Seanad debates
Thursday, 9 June 2011
Progress on the 20 Year Strategy for the Irish Language: Statements
12:00 pm
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Ar dtús, ba mhaith liom leithscéal a ghabháil leis an gCathaoirleach agus leis na Seanadóirà as moill a chur ar imeachtaà an lae inniu. Thuig mé gur ag ceathrú chun a dódhéag a bhà mé le bheith anseo. Is dóigh gur fearr go mall ná go brách.
Táim thar a bheith buÃoch as an deis a fháil labhairt sa Teach seo inniu maidir leis an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge. Ba mhaith liom a rá gur onóir mhór atá ann domsa a bheith ceaptha mar Aire Stáit sa Roinn EalaÃon, Oidhreachta agus Gaeltachta le freagracht ar leith do ghnóthaà Gaeilge agus Gaeltachta. Táim buÃoch don Aire Jimmy Deenihan don tacaÃocht atá tugtha aige dom agus muid ag obair i bhfochair a chéile ar rnhaithe leis an Ghaeilge agus an Ghaeltacht.
I dtosach báire, ba dheas liom léargas a thabhairt daoibh ar an dul chun cinn atá déanta ag an Rialtas agus ag mo Roinn maidir le tosaÃocht a thabhairt don straitéis.
Tá sé ráite go soiléir sa Chlár Rialtais go dtabharfaidh an Rialtas tacaÃocht don straitéis 20 bliain agus go ndéanfaidh an Rialtas na spriocanna indéanta atá luaite inti a sheachadadh. Ãn uair gur tháinig an Rialtas seo i gcumhacht, chinn an Taoiseach, Enda Kenny, an Coiste Rialtais faoin Ghaeilge agus faoin Ghaeltacht a athbhunú faoina chathaoirleacht féin, mar atá sonraithe faoin straitéis 20 bliain. Go dtà seo, tá dhá chruinniú den Choiste Rialtais tionólta aige i mà Aibreáin agus i mà na Bealtaine. Is dóigh liom go léirÃonn sé seo tiomantas an Taoisigh féin don Ghaeilge go bhfuil sé toilteanach agus ábalta am a fháil ina sceideal gnóthach chun aghaidh a thabhairt ar chur i bhfeidhm na straitéise, in ainneoin an iliomad éileamh eile atá ar a chuid ama.
Is léiriú é freisin ar thiomantas an Taoisigh i leith na Gaeilge go bhfuil cinneadh tógtha aige go mbeidh an straitéis 20 bliain faoi stiúir ag an Aire EalaÃon, Oidhreachta agus Gaeltachta agus agam féin mar Aire Stáit. Mar dhuine de bhunadh na Gaeltachta, nÃl aon cheist ach go bhfuil an Ghaeilge agus an Ghaeltacht mar an chéad chloch ar mo phaidrÃn mar Aire Stáit agus tá mé ag obair go tréan i gcomhar leis an Aire chun an straitéis 20 bliain a chur i gcrÃch.
à thaobh mo Roinne féin de, táthar ag tabhairt le dúthracht faoi chéim an bhunaithe den straitéis. Tá aonad straitéise bunaithe i mo Roinn atá freagrach as pleanáil agus feidhmiú na straitéise a threorú. Tá plean forfheidhmithe do chur i bhfeidhm na straitéise ag mo Roinn i mbliana ullmhaithe ag an aonad straitéise agus táthar san am i láthair ag ullmhú plean forfheidhmithe trà bliana don straitéis.
Ar ndóigh, tá iliomad páirtithe leasmhara éagsúla luaite faoin straitéis 20 bliain agus is fánach an mhaise don té a cheapfadh go bhféadfaà a leithéid de straitéis uaillmhianach uile-chuimsitheach a chur i bhfeidhm as a stuaim féin. Dá bhrà sin, is gearr go mbeidh an taonad straitéise i mo Roinn ag lorg a gcuid bpleananna forfheidhmithe féin ó na prÃomhpháirtithe leasmhara eile atá luaite faoin straitéis, is iad sin na Ranna Rialtais ábhartha, ach go háirithe an Roinn Oideachais agus Scileanna, Foras na Gaeilge agus Ãdarás na Gaeltachta.
Tá na céimeanna tosaigh tógtha ag an aonad straitéise i mo Roinn chun grúpaà oibre a bhunú leis na prÃomhpháirtithe leasmhara atá luaite cheana féin agam. Os rud é go bhfuil tábhacht ar leith ag baint le réimse gnÃmh an oideachais faoin straitéis 20 bliain, tá grúpa oibre ardleibhéil bunaithe idir oifigigh ó mo Roinn agus oifigigh ón Roinn Oideachais agus Scileanna. Tá an grúpa oibre seo ag tabhairt tús áite do na tosaÃochtaà a aithint maidir le cur i bhfeidhm na straitéise i réimse gnÃmh an oideachais, ag tabhairt san áireamh na laincisà ar acmhainnà i láthair na huaire.
Cé is moite de réimse gnÃmh an oideachais, tá dhá ghrúpa oibre eile bunaithe ag foireann an aonaid straitéise i mo Roinn ar mhaithe le cur i bhfeidhm na straitéise. Tá grúpa oibre ardleibhéil ar leith bunaithe idir oifigigh ó mo Roinn, ó Fhoras na Gaeilge agus ó Ãdarás na Gaeltachta. Tá an grúpa seo dÃrithe ach go háirithe ar idirdhealú a dhéanamh idir feidhmeanna reachtúla na Roinne, an fhorais agus an údaráis sa chaoi is gur féidir a chinntiú go mbeidh an luach is fearr ar airgead ag an Státchiste agus nach mbeidh aon dúbláil soláthair ann mar thoradh ar chur i bhfeidhm na straitéise ag an Roinn, ag an fhoras agus ag an údarás.
Nà miste a lua go bhfuil grúpa oibre ardleibhéil eile bunaithe idir mo Roinn, an Roinn Caiteachais Phoiblà agus Athchóirithe agus an Roinn Fiontar, Post agus NuálaÃochta chun plé a dhéanamh ar infheistÃocht fiontraÃochta sa Ghaeltacht.
Tá súil agam go dtugann sé seo léargas don Teach ar roinnt de na gnÃomhaÃochtaà atá ar bun ag an Rialtas agus ag mo Roinn faoin straitéis 20 bliain. Mar is eol don Teach, is straitéis uaillmhianach à seo atá le cur i bhfeidhm thar thréimhse fiche bliain i naoi gcinn de réimsà gnÃmh éagsúla. Chuige sin, feictear dom go bhfuil tábhacht ar leith ag baint leis an tréimhse phleanála atá ar siúl ag an aonad straitéise i mo Roinn, i gcomhar leis na prÃomhpháirtithe leasmhara, faoi na grúpaà oibre atá bunaithe leo agus a bhfuil léargas tugtha agam ina leith don Teach.
Ar ndóigh, nÃl amhras ar bith ach go bhfuil tábhacht ar leith ag baint leis na struchtúir fhorfheidhmithe a fháil i gceart faoin straitéis 20 bliain. Mura bhfuil dúshraith mhaith faoin straitéis, is dóigh liom nach fiú tráithnÃn féir iarracht a dhéanamh à a chur i bhfeidhm. Dá réir sin, nuair a tháinig an Rialtas i gcumhacht i mà an Mhárta, beartaÃodh breathnú as an nua ar an straitéis 20 bliain maidir leis na struchtúir fhorfheidhmithe a bhà le cur ar bun fúithi.
Cuireadh an próiseas seo ar bun i gcomhthéacs an ghealltanais sa Chlár Rialtais go ndéanfaidh an Rialtas na spriocanna indéanta atá luaite sa straitéis a sheachadadh agus i gcomhthéacs an phlé atá déanta ag an Choiste Rialtais faoin Ghaeilge agus faoin Ghaeltacht. Chas mé féin le go leor de na páirtithe leasmhara mar chuid den phróiseas seo - Ãdarás na Gaeltachta agus Foras na Gaeilge ina measc.
Mar thoradh ar an phróiseas seo, tá cinntà crÃochnúla tógtha ag an Rialtas faoin straitéis 20 bliain a bheidh le cur i bhfeidhm sa Bhille Gaeltachta a bhfuiltear ag súil é a fhoilsiú chomh luath agus is féidir, ag brath ar chlár reachtaÃochta an Rialtais. Ba dheas liom an deis seo a thapú chun léargas a thabhairt don Teach ar na cinntà polasaà seo a tógadh ag an chruinniú Rialtais ar an 31 Bealtaine. Baineann na cinntà polasaà seo leis an sainmhÃniú nua ar an Ghaeltacht agus leis na struchtúir fhorfheidhmithe is fóirsteanaà do chur i bhfeidhm na straitéise.
I dtosach báire, is mian liom súil a chaitheamh ar an staid ina bhfuil an Ghaeilge sa Ghaeltacht. Léirigh an Staidéar Cuimsitheach TeangeolaÃoch ar Ãsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht go bhfuiltear iompaithe go mór i dtreo an Bhéarla sa Ghaeltacht agus go bhféadfadh nach mairfeadh an Ghaeilge mar theanga phobail agus theaghlaigh sa Ghaellacht ach ar feadh 15 nó 20 bliain eile mura ndéanfaà gnÃomh ar bhonn práinne chun cúrsaà a leasú. Ar ndóigh, mar dhuine de bhunadh na Gaeltachta, tá taithà phearsanta agam ar mheath na Gaeilge sa Ghaeltacht. TeastaÃonn ón Rialtas seo gnÃomh fónta a dhéanamh faoin straitéis 20 bliain chun todhchaà na Gaeilge sa Ghaeltacht a shlánú i gcomhar leis an phobal ar an talamh sna limistéir Ghaeltachta éagsúla.
Mar atá ráite faoin straitéis 20 bliain, tá forbairt chóras cuimsitheach pleanála teanga ag an leibhéal pobail sa Ghaeltacht mar ghné lárnach den straitéis le cinntiú go mairfidh an Ghaeilge mar theanga phobail sa Ghaeltacht. Dá bhrà sin, tá sé beartaithe go ndéanfar foráil faoin Bhille Gaeltachta do shainmhÃniú reachtúil nua ar an Ghaeltacht a bheidh bunaithe feasta ar chritéir theangeolaÃocha le hais an tsainmhÃnithe mar a sheasann sé faoi láthair atá bunaithe ar limistéir shonracha gheografacha. Tabharfar stádas reachtúil faoin Bhille Gaeltachta do cheantair Ghaeltachta le stádas teangeolaÃoch éagsúil acu. Mar is eol don Teach, forbraÃodh próifÃl shochtheangeolaÃoch do na cineálacha seo de phobail teanga faoin Staidéar Cuimsitheach TeangeolaÃoch.
Ar ndóigh, tá sé tábhachtach freisin nach mbeidh an Ghaeltacht teoranta ag na ceantair a bhfuil stádas reachtúil Gaeltachta acu faoi láthair. Dá bhrà sin, tabharfar stádas reachtúil faoin Bhille Gaeltachta do chineál nua de cheantair "Gaeltacht gréasáin" a bheidh lasmuigh de ria ceantair Ghaeltachta reachtúla atá ann cheana féin. Is ceantair iad seo a mbeidh a bhformhór i bpobail uirbeacha agus a mbeidh toirt bhunúsach chriticiúil de thacaÃocht phobail agus Stáit acu don Ghaeilge.
Chomh maith leis sin, tabharfar stádas reachtúil faoin Bhille Gaeltachta do Bhailte SeirbhÃse Gaeltachta, is iad sin bailte ina gcuirtear seirbhÃsà ar fáil do cheantair Ghaeltachta. Go bunúsach, déanfar foráil sa Bhille Gaeltachta d'Orduithe, arna ndéanamh le faomhadh an Rialtais, ina sonrófaà na ceantair a bheadh le háireamh sa Ghaeltacht, mar cheantair "Gaeltacht gréasáin" nó mar Bhailte SeirbhÃse Gaeltachta.
Tá sé thar a bheith tábhachtach nach n-aireoidh aon phobal Gaeltachta faoi léigear nó faoi bhagairt mar thoradh ar an sainmhÃniú reachtúil nua do limistéir Ghaeltachta a bheidh bunaithe feasta ar chritéir theangeolaÃocha. Beidh mo Roinn, i gcomhar le heagrais Stáit eile, ag obair go dlúth le pobail Ghaeltachta ar an talamh chun cabhrú leo pleananna teanga, ina n-áireofaà gnéithe uile shaol an phobail, a ullmhú agus a chur i gcrÃch.
Mar is eol don Teach, tá sé beartaithe faoin straitéis 20 bliain go mbeadh an lárfhreagracht maidir le gnóthaà Gaeilge faoi mo Roinn, go leanfadh Foras na Gaeilge ag comhlÃonadh a dhualgas i gcomhthéacs uile-oileáin mar áisÃneacht den bhForas Teanga Forfheidhmithe Thuaidh Theas agus go ndéanfaà Ãdarás na Gaeltachta a athstruchtúrú mar Ãdarás na Gaeilge agus na Gaeltachta le freagracht do chur i bhfeidhm na straitéise ar bhonn náisiúnta. Mar thoradh ar an phlé a rinneadh faoin straitéis 20 bliain ag an Choiste Rialtais faoin Ghaeilge agus faoin Ghaeltacht agus ag an chruinniú Rialtais ar na mallaibh, tá athbhreithniú ó bhonn déanta ag an Rialtas ar na struchtúir is éifeachtaà chun an straitéis a fheidhmiú. Dá bhrà sin, tá cinneadh tógtha ag an Rialtas gur mar seo a leanas a bheidh na struchtúir fhorfheidhmithe faoin straitéis 20 Bliain: fanfaidh an lárfhreagracht maidir le gnóthaà Gaeilge laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht araon ar mo Roinn, an Roinn EalaÃon, Oidhreachta agus Gaeltachta; leanfaidh Foras na Gaeilge ag feidhmiú mar áisÃneacht teanga thuaidh theas; beidh mo Roinn, i gcomhpháirtÃocht le páirtnéirà ábhartha Stáit, freagrach as cur i bhfeidhm na straitéise lasmuigh den Ghaeltacht - breathnófar ar na féidearthachtaà go bhféadfadh Foras na Gaeilge seachadadh a dhéanamh ar eilimintà áirithe den straitéis ar bhonn
comhaontaithe le mo Roinn; maidir le cur i bhfeidhm na straitéise laistigh den Ghaeltacht, tá cinneadh tógtha ag an Rialtas nach ndéanfar Ãdarás na Gaeltachta a athstruchtúrú mar Ãdarás na Gaeilge agus na Gaeltachta - fanfaidh Ãdarás na Gaeltachta mar atá agus beidh an túdarás freagrach as cur i bhfeidhm na straitéise sa Ghaeltacht.
NÃl aon dabht ach gur comhartha muinÃne é an cinneadh Rialtais in Ãdarás na Gaeltachta. Mar thoradh ar shaineolas agus ar thaithà Ãdarás na Gaeltachta sa Ghaeltacht ón uair gur bunaÃodh é i 1980, tá cinneadh tógtha ag an Rialtas gur fearr go mór an túdarás a choinneáil mar atá ag plé lena réimse saineolais sa Ghaeltacht agus ag plé le cur i bhfeidhm na straitéise sa Ghaeltacht. Ar an iomlán, feictear don Rialtas gurb iad seo na struchtúir fhorfheidhmithe is fóirsteanaà do chur i bhfeidhm na straitéise ar na cúiseanna seo a leanas: ciallaÃonn an cur chuige seo go mbeidh meicnÃochtaà ann chun an straitéis a sheachadadh ag baint leas as struchtúir atá ann faoi láthair a mhéid agus is féidir - nà bheadh aon ghá comhlacht nua reachtúil a bhunú, mar a bhà beartaithe faoin straitéis; chomh maith leis sin, beidh deighilt shoiléir idir na feidhmeanna maidir le cur i bhfeidhm na straitéise ag Ãdarás na Gaeltachta sa Ghaeltacht agus ag an Roinn agus ag Foras na Gaeilge lasmuigh den Ghaeltacht; tá taithà na mblianta ag Ãdarás na Gaeltachta laistigh den Ghaeltacht agus ag Foras na Gaeilge lasmuigh den Ghaeltacht - feictear don Rialtas gur cóir leas a bhaint as an saineolas seo agus muid ag dÃriú ar chur i bhfeidhm na straitéise.
Ar ndóigh, éilÃonn an cur chuige úr seo i dtaca leis na struchtúir fhorfheidhmithe faoin straitéis 20 bliain cur chuige úr i dtaca le húdarás na Gaeltachta. Mar is eol don Teach, rinne an Rialtas deireanach buiséad caipitil an Ãdaráis ón Státchiste a laghdú ó â¬18 milliún anuraidh go â¬6 milliún i mbliana. Is cinnte go titim mór agus trom é sin. NÃl aon cheist ann ach go bhfuil an laghdú suntasach seo ag cruthú deacrachtaà don Ãdarás. Ag an am céanna, caithfear a bheith réalaÃoch agus aird a thabhairt ar na fadhbanna airgeadais ollmhóra atá le réiteach againn mar Stát.
Tuigimse go maith an dea-obair atá déanta ag Ãdarás na Gaeltachta ón uair gur bunaÃodh é sa bhliain 1980 agus freagracht air as forbairt eacnamaÃochta, shóisialta agus chultúrtha na Gaeltachta. Mar dhuine de bhunadh na Gaeltachta, creidimse gur éirigh le hÃdarás na Gaeltachta infheistÃocht shuntasach a mhealladh chun na Gaeltachta thar na blianta agus go bhfuil sé thar a bheith tábhachtach a chinntiú go leanfar leis an infheistÃocht sin chun an pobal buan seasmhach a choinneáil sa Ghaeltacht.
Chuige sin, tá cinneadh polasaà tógtha ag an Rialtas go leanfaidh Ãdarás na Gaeltachta ag comhlÃonadh a chuid feidhmeanna go ginearálta, an fheidhm fhiontraÃochta san áireamh. Mar aitheantas ar na laincisà buiséid faoina gcaithfidh Ranna agus eagrais Stáit feidhmiú san am i láthair, an tÃdarás san áireamh, déanfar foráil reachtúil faoin Bhille Gaeltachta chun cumhacht a thabhairt don Aire EalaÃon, Oidhreachta agus Gaeltachta treoir a thabhairt don Ãdarás a chuid acmhainnà teoranta a dhÃriú i dtreo earnálacha fiontraÃochta ar leith. Chomh maith leis sin, tá cinneadh polasaà tógtha ag an Rialtas go bhforbrófar meicnÃocht chun go mbeidh Ãdarás na Gaeltachta in ann comhoibriú le FiontraÃocht Ãireann agus leis an IDA, ach go háirithe i gcás tograà suntasacha Gaeltachta a bhfuil poitéinseal ard acu. Ar ndóigh, déanfar an mheicnÃocht seo a fhorbairt i gcomhar leis an Roinn Caiteachais Phoiblà agus Athchóirithe agus i gcomhar leis an Roinn Fiontar, Post agus NuálaÃochta.
CiallaÃonn na cinntà polasaà seo atá tógtha ag an Rialtas go bhfuil todhchaà Ãdarás na Gaeltachta mar eagras Stáit neamhspleách le cúraimà sonracha i leith na Gaeltachta slán sábháilte, go n-éireoidh le hÃdarás na Gaeltachta a chuid feidhmeanna reachtúla a choinneáil agus go mbeidh Ãdarás na Gaeltachta in ann leas a bhaint as a chuid saineolais ar mhaithe le cur i bhfeidhm na straitéise sa Ghaeltacht. Nà hamháin sin ach tiocfar ar mheicnÃocht chun go mbeidh comhoibriú idir Ãdarás na Gaeltachta, FiontraÃocht Ãireann agus an IDA ar mhaithe le hinfheistÃocht i limistéir Ghaeltachta.
Maidir le bord Ãdarás na Gaeltachta, i dtosach báire ba dheas liom obair an bhoird a thréaslú leis na comhaltaà boird atá ann faoi láthair. Is cinnte go bhfuil obair fhiúntach déanta agus á dhéanamh ag an bhord ar mhaithe le pobal na Gaeltachta. Faoi láthair, tá 17 comhalta tofa ar bhord an Ãdaráis chomh maith le triúr chomhalta atá ainmnithe ag an Aire. à sin ráite, tá tuairimà forleathan go leor ann le blianta beaga anuas go mb'fhéidir nach raibh struchtúr den chineál seo iomlán éifeachtach mar gheall ar lÃon na gcomhaltaÃ.
Tá an Rialtas tiomanta fócas nÃos gléine a thabhairt do bhoird Stáit. LéirÃonn taighde idirnáisiúnta agus taithà ó iliomad boird Stáit in Ãirinn go gcuidÃonn sé le bord a bheith ag feidhmiú ar bhonn éifeachtach má bhÃonn lÃon na gcomhaltaà réasúnta teoranta - idir deichniúr agus dáréag, nó mar sin. Dá bhrà sin, tá cinneadh tógtha ag an Rialtas go ndéanfar foráil maidir leis seo sa Bhille Gaeltachta chun lÃon na gcomhaltaà ar bhord an Ãdaráis a laghdú go suntasach.
Faoi réir na reachtaÃochta, nà mór an chéad toghchán eile do bhord an Ãdaráis a reáchtáil faoi Dheireadh Fómhair 2012 agus d'fhéadfadh costas suas le leathmhilliún euro a bheith i gceist leis seo i 2012 dá reáchtálfaà toghchán. Mar is eol don Teach, caithfidh an Rialtas amharc go géar ar gach uile lÃne caiteachais faoin athbhreithniú caiteachais cuimsithigh atá ar siúl againn san am i láthair. Déarfainn gur beag duine a d'easaontódh liom nuair a deirim go bhféadfaà an leathmhilliún euro seo a chaitheamh ar bhealach a rachadh nÃos mó chun sochair do phobal na Gaeltachta seachas trà thoghchán a reáchtáil. Dá bhrà sin, tá cinneadh tógtha ag an Rialtas go ndéanfar foráil maidir leis seo sa Bhille Gaeltachta chun deireadh a chur leis an riachtanas do thoghcháin.
Ar ndóigh, feictear don Rialtas go bhfuil sé tábhachtach nach gcaillfear an ghné dhaonlathach marthoradh ar na hathruithe ar bhord an Ãdaráis. Dá bhrà sin, tiocfar ar mheicnÃocht faoin Bhille Gaeltachta chun gur féidir le húdaráis áitiúla, a bhfuil limistéir Ghaeltachta faoina gcúram, lÃon áirithe comhaltaà a ainmniú ar bhord an Ãdaráis agus déanfaidh an tAire roinnt comhaltaà eile a ainmniú mar thoradh ar shaineolas ar leith a bheith acu i réimsà gnÃmh an Ãdaráis.
Tá a fhios agam gp bhfuil an cheist maidir le prÃomhfheidhmeannach buan a cheapadh ar an Ãdarás ar na bacáin le tamall agus gur thoiligh Seán à Labhraà seasamh sa bhearna bhaol ar feadh tréimhse agus feidhmiú mar phrÃomhfheidhmeannach gnÃomhach go dtà go mbeadh cinntà sonracha tógtha maidir le todhchaà an Ãdaráis. Ag eascairt as cinntà an Rialtais, tá lúcháir orm a bheith in ann a rá go bhfuil na céimeanna sa treis ag mo Roinn cheana féin chun cead na Roinne Caiteachais Poiblà agus Athchóirithe a fháil chun prÃomhfheidhmeannach buan a cheapadh don Ãdarás agus tá súil agam go mbeidh toradh dearfach ar ár n-iarratas go luath.
NÃl amhras ar bith ach go bhfuil ré chorrach i gcinniúint ár dtÃre buailte linn agus go bhfuil go leor dúshlán le sárú againn sna blianta beaga amach romhainn. B'fhÃor do Mhicà Mac Gabhann a dúirt ina leabhar cáiliúil Rotha Mór an tSaoil: "Nà uasal ná Ãseal ach thuas seal agus thÃos seal."
In ainneoin na ndeacrachtaà ar fad, tá mise iontach dóchasach faoin Ghaeilge agus faoin Ghaeltacht. Tá dúshraith láidir againn le tógáil uirthi leis an straitéis 20 bliain agus tá céimeanna dearfacha tógtha cheana féin againn chun tús a chur le feidhmiú na straitéise sin. Anuas air sin, tá Rialtas úr i bhfeighil na tÃre anois nach bhfuil doicheall ar bith air cinntà crua agus cróga a thógáil ar mhaithe le leas na Gaeilge agus na Gaeltachta, mar atá léirithe anseo agam inniu. Ach thar aon nà eile, is cúis dóchais ar leith dom an pobal beo brÃomhar atá báúil agus dÃlis don Ghaeilge agus don Ghaeltacht ó cheann ceann na tire.
Mar fhocal scoir, ba dheas liom a athdhearbhú go bhfuil an Ghaeilge agus an Ghaeltacht ar an ghad is gaire don scornach domsa mar Aire Stáit. AithnÃm go mbeidh an bóthar atá romhainn amach achrannach mar thoradh ar an ghéarchéim eacnamaÃoch ina bhfuil an tÃr.
AithnÃm an méid bóthair achrannaigh atá romhainn amach, mar thoradh ar an ngéarchéim eacnamaÃoch ina bhfuil an tÃr. Geallaim don Teach go ndéanfaidh mise mo dhÃcheall mar Aire Stáit ar mhaithe le teacht i gcabhair ar phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta. Caithfimid a aithint, áfach, nach féidir linn fanacht slán ón anfa eacnamaÃoch atá ag séideadh san am i láthair agus a bhfuil impleachtaà aige dúinne uilig go léir. Feictear dom go gcuidÃonn na cinntà crÃochnúla atá tógtha ag an Rialtas le cinnteacht a chur in áit na héiginnteachta a bhà ann le tamall anuas agus go mbeimid in ann aghaidh a thabhairt ar na dúshláin amach romhainn le dúthracht agus le dóchas.
Labhrás Ó Murchú (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Tá fáilte roimh an Aire Stáit. TréaslaÃm leis de bharr a dhÃlseachta féin i leith na Gaeilge. Tá áthas orm go bhfuil an Ghaeilge agus an straitéis á phlé againn go luath sa tSeanad. Tugann seo seans dúinn a bheith in ann cúrsaà a scrúdú maidir le cur i bhfeidhm na straitéise. Bhà an t-Aire Stáit féin lárnach don phróiséis a bhain leis an straitéis agus tuigeann sé an cur chuige a bhà ann. Rud a bhà an-thábhachtach ná go raibh chomhchomhairle i gceist leis na heagrais agus le daoine eile a raibh baint acu leis an nGaeilge. Is cuimhin liom go ndeachaigh an coiste Oireachtais go dtà an Ghaeltacht chun bualadh leis na heagrais sin. Chuir sé áthas agus ionadh ar an-chuid againn gur tháinig breis agus 30 eagras ar fad isteach go dtà an ócáid sin chun a dtuairimà a nochtadh. Chomh maith leis sin, bhà cruinniú eile againn le beagnach naoi n-eagras anseo i mBaile Ãtha Cliath. An rud a bhà suimiúil faoi sin ná gur tháinig TG4 isteach chun an rud ar fad a chlúdú agus a chur amach beo ar feadh ceithre uair an chloig. Mar a bhà mé ag maoÃomh ag an am, nÃor tharla sé sin le haon ábhar eile.
Chruthaigh sé sin go raibh an cur chuige a bhà ag baint leis an bpróiséis ag an am dáirÃre agus gur thuig daoine go raibh sé thar a bheith tábhachtach go mbeadh an straitéis á húsáid i gceart, go mbeadh an struchtúr ceart á chur ann agus, chomh maith leis sin, go mbeadh sé indéanta, mar a luaigh an t-Aire Stáit féin. NÃl haon mhaith straitéis a chur ann munar féidir é a chur i bhfeidhm. Caithfimid a bheith cinnte go bhfuil spriocanna ann agus go bhféadfaimÃs na spriocanna sin a bhaint amach.
Rud a chuireann áthas ar an-chuid daoine ná go bhfuil an straitéis tras-pháirtÃ. Tá sé sin an-thábhachtach. Ar feadh tamaill, bhà baol ann go raibh liathróid pholaitiúil á dhéanamh as an Ghaeilge. Nuair a tharlaÃonn a leithéid, bÃonn súil an imearthóra ar an bhfear in ionad a bheith ar an lÃathróid. Tá sé tábhachtach dúinn, mar náisiún, an súil a choimeád ar an liathróid, is é sin an tábhacht a bhaineann leis an Ghaeilge. Nà chóir go mbeadh "party politics" ag cur isteach. Ceann des na buanna is mó a bhaineann leis an straitéis is ea go bhfuilimid aontaithe maidir leis. Mar sin is féidir linn a bheith ag dÃriú ar na rudaà tábhachta - na bun rudaà - agus a bheith ag comh-obair lena chéile.
I stair an náisiúin nó i stair na Gaeilge, nà raibh an t-atmasféar i leith na Gaeilge chomh dearfach ariamh is atá sé i láthair na huaire. Féach an tábhacht a bhaineann leis na gaelscoileanna. Tá ag éirà go hiontach leo. Tá scuanna ag iarraidh teacht isteach ins na gaelscoileanna, rud a chruthaÃonn go bhfuil a leithéid ag teastáil ó dhaoine. Tá Raidió na Gaeltachta ann agus job sár-mhaith proifisiúnta á dhéanamh ag an stáisiún. NÃl aon amhras ach go bhfuil TG4 ar cheann des na huirlisà is fearr atá againn ó thaobh cur chun cinn na Gaeilge. Tá Ãomhá an-mhaith ag an stáisiún. Nà gá go mbeadh na seanóirà ar fad curtha ar leataobh, ach tá na daoine óga chun tosaigh ann. Tá siad proifisiúnta agus san iomaÃocht le haon stáisiún eile. Tugaim faoi ndeara go bhfuil daoine, fiú amháin daoine atá ar bheagán Gaeilge, ag dul go dtà an stáisiún sin. B'fhéidir nach dtéann siad ann ar mhaithe leis an nGaeilge ach ar mhaithe leis na cluichà nó leis na cláracha staire, rud nach bhfuil á dhéanamh ag cuid des na stáisiúin eile. Is cuma an chúis go dtéann daoine chuig an stáisiún sin, a fhad is atá gaol acu leis an stáisiún féin.
Tá reachtaÃocht ann maidir le comhionnanas teanga. Mar sin, tá stádas faoi leith reachtúil tugtha don Ghaeilge, rud nach raibh ann roimhe sin. Cé go raibh sé sa Bhunreacht, nà raibh reachtaÃocht féin ann. Chomh maith leis sin, tá stádas oibre oifigiúil bainte amach don Ghaeilge san Aontas Eorpach, rud a bhà thar a bheith tábhachtach. Is ionann sin agus a rá go bhfuil an stádas céanna ag an Ghaeilge is atá ag an mBéarla nó ag aon teanga eile san Eoraip. Siombal muinÃne don Ghaeilge gur tharla a leithéid.
Anois, tá straitéis 20 bliain don Ghaeilge. Bhà mé beagáinÃn amhrasach nach mbeadh i gcaint an Aire Stáit ach an fód a sheasamh. Mar sin féin, caithfidh mé an t-Aire agus an Rialtas a mholadh. Tá siad ag tabhairt faoi cur i bhfeidhm na straitéise sa tslà cheart. I dtosach, tá plean trà bliana leagtha amach. Gan rud mar sin a bheith ann bheadh sé an-deacair dul i ngleic le 20 bliain, go mórmhór na rannaà a bhaineann leis an 20 bliain sin. Tá an-áthas orm go bhfuil trà bliana i gceist. Ta straitéis trà bliana ann chomh maith le straitéis 20 bliain, rud atá thar a bheith tábhachtach
Ta an-áthas orm go bhfuil an coiste Rialtais ag teacht le chéile. Tháinig sé le chéile faoi dhó cheana féin. Molaim an Rialtas mar gheall ar sin. Bhà amhras orm nach mbeadh an coiste sin ag feidhmiú, agus nà toisc go bhfuil Rialtas nua ann. Tá áthas orm go raibh dhá chruinniú ag an gcoiste. Baineann an-chuid leis an gcoiste sin le cinntiú go bhfuil an straitéis á chur i bhfeidhm. Muna bhfuil an Rialtas féin ag dÃriú ar an straitéis, agus an gnó sin ar fad fágtha ag gnÃomhaithe agus ag na heagrais, bheadh laige ann.
Tá áthas orm go bhfuil Roinn a bhaineann le cúrsaà airgeadais i mbun na gcoistà atá á mbunú. Cé nach bhfuil cúrsaà eacnamaÃochta chomh maith agus ar bhreá linn iad a bheith, caithfimid tús áite, i slite áirithe, a thabhairt don Ghaeilge agus don Ghaeltacht maidir le heacnamaÃocht. Caithfimid a bheith in ann a rá nà hamháin gur seoid à a Ghaeilge ach go dtugann sà ardú meanman dúinn chomh maith. ÃrdaÃonn sà an sprid dÃreach nuair atá gá le sprid an náisiúin a árdú. Nà teanga amháin à an Ghaeilge nó bailiúchán focal agus gramadaigh. Tá nÃos mó ná sin sa Ghaeilge. Tá an teanga istigh inár gcroÃthe agus go smior ionainn. Cabhróidh aon rud a bhaineann lenár bhféiniúlacht náisiúnta linn, chomh maith le rudaà eile. Tá mé cinnte go mbeidh guth láidir ag an Aire Stáit sa Rialtas le cinntiú go mbeidh an cabhair airgid ann nuair a bheidh gá leis.
Ba bhreá liom an Roinn Oideachais agus Scileanna a lua freisin. Braitheann a lán ar an Roinn sin.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Tá ballraÃocht ag an Aire Oideachais agus Scileanna ar an gcoiste Rialtais. Rinne mé dearmad sin a lua. Tá an t-Aire mar dhuine des na hAirà atá ar an gcoiste.
Labhrás Ó Murchú (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Go raibh maith ag an Aire Stáit. Tá sin thar a bheith tábhachtach. Tuigim an tábhacht a bhaineann leis an Roinn Oideachais agus Scileanna. Uaireanta, ceapann daoine go bhfuil leisce de shaghas ar an Roinn an t-aitheantas ceart a thabhairt don Ghaeilge maidir leis na gaelscoileanna agus mar sin de. Is cuma cad atá á dhéanamh ag an Rialtas nó ag na Ranna Stáit muna bhfuil an pobal féin ag déanamh a gcionn chomh maith. Caithfidh an pobal a bheith chun tosaigh maidir le cur chun cinn na Gaeilge agus tá an-áthas orm go bhfuil sin luaite sa straitéis. Tá an straitéis thar a bheith ilghabháileach. Más rud é gur féidir linn an pobal a mhealladh chuig úsáid na Gaeilge - cúpla focal, is cuma cé mhéid - is maith sin, mar tá an dea-thoil ann i láthair na huaire. Maidir leis na heagrais Gaeilge atá ann, tá súil agam go mbeidh an Rialtas in ann leanúint ar aghaidh ag cabhrú leo. Tá áthas orm go mbeidh freagracht chur i bhfeidhm na straitéise sa Ghaeltacht ag Ãdarás na Gaeltachta. Nà bheadh sé go maith dá mbeadh sin á dhéanamh ag dream lasmuigh den Ghaeltacht. Tá áthas orm chomh maith nach bhfuilimid ag cur an Ghaeilge à féin mar chúram go hiomlán ar an údarás. Tá súil agam go leanfaidh an údarás ag dÃriú ar an Ghaeltacht fhéin.
Mar fhocal scoir, tá súil agam go mbeidh seans ag an Aire teacht isteach anseo go rialta agus go mbeidh muid in ann an dul chun cinn a mheas, go mbeidh seans againn moltaà a chur ar aghaidh agus, go mórmhór, go mbeidh muid in ann comhoibriú leis an Aire Stáit agus cabhair a thabhairt dó, mar beidh éacht ag teastáil san iarracht seo. Tá sé tábhachtach nach mbeidh muid ag caitheamh anuas ar a chéile mar nà bheadh an toradh ceart ar an obair ansin. Tá súil agam go n-éireoidh go geal leis an Aire Stáit agus bail ó Dhia ar féin agus ar an Ghaeilge iontach atá aige. Is maith an rud é go bhfuil Aire den ghradam sin againn.
Jim D'Arcy (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Ar dtús, molaim an Aire Stáit as teacht isteach agus léargas ar an straitéis 20 bliain a chur os ár gcomhair. Gabhaim comhghairdeas leis as a cheapachán. Luaigh sé Micà Mac Gabhann agus Rotha Mór an tSaoil. Nuaira chuaigh Micà go dtà an Yukon ag lorg óir, bhà sé ag marcaÃocht ar mhaidà na gcosán de bharr easpa airgid agus araile. Tá an Ghaeilge ag marcaÃocht ar mhaidà na gcosán faoi láthair in áiteanna sa tÃr. Tá géarghá leis an straitéis seo agus tá géarghá le Aire mar an tAire Stáit leis na haidhmeanna atá sa straitéis a chur i gcrÃch. Tá a lán muinÃne agam san Aire agus san aonad straitéise atá bunaithe aige. Tá a fhios agam go ndéanfaidh siad a fÃor ndÃcheall chun aidhmeanna an phlean a chur i gcrÃch.
Tá a lán rudaà maithe sa phlean chun é sin a dhéanamh sa Ghaeltacht agus taobh amuigh den Ghaeltacht, ach is é an rud ná go gcuirtear i gcrÃch iad. Is à phrÃomh aidhm na straitéise ná lÃon na ndaoine a labhrann Gaeilge gach lá a mhéadú ó 83,000 go dtà 250,000 agus lÃon na gcainteoirà dúchais a mhéadú go dtà 25%. Ach nà comhaireamh amháin atá i gceist. Tá eolas againn go léir ar an scéal le Flann O'Brien faoin gcigire ag comhaireamh na leanaà sa leaba a bhà ag labhairt Gaeilge. Chomhair sé ó dhuine go deichniúr agus an muc ina measc i lár an leaba. Dúirt an cigire go raibh siad iontach maith ag labhairt, ach gurbh é an leanbh i lár an leaba an duine is fearr ag labhairt na Gaeilge. NÃl muid ag iarraidh dul an treo sin. Próiseas atá ann, agus tuigeann an Seanadóir à Clochartaigh céard atá i gceist le "próiseas". Is é an próiseas an rud is tábhachtach.
Tá ról iontach tábhachtach ag na prÃomh páirtithe, an Roinn Oideachais agus Scileanna, Ãdarás na Gaeltachta agus Foras na gaeilge, gan trácht ar an Chomhairle um Oideachas Gaeltachta agus GaelscolaÃochta. Bhà lúcháir orm éisteacht leis an Seanadóir à Murchú agus molaim é as an méid atá déanta aige don Ghaeilge. Is maith is cuimhin liom an chéad uair a chuaigh mé go dtà an fleadh, i Listowel, i 1974. Bhà mé ag lorg lóistÃn ag an am agus dúirt bean an tà liom nach raibh aon seomra aici, go raibh an cathaoir tógtha ach go bhféadfainn codladh sa folcadán. Thóg mé é agus d'Ãoc mé as agus bhà am ar dóigh agam. Rinne an fleadh maitheas don turasóireacht freisin agus molaim an Seanadóir as sin. Bhà áthas orm a chloisteáil freisin nach bhfuil an Seanadóir chun political football a dhéanamh as seo. Dá mbeadh a chara anseo, bheadh sé ag tabhairt buille beag dó ach d'imigh sé. Cá bhfuil sé? Cúpla lá ó shin bhà sé ag iarraidh political football a dhéanamh den údarás.
Molaim an Aire Stáit as an rud atá á dhéanamh aige leis an údarás. Tá sé chun é a chur ar bun arÃs. Tá fógairt á dhéanamh faoin bprÃomh fheidhmeannach agus beidh na comhairlà contae in ann baill a ainmniú don údarás. Tá súil agam go mbeidh Gráinne John Gráinne ar an údarás, cé gur ball de Shinn Féin Ã. Is sean cara liom à agus tá a fhios agam go bhfuil an dúil aici sa Ghaeilge. Vóta muinÃneach a ghlaoigh cathaoirleach an bhoir, Liam à Cuinneagáin, ar an scéal. Ar an Fhal Carrach Dé hAoine seo caite, fuair an Aire Stáit bualadh bos millteannach ó bhaill an údaráis nuair a luaigh sé cad a bhà le tarlú.
Is maith an rud é go bhfuil baint ag Foras na Gaeilge leis an straitéis seo, mar is all-Ireland body é a cuireadh ar bun faoin Good Friday Agreement. Tá a fhios agam go bhfuil faitÃos ar dhaoine go gcuirfear daoine éigin ar an fhoras a spoke isteach sna rothaÃ. Ach tá sé iontach tábhachtach na all-Ireland institutions, mar Fhoras na Gaeilge, a fhorbairt agus tacaÃocht a thabhairt dóibh. B'fhéidir go mbeidh deacrachtaà leis an straitéis ón dtaobh sin de, maidir leis an Ghaeilge Albanach agus rudaà mar sin, ach caithfidh muid na deacrachtaà sin a oibriú amach. Tá spin maith orm inniu. De gnáth nà féidir liom aontú le Sinn Féin sa Teach seo, ach caithfidh mé a rá go bhfuil Sinn Féin lán dáirÃre faoin teanga agus go ndéanann sé obair iontach mhaith don teanga. Bheinn breá sásta comhoibriú le baill Shinn Féin am ar bith, áit ar bith ar son na Gaeilge. Mar adúirt an Seanadóir à Murchú, caithfimid go léir obair le chéile. Is breá liom a fheiceáil go bhfuil scaifte chomh mór anseo do na ráitisà seo ach caithfimid obair le chéile.
Maidir leis na gaelscoileanna, is rud maith atá iontu agus tá obair iontach mhaith ag tarlú iontu. Is múinteoir mé agus bhà mé ag caint le priomhoide fúthu ar maidin. Tá an Ghaeilge ag fáil bháis i ghnáth bunscoileanna na tÃre. Ar tharla seo de bharr go bhfuil na páistà atá an-suim acu sa Ghaeilge ag freastal ar na Gaelscoileanna nó an bhfuil rud éigin cearr leis an gcuraclam? The latter, sÃlim. Caithfimid an cheist sin a phlé mar tá sin iomlán fÃor. Tá na múinteoirà ag obair dhá uair nÃos cruaidhe agus nÃl siad ag fáil a leath ó na páistÃ. Tá siad ag obair i "Twilight Zone" - "Let us go the planet Zog now agus beimid ag foghlaim na Gaeilge." Tá sé tábhachtach aghaidh a thabhairt ar an fhadhb sin. Rud amháin gur féidir a dhéanamh ná na mic léinn sna coláistà traenála a chur go dtà an Ghaeltacht ag tús an chúrsa agus an Ghaeilge a chothú mar sin.
Thiocfadh liom i bhfad nÃos mó a rá ach tá an t-am caite. D'fhiafraigh mé den Aire Stáit an straitéis tarrthála nó straitéis fhorbartha à seo. An dá cheann is dócha. Tá sé ráite ag an Aire go bhfuil an Ghaeilge agus an Ghaeltacht ar na cloich is mó ar a phaidrÃn mar Aire Stáit. Creidim sin ach, cibé rud, beimid ag faire ar an Aire Stáit agus tá súil agam go dtiocfaidh sé isteach sa Teach seo arÃs go rialta chun update a thabhairt dúinn. Dúirt an Seanadóir à Clochartaigh nach ionann caint agus gnÃomh ach tá a fhios ag an Aire Stáit gur ionann iad. Molaim an tAire Stáit agus gabhaim buÃochas dó as teacht isteach inniu.
Brian Ó Domhnaill (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Tá lúcháir orm go bhfuil an tAire Stáit anseo inniu, comhghleacaà ó mo dháilcheantar féin agus ón cheantar a bhfuil mé féin i mo chónaà ann thuas, cé bhfuil sé i bparóiste Ghaoth Dobhair agus mise i bparóiste ansin i nGort a' Choirce. Tá lúcháir orm bheith ábalta a rá go bhfuil an tAire Stáit sa phost ina bhfuil sé; tá sé tuilte aige mar tá go leor obair déanta aige thar na blianta do chúrsaà Gaeilge agus Gaeltachta, chan amháin i nDún na nGall ach ar fud na tÃre, agus é ina ionadaà poiblÃ.
Tá brón orm nach raibh mé anseo lena óráid a chloisteáil mar bhà cruinniú eile agam ach bhà mé ag léamh cuid den méid a chuir sé i láthair agus nÃl aon dabht ann go bhfuil na páirtithe polaitiúla go léir ar aon-intinn i dtaca leis an Ghaeltacht agus an Ghaeilge. Tá lúcháir orm go bhfuil straitéis ann anois atá aontaithe i dtaca leis an Ghaeilge, an Ghaeltacht, an todhchaà agus na spriocanna atá leagtha amach ansin. Tá bealach leagtha amach don teanga as seo go dtà 2030.
Mar a dúirt an Seanadóir D'Arcy, le roinnt blianta bhà an Ghaeilge ag crosbhóthar, go háirithe sna 1990Ã, nuair a bhà sé deacair tabhairt ar an ghlúin óg an Ghaeilge a labhairt, chan amháin taobh amuigh den Ghaeilge ach taobh istigh fosta. Bhà Michael D. Higgins ansin ag an am nuair a bunaÃodh TeilifÃs na Gaeilge agus tá an obair atá déanta ag TG4, mar a thugtar air anois, suntasach amach agus amach leis an Ghaeilge a chur chun cinn mar theanga "cool" do na daoine óga ag leibhéal scolaÃochta agus sa bhaile. Tá roinnt daoine óga anois ag amharc ar TG4 chomh minic agus atá siad ag amharc ar stáisiún ar bith eile. Tá an-obair déanta ag Raidió na Gaeltachta le beagnach 40 bliain anuas leis an Ghaeilge a chur chun mar mheán cumarsáide ar fud na Gaeltachta agus taobh amuigh fosta. Tá an obair sin le feiceáil ó lá go lá agus sinn ag éisteacht le cláir Raidió na Gaeltachta. Sa chomhthéacs sin, tugaim ard-mholadh do Raidió na Gaeltachta agus TG4 as an méid atá déanta acu chun an Ghaeilge a chur chun cinn.
NÃl mé ag iarraidh dul thar na pointà céanna a rinneadh cheana ach tá lúcháir orm go raibh an tAire Stáit i láthair an deireadh seachtaine seo caite i nGaeltacht Dhún na nGall, áit a labhair sé faoin phlean atá leagtha amach ag an Rialtas, agus na céimeanna atá sé le glacadh leis an straitéis a chur i bhfeidhm. Cuireadh fáilte roimhe ag bord an údaráis, áit ar léirigh sé na pointà is tabhachtaà ann ó thaobh na straitéis de. Bhà caint ansin agus inniu i dtaca leis an Ghaeltacht ghréasáin agus stádas reachtúil de chineál a thabhairt do cheantar Ghaeltacht ghréasáin, ceantar atá taobh amuigh den Ghaeltacht, agus b'fhéidir go dtiocfadh leis an Aire Stáit mÃniú a thabhairt dúinn ar an slat tomhais a bheadh á úsáid. Gan dabht bheadh na Gaelscoileanna tábhachtach i gceantair mar sin mar i ndiaidh an fháis a tharla le blianta anuas leis na Gaelscoileanna, tá sin fÃor-thábhachtach d'fhás na teanga taobh amuigh den Ghaeltacht. NÃl aon dabht ach go bhfuil ceantair ann anois go dtiocfadh leo bheith istigh sa ghréasán úr taobh amuigh den Ghaeltacht
à thaobh an mholta atá sa straitéis i dtaca le stádas reachtúil a thabhairt do bhailte seirbhÃsà Gaeltachta, cén sórt slat tomhais a bheidh in úsáid ag an Roinn chun an stádas sin a oibriú amach, an mbeadh, mar shampla, comhoibriú leis an chomhairle contae leis an stádas sin a bhaint amach?
Tá lúcháir orm fosta go bhfuil an Roinn EalaÃne, Oidhreachta agus Gaeltachta ag feidhmiú anois leis an straitéis a chur i bhfeidhm agus gnóthaà Gaeilge a chur i bhfeidhm agus a fhorbairt laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht. Cuirim fáilte fosta roimh an bhealach go bhfuil Foras na Gaeilge ag leanúint ar aghaidh le cur chun cinn na Gaeilge agus na dualgais éagsúla atá aige taobh amuigh den Ghaeltacht. Cuirim fáilte roimh an chinneadh atá déanta go bhfuil Ãdarás na Gaeltachta le dÃriú ar na feidhmeannaigh atá aige sa Ghaeltacht agus go bhfuil an Roinn agus Foras na Gaeilge le bheith ag feidhmiú ar an straitéis a chur i bhfeidhm taobh amuigh den Ghaeltacht. Tá sin ciallmhar. Léigh mé alt in The Irish Times le gairid a chuir an t-iarfheidhmeannach de chuid Ãdarás na Gaeltachta, Pádraig à hAoláin, agus sin an moladh a bhà aige fosta, gur chóir ligint don údarás leanúint ar aghaidh leis na cúraimà taobh istigh den Ghaeltacht agus go mbeadh Foras na Gaeilge ag leanúint ar aghaidh le cur chun cinn na straitéise lasmuigh den Ghaeltacht. Cé go bhfuil an moladh sin sa straitéis a foilsÃodh - gur chóir don údarás dÃriú isteach ar churaimà taobh amuigh den Ghaeltacht - mheas mé nach raibh sin praiticiúil agus cuirim fáilte roimh an soiléiriú air sin ó shin.
Braitheann go leor den straitéis ar fhoinsà airgead a bheidh ar fáil. Tá maoiniú tábhachtach ag an phointe seo go háirithe agus tá sé tábhachtach go mbeidh gach Roinn Rialtais sásta an t-airgead agus an t-am agus an saothar a chur ar fáil leis an straitéis a chur i bhfeidhm. Tá súil agam go mbeidh na céad céimeanna le feiceáil sa cháinfhaisnéis a thiocfaidh anÃos. San nóiméad deireannach, ba mhaith liom dÃriú isteach ar chupla phointe i dtaca le hÃdarás na Gaeltachta. Mar a dúirt an t-Aire Stáit ag an deireadh seachtain le linn Chomórtas Peile na Gaeltachta, beidh an t-údarás ag coinneáil na cúramaà fiontraÃochta. Beidh cead an an údarás prÃomh fheidhmeannaà úra a fhostú, ach amháin go gcaithfimid fanacht go dtà go mbeidh an Bille Gaeltachta foilsithe i dtaca leis na sonraà i dtaca leis an stadas fiontraÃochta?
Cé go n-aontaÃm leis an Aire Stáit ar gach uile rud, nà aontaÃm leis an cinneadh atá déanta ag an Rialtas i dtaca le guth phobal na Gaeltachta i dtoghchán Ãdarás na Gaeltachta a thabhairt chun siúl. Ba chóir an deis a thabhairt i gcónaà do phobal na Gaeltachta mar gur throid na daoine ins na seachtoidà agus ins na hochtóidà le go mbéadh guth acu agus deis comhaltaà s'acu féin a thoghadh ar an bhord. An dóigh atá sé leagtha amach ag an Rialtas anois, bhéadh sé suas ag comhairleoirà contae nó ag daoine as taobh amuigh den Ghaeltacht comhaltaà a ainmniú ar an bhord. Céim mhór chun cúil a bhéadh ansin agus bheinn ag impà ar an Aire Stáit gach bhrú a chur ar an Rialtas ath-bhreithniú a dhéanamh an smaointiú sin agus toghchán a reachtáil. Tá a fhios againn go bhfuil costais le toghcháin a reachtáil, ach nà féidir costais ar bith a chur ar an daonlathas. Throid muid san tÃr seo fá choinne an daonlathais. Nà féidir linn costais a chur air. Más é an smaointiú atá ag an Rialtas deireadh a chur le toghchán de bhrà go gcosnódh sé â¬500,000, bhéadh sé chomh maith deireadh a chur le gach reifreann agus le gach toghchán don tSeanad, don Dáil agus do chomhairlà contaethe agus le toghchán ar bith eile. Tá toghchán an údaráis chomh tábhachtach le toghchán ar bith eile, mar go bheireann sé deis do phobal na Gaeltachta daoine ón phobal a thoghadh atá sásta glór s'acusan a nochtadh agus a chur chun tosaigh ag leibhéal bhord an údaráis. Tá an t-údarás fÃor thábhachtach go deo don Ghaeltacht agus do chúrsaà fostaÃochta, shóisialta agus eacnamaÃochta taobh istigh de limistéir na gceantair Gaeltachta.
Ta lúcháir orm go bhfuil an t-Aire Stáit anseo. GuÃm gach rath air ina chuid cúramaÃ. Tá cúramaà tábhachtacha faoina bhráid agus tá a fhios agam go ndéanfaidh sé a dhÃcheall. Bheinn ag impà air i dtaca le toghchán an údaráis. Tá a fhios agam gur cinneadh an Rialtais atá ann ach tá mé cinnte go mbeidh sé ábalta a chuid "influence" a úsáid chun ath-bhreithniú a dhéanamh ar an chinneadh sin.
Jillian van Turnhout (Independent)
Link to this: Individually | In context
Thank you very much. I apologise. Three weeks ago I did not know I would be standing here and I have another pressing commitment. I trust the House will understand.
I welcome the strategy and its ambitions. I hope I can be one of its successes by building on the Irish I learned at school and, in a future debate, I may be able to contribute as Gaeilge. That is a challenge I have set myself. I very much welcome the information provided by the Minister of State. The Cabinet sub-committee is central to driving the implementation of the strategy and I am happy that it has been established and has met twice. I look forward to hearing more about that.
I also welcome the fact that the Minister for Education and Skills is a member of the sub-committee. The backdrop to the debate today is the many thousands of students sitting the junior certificate Irish examination, including my nephew. I hope all our students, including him, do well. However, I refer to the issue of how Irish is dealt with in the education system. I welcome the changes being made, but we need to do more to ensure Irish remains a living language not only in gaelscoileanna but throughout our education system with children being exposed to the language in preschool and through the media and so on.
I lived for three years in Brussels, which is a bilingual capital. It taught me that all advertisements have to be in two languages. My husband is Dutch but I did not know him at the time. I gained great exposure to Flemish during my time in Brussels because I had French and I was able to compare both languages. Subliminally, one's vocabulary increases. There is something to be said for subliminal exposure aside from formal education. For example, in our system, Irish classes are held for set periods of 30 or 40 minutes. The language should seep through our education system in smaller, fun and creative ways so that Irish becomes a living language for children from an early stage. They should not be restricted to set periods where they have to learn, rehearse and recite. They should be encouraged to play games and engage in activities. A number of sporting organisations are doing this and that is welcome. There must be a greater focus on the aural aspect of the language and we need to be creative in how we do that.
The Minister of State announced that there will be a new statutory definition of "linguistic borders" based on studies. Will he elaborate on the criteria that will be used and on the studies? I tried to research them but I was unable to establish whether they had been published. Perhaps he can advise us on this. I welcome his planned approach to Gaeltacht networks where Irish is spoken so that an appropriate environment can be created and they can expand.
I very much look forward to future debates on the language in the House. I hope we will be able to support the Minister of State in the implementation of the strategy. It is rightly ambitious. This is a good time for us to have this discussion but we need to examine the strategy's implementation and ensure the language gets to live.
John Kelly (Labour)
Link to this: Individually | In context
Ba mhaith liom céad mÃle fáilte a chur roimh an Aire Stáit. Little did I know 20 years ago when he attended my wedding in Gweedore, County Donegal, that I would have anything to do with politics and I would be in the Seanad today addressing him on matters relating to the Irish language.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Bhà lá mór againn.
John Kelly (Labour)
Link to this: Individually | In context
I married a native Irish speaker from Gweedore who is an Irish teacher and I am ashamed that I would feel it easier to address the Minister of State in Spanish on matters relating to the Irish language than in Irish.
However, I firmly believe that most Irish people have a genuine grá for the language. It does not necessarily follow, though, that they are in favour of the current compulsory nature of the syllabus in our schools. It has not worked and this was recognised back in 1924 by the former Minister for Education, Mr. Eoin MacNeill, when he commented, "You might as well be putting wooden legs on hens as trying to restore Irish through the school system ". The language needs to be made readily accessible and attractive to all those who wish to enjoy and learn it because to compel is to repel.
In contrast to this compulsory system, I would like to highlight the effectiveness of every Gaeltacht in the country. Each year more than 25,000 students attend GaeltachtaÃ, generating â¬50 million in these areas. These people voluntarily choose to learn their native language. I applaud the fact that education is a core part of the action areas in the 20-year strategy. Encouraging people to learn Irish for the sheer love of it would be a good start but we must level with people. I am reminded of an advertisement campaign a few years ago which stated, "Learn Irish, it's easy". It is not easy to learn any language and it is definitely not easy to learn Irish but that does not mean it is not rewarding in numerous ways..
The proposal that a total of 20% of places in colleges of education be reserved for those educated through Irish or those who do well in the leaving certificate in Irish is an important development but a weighting or higher points should be given to examination subjects, including Irish that are more relevant for the tertiary courses being applied for by students. For instance, someone applying for a degree in languages should be afforded more points for Irish and other languages than someone who has taken science subjects primarily. Similarly, those applying for science degrees should gain more points for biology, physics and so on, than for less relevant subjects. This would steer students towards courses that would more reflect their academic strengths. The requirement to have Irish to gain entry to some colleges has denied some students the opportunity to explore and excel in their own chosen field of study.
The language has an important role in our culture and society. We need to give people the opportunity to embrace this culture and not attempt to force it on them.
Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context
Is breá an rud fáilte a chur roimh duine Gaeltachta eile le dÃospóireacht chomh tábhachtach leis seo. Tá mé fÃor-bhuÃoch de Cheannaire an Tà gur thoiligh sé go mbeadh an dÃospóireacht seo ann mar gheall ar iarratas ó Shinn Féin mar sÃlimid go bhfuil an t-ábhar seo fÃor-thábhachtach. Tá beagán dÃoma orm a laghad Seanadóirà atá i láthair le haghaidh na dÃospóireachta anseo le cur leis agus a gcuid tuairimà a thabhairt ach sin scéal eile.
FáiltÃm go ginearálta roimh chuid de na fógraà atá déanta ag an Aire Stáit agus nÃl mé ag iarraidh dul siar ar rudaà a dúirt daoine romham. Tá amhras orm go bhféadfaimis titim isteach i maoithneachas áirithe a bhaineann le cúrsaà Gaeilge agus Gaeltachta mar, mar athair Ghaeltachta atá ag tógáil clainne trà Ghaeilge sa Ghaeltacht faoi láthair, tá ceisteanna fÃor-thromchúiseach ag titim amach agus ba mhaith liom dÃriú ar chuid acu sin go prÃomha.
Bhà trácht ar TG4 agus Raidió na Gaeltachta agus an dul chun cinn atá déanta ó thaobh cúrsaà Gaeilge agus Gaeltachta agus gan amhras tá sin fÃor ach téigh siar go dtà na clósanna scoile sa Ghaeltacht faoi láthair agus cén teanga a chloisfear á labhairt idir na páistÃ? Cinnte, cloisfear an Ghaeilge ach cloisfear cuid mhaith Béarla. Tá an t-aos óg ag labhairt i mBéarla. Má théann duine isteach sna tithe, an mbeidh siad ag breathnú ar TG4 24 uair sa lá? Nà bheidh, beidh siad ag breathnú ar MTV, BBC agus ITV agus gach stáisiún eile chomh maith le TG4.
Tá an t-aos óg ag tréigean na teanga ar bhealach an-sciobtha, agus sin a léirÃodh sa staidéar cuimsithÃoch teangeolaÃochta a foilsÃodh 2006. Is misnomer é an straitéis 20 bliain mar bhà sin bunaithe ar an staidéar a tháinig amach in 2006, a dúirt ag an am nach raibh againn ach 20 bliain leis an teanga a tharrtháil. Sin cúig bliana ó shin agus fágann sin nach bhfuil againn ach 15 bliain agus sin rud a chuireann imnà orm ó thaobh na teanga; nach dtuigimid cé chomh práinneach agus atá na ceisteanna atá ann i láthair na huaire.
An prÃomhrud a choinneoidh daoine sa Ghaeltacht agus a choinneoidh an teanga beo ná go bhfuil daoine ina gcónaà sa Ghaeltacht agus fostaÃocht ar fáil acu. FáiltÃm go mór roimh an chinnteacht áirithe a chuir an tAire Stáit ar fáil an tseachtain seo caite maidir leis na fógraà a rinne sé le hÃdarás na Gaeltachta. FáiltÃm go mór roimh an chead atá tugtha aige prÃomhfheidhmeannach a cheapadh mar i ndáirÃre rinneadh scrios ar Ãdarás na Gaeltachta le cúig nó sé de bhlianta anuas faoin Rialtas deireanach. Bhain an Rialtas sin na bunanna d'Ãdarás na Gaeltachta mar gheall ar na ciorruithe scanrúla a rinne sé ar bhuiséad caipitil Ãdarás na Gaeltachta. Nà chreidim, áfach, go bhfuil an tAire Stáit in ann suà anseo ag maÃomh as chomh maith atá an Rialtas ag déanamh ó thaobh na Gaeilge mar go bhfuil sé ag leanúint ar aghaidh leis an pholasaà dhÃreach cheannann chéanna a bhà ag an Rialtas a chuaigh roimhe.
D'admhaigh an tAire Stáit féin go raibh sé tubaisteach an buiséad ó 2008 - â¬25.5 milliún - a ghearradh go dtà â¬6 milliún. Cad é a rinne sé faoi? D'fhan an tAire Stáit leis an bhuiséad céanna agus a bhà ag Rialtas Fhianna Fáil anuraidh. Bhà an buiséad a fuair Ãdarás na Gaeltachta anuraidh bunaithe ar go raibh an t-údarás féin in ann acmhainnà dá chuid, scaranna i gcomhlachtaà a bhà aige agus monarchan a dhÃol. Dá bhrà sin, bhà buiséad praiticiúil aige de â¬12 milliún. Anois, tá 7,000 post sa Ghaeltacht ag brath ar chomhlachtaà de chuid Ãdarás na Gaeltachta, 20% de na postanna ar fad atá sa Ghaeltacht. Tá natural attrition ar fhostaÃocht an t-am ar fad agus cailltear thart ar 1,000 post gach bliain. Leis an bhuiséad chuÃ, bhà Ãdarás na Gaeltachta ábalta poist nua a chruthú. An â¬6 milliún atá geallta ag an Rialtas dó, nà dhéanfaidh sin ach an méid fostaÃochta agus na gealltanais atá tugtha acu do chomhlachtaà faoina scáth a choinneáil ag feidhmiú ach ar éigean. Le fostaÃocht nua a chruthú, de réir an tuarascála de chuid Indecon a tháinig amach nÃos luaithe, teastaÃonn â¬6 milliún sa bhreis ar an údarás. I ndáirÃre â¬12 milliún de bhuiséad caipitil atá ag teastáil ag Ãdarás na Gaeltachta le gur féidir leis an leibhéal reatha fostaÃochta sa Ghaeltacht a choinneáil; muna bhfaighidh sé an â¬12 milliún, titfidh an fhostaÃocht bliain i ndiaidh bliana agus faoi 20 bliana nà bheidh fostaÃocht le fáil sa bhaile agus dá bhrà sin, imeoidh daoine ar imirce agus nà bheidh an Ghaeilge á labhairt sa Ghaeltacht. Sin bun agus barr an scéil.
Fáiltim roimh an chinneadh a rinne an Rialtas na cúraimà fiontraÃochta a choinneáil faoi scáth Ãdarás na Gaeltachta, an cinneadh ceart a bhà ann. An t-aon rud atá ag cur imnà orm faoin méid a dúirt an tAire Stáit nÃos luaithe na go bhféadfadh an tAire treoir a thabhairt don údarás dÃriú ar fhostaÃocht faoi leith. Ba bhreá liom tuilleadh soiléiriú faoi sin ón Aire Stáit. Má tá sé i gceist aige gur féidir leis an údarás dÃriú ar réimsà eile seachas na réimsà atá aige faoi láthair agus leanúint leis an chuid reatha, tá mé go mór i bhfabhar sin ach má tá i gceist aige an t-údarás a chúngú isteach i dtreoir cúrsaà cultúir, teanga agus pobailbhunaithe amháin bheinn an-amhrasach faoi sin agus na cúraimà eile a bhaineann le tionsclaÃocht a thabhairt d'Enterprise Ireland agus an IDA. Céim ar chúl a bheadh ann agus ba mhaith liom tuilleadh soiléiriú ar an cheist sin.
Tá eagraÃocht iontach bunaithe faoi scath Ãdarás na Gaeltachta ar a dtugtar EalaÃn na Gaeltachta. Tá obair iontach déanta ag an eagraÃocht sin le roinnt blianta anuas le cúrsaà ealaÃn, idir dearcealaÃona, drámaÃocht, litrÃocht, dealbhóireacht agus na hiliomad rudaà ó thaobh na n-ealaÃon de a chur chun cinn. Tá EalaÃn na Gaeltachta ag fáil comhmhaoiniú ón Chomhairle EalaÃon agus ón bhuiséad chaipitil atá ag Ãdarás na Gaeltachta. Anois, ós rud é go bhfuil an buiséad caipitil laghdaithe, cén tionchar a bheidh aige sin ar EalaÃn na Gaeltachta? An mbeidh an maoiniú cuà le fáil faoi bhuiséad an údaráis le leanúint ar aghaidh leis an chomhmhaoiniú a chur ar fáil i gcomhairle leis an Chomhairle EalaoÃne? Tá sé riachtanach go gcuirfÃ. In aimsir ghéarcheim, is túisce go ndéantar gearradh siar ar rudaà ar nós cultúir, teanga agus ealaÃon. Is dearcadh gearr-radharcach é sin sa tÃr atá againn. Thóg sé 20 bliain an t-infrastruchtúr ealaÃon atá sna Gaeltachtaà a chur ar aghaidh agus throid muid go láidir ar a shon sin. NÃor mhaith go ndéanfai dóchar ar bith le aon gearradh siar ar mhaoiniú don infrastruchtúr sin mar baineann sé leis an fhostaÃocht agus an suim a bheadh ag daoine teacht chun cónaà a dhéanamh i gceantar Ghaeltachta, rud nach bhfuil éasca le déanamh mar go bhfuilimid scoite amach. Ba mhaith liom deimhniú a fháil go bhfuil an tacaÃocht d'EalaÃn na Gaeltachta slán faoi scáth Ãdarás na Gaeltachta.
Chomh maith leis sin, tháinig ceist anÃos maidir le Taibhdhearc na Gaillimhe. Gheall an Roinn, sula raibh an tAire Stáit inti, â¬300,000 do Thaibhdhearc na Gaillimhe, amharclann náisiúnta na Gaeilge a bhfuil an stair ag baint leis i gcathair na Gaillimhe. Tharla tine roinnt blianta ó shin agus ar chúiseanna éagsúla tá géarghá ar an amharclann le hairgead breise chun athchóiriú a dhéanamh ar an amharclann. Tá sà dúnta le dha bliain anuas. Rinneadh gealltanas go dtabharfaà tacaÃocht di agus tá tacaÃocht le fáil thar ceann sé bliana ón gcomhairle cathrach le tacú leis an obair agus ba mhaith liom deimhniú a fháil go bhfuil an Rialtas chun leanúint leis an mhaoiniú sin.
Tá beart ciniciúil á dhéanamh maidir le bord an údaráis. AontaÃm leis an Seanadóir à Domhnaill sa méid a bhà sé a rá maidir le comhdhéanamh bhord an údaráis, nach bhfuil sé daonlathach, beag nó mór, an t-athrú a rinneadh ar thoghchán Ãdarás na Gaeltachta. Shiúil daoine ó Bharna go Carna i gConamaro agus ó cheantair eile le troid ar son údarás Gaeltachta. Siúlfaimid arÃs má bhaineann an Rialtas an daonlathas dÃnn. An t-aon dream a bhà ag tabhairt amach ar bhord an údaráis maidir leis na ciorruithe a bhà á ndéanamh le blianta beaga anuas ná na dreamanna ó na páirtithe beaga agus na néamhspleáigh. Bhà móramh ag an dream eile ar an mbord a chuir cosc go minic le haon ghearán a dhéanamh leis an Stát nó leis an Rialtas maidir leis an dóigh go raibh siad ag caitheamh leis an údarás. An moladh atá á dhéanamh ag an Rialtas ná go mbeidh an bord laghdaithe go dtà thart ar 12 agus go mbeidh na comhairlà contae ag toghadh na daoine a bheidh ar an bhord. Tá seacht gceantar Gaeltachta againn timpeall na tÃre agus dá bhrà sin bheadh seacht gceantar comhairle contae i gceist. As an seacht sin, má bhreathnaimÃd ar an chomhdhéanamh, tá móramh ag Fine Gael ar sé cinn acu agus móramh ag Fianna Fáil ar an gceann eile. Cá bhfágfaidh sé sin muid? An bhfuilimid a rá go n-ainmneofar daoine, cronyism eile, ó pháirtithe móra polaitiúla le leanúint le páirtithe an Rialtais nó na páirtithe móra le déanamh cinnte nach ndéanfar aon cháineadh no gearán nó brú maidir le stádas Ãdarás na Gaeltachta. Nà bheidh aon ghlacadh leis sin mar nÃl sé ceart agus nÃl sé cóir.
Má thógaimid gurbh ó na comhairlà contae a bpiocfar daoine le dul ar bhord Ãdarás na Gaeltachta, an chiall leis sin ná go mbeidh daoine as Bun Dobhráin, Port Omna, Cill Airne agus Cionn tSáile ag déanamh cinneadh maidir le cé bheidh ar bhord Ãdarás na Gaeltachta. NÃl aon locht agam ar dhaoine ó na ceantair sin ach nÃl siad i gceantair Ghaeltachta agus nÃl mórán cúraim acu ar na ceantair sin mar nÃl siad ag maireachtáil iontu agus nà thuigeann siad na riachtanais atá againn. Tá sé tábhachtach go mbeadh an dream a bheadh ar bhord Ãdarás tofa agus tofa ag muintir na Gaeltachta féin. Tá an guth sin againn mar cheart agus nà cheart do rialtas ar bith a bheith ag iarraidh sin a bhaint dÃnn.
Cuirim fáilte roimh an méid atá ráite agus roimh an dul chun cinn atá á dhéanamh maidir leis na coistà idir-rannach agus an aonad straitéise, ach arÃs, tá práinn leis an obair seo. Tá a fhios agam go dtuigeann an Aire Stáit é sin. Caithfear dlús a chur leis. Ba bhreá liom tuilleadh ama a bheith agam le caitheamh ar chúrsaà oideachais, na scéimeanna éagsúla atá faoi bhrú agus mar sin de.
Ba mhaith liom tagairt a dhéanamh don coimisinéir teanga. Tá cuid mhaith cainte déanta maidir le cur chun cinn na Gaeilge sna Ranna Stáit. Tá coiste idir-rannach bunaithe cheana féin ach cén teanga a mbÃonn á labhairt ag an coiste sin? An mbÃonn an coiste ag feidhmniú trà Ghaeilge nó trà Bhéarla? Maidir leis an cáineadh géar a rinne an coimisinéir teanga ar iompar na Ranna Stáit ar fad beagnach maidir le cur chun cinn Acht na dTeangacha Oifigúla, céard atá an Aire Stáit chun a dhéanamh faoi sin? Fiú na bun seirbhÃsà maidir le freagairt guthán, páipéar cinn litreach, comharthaÃocht agus mar sin de, bhà faillà á dhéanamh ag cuid mhór de na Ranna StáÃt i leith a gcuid dualgaisà reachtúla i leith Acht na dTeangacha Oifigúla agus is mór an náire do na Ranna sin é sin. Caithfear dÃriú ar sin.
Tá clabhsúr á chur liom. Má bhÃonn am fágtha ag deireadh na dÃospóireachta, nÃor mhiste liom a theacht isteach arÃs le cúpla focal eile.
Diarmuid Wilson (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Does Senator Cáit Keane wish to share her time?
Caít Keane (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
I wish to give one minute of my time to an Seanadóir Terry Brennan.
Caít Keane (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Táimid ag caint inniu faoin straitéis tábhachtach seo, an straitéis 20 bliain, agus an straitéis trà bliana chun an obair a dhéanamh agus an straitéis a chur i bhfeidhm. AithnÃtear go hidirnáisiúnta an fiúntas a bhaineann a bhaineann le héagsúlacht theangeolaÃoch. Caithfear, mar sin, teangacha cosúil leis an nGaeilge a chosaint chun éagsúlacht cultúr a choinneáil ar fud an domhain. Sin a dhéanann an straitéis 20 bliain don Ghaeilge.
Tá an seanfhocal, "TÃr gan teanga, tÃr gan anam" ar eolas ag gach duine agus is fÃor é. Rinneadh mórán chun dul chun cinn a dhéanamh ar an straitéis le déanaà agus tá moladh tuillte ag an Aire Stáit. Cuirim fáilte roimhe chuige anseo inniu. Tá mórán ráite faoi agus tá moladh tuillte aige de bharr na ráitis a bheith anseo inniu agus de bharr an obair a dhéanamh agus an straitéis a chur chun cinn.
Is à aidhm an polasaà i leith na Gaeilge ná úsáid agus eolas ar an nGaeilge a mhéadú mar theanga phobail ar bhonn céimiúil agus is é prÃomh fócas na straitéise ná seasamh na Gaeilge sa chóras oideachais a neartú. Tá an-tábhacht leis an Ghaeilge mar theanga bheo a chur ar aghaidh laistigh den teaghlach agus idir na glúine. Tá a fhios againn go léir gurbh é an rud is tábhachtaà na Ãmplementation plan nó an tréimhse fheidhmiúcháin. Dúirt an Seanadóir Marie Louise O'Donnell nÃos luaithe: "Because we give something language does not mean it is going to happen." Is fÃor sin. Cuirim fáilte lena bhfuil ráite ag an Aire Stáit: "Fágann na cinntà Rialtais seo go mbainfear leas as na struchtúir atá faoi láthair chun an straitéis a sheachadadh agus chun go mbeidh deighilt shoiléÃr idir na feidhmeanna atá ag na prÃomhpháirtithe leasmhara maidir le cur i bhfeidhm na straitéise laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht." D'éist mé leis an Aire Stáit agus luaigh sé na grúpaà éagsúla atá bunaithe aige. Cuirim fÃor fáilte rompu. Dúirt duine éigin go bhfuil an Aire Oideachais agus Scileanna mar bhall de cheann de na grúpaà sin agus tá sin fÃor tábhachtachh. Is à an straitéis fiche bliain an plean aislingeach do thodhchaà ár dteanga dhúchais agus tá sà lárnach le béim a chur ar chothú agus ar fhorbairt na teanga ar fud na tire. Ar ndóigh, tá an béim seo an-tábhachtach, mar tá sé riachtanach go bhfuil an teanga á fhorbairt thar theorainneacha tÃreolaÃochta traidisiúnta.
NÃl an teanga agamsa ó dhúchas, mar is as an Galltacht mé agus athróidh mé go Béarla anois.
"The value of linguistic diversity is recognised internationally and safeguarding languages such as Irish is thus a crucial task in maintaining cultural diversity worldwide". That is part of the process of the strategy as outlined. The commitment of this and previous Governments to focus on changing the Irish curriculum in our schools is designed to ensure more emphasis will be placed on spoken Irish, as well as the written language. In 2010, 62% and 78%, respectively, of males and females who took the honours paper in the leaving certificate received a grade C. That is to be welcomed because it is a good grade. The Government proposes to allocate 50% of the overall marks to the oral exam in the leaving certificate, which I welcome as it is a good recommendation. The goal to double the number of speakers of the Irish language by 2018 is welcome.
Labhair duine éigin faoin syllabus atá ann faoi láthair. The proposed two strand approach to the teaching of the Irish language is good and this can be done by creating two subjects out of the current syllabus - the Irish language and Irish literature and culture. This proposal is included in the programme for Government and I would like to see it implemented.
Maidir leis na múinteoirÃ, is maith an moladh é iad a chur chuig na Gaeltachtaà chun cuid dá gcuid traenála a dhéanamh ansin. Molaim sin. Tá a lán ráite faoi na gaelscoileanna agus chonaic mé an tAire Oideachas agus Scileanna anseo cúpla nóiméad ó shin.
We have seen an upsurge in the number of gaelscoileanna, which is most welcome in the promotion of the Irish language. However, there is a fear among a great many involved in gaelscoileanna about the proposed criteria to be met in setting up a school. While the proposals may be welcome in setting up primary schools to cater for diversity, Irish language bodies such as An Foras Pátrúnachta, Gaelscoileanna Teo, Conradh na Gaeilge and Guth na Gaeltachta have outlined the difficulties that will arise for minority schools such as gaelscoileanna if new schools are to be established on the basis of surveys and recommendations because the preference of the majority will be to attend an English speaking school. That aspect of the matter should be looked at again. I ask the Minister for Education and Skills to include the position of the Irish language bodies which have spoken out in the foreward to his report on the Commission on School Accommodation in order that their position will not be under threat. The linguistic criterion and geographical location must be taken into account.
I support the proposed initiative on job creation and Ãdarás na Gaeltachta. Tá sé an tábhachtach go mbeidh jabanna sna GaeltachtaÃ, mar is Gaeltacht marbh à Gaeltacht gan jabanna.
1:00 pm
Terry Brennan (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Tá slaghdán mór orm. Tá brón orm nach bhfuil mo theanga féin chomh lÃofa agam anois agus a raibh sà fadó, ach táim ag déanamh iarrachta gach lá gur féidir liom à a chleachtadh agus na cúpla focal atá agam a thabhairt do dhaoine eile. Dúirt múinteoir liom an bhliain seo caite go raibh ár dteanga ag fáil bháis. Dúirt an Seanadóir Jim Darcy an rud céanna. Ba phrÃomhoide ón scoil náisiúnta i mo cheantar féin a dúirt sin liom. Bhà mé ar buille agus d'fhiafraigh mé de cad a bhà á dhéanamh aige faoi sin. Dúirt sé liom nach raibh faic á dhéanamh aige faoi. Tá an fear sin imithe as a phost anois; nà raibh sé chomh hóg liom féin. Mar ceann de na Seanadóirà is óige san áit seo, tá mé ag iarraidh mo theanga féin a thabhairt do mo leanaà óga. Tá rud éigin le déanamh againn go léir chun ár dteanga féin a chur chun cinn. Tá fáinne airgid agamsa ach bÃonn áthas an domhain orm nuair a fheicim duine le fáinne óir. B'fhéidir, I do not deserve to have a fáinne airgid.
Chuala mé cupla focal inniu ag fágail stáisiúin peitril. Labhair fear liom agus cé nach raibh ach cupla focal aige bhà áthas air iad a úsáid. Tá rud mór le déanamh againn go léir chun ár dteanga féin a chur chun cinn. We could consider the possibility of having something like, for example, a daffodil indicating that the wearer has a few words of Irish. This could be sold for â¬5 or â¬10 and might encourage people. While I am not trying to make little of the fáinne óir or the fáinne airgid, it would be something that would demonstrate that the wearer has a few words of Irish.
Diarmuid Wilson (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
As the Acting Chairman, I take this opportunity to congratulate and welcome the Minister of State, Deputy McGinley, to the Seanad. I know John McGeady, or "John the Fiver", would be very proud to see him in his ministerial position today.
Thomas Byrne (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Ba mhaith liom féin fáilte a chur roimh an Aire Stáit as teacht go dtà an tSeanad inniu. NÃl aon amhras ach go go gcuirfidh sé an Ghaeilge agus na ceantair Gaeltachta chun cinn i rith a théarma.
Bhunaigh an Rialtas deiridh, ina raibh mé féin páirteach, an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge. Tá an straitéis sin bunaithe ar thaighde agus ar thuairimà mhuintir na Gaeilge agus na Gaeltachta. Tá aidhmeanna ag an straitéis a bhaineann le hoideachas. Deir an straitéis go bhfuil sé an-thábhachtach caighdeán Gaeilge a chur chun cinn ins na coláistà oideachais agus caighdeán Gaeilge na múinteoirà agus na ndaltaà a chur chun cinn chomh maith le hinfheistÃocht Rialtais. Caithfear forbairt a dhéanamh maidir le cúrsaà trÃú leibhéal tré Ghaeilge.
BÃonn a lán daoine ag plé leis an teanga labhartha, agus tá sin an-thábhachtach ar fad. Ach nà féidir dearmad a dhéanamh ar an teanga scrÃofa agus ar an litrÃocht atá againn sa Ghaeilge. Má dhéanann duine léamh nó staidéar ar litrÃochta álainn na Gaeilge tiocfaidh feabhas ar a chuid Gaeilge labhartha agus ar a stór focal. Nà féidir an litrÃochta a chaitheamh sa bhosca bruscair agus à a maslú. Tá sé tábhachtach go gcoimeádtar béim ar an litriocht freisin.
Caithfimid an Ghaeltacht a shábháil. Sin an géarchéim láithreach atá againn maidir leis an nGaeilge. Má tá spéis againn sa teanga, inár gcultúr agus inár dtÃr féin, déanfaidh an tÃr go léir iarracht an Ghaeltacht a caomhnú.
I rith an olltoghcháin, bhà ionadh an domhain orm go raibh stádas na Gaeilge agus na Gaeltachta i mbéal an phobail i gceantair áirithe. Nà raibh a lán daoine ró-shásta leis an moladh go scriosfar an Ghaeilge mar ábhar dhualgasach san ard teistiméireacht. Freisin, bhà a lán spéise in áiteanna i mo dháilcheantar féin maidir leis an gaelscoileanna, go háirithe i Rath Tó, i nDún Seachlainn, i gCill Dheagláin, i nDún Búinne agus i gCeannanas Mór in oirthear na MÃ. Taobh amuigh des na Gaeltachtaà tá ról rÃ-thábhachtach ag na gaelscoileanna i gcur chun cinn na Gaeilge. Caithfear béim an-láidir a leagan orthu.
Maidir le heacnamaÃocht na Gaeilge agus le heacnamaÃocht Ãdarás na Gaeltachta, caithfimid béim a chur ar an tábhacht atá ag an údarás. Tá beagnach billiún euro de dhÃoláchán ag na comhlachtaà Gaeltachta atá faoi bhun an údaráis. Tá tuarastáil iomlán â¬250 milliún á Ãoc do dhaoine atá ag obair ins na gnónna sin agus Ãocann na gnónna â¬75 milliún de cháin. Rud suntasach eile, tá beagnach leath des na comhlachtaà atá faoi bhun an údaráis ag baint páirt i dtaighde agus i bhforbairt - research and development. Tá Ãdarás na Gaeltachta an-thábhachtach. Tá sé náireach go bhfuilimid ag tógáil an bhunúis dhaonlathach atá ag Ãdarás na Gaeltachta agus á sciobadh ó phobal na Gaeltachta. AontaÃm leis an Seanadóir à Clochartaigh. Tá Gaeltacht an-bheag i gContae na MÃ. NÃl aon chomhairleoir contae in gContae na Mà ina chónaà i Rath Chairn nó i mBaile Ghib ach beidh an cinneadh le déanamh ag comhairleoirà contaethe ansin. Ba cheart go ndéanfar an cinneadh ag na daoine atá ina gcónaà sna ceantair Gaeltachta. Má táthar ag caint faoi "cronyism" nó faoi cheapacáin ar bhoird Stáit nÃl sé ceart an daonlathas a thógaint ón t-aon bord Stáit atá daonlathach. ImpÃm ar an Aire ath-chóiriú a dhéanamh ar an gcinneadh sin. B'fhéidir go n-athróidh an t-Aire Stáit a intinn maidir leis sin.
Tá a fhios agam go bhfuil an t-Aire Stáit chun iarracht an-mhór a dhéanamh. Má táim á cháineadh beagnach inniu, nÃl mé á cháineadh go ro-dhona. B'fhéidir go n-éistfidh sé leis na pointà atá déanta agam.
David Cullinane (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context
DÃospóireach fÃor-thábhachtach an dÃospóireacht seo. Is cuid dár saibhreas cultúrtha à an Ghaeilge agus nà mór go gach Seanadóir a chuid a dhéanamh chun an teanga a chaomhnú. I mo chontae féin, i bPort Láirge, tá Gaeltacht na Rinne agus is mór an tairfe a bhaineann pobal an chontae ar fad as, ó thaobh an chultúrtha, an teanga agus na turasóireachta de.
I welcome the Minister of State to the House. It is important for us to have a discussion on the future of the Irish language and the 20-year strategy. The Irish language is very important in terms of our rich cultural and heritage past and for the future of the country. Earlier in the week we had a discussion on the potential of tourism and the need to promote tourism in the State. The Minister of State would agree that the Irish language and the Gaeltacht represent an attraction for many visitors. I can certainly speak on behalf of the people in Gaeltacht na Rinne, Contae Phort Láirge, who have benefited greatly in terms of the lift to tourism.
All people, including elected public representatives, have a responsibility to promote and use the language when they can. I support Senator à Murchú's point that people should be encouraged to use whatever we have. In County Waterford the Gaeltacht makes an immense contribution to the entire county, but especially to west Waterford in cultural, tourism and language terms. I have made some good friends here in the Seanad, one of whom is Senator Darcy. I invite the Senator to come to the Gaeltacht in An Rinn, where I have no doubt he will have no difficulty in finding a bed and will not need to sleep in a bath. He would be very welcome and I would love the have the opportunity to show him beautiful An Rinn and west Waterford if he wishes to take up the invitation.
As a hurling man, I can say that Sinn Féin has no intention of using this issue as a political football. However, there are real political issues that need to be addressed in the context of the future of the language. I am sure the Minister of State would also welcome a frank and robust discussion on the future of the language. This is an important debate in examining the best path forward for the language and to ensure we do not make the mistakes of the past. Many Gaelgoirà who want to play their part in promoting the language and those in communities, about which Senator à Murchú spoke, talk about the fact that for too long the State has paid lip service to the Irish language, which is something we need to consign to the past. A number of previous speakers spoke about the educational system and that so many children - there were some in the Visitors' Gallery earlier - come through the educational system without the ability to speak our national language. I am one of those, a product of that system. Thankfully, my son who is four is going to a naÃonra at the moment and will go to a gaelscoil, which will mean he will have a better opportunity than I had. Every school should be a gaelscoil essentially and every child should have the same opportunity to learn, appreciate and love the language as we ought to.
I will comment on some of my concerns about the Government's strategy. Senator à Clochartaigh spoke about elections to the board of Ãdarás na Gaeltachta. The Minister praised the contribution by the 17 elected members of Ãdarás na Gaeltachta to date, which is very welcome. The question was posed as to whether the election process is the best way to ensure proper representation. The election of people who live in Gaeltachtaà is the best way to ensure proper representation in Ãdarás na Gaeltachta. I fail to see how appointing people can work. If people in Passage in east Waterford, whom I have nothing against, had a say in who should represent the people of the Gaeltacht in that county, it would not be right, nor would it be right if people outside Waterford had a say in who should represent the Gaeltacht in Waterford. The fairest and best way to ensure proper representation is to have direct elections in which the people of the Gaeltachtaà are afforded an opportunity to vote.
The Minister will be aware that there is much talk about the abolition of this House and, potentially, the merging of local authorities and a reduction in the number of Teachtaà Dála. The proposals for Ãdarás na Gaeltachta are regarded as part of the proposals for stripping away democratic power at local level. I pay tribute to the person from County Waterford who is directly elected to Ãdarás na Gaeltachta. That person does a fantastic job advocating on behalf of the people of the Gaeltacht. If we acknowledge this, as the Minister has done, we should not try to fix something that is not broken. I refer in particular to the election process.
I am concerned about proposals in respect of the enterprise functions of Ãdarás na Gaeltachta and about the role of Enterprise Ireland. If the people who are responsible for creating jobs have no connection with the Gaeltacht, they are unlikely to give it sufficient priority. The Minister of State should consider this. Those responsible for creating jobs in the Gaeltachtaà need to understand the value of the language, not just culturally but in business terms. They should have the ability to market the Irish language. We spoke about this previously in terms of business and tourism.
I ask Senators to support the efforts of my party to secure proper legislation for the Irish language in the North. As Senators will know, some resist our efforts in the North and trivialise them at times. We are trying to establish an Irish language Act in the Northern Assembly and I hope our effort will have cross-party support in this House. I support the work of the former Minister of Education in the North and the new Minister of Culture, Arts and Leisure, Carál Nà ChuilÃn of Sinn Féin. I hope there will be continual engagement between the latter and the Minister of State at the Department of Arts, Heritage and the Gaeltacht, Deputy McGinley. I hope there is cross-party support in this House to ensure citizens who live in the North, who regard themselves as Irish and value the Irish language as much as we do, will have the same rights and opportunities as people in this State.
Senator Martin McAleese, who made his maiden speech today, spoke about the need for further cross-Border co-operation. Where we can work together, we should. Promotion of the Irish language is certainly such an area, and I appeal to the Minister of State to do what he can in that regard. I thank him for coming to the House and for his contribution. I hope he will take on board some of the constructive criticisms of the 20-year strategy, as raised by me and Senator à Clochartaigh.
Rónán Mullen (Independent)
Link to this: Individually | In context
Tá áthas orm go bhfuil mé in am don dÃospóireacht seo. I dtosach báire, ba mhaith liom fáilte a chur roimh an Aire Stáit. Is iontach an rud é go bhfuil an dualgas seo, dualgas cur chun cinn na Gaeilge sna Gaeltachtaà agus sa Ghalltacht, curtha air go háirithe, mar is cinnte gur duine é an tAire Stáit leis an cur chuige agus an cumas lena chuid dualgas a chomhlÃonadh, go háirithe ag am deacair mar seo nuair atá ganntanas acmhainnà agus go leor eile.
NÃl sé i bhfad ó labhair muid faoin straitéis 20 bliain don Ghaeilge anseo sa Seanad. Mar sin, nÃlim chun mórán a rá faoin straitéis féin sna cúpla nóiméid atá agam. Ba bhreá liom an méid seo a rá áfach. De réir an staidéir agus an taighde teangeolaÃochta atá déanta ag Acadamh na hOllscolaÃochta thar cionn an rialtas deiridh, is maith an rud é agus is fÃor tábhachtach é an dul chun cinn nua nó an treorú nua atá ag an Rialtas agus ag an straitéis i leith cur chun cinn na Gaeilge, nà ar leibhéal tÃr éolais ach ar leibhéil teangeolaÃoch de. Amach anseo beidh trà leibhéil de Ghaeltacht ann. An leibhéal is láidre a bheidh ann ná áit ina mbeidh daoine a labhraÃonn Gaeilge go laethúil agus go rialta agus ina bhfuil institiúdà láidre Gaeilge, ag feidhmiú trà Ghaeilge, lonnaithe ann le go mbeidh seirbhÃsà ar fáil. Ach tá sé an-tábhachtach nach mbeidh daoine sa limistéar Gaeltachta sin agus gur cuma má tá Gaeilge á labhairt acu nó nach bhfuil. Caithfidh an Ghaeltacht a bheith bunaithe ar phobal atá toilteanach, nà amháin Gaeilge a labhairt ach an Ghaeilge a chur chun cinn. Sin atá i gceist agam nuair a deirim go gcaithfear an t-aitheantas a thabhairt don Ghaeilge ar bhonn teangeolaÃoch de.
Tá sé fÃor-thábhachtach go dtugann muid an tacaÃocht d'áiteanna sa Ghaeltacht ina bhfuil an Ghaeilge láidir chun an stádas sin a choimeád agus a dhaingniú, cur i gcás in áiteanna mar Leitir Mór, áit ina bhfuil an Ghaeilge an-láidir, nó nÃos láidre ná in aon áit eile. Tá áiteanna eile, agus tá a fhios seo ag an Seanadóir à Clochartaigh, nach bhfuil an mhéid chéanna Gaeilge á labhairt iontu, cur i gcás Na Forbacha. NÃl a fhios agam cén céatadán de dhaoine ansin a labhraÃonn Gaeilge, b'fhéidir 30%. Cad atá muid chun a dhéanamh chun an rogha a thabhairt do no pobail sin a shocrú an bhfuil siad le bheith sa Ghaeltacht nó nach bhfuil. Má tá daoine chun roghnú a dhéanamh i bhfábhar na Gaeilge agus i bhfábhar an Ghaeilge a bheith beo sna pobail sin, caithfear an tacaÃocht agus na hacmhainnà a chur ar fáil dóibh.
Ar an ábhar sin, tá sé fÃor-thábhachtach go leanfaidh ról Ãdarás na Gaeltachta i gcúrsaà fostaÃochta, agus táim sásta gur mar sin a bheidh sé. Más buan mo chuimhne, labhair an Rialtas deireannach faoi Ãdarás na Gaeltachta agus na Gaeltachta, ach nà shin an t-ainm a bhéas air. Is maith an rud é go bhfuil dualgas ar leith i leith na teanga ag an údarás agus go bhfuil sin aitheanta. Riamh anall chuir Ãdarás na Gaeltachta maoin ar fáil, cur i gcás nuair a chabhraigh sé le TG4 agus mar sin de. Ceisteanna fostaÃochta a bhà i gceist agus chuir siad acmhainnà le haghaidh trraenáil agus mar sin de ar fáil. Dar ndóigh, bhà ceist na teanga laistiar de sin sa chúlra. Tá sé tábhachtach go mbeidh ról ar leith don teanga i measc na dualgais atá ar Ãdarás na Gaeltachta, ach caithfidh an nasc le fostaÃocht a bheith ann. Má tá daoine ag dul isteach go Gaillimh gach lá, ag labhairt Gaeilge sa bhaile agus ag labhairt Béarla don chuid is mó i nGaillimh, beidh sé an-deacair ar na daoine sin teacht ar ais agus bheith ag labhairt Gaeilge sa mbaile. Nà mar sin a chaomhnÃtear an Ghaeltacht mar áit ina bhfuil Gaeilge labhartha. Sin an fáth go bhfuil cúrsaà fostaÃochta chomh tábhachtach. Tá sé fÃor-thábhachtach go mbeidh ról ag Ãdarás na Gaeltachta chun fostaÃocht a chur ar fáil sa Ghaeltacht agus go mbeidh an ról sin leanúnach agus daingnithe. Tá sé tábhachtach go mbeidh fostaÃocht sa Ghaeltacht má tá an teanga le bheith beo. Ba bhreá liom ceist eile a chur maidir le Foras na Gaeilge. Chun an fhÃrinne a rá, nà saineolaà mé. Tuigim go bhfuil Foras na Gaeilge bunaithe ar Comhaontú Aoine an Chéasta, ó 1998. Tá sé sin fÃor-tábhachtach. Tá a fhios agam go dtacaÃonn Sinn Féin go mór le Foras na Gaeilge. Tá mo chairde ón bpairtà sin in aice liom. Tá daoine ann i gcomhluadar na Gaeilge a chuireann ceisteanna faoi éifeacht an fhorais. Faigheann Foras na Gaeilge na milliúin euro go bliantúil. B'fhéidir go raibh â¬20 milliún á chaitheamh acu ag am amháin. NÃl an figiúr is deireanaà agam. Is é seo an áit chun na ceisteanna seo a ardú. NÃl mé ag rá go bhfuil na freagraà agam. Nuair a bhÃodh â¬20 milliún ag Foras na Gaeilge, mar eagraÃocht maoinithe do heagraÃochtaà eile, cuireadh b'fhéidir â¬8 milliún ar fáil dos na heagraÃochtaà Gaeilge. Tá sé sin ceart go leor, ach céard a tharla don chuid eile den airgead? An raibh aon pleanáil cheart déanta? An ndearnadh aon rud mór leis an airgead sin? An bhfuil Foras na Gaeilge éifeachtach? B'fhéidir go bhfuil daoine ann a déarfaidh go bhfuil. Más é sin an freagra, glacaim leis. Ba bhreá liom ionadaÃocht a dhéanamh dóibh siúd a chaitheann a saol ag obair ar son na Gaeilge agus a chuireann ceisteanna mar seo. B'fhiú na ceisteanna a fhreagairt, b'fhéidir, nó dÃospóireacht eile a bheith againn. Táimid ag feidhmiú gan na hacmhainnà céanna a bhà againn. Tá sé nÃos tábhachtaà ná riamh go n-úsáidfà i gceart cibé acmhainnà atá ar fáil chun an Ghaeilge a chur chun cinn agus go mbeadh an pleanáil cheart á dhéanamh. Tá an cheist á ardú agam - is é sin an méid.
Ba mhaith liom labhairt faoi rudaà eile a ritheann liom i gcónaÃ. Nà féidir dÃospóireacht faoi chúrsaà Gaeilge agus Gaeltachta a bheith againn gan a rá arÃs go bhfuil sé tábhachtach an Ghaeilge a fhorbairt, cibé áit ina bhfuil sà á labhairt. Caithfimid deis a thabhairt do dhaoine sna háiteanna ina bhfuil an teanga nÃos laige à a chur chun cinn. Má tá sé sin le bheith déanta i gceart, caithfear daoine a bheith fostaithe sa StátseirbhÃs a bhfuil na scileanna cuà acu don phlean teanga. Nà féidir na hathruithe atá riachtanach a dhéanamh muna bhfuil saineolas laistigh den Rialtas, go háirithe an Rialtas buan, ag daoine le scileanna, an cur chuige ceart agus eolas faoin chaoi inar féidir an pobal a oiliúnt sa chóras pleanála don Ghaeilge. Ba chóir go mbeadh saineolas i measc an phobail maidir le pleanáil teanga. Ba cheart go mbeadh go leor daoine laistigh den Rialtas agus an StátseirbhÃs in ann déileáil le pobal na Gaeilge chun an obair fhiúntach seo a chur i gcrÃch.
Maidir le cúrsaà oideachais, tá go leor daoine ag caint faoi na hathruithe tábhachtacha sa siollabas. Ba bhreá liom go dtiocfadh an lá ina mbeadh an Ghaeilge riachtanach i gcónaà sna scoileanna. NÃl aon phoblacht cheart, i mo thuairim, muna bhfuil sà riachtanach. AontaÃm gur chóir dúinn an siollabas a athrú ionas go mbeidh nÃos mó béime ar Ghaeilge labhartha agus cúrsaà téipe, srl., mar a bhà ann i gcónaà ó thaobh an bhFraincis agus dteangacha eile sna meánscoileanna. Deirtear go dtarlóidh sé i 2012, nuair a thabharfar 50% de na marcanna don Ghaeilge cliste labhartha. Nà leor é sin a dhéanamh muna bhfuil ardú sa chaighdeán ag an am céanna. Is féidir le daoine marcanna nÃos airde a fháil, ach nà hionann é sin agus a rá go bhfuil caighdeán nÃos fearr ann. Caithfimid dÃriú isteach ar chaighdeán múineadh na Gaeilge sna scoileanna. Má táimid chun an cheist conspóideach sin a ardú, caithfimid dÃriú isteach ar na hacmhainnà agus na riachtanaisà atá in áit do dhaoine atá ag foghlaim na Gaeilge agus ag cur snas ar a chuid Geailge sna hinstitiúidà triú leibhéal sar a théann siad amach ag múineadh na Gaeilge. Cén fáth, mar shampla, nach bhfuil sé riachtanach d'fhoghlaimeoirà múineadh na Gaeilge dul go dtà an Ghaeltacht sa samhradh? Is cuimhin liom nuair a rinne mé iarchéim san iriseoireacht, bhà orm a chinntiú go raibh mé in ann 40 focal a chlóscrÃobh in aghaidh an nóiméad. Bhà orm an riachtanas sin a chomhlÃonadh sar a nglacfaà isteach ar an gcúrsa sin mé. Sa chaoi céanna, má tá daoine ag iarraidh an Ghaeilge a múineadh sna scoileanna, caithfidh rudaà áirithe, seachas siollabas an institiúid trÃú leibhéal, a bheith riachtanach. Mar shampla, ba cheart go mbeadh sé de dhualgas orthu dul go dtà an Ghaeltacht go rialta le feabhas a chur ar a chuid Gaeilge.
Mar fhocal deiridh, bhà tráth ann nuair a raibh beagnach gach duine sa Roinn Oideachais, mar a bhÃ, in ann gnó a dhéanamh le daoine trà Ghaeilge. AthraÃodh na rialacha 30 bliain ó shin nó nÃos mó. Sa lá atá inniu ann, b'fhéidir go bhfuil 3% dos na daoine in ann seirbhÃsà a chur ar fáil agus gnó a dhéanamh trà Ghaeilge. Tá a fhios agam is go teoiriciúil atáimid ag caint faoi earcaÃocht anois, toisc na fadhbanna atá ann. Nuair a thagann an lá arÃs ina mbeimid ag earcú don StátseirbhÃs agus don tseirbhÃs phoiblÃ, bÃodh an Ghaeilge riachtanach i measc na riachtanaisà eile. Bhà sean-nath ann, "all things being equal, the Fianna Fáil man gets the job". Nà bhéinn ag moladh sin, ach "all things being equal, the man nó woman le Gaeilge should get the job", a fhad is go bhfuil na caighdeáin agus na cáilÃochtaà eile acu. Is sa chaoi sin a dhaingnÃtear todhchaà na Gaeilge. Ba chóir go mbeadh a fhios ag daoine má chuireann siad ceist trà Ghaeilge, nach confusion a bheidh ann ach go gheobhaidh siad freagra chuimsitheach trà Ghaeilge. Tá brón orm gur chuaigh mé thar fóir leis an am.
Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Ba mhaith liom buÃochas a ghabháil leis an 11 Seanadóir a ghlac páirt sa dÃospóireacht seo. Cuireann sé áthas orm go bhfuil an oiread sin suim ag na Seanadóirà san ábhar seo. De ghnáth, bÃonn Seanadóirà ag tabhairt aghaidh ar a gcuid bailte, pé áit in Ãirinn ina bhfuil siad, tráthnóna Déardaoin. NÃor tharla sé sin inniu, áfach. LéirÃonn sé sin an suim atá ag an Seanad san ábhar atá á phlé againn. D'éist mé le Seanadóirà ó gach taobh den Teach - ón Seanadóir à Murchú go dtà an Seanadóir à Maoláin - ag labhairt faoi cheist na Gaeilge agus, go mórmhór, faoi chur chun cinn na straitéise. Tháinig bá na Seanadóirà don teanga trÃd. LéirÃodar dea-thoil agus dea-mhéin i leith na Gaeilge. Thaispeáin siad go bhfuil siad deimhneach, seachas diúltach, maidir leis an ábhar seo. Cuireann sé sin áthas orm. Nuair a thoghadh mé mar Baill an Oireachtais don chéad uair, blianta fada ó shin, bhà me i gcónaà den bharúil go raibh an teanga luachmhar. SÃlim fós gur chuid d'ár gcultúr agus dúinn féin à an Ghaeilge. Da mhór an trua é dá mbeimid deighilte ró-mhinic maidir le cur chun cinn na teanga. Tá lúcháir orm go bhfuil aontacht anseo maidir leis an straitéis agus conas à a chur i láthair.
Dúirt an Seanadóir à Clochartaigh, a thagann ón nGaeltacht, go bhfeiceann sé an meath atá ag teacht ar an nGaeilge ina cheantar Ghaeltachta fhéin. Tá mé i mo chónaà sa Ghaeltacht chomh maith - ó thuaidh - agus feicim an meath céanna. Is dócha gurb é sin ceann de na fáthanna go bhfuil straitéis 20 bliain againn. Chuir an t-eolas a tháinig as an tsuirbhé teangeolaÃochta alltacht orainn go léir. De réir an tsuirbhé, muna ndéantar rud éigin cinnte agus deimhneach gan mhoill, b'fhéidir nach mbeidh cainteoir dúchais ar bith sa tÃr fá chionn 20 bliain. Buille marfach a bheadh ann. Nà hionann sin agus a rá nach marfadh an Ghaeilge. Mairfeadh an Ghaeilge os rud é go bhfuil gaelscoileanna, srl., ar fud na tÃre. Má bhristear an nasc atá sa Ghaeltacht - an slabhra a théann siar chomh fada a théann an teanga fhéin - céim ar gcúl mhór a bheadh ann. Tá sé iontach tábhachtach go mbeidh cainteorà dúchais againn. Bhà Laidin againn uilig a chuaigh ar scoil le linn m'óige. Bhà uncail an Chathaoirleach GhnÃomhacha, Seanadóir Wilson, ina mhúinteoir iontach Laidine agus Ghréigise. D'fhoglaim muid uilig an Laidin don ardteistiméireacht agus, b'fhéidir san ollscoil. Nà fhéadfadh a rá gur teanga bheo a bhà ann. Má bhristear an nasc sa Ghaeltacht agus má chailltear an teanga i measc na cainteoirà dúchais, d'fhéadfadh an Ghaeilge a bheith ar nós na Laidine. Tá mé dóchasach nach dtarlóidh sé sin. Tá an dea-mhéin ann agus tá an straitéis sin chun tabhairt faoin cheist sin.
Nà rachaidh mé frÃd na rudaà a dúirt gach cainteoir ach ba mhaith liom dÃriú isteach ar téamaÃ. Bhà an straitéis aontaithe ach nuair a rinne an Rialtas cinneadh agus nuair a scrúdaÃodh an straitéis seo, chuir muid roinnt athruithe uirthi mar tá sé inghlactha go mbeadh an Rialtas ábalta amharc thart agus déanamh amach caidé an dóigh le dul ar aghaidh agus cad iad na rudaà atá indéanta. Moladh sa straitéis go mbeadh ról ag Ãdarás na Gaeltachta, nà amháin sa Ghaeltacht féin ach ar fud na tÃre. I ndiaidh dó an cheist a phle, d'aontaigh an Rialtas nach rachaimis ar aghaidh ar an dóigh sin, go bhfágaimis Ãdarás na Gaeltachta ag plé leis an straitéis sa Ghaeltacht chomh maith leis na freagrachtaà fiontraÃochta agus fostaÃochta, cultúir agus teanga atá air agus go mbeadh ról lárnach ag an Roinn féin ag cur na straitéise chun cinn, leis an údarás á dhéanamh sa Ghaeltacht, go mbeimis in ann dÃriú isteach ar Fhoras na Gaeilge agus Ranna eile.
Tá Foras na Gaeilge ó Thuaidh agus o Theas agus luadh go bhfuil Aire úr ansin, an tAire Carál Nà ChuilÃn, agus tá súil agam go mbeidh deis agam bualadh leis an Aire úr gan mhoill. Beidh sà i mBaile Ãtha Cliath amárach agus beidh cruinniú ag an Chomhaireacht Thuaidh-Theas taobh istigh de cúpla seachtain agus tá mé cinnte agus dóchasach go mbeidh a tacaÃocht le fáil mar tá an aidhm chéanna aicise agus atá againne - an teanga a choinneáil beo, an Ghaeltacht a choinneáil beo agus brú ar aghaidh leis seo.
Is fada atá an Seanadóir à Murchú ag plé le cúrsaà Gaeilge, Gaeltachta agus cultúir. Bhà sé ina chathaoirleach ar an fhochoiste a ghlac le haighneachtaà sa Ghaeltacht agus ar fud na tÃre. Bhà mé iontach sásta leis an méid a bhà le rá aige agus an tacaÃocht a gheall sé do chur i bhfeidhm na straitéise seo. Tá mé cinnte go mbeidh sé ansin chun faire ar rudaà agus súil a choinneáil orthu. Beidh sé in ann sin a dhéanamh go maith, mar a rinne sé nuair a bhà sé ina chathaoirleach agus cibé ról a bheidh ag an Seanadóir tá mé cinnte go ndéanfaidh sé go héifeachtach é. Thrácht sé chomh maith ar TG4, ar Raidió na Gaeltachta agus an stádas a thug siad don teanga agus an dea-mhéin atá ann don teanga.
Chuir sé in iúl go bhfuil straitéis trà bliana á hullmhú. NÃl a fhios agam cé bheidh anseo i gceann 20 bliain ach ar a laghad tá an staitéis céimnithe agus beimid in ann an dul chun cinn a mheas ó bhliain go bliain agus ó thrà bliana go dtà trà bliana.
Tá na heagrais Ghaeilge ann chomh maith. Rinneadh tagairt don údarás, don Roinn agus d'Fhoras na Gaeilge ach tá eagrais dheonacha Ghaeilge amuigh sin leis na blianta, ar nos Chonradh na Gaeilge, atá ann le breis agus 100 bliain. Tá thart fá 20 acu ann agus beidh tionchar acusan ar chur i bhfeidhm na straitéise chomh maith. Ceann de na Ranna is mó a bheidh tionchar aici ná an Rionn Oideachais agus Scileanna. Rinne gach Teachta agus Seanadóir tagairt don Ghaeilge sa chóras oideachais agus caithfimid dÃriú isteach air sin. Tá lúcháir orm a rá go bhfuil an tAire Oideachais agus Scileanna mar bhall den fhochoiste Rialtais agus go bhfuil coiste oibre ó mo Roinn féin agus ón Roinn Oideachais agus Scileanna ag teacht le chéile go rialta fá choinne dÃriú isteach ar caidé mar is féidir leis an Roinn Oideachais a gcuid a dhéanamh i gceann na straitéise.
Is as Contae Lú an Seanadóir D'Arcy ach tá blás ThÃr Chonaill ar a chuid Gaeilge go fóill agus nÃor chaill sé an méid a d'fhoghlaim sé i Rann na Feirste nuair a bhà sé ansin na blianta ó shin. D'aontaigh mé leis an méid a dúirt se, go bhfuil deacrachtaà móra sna gnáthscoileanna. Molaimid uilig na Gaelscoileanna agus an obair atá á déanamh agus an dóchas atá siad ag cothú. Mar sin féin, má amharcaimid ar cad atá ag dul ar aghaidh sna gnáthbhunscoileanna, agus an dearcadh atá ansin, is fadhb mór é sin. Caithfear dÃriú isteach air sin agus tá a lán dóigheanna ann chun sin a dhéanamh. Dúirt Seanadóirà áirithe gur ceart do na múinteoirà nÃos mó ama a chaitheamh sa Ghaeltacht. Sin rud a ndéanfaimid scrúdú air agus sin mar ábhar amháin a bheidh á phlé ag an choiste oibre idir na Ranna.
Is as mo cheantar féin an Seanadóir à Domhnaill agus d'éist mé go cúramach leis an méid a bhà le rá aige cionn is go bhfuil sé ina bhall d'Ãdarás na Gaeltachta le deich mbliana. Tuigeann sé caidé mar a ghnÃomhaÃonn an t-údarás agus chuir mé suim sa méid a dúirt sé go n-aontaÃonn sé go mbeadh freagracht na teanga agus na straitéise ar an údarás taobh istigh den Ghaeltacht agus go mbeadh sé ar an Roinn, ar Fhoras na Gaeilge agus ar Ranna eile taobh amuigh den Ghaeltacht.
Thagair an Seanadóir don rud is tábhachtaà ar fad: foinsà airgid. Tá géarchéim airgid ann agus tá sé tábhachtach go mbeadh acmhainnà le fáil ach tá sé ráite go gcuirfimid an straitéis i bhfeidhm chomh fada agus a bheidh ar a gcumas leis na hacmhainnà a chuirfear ar fáil dúinn. Beidh dÃospóireachtaà tábhachtacha idir seo agus an fómhar seo chugainn nuair a bheimid ag dul frà gach Roinn agus sinn ag iarraidh an oiread airgid atá againn a choinneáil agus daoine eile ag iarraidh a bhaint uainn. Tá tréimhse thábhachtach os ár gcomhair. Tá géarchéim eacnamaÃoch sa tÃr ach beidh mé agus tAire ag déanamh ár ndÃchill oiread acmhainnà agus is féidir linn a fháil fá choinne an straitéis a chur i bhfeidhm.
Bhà mé ag éisteacht leis an méid a bhà le rá ag an Seanadóir Van Turnhout agus thagair sà don dátheangathas agus an t-eolas a bhà aici ar chúrsaà sa Bhruiséil agus an bhéim ba chóir a bheith ar an teanga labhartha. AontaÃm leis sin, ar ndóigh. D'éist mé leis an Seanadóir Kelly chomh maith agus an pointe gur chóir go mbeadh pointà sa bhreis le tabhairt san ardteistiméireacht do dhaoine atá ag dul ar aghaidh chun an litrÃocht a dhéanamh.
Fear Gaeltachta é an Seanadóir à Clochartaigh, cosúil liom féin, agus thóg sé buncheisteanna. Bhà comharthaà ceiste ann faoi ról an údaráis san am amach romhainn chomh fada agus a bhaineann sé le fiontraÃocht. Tig liom liom a rá go cinnte go mairfidh an ról fiontraÃochta sin ag an údarás mar tuigim an obair atá déanta sa Ghaeltachta le 30 bliain anuas agus na poist atá cruthaithe - 7,000 i láthair na huaire. Dúirt mé go minic nach mbeadh na poist sin sa Ghaeltacht dá mbeimis ag brath ar aisÃnteachaà eile taobh amuigh den Ghaeltacht. Tá sé déanta ag an údarás mar a bhà sé déanta ag Gaeltarra Ãireann roimhe sin. Sin an fáth a rinne muid cás an-láidir leis sin a fhágáil.
Anois i láthair na huaire tá ceangal neamhfhoirmeálta idir an t-údarás, FiontraÃocht Ãireann agus an IDA. Tá sin ag dul ar aghaidh, mar is cóir, mar tá saineolas acu ar chúrsaà fostaÃochta agus saineolas ag an údarás ar caidé ag dul ar aghaidh taobh istigh den Ghaeltacht agus is cóir go mbeidh an ceangal sin eatarthu agus beidh sé ar bhonn foirmeálta. NÃl aon rud cinnte go fóill, tá cinn an Bhille le cumadh agus beidh cainteanna idir seo agus an fómhar, nuair a bheidh an Bille réidh le foilsiú. Tabharfaimid aire don méid a dúradh anseo inniu ach tá mise lánchinnte agus dáirÃre go mbeidh daoine ag déanamh a bheag de ról an údaráis chomh fada agus a bhaineann sé le fostaÃocht ach go mbeidh comhoibriú ann agus go mbeidh siad ag cuidiú lena chéile in áit tarraingt in éadan a chéile. Mar atá ráite, muna bhfuil fostaÃocht sa Ghaeltacht, nà bheidh daoine sa Ghaeltacht agus muna bhfuil daoine sa Ghaeltacht, nà bheidh an teanga ann.
Maidir le teorainneacha na GaeltachtaÃ, mhol an suirbhé teangeolaÃochta go gcaithfimid dÃriú isteach ar sin. Téann an straitéis agus an cinneadh atá déanta ag an Rialtas leis an mholadh a bhà sa straitéis, go mbeidh deis ag pobal Gaeltachta, b'fhéidir ar bhonn paróiste - tá sin le socrú - teacht anÃos sa dhá bhliain amach romhainn le plean forbartha teanga. Beidh cuidiú agus comhairle le fáil acu ó Ãdarás na Gaeltachta, sa Ghaeltacht, taobh amuigh den Ghaeltacht, ó Fhoras na Gaeilge, ón Roinn agus ó na heagraÃochtaà deonacha le go mbeidh deis ag gach pobal Gaeltachta plean forbartha teanga a chur le céile. Déanfar monatóireacht ar na pleananna sin sna cúig bliana nó seacht mbliana amach romhainn. Tá sé molta sa straitéis nach féidir linn a thuilleadh a bheith ag braith ar cheantair tÃreolaÃochta le déanamh amach cén áit ina bhfuil an Ghaeilge, ach go gcaithfidh sé a bheith bunaithe ar chumas an phobail ansin an Ghaeilge a úsáid nó fonn a bheith orthu, san am atá amach romhainn, à a úsáid. Tá sin leagtha sÃos go mion sa straitéis agus tá sé de rún ag an Rialtas é a chur i bhfeidhm. Tá gréasáin Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht chomh maith. Tá a leithéid ann. Tá pobail taobh amuigh den Ghaeltacht ina bhfuil Gaeilge le cloisint iontu ó lá go lá, maraon le cuid de na pobail atá áirithe mar ceantair Gaeltachta. Cinnte, caithfimid aitheantas a thabhairt dóibh siúd.
Tá impleachtaà ag na pleananna teanga. Má thoilÃonn pobal atá sa Ghaeltacht i láthair na huaire nach bhfuil fonn orthu plean teanga a chur ar aghaidh, má shocraÃonn siad é sin, beidh impleachtaà ag sin do na ceantair sin chomh fada agus a bhaineann sé le teorainn na Gaeltachta. Má tá dream nó gréasáin taobh amuigh den Ghaeltacht a deireann go bhfuil fonn orthu brú ar aghaidh, caithfear aitheantas speisialta a thabhairt dóibh siúd. Tá sin molta sa straitéis agus tá glactha aige leis an Rialtas.
Maidir le bord an údaráis, tá fiche duine ar an bhord i láthair na huaire. Nuair a bunaÃodh an t-údarás, trà chloigeann déag a bhà ar an bhord, seachtar tofa go daonlathach agus seisear ainmnithe ag an Aire a bhà ann ag an am. Caithfidh mé a rá go raibh siad an-éifeachtach ar feadh an chéad cúpla téarma. Deir daoine gur sin ré órga an údaráis, nuair a bhà an bhallraÃocht sin air, nuair a cuireadh na tionscail ar bun ar fud na tÃre agus an fhostaÃocht agus mar sin de. An dearcadh atá againn anois ná go bhfuil bord 20 duine ró leathan. De réir an tsaineolais idirnáisiúnta, bheadh bord nÃos lú nÃos éifeachtaÃ. Sin ceann de na fátha go bhfuil muid ag dÃriú isteach ar bhord nÃos lú, idir deichniúr agus 12. Nà bord é seo a bheidh ainmnithe ag an Aire nó ag an Rialtas. Bord é go mbeidh beirt nó triúr ainmnithe ag an Aire nó ag an Rialtas agus beidh an chuid eile ainmnithe ar shlà eile. Táimid ag scrúdú na ceiste seo i láthair na huaire agus ceann de na moltaà atá ann ná go mbeidh deis ag údaráis áitiúla a bhfuil ceantar gaeltachta faoina gceannas duine nó beirt a ainmniú ar bhord an údaráis. Is ionchur daonlathach é sin. B'fhéidir nach bhfuil sé chomh foirfe le toghchán, ach mar sin féin tá daonlathas ag teacht isteach. Tagann sé isteach sna coistà gairmoideachais, sna bord sláinte a bhà againn agus le go leor bord eile. Tá muid ag amharc ar na féidireachtaà uilig ansin. Sin an dearcadh atá againn i láthair na huair, ach leanfaidh muid ar aghaidh ag smaoineamh ar na moltaà a tháinig chugainn agus a cuireadh chun tosaigh anseo inniu. NÃlimid chun neamhaird a dhéanamh orthu. Ag an phointe seo, sin an dóigh a bhfuil muid ag amharc air.
Tá ceist airgid ag teacht isteach agus ceist acmhainnÃ. Tá a fhios ag gach duine go bhfuil géarchéim eacnamaÃochta sa tÃr i láthair na huaire nach cuimhin le éinne anseo. Nà raibh a leithéid ann ó bunaÃodh an Stát. Tá sé ag cosnú idir â¬15 billiún agus â¬20 billiún nÃos mó sa bhliain dúinn an tÃr a reachtáil ná mar atá muid ag fáil isteach ó chánacha agus mar sin de. Chosain an toghchán deireannach a bhà againn leath mhilliún nó mar sin. Tá costaisà toghchán ag dul in airde agus b'fhéidir go gcosnóidh an chéad toghchán eile milliún. Tá a fhios agamsa, dá mbeadh milliún agam inniu mar Aire, tá go leor rudaà a d'fhéadfainn a dhéanamh sa Roinn. Tá daoine ag teacht ó ghach taobh ag cuartú airgid. Luaigh an Seanadóir Taidhbhearc na Gaillimhe atá ag cuartú â¬300,000. Tá sin geallta dóibh agus tá muid ag amharc ar na féidireachtaÃ. Tá sé iontach deacair fiú â¬300,000 a aimsiú fá choinne Taidhbhearc na Gaillimhe, dream ag a bhfuil rud iontach déanta acu dár gcultúr. Táim ag cuimhniú ar amharclainn agus ar eagraÃochtaà eile ar fud na Gaeltachta atá ag cuartú â¬â¬50,000 nó â¬100,000 ach nÃl sé againn le tabhairt dóibh.
Tá milliún againn fá choinne toghchán. Mar sin, caithfimid an rud a mheá go cúramach agus go faichilleach agus go fuarchúiseach. Ag an phointe seo, má thig linn airgead mar sin a shábháil, ach a bheith cinnte mar sin féin go mbeidh daonlathas indÃreach insan údarás, caithfimid dÃriú isteach ar sin. SÃlim go raibh neamhchinnteacht nó éiginnteacht ag baint leis an údarás go dtà seo. Bhà daoine ag cur ceiste caidé a bhà i ndán dó. Luaigh an Seanadóir ó Clochartaigh nó duine éigin eile sin. I 2008, trà bliana ó shin, ba é an deontas caipitil a bhà ag Ãdarás na Gaeltachta ná â¬25.5 milliún. I 2010 laghdaÃodh go dtà â¬16 milliún. I mbliana, 2011, tá an údarás ag iarraidh a bheith ag gnÃomhú chomh héifeachtach agus is féidir leis ar dheontas caipitil de â¬6 mhilliún, titim ó â¬25.5 milliún go â¬6 mhilliún. Bhà amhras ar mhuintir an údaráis Ãad féin, bhà amhras ar fheidhmeannaigh agus ar na baill caidé a bhà i ndán don údarás. Ar a laghad, tá cinneadh déanta ag an Rialtas. Beidh údarás na Gaeltachta ann, beidh bord Ãdarás na Gaeltachta ann agus beidh feidhmeanna fiontraÃochta ag Ãdarás na Gaeltachta laistigh de na laincisà agus na cúinsà atá orainn de bharr an airgid atá ar fáil. SÃlim chomh maith mar go bhfuil sin socraithe anois, gur ceart dul ar aghaidh agus cead na Roinne Airgeadais a fháil le prÃomh fheidhmeannach lánaimseartha a cheapadh d'Ãdarás na Gaeltachta. Tabharfaidh sin uchtach agus dóchas dóibh.
Rinne go leor daoine pointà eile. DhÃrigh an Seanadóir Cáit Keane ar an oideachas agus chomh tábhachtach agus atá teagasc múinteoirà agus chomh tábhachtach agus atá sé iad a thabhairt chun na Gaeltachta. Is pointe maith é agus rinne daoine eile an pointe céanna. SÃlim go raibh an Seanadóir ag teagasc scoile agus go dtuigeann sà an tábhacht atá ann le go mbeidh cumas Gaeilge ag na múinteoirÃ. Muna mbeidh Gaeilge ag na múinteoirÃ, nà bheidh sà ag na daltaÃ. Toiligh an Seanadóir à Braonáin, nach bhfuil anseo anois, le sin. Caithfidh mé a mholadh. Cosúil le go leor daoine sa tÃr seo, nà raibh aon seans aige Gaeilge a labhairt ó d'fhág sé an scoil, ach rinne sé sár-iarracht an méid a bhà le rá aige a rá i nGaeilge. Luaigh an Seanadóir Tomás à Broin pointà ar nós tábhacht na gaelscoileanna agus na litrÃochta. Bhà muid uilig anseo ag cur béime ar an teanga labhartha, ach, mar a dúirt an Seanadóir, tá sé tábhachtach go mbeidh béim ar an litrÃocht chomh maith. Thagair an Seanadóir Cullinane do na toghcháin chomh maith agus don tábhacht atá leo. Dúirt sé gur maith an rud é go mbeadh dÃospóireacht breá brÃomhar again agus go ndéanfadh sin maitheas don teanga. Rinne an Seanadóir Mullen pointe an-tábhachtach faoin Stát SeirbhÃs agus na Ranna a mbeidh muid ag braith orthu leis an straitéis a chur chun cinn. Is cóir go mbeidh na scileanna teanga sna Ranna leis an straitéis a chur i bhfeidhm. Is dúshlán é sin agus caithfimid dÃriú isteach ar sin.
Táim an-shásta leis an méid a bhà le rá anseo. NÃl sé seo ach ina thús. Táimid ag obair go crua ar chinn na mBillà agus beidh siad á n-ullmhú idir seo agus deireadh na bliana. Mar a dúirt mé, tá go leor smaoineamh le déanamh. Tá a fhios agam, mar Aire Stáit, go bhfuil sé iontach tábhachtach léarscáil den bhealach romhainn a dhéanamh amach chomh luath agus is féidir. Caithfimid an bóthar a thógáil anois. Ar a laghad, tá léarscáil againn, tá an bealach romhainn agus tá an straitéis le cur i bhfeidhm. Beidh an t-údarás in áit. Tá teorainneacha na Gaeltachta i gceist. SÃlim go bhfuil dul chun cinn á dhéanamh. Is é an dul chun cinn is mó, mar a dúirt Seanadóir à Murchú, ná go bhfuil coiste Rialtais ar bun agus ag feidhmiú beagnach ar bhonn mÃosúil. Tá ionad straitéise na Roinne an-ghnÃomhach freisin. Tá fochoistà ar bun idir an Roinn Oideachais agus Scileanna, an Roinn Post, Fiontar agus NuálaÃochta, an Roinn Cumarsáide, Fuinnimh agus Acmhainnà Nádúrtha, Foras na Gaeilge agus Ãdarás na Gaeltachta. Tá an-chuid oibre ag dul ar aghaidh i láthair na huaire. NÃl anseo ach an t-ullmhúchán leis an straitéis a chur a bhfeidhm.
Molaim na Seanadóirà uilig a d'éist leis an dÃospóireacht seo. Gabhaim buÃochas leo, agus leis an gCeannaire as ucht an cuireadh a thug sé dom teacht anseo. Is é seo an chéad deis a bhà agam labhairt sa Seanad. Tá súil agam nach mbeidh sé an uair dheireanach. Ba mhaith liom teacht isteach anseo go rialta, mar a luaigh an Seanadóir à Murchú, chun plé a dhéanamh ar an ábhar seo agus léargas a thabhairt don Teach ar an dul chun cinn ata á dhéanamh againn. Gabhaim buÃochas leis na Seanadóirà arÃs as ucht a dtacaÃocht.