn acu ar fheasacht na teanga agus ar iompraÃocht teanga. Tá an Rialtas tar éis gearradh siar ar mhúinteoirà sna Gaeltachtaà agus deireadh a chur leis an tacaÃocht a bhà ann do mhúinteoirà a mhúineann trà mheán na Gaeilge.
Dearcaidh dhiúltacha i leith úsáid na Gaeilge a athrú ar ais sa réimse oideachais. Tá fadhb an-mhór, is léir, ón méid atá ráite ag an gCoimisinéir Teanga maidir leis an nGaeilge sa Státchóras - tá ag teip go hiomlán ar an gcóras atá ann maidir le daoine a mhealladh i dtreo na Gaeilge sa StátseirbhÃs. Cén plean atá ag an Rialtas nÃos mó Gaeilge a mhealladh ó thaobh na StátseirbhÃse de?
De réir leis an straitéis, leanfaidh an Roinn Gnóthaà Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, i gcomhair leis an Roinn Oideachais agus Scileanna, ag cur le forbairt chóras na gcoláistà samhraidh Gaeilge sa Ghaeilge. Is ag gearradh siar atá an Roinn Oideachais agus Scileanna. Ghearr an Roinn an deontas do na coláistà samhraidh agus tá sà ag gearradh siar ar na deontais do na mic léinn a théann ina n-ábhar oide. Cén chaoi is féidir leis an Aire Stáit a rá go bhfuil an Rialtas ag seasamh leis an straitéis?
Maidir le COGG, is léir go raibh ról sainiúil le bheith aige ó thaobh cur i bhfeidhm na straitéise agus go bhfuil an Rialtas ag tarraingt siar uaidh sin. Cad is féidir leis an Aire Stáit a rá faoi sin?
à thaobh oideachas, seirbhÃsà comhairle agus tacaÃochta sa straitéis, maidir le leanaà arb à an Ghaeilge a gcéad teanga agus/nó leanaà atá ag freastal ar scoileanna a bhfuil an Gaeilge mar mheán iontu, tabharfar breis tacaÃochta dóibh sin. Nà léir dom go bhfuil sin ag tarlú. Déanfar athbhreithniú ar an scéim scoláireachtaà Gaeltachta a fheidhmÃonn an Roinn Oideachais agus Scileanna. Rinneadh athbhreithniú air agus gearradh go hiomlán é. De réir na straitéise, déanfar beart láithreach le dlús a chur le forbairt an ionaid acmhainnà oideachais Ghaeilge i mBaile an Bhuirne agus nà léir go bhfuil plean ag an Rialtas leis sin.
Leanann an straitéis ar aghaidh a rá go ndéanfar forbairt ar aonad sealbhaithe teanga ag an mbunleibhéal i ngach ceann de na trà phrÃomh-réigiún Gaeltachta. Cá bhfuil sin? Déanfar soláthar freisin do dhianchúrsaà samhraidh/tráthnóna do dhaltaà iarbhunscoile sa Ghaeltacht.
Leanann sé ar aghaidh agus leanann sé ar aghaidh. à thaobh pleanála teanga agus an dualgas breise faoi scáth Ãdarás na Gaeltachta, an bhféadfadh leis an Aire Stáit soiléiriú dúinn ón 19 ceantar cé mhéid acu an bhfuil sé i gceist acu dul ar aghaidh leis láithreach ó thaobh na bpleananna teanga a fhorbairt iontu? Dúirt prÃomhfheidhmeannach Ãdarás na Gaeltachta ag Tóstal na Gaeilge gur trà cheantar atá roghnaithe. Má tá an oiread deifre agus brú ann anois an Ghaeilge a tharrtháil, cén fáth nach bhfuil an Rialtas ag tabhairt faoin 19 ceantar? Cá bhfuil na hacmhainnà sin a dhéanamh?
Ba bhreá liom bheith in ann seasamh anseo agus moladh a thabhairt don Aire Stáit ach nà féidir sin a dhéanamh. Nà léir dom go bhfuil an Rialtas ag tarraingt le chéile ó thaobh na Gaeilge agus nà léir go bhfuil an tAire sinsearach sa Roinn féin ag tacú linn ó thaobh na Gaeilge agus nÃl sin maith go leor. Raiméis 20 bliain na Gaeilge atá ag an Rialtas seo, seachas straitéis agus ba cheart dó athscrÃobh a dhéanamh a inseoidh dúinn go dÃreach cad iad na pÃosaà as an straitéis faoina bhfuil an Rialtas i ndáirÃre le cur i bhfeidhm agus cad iad nach bhfuil. Cén uair atá an Rialtas leis na moltaà faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla a fhoilsiú go mbeidh plé ann fúthu?
Tá mÃle ceist faoi seo. Tiocfaimid ar ais chuig an ábhar seo agus cuirfidh mé chuig an Aire Stáit i scrÃbhinn na ceisteanna eile atá le hardú mar nà léir go bhfuil an Rialtas ag cur na straitéise i bhfeidhm agus is mór an náire dóibh é i ndáirÃre pÃre. Tá neart raiméise agus baothchainte ach, faraor, nà dhéanann an Rialtas beart de réir a bhriathar atá sa straitéis féin.
Jim D'Arcy (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá fáilte roimh an Aire Stáit ar ais chuig an Teach seo. Tá an tAire Stáit ag déanamh sár-jab ar son na Gaeilge agus mar a dúirt sé, tá dul chun cinn suntasach déanta maidir leis an nGaeilge ón am seo anuraidh.
Bhà mé ag éisteacht leis an Seanadóir à Clochartaigh, fear stuama agus fear mór ar son na Gaeilge, ach bÃonn sé ag sÃor-cheol an phoirt chéanna an t-am ar fad, port na linne duibhe, agus nÃl sa phort sin ach gearán, gearán, gearán. Is mór an trua é sin mar tá a lán ann gur féidir leis an Seanadóir a dhéanamh don Ghaeilge.
Dúirt an tAire Stáit ina ráiteas gur cheart dúinn na heagrais Ghaeilge a mholadh, eagrais ar nós Chonradh na Gaeilge. Labhair an Seanadóir Labhrás à Murchú agus is laoch é féin ar son na Gaeilge, cé go bhfuil sé sa pháirtà mhÃcheart, ach is cuma faoi sin an lá seo. Chaith mé lá leis agus leis na boic mhóra i gComhaltas Ceoltóirà Ãireann ag dul thart ar Dhroichead Ãtha, nuair a chuir an baile isteach chun Fleadh Cheoil na hÃireann a reáchtáil don bhliain seo chugainn. Nà bhfuair muid é ach tá súil agam go bhfaighimid é in 2015. Tá daoine mar sin ag déanamh obair iontach ar son na Gaeilge. Is ceart dúinn cuimhneamh air sin agus iad a mholadh an tseachtain seo.
Deir an tAire Stáit gur siombal tábhachtach dár bhféiniúlacht à an Ghaeilge. Is maith is cuimhin liom blianta ó shin, nuair a bhà mé in St. Peter?s Square don Urbi et Orbi Domhnach na Cásca. Bhà 2,000,000 duine ann agus bhà scaifte liom agus nà riabh muid in ann dul frÃd an slua bhà sé chomh plódaithe sin. Bhà muid ag rá ?excuse me? agus mar sin as Béarla. Tháinig mé suas le seift agus thosaigh mé féin ag béicigh i nGaeilge, agus bhà an slua cosúil leis an Red Sea, d?imigh sé ar an dá thaobh, agus chuaigh muid frÃd an scata go dtà an Vatacáin féin agus thug na Bráithre CrÃostaà cead dúinn dul ar an mbalcóin ansin agus éisteacht le ráiteas an Phápa. Ina dhiaidh sin, chuaigh muid isteach sa Vatacáin agus d?ól muid tae leis an Swiss Guard. Sin à an chumhacht atá ag an nGaeilge.
Nuair atáimid ag moladh na hoibre atá á dhéanamh ag daoine áirithe ar son na Gaeilge, caithfimid smaoineamh ar na huiséirà istigh anseo. We have to pay tribute to the ushers in Leinster House who give tours. Tá mé ag caint faoi na daoine a sholáthraÃonn turais trà Ghaeilge.
1:00 pm
Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Nóiméad amháin, a Sheanadóir.
Jim D'Arcy (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Is mór an trua é sin. ShÃl mé go raibh nÃos mó ama fágtha agam. Nà raibh cúpla rud a dúirt an Seanadóir à Clochartaigh ró-olc. Bhà mé ag éisteacht leis. Ba mhaith liom ceist amháin a chur ar an Aire Stáit. Cén uair a bheidh na limistéir pleanála teanga Ghaeltachta faoi lánsheol?
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
NÃor shamhail mé go mbeadh deis agam freagra a thabhairt ar an méid a dúradh. Caithfidh mé fáilte a chur roimh an deis seo plé a dhéanamh ar an ábhar tábhachtach seo le linn Seachtain na Gaeilge agus Seachtain na Féile Pádraig. Ba mhaith liom buÃochas a ghlacadh leis na Seanadóirà - naonúr ar fad - a labhair anseo. Rinne siad go léir a ndÃcheall, cuid acu atá lÃofa sa Ghaeilge agus cuid acu nach bhfuil. NÃl taithà acu ar an nGaeilge a úsáid ó rinne siad an ardteistiméireacht. Is scáthán é sin ar an méid atá ag tarlú taobh amuigh. Tá daoine amuigh ansin atá lÃofa sa Ghaeilge agus daoine nach bhfuil. Tá sé thar a bheith tábhachtach go dtabharfaimid aitheantas don iarracht atá á dhéanamh.
D'éist mé leis an Seanadóir à Braonáin. AontaÃm ar fad go dtéann sé sin i bhfeidhm go mór ar dhaoine amuigh ansin, go háirithe daoine óga, nuair a chuireann daoine mór le rá atá i mbéal an phobail timpeall na tÃre - daoine spóirt ar nós Luke Fitzgerald agus Bernard Dunne, mar shampla, a bhfuil clú agus cáil orthu ar fud na tÃre agus ar fud an domhain - an meas, an seasmhacht agus an grá atá acu don Ghaeilge, agus a lÃofacht sa teanga, in iúl. Cuirim fáilte mór roimh an moladh agus an sampla atá ag teacht ó dhaoine mar sin. Tá tionchar nÃos mó orthu ar aos óg na tÃre seo agus muintir na tÃre seo ná mar atá ag na polaiteoirà go léir istigh anseo. Tá muintir na hÃireann tuirseach agus tinn ag éisteacht le polaiteoirà le 90 bliain ag iarraidh orthu an Ghaeilge a labhairt.
Táimid ag rá leis an bpobal sa Ghaeltacht agus ar fud na tÃre "tar linn agus cuirigà bhur gcuid pleananna ar aghaidh" seachas bheith ag rá leo "caithfidh sibh an Ghaeilge a labhairt". Táimid ag soiléiriú go mbeidh comhairle agus tacaÃocht ar fáil dóibh. Beimid ag tabhairt gach cuidiú gur féidir linn dóibh os na hacmhainnà teoranta atá againn. Ba mhaith liom a rá leis an Seanadóir à Clochartaigh, agus muid ag caint faoi acmhainnÃ, dá mba leor airgid leis an Ghaeilge a shábháil nà bheadh aon dÃospóireacht anseo inniu - beimid go léir ag labhairt na Gaeilge. Tá sé faighte amach againn nach leor acmhainnà a chur ar fáil. Mar is eol don Seanadóir agus do dhaoine eile sna GaeltachtaÃ, sna blianta roimhe seo thugamar ÃocaÃochtaà do teaghlaigh faoi scéim labhairt na Gaeilge leis an teanga a labhairt. Fuaireamar amach nár oibrigh an scéim a bhà bunaithe ar "labhair Gaeilge agus gheobhaidh sibh deontas". Caithfimid teacht ar dóigheanna eile.
Mar a dúirt an Seanadóir à Murchú, is leis an phobal an teanga. Nà le Fine Gael, Fianna Fáil nó fiú amháin Sinn Féin an teanga. B'fhéidir gur dóigh le Sinn Féin sa Tuaisceart gur leo an teanga. Nà thagann sé sin le mórán maitheas. Nà libh an teanga.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Nà dúirt muid riamh gur linne an teanga.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Bheul, bhà sibh-----
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá sé sin iomlán mÃchruinn.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Go minic, baineann Sinn Féin úsáid as an teanga sa Tuaisceart ar mhaithe le chúrsaà pholaitiúla amháin.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Ar phointe oird, ba mhaith liom go dtarraingeodh an tAire Stáit an ráiteas sin siar. NÃl bunús ar bith leis. Tá sé ag caint ráiméis, mar is ghnáth, maidir le polasaithe Sinn Féin sa Tuaisceart.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Nà cheart úsáid a bhaint as an teanga ar mhaithe le chúrsaà pholaitiúla. AontaÃm leis an Seanadóir à Murchú gur linn go léir an teanga. Baineann an Ghaeilge le muintir na hÃireann uilig.
Táimid ag iarraidh daoine a spregadh an teanga a labhairt. Is é sin an fáth go bhfuilimid ag tosnú sa Ghaeltacht. Tá deacrachtaà teangan sa Ghaeltacht. Labhrann 24,000 duine as an 90,000 duine atá ina gcónaà sa Ghaeltacht an Ghaeilge go laethúil. Tá mé cinnte go n-aontaÃonn an Seanadóir, a chónaÃonn sa Ghaeltacht, go bhfuil deacrachtaà sna ceantair sin. Caithfimid dÃriú isteach ar na pobail sin. De thairbhe Acht na Gaeltachta, 2012, is féidir linn dul istigh chuig na pobail agus iad a thabhairt le chéile. Táimid in ann iarraidh orthu cad a shÃleann siad, an bhfuil siad ar mhaithe leis an teanga, ar mhaith leo fanacht sa Ghaeltacht, an bhfuil siad chun plean teanga a chur le chéile, cad iad na cuspóirà atá acu, cad iad na seirbhÃsà atá de dhÃth orthu agus cén cuidiú is féidir linn a thabhairt dóibh.
Táimid ag rá le muintir na Gaeltachta "is libhse é". Tabharfaimid cuidiú, tacaÃocht agus eolas dóibh. Beidh an t-údarás ann chun é sin a dhéanamh. Tá freagracht úr ag an údarás na pleananna seo a chur i bhfeidhm. Tá cinneadh déanta ag an údarás tosnú láithreach. Thosnaigh an t-údarás le trà cinn. Nà féidir linn 19 cinn a dhéanamh in aon seachtain amháin. Déanfar triú agus triúr agus triúr. Geallaim go mbeidh go leor de na pleananna ar bun ar fud na tÃre taobh istigh de bhlian. Is é sin an tiomantas atá ag an údarás. Thug mé comhairle don chathaoirleach agus do bhaill an bhoird dÃriú isteach ar an obair seo chomh tapaidh agus is féidir, trà dul i dteagmháil agus i gcomhairle leis na pobail agus na pleananna seo a chur ar fáil, más mian leis na pobail iad a chur ar fáil.
Labhair go leor Seanadóirà faoi chúrsaà oideachais. Bhà baint agam leis an oideachas sular tháinig mé isteach anseo. Tá baint agam leis go fóill. AontaÃm go mbeidh páirt lárnach ag cúrsaà oideachais i gcur chun cinn na straitéise agus i sábháil na teanga. Dúirt an Seanadóir à Clochartaigh nach bhfuil aon rud ag tarlú i gcúrsaà oideachais, ach nà fÃor é sin. Tá an-chuid rudaà ag tarlúint, nó le tarlú, i gcúrsaà oideachais agus mé ag labhairt. Tá curaclam ag siollabas úr á gcur ar fáil. Tá siad dÃrithe ar labhairt na teanga sa chóras bunoideachais. Tá sé sin ag tarlú i láthair na huaire. Beidh curaclam úr sa chóras meánoideachais freisin. Mar a dúirt mé nÃos luaithe, tá sciar na marcanna a bhaineann leis an scrúdú béil ag méadú go dtà 40%. Tá béim á chur ar labhairt na teanga. Tiocfaidh an litrÃocht agus cúrsaà acadúla ina dhiadh sin.
Don chéad uair, beidh monatóireacht á dhéanamh go rialta agus go seasta ar an dul chun cinn atá á dhéanamh sa chóras bunoideachais. Beidh monatóireacht á dhéanamh sa chóras meánoideachais freisin. Caithfidh duine éigin monatóireacht a dhéanamh.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
An mbeidh Gaeilge ag na múinteoir�
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá sé sin á dhéanamh maidir leis na múinteoirÃ. Tuigim go bhfuil deacrachtaà sa chomhthéacs seo. AithnÃonn an Roinn agus an Rialtas é sin. Tá coiste Rialtais againn. AithnÃmid ansin é. Bhà an Roinn istigh againn ag an gcruinniú is déanaà agus beidh siad istigh arÃs faoi cheann cúpla seachtain. Caithfimid dÃriú isteach ar sin. Tá aitheantas á thabhairt do chúrsaà Gaeilge sa straitéis úr litrÃochta agus uimhrÃochta atá á chur ar fáil ag an Roinn.
Táimid ag cur leis an tréimhse a chaitheann ábhair múinteoirà sa Ghaeltacht - in ionad trà seachtain a chaitheamh le chéile, beidh coicÃs acu bliain amháin agus coicÃs acu bliain eile. B'fhéidir nach leor é sin. B'fhéidir gur chóir dóibh nÃos mó ama a chaitheamh sa Ghaeltacht. Seasann an deontas atáimid ag cur ar fáil do na múinteoirÃ. Chomh fada agus a bhaineann sé le mo Roinn, beidh na mná tà ag fáil ¤9.50 le haghaidh gach ábhar múinteora a théann go dtà an Ghaeltacht, mar a fhaigheann siad i dtaobh gach dalta a théann go dtà an Ghaeltacht. Tá scéim a bhà ag an Roinn Oideachais agus Scileanna curtha siar de bharr deacrachtaà airgid.
Mar sin féin, beidh aon ábhar múinteora atá ag fáil na táillà dÃolta ag an triú leibhéal ábalta dul i dteagmháil le SUSI agus deontas chomh hard le ¤700 a fháil fá choinne an téarma a chaitheann sé nó sà sa Ghaeltacht.
Tá an-chuid cainte déanta ach caithfimid a bheith nÃos deimhnitheach agus nÃos misniúil faoi seo. Dúirt duine éigin gur cur chun cinn céimneach atá sa straitéis. Is straitéis 20 bliain à agus tá muid i ndiaidh na bunstruchtúir a leagaint sÃos. Beimid á gcur i bhfeidhm anois sna blianta amach romhainn agus glacfaidh sin 20 bliain. Nà féidir linn an straitéis a chur ar bun i mbliain amháin. Mar adúirt mé, tá na bunstruchtúir leagtha sÃos agus tá na coistà ansin agus iad ag obair le chéile. Beidh tuairisc ag teacht amach i rith na bliana seo ar an mhéid oibre atá déanta againn go dtà seo agus beidh tuairisc eile ag teacht amach ar an mhéid oibre atá le déanamh sa dhá bhliain nó trà bliana amach romhainn. Beidh an plean céimnithe ó bhliain go bliain agus ó trà bliana go trà bliana, go dtà go mbeidh na 20 bliain bainte amach.
Táim an-dóchasach i leith na cuspóirà atá againn agus an méid cainteoirà dúchasacha sa Ghaeltacht a ardú 5%. Ag dul ar fud na Gaeltachta, tugann sé misneach dom an méid daltaÃ, na céadta dÃobh, atá ag freastal ar réamhscolaÃocht sna GaeltachtaÃ. Is comhartha maith é sin. Tá cúntóirà teanga ann agus sÃlim go bhfuil an plean indéanta. Maidir le 250,000 cainteoirà Gaeilge ar fud na tÃre, de réir an daonáireamh deireannach, tá 1.7 milliún duine sa tÃr a deireann go bhfuil eolas acu ar an Ghaeilge. Más féidir linn céatadán acu sin a fháil leis an teanga a labhairt, nà shÃlim go bhfuil sin dodhéanta agus sÃlim gur féidir linn an sprioc a bhaint amach.
Maidir leis an Coimisinéir Teanga, tá ardú ar an méid daoine atá ag déanamh gearán. Cuirim fáilte roimhe sin agus roimh daoine ag déanamh gearán nach féidir leo seirbhÃsà a fháil trà Ghaeilge. Is maith an rud é sin. Muna bheadh aon ghearán ag teacht isteach, nà bheinn chomh ró-shásta ach táthar ag teacht isteach.
1:10 pm
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Cad atá an tAire Stáit chun a dhéanamh fúthu?
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Is é an dualgas atá orainne anois ná freagra a thabhairt ar na gearáin sin agus iarracht a dhéanamh iad a chur i gceart. Luaigh duine éigin An Garda SÃochána. Bhà gearán mór ag an Coimisinéir anuraidh faoi ghardaà i gceantair Gaeltachta. Tá a fhios agam ó mo cheantar féin go bhfuil feabhas iontach ar rudaÃ. Chuala mé ar Raidió na Gaeltachta maidin inniu go bhfuil siad ar tà sáirsint a cheapadh gur cainteoir lÃofa Gaeilge é. Tá rudaà ag tarlú agus cuirim fáilte roimh "constructive suggestions" ón Coimisinéir Teanga.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Caithfear na scéimeanna a dhaingniú.
Paddy Burke (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
The Minister, without interruption.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
NÃl aon scéim teanga ligthe i léig. NÃl ansin ach cur amú daoine. Aon dream, aon eagraÃocht ná aon Roinn a bhfuil scéim teanga acu, tá an scéim teanga ag gnÃomhú go dtiocfaidh ceann úr chun cinn.
Tá athbhreithniú á dhéanamh ar scéim na dteangacha. Tá sé ar chlár an Rialtais don bhliain seo go mbeidh muid ag tabhairt isteach Acht leis an t-athbhreithniú a chur i bhfeidhm. Foilseofar na moltaà agus -----
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Cén uair?
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Ba mhaith leis an Seanadóir à Clochartaigh dá mbeadh gach rud tar éis tarlú inné.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Bhuel, tá an tAire Stáit suite orthu le bliain.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá inniu go maith agus tá amárach ann fosta. Go minic, tá an aimsir fháistineach, amárach, nÃos tábhachtaà ná inné.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Uair éigin, lá éigin an ea?
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Ãist le fuaim na habhann agus gheobhair breac.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Mair a chapaill agus gheobhair féar, a deirtear freisin.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Is féidir é sin a chur i bhfocal amháin - foighne. Ãist le fuaim na habhann agus gheobhair breac.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Tá na moltaà ag an Aire Stáit le bliain.
Paddy Burke (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
When is it proposed to sit again?
Terry Brennan (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source
Ag leathuair tar éis a dó, an Chéadaoin seo chugainn.