Pádraig Ó Céidigh (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Gabhaim buíochas leis an Chathaoirleach as ucht an deis a thabhairt dom mar bhí an t-ábhar seo ag fanacht le píosa beag.

Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá fáilte roimh an Seanadóir.

Pádraig Ó Céidigh (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Déanaim comhghairdeas leis an Aire Stáit. Táim an-sásta go bhfuil sé ar ais sa suíochán sin arís. Tá mé cinnte ón aithne atá agam air go ndéanfaidh sé chuile iarracht ó thaobh forbairt a dhéanamh ar an nGaeilge agus ar an nGaeltacht. Tabharfaidh mé chuile tacaíocht dó sa gcás sin.

An dtabharfaidh an Aire Stáit imlíne dúinn ar an straitéis 20 bliain a cuireadh le chéile in 2010 ó thaobh na Gaeilge de? Feictear domsa agus do go leor daoine go bhfuil teipthe ar sin agus nach bhfuil ag éirí leis. Táimid seacht mbliana istigh ann anois. Tá roinnt staitisticí agus figiúirí ón ndaonáireamh agam. Deireann an plean go mbeidh méadú ar an líon daoine a labhraíonn an Ghaeilge ó 83,000 go dtí 250,000. Tharlaigh a mhalairt. Táimid imithe ó 83,000 in 2010 go dtí 73,800 anois. Sin laghdú de 10%. Táimid ag rá go n-ardófar líon na gcainteoirí dúchais 25% ón méid atá ann faoi láthair agus, faraor, is é a mhalairt atá ag tarlú. In 2010, bhí thart ar 20,000 cainteoir dúchais ann. De réir an daonáirimh in 2011, bhí 23,000 ann agus tá an figiúr sin íslithe go dtí 20,000 in 2016.

Ní fheictear dom go bhfuil ag éirí leis an straitéis sin. Bhain mé úsáid cúpla úair as rud a dúirt John Wayne uair amháin i seanscannán. Dúirt sé, "When you are on a dead horse, the best thing to do is to get off." Tá fadhb mhór againn ó thaobh na Gaeilge de, ó thaobh labhairt na Gaeilge de agus ó thaobh na straitéise de because, dar liomsa agus dar le go leor daoine, níl ag éirí leis. Bhí comhráite agam leis an Aire Stáit le roinnt seachtainí anuas. Tá a fhios agam go bhfuil sé ag iarraidh bheith dairíre agus é seo a fhorbairt, ach ceaptar nach bhfuil ag éirí leis an straitéis. Caithfimid tosnú arís. Níl tada mícheart leis sin. Tarlaíonn sé i gcúrsaí gnó agus cúrsaí saolta an-mhinic. Is maith an rud é agus is rud ciallmhar é le rá gur gcaithfimid tosnú le plean nua.

Bhí mé ag caint leis na comharchumainn inné. Tá a fhios agam go bhfuil aithne ag an Aire Stáit orthu. Bhí mé ag caint le Cathy Ní Ghoill ó Inis Mór. Bhí mé ag rá léi go mbeidh mé ag caint leis an Aire Stáit faoi seo agus dúirt sí liom go bhfuil teipthe go glan ar an bplean Gaeilge. Is é an rud atá ag teastáil uainn sa Ghaeltacht agus ó phobal na Gaeilge ná postanna agus seans a thabhairt dúinn teach a thógáil inár n-áit féin. Mar atá fhios agam, agus tá a fhios ag an Aire Stáit ina cheantar féin, tá fadhbanna móra ó thaobh pleanála de. Tá an talamh againn. Ní talamh maith é ach tá talamh againn. Táimid ag iarraidh tithe a thógáil ann agus táimid ag iarraidh postanna. Má thugtar deis dúinn, cheapfainn go n-éireódh go geal leis an nGaeilge agus leis an gcultúr agus go mbeidh tobar todhchaí na tíre seo ann ó thaobh na staire agus an chultúir de.

Tá lagdhú an-mhór tagtha ar chúrsaí infheistíochta. Tá laghdú de 70% tagtha ar infheistíocht in Údarás na Gaeltachta ó 2007 go 2016. Níl ach 30% den mhéid airgid a bhí ag an údarás sin aige anois. Tá laghdú de thart ar 40% tagtha ar bhuiséad Fhoras na Gaeilge. Tá dhá rud ann. Is rud amháin é an méid airgid a chuirtear ar fáil, ach is dóigh liom go bhfuil an dara rud níos tábhachtaí. Tá a fhios agam go bhfuil an Aire Stáit liom ar seo. Is é an fhadhb eile ná an chaoi ina gcaitear an t-airgead sin. Sin rud an-tábhachtach. B'fhéidir san am atá caite go bhféadfaí é a chaitheamh i bhfad níos éifeachtaí.

Tabharfaidh mise chuile tacaíocht don Aire Stáit cabhrú leis sin más féidir go gcuirfí straitéis nua ar siúl a bheidh bunaithe ar an bpobal áitiúil sa chaoi gur féidir leo bheith ina gcónaí agus a bheith ag obair san áit inar rugadh agus tógadh iad in áit a bheith ag dul go Dorchester, Boston nó áiteanna eile ar fud na cruinne. Bheadh an straitéis sin bunaithe ar fhostaíocht agus comhoibriú idir na Ranna Stáit éagsúla. Dar liomsa go bhfuil na Ranna Stáit i gcineál silos dóibh féin. D'éirigh an Wild Atlantic Way, an Slí Atlantaigh Fhiáin, thar barr. Is sampla amháin é sin de rud a tháinig isteach i rith ré Rialtais an Aire Stáit agus rinne sé an-dul chun cinn. Tá go leor eile gur féidir a dhéanamh ar an gcás sin. Tá ag éirí go maith le coláistí Gaeilge. Tugann siad sin €20 milliún sa mbliain isteach don eacnamaíocht áitiúil. Sin rud an-mhór do phobail Gaeltachta atá ar imeall na tíre seo.

Is rudaí atá fíorthábhachtach freisin iad na comharchumainn. Tá laghdú mór tagtha ar thacaíocht airgid do chomharchumainn. Is bealach an-saor don Stát é sin le go leor obair a fháil déanta i gceantair áitiúla. Tá titim an-mhór ó thaobh tacaíocht do na comharchumainn de. Is coistí deonacha iad na boird comharchumann. Níl fostaithe ach cúpla duine ach tá siad ar chois leis an bpobal áitiúl agus tuigeann siad céard atá ag teastáil ó thaobh cúrsaí forbartha áitiúla de. Ba bhreá liom dá bhféadfaí glór níos láidre a thabhairt do na comharchumainn áitiúla ó thaobh forbairtí agus pleananna áitiúla de. Sin go díreach é ach-----

Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá an t-am nach mór istigh.

Pádraig Ó Céidigh (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Déarfaidh mé focal amháin i mBéarla más féidir liom. Tá mé breá sásta go mbeadh sé seo dhátheangach because tá go leor daoine a bhfuil suim acu sa Ghaeilge ach nach bhfuil an cumas i, nó an tuiscint ar an, nGaeilge acu mar atá agam nó ag an Aire Stáit. Is rud é don tír uilig é seo. Dar liom, the more European or the more global we get, the more we need to support and protect our own identity as a people. That is very close to my heart. I believe and I know the Minister of State will give it 100%. I will support him in it. I am very interested in listening to his reply.

Joe McHugh (Donegal, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ar dtús, chuir an Seanadóir iontas orm nuair a chuir sé an cheist síos i mBéarla. Is é polasaí mo Roinn nuair a chuirtear ceist i mBéarla go dtugtar an freagra i mBéarla. Tá mé thar a bheith sásta an cheist seo a fhreagairt trí Ghaeilge. Is í an teanga is fearr sa tír seo. Ar dtús gabhaim buíochas leis an Seanadóir faoi choinne na ceiste. Cinnte, bíonn díospóireachtaí i gcónaí fadúda an teanga agus fadúda an Ghaeltacht a bhogadh chun tosaigh.

Bhí an Seanadóir ag caint fadúda na huimhreacha. Cinnte fosta, tá deacrachtaí agus dúshláin ann fadúda daoine atá abálta Gaeilge a labhairt istigh sa Ghaeltacht agus taobh amuigh de. Tá mise ag amharc i dtreo na rudaí dearfacha. Nuair a tháinig mé isteach sa phost seo in 2014 bhí conspóid ag an am gur ainmníodh Aire Stáit le freagracht as an nGaeltacht nach raibh a chuid Gaeilge ró-mhaith ag an am. Chonaic mé an sár-obair a bhí ag dul ar aghaidh istigh sa Ghaeltacht agus an reachtaíocht a bhí ag dul ar aghaidh fadúda, mar shampla, limistéar pleanála na mbailte seirbhíse. Tá dualgais mhóra ar Fhoras na Gaeilge agus Údarás na Gaeilge faoi choinne pleanáil teanga a chur i bhfeidhm nó a bhrú chun cinn. Ba mhaith liom mo thacaíocht agus mo chuidiú a thabhairt chuig na daoine a bhíonn ag obair ar phleanáil teanga. Chas mé le daoine a n-oibríonn ar sin i nGaillimh coicís ó shin - daoine ó Chorcaigh, ó Chiarraí, ó Phort Láirge, ó Ghaillimh agus ó Thír Chonaill fosta. Tá na daoine sin ag amharc ar an airgead agus ar an chuidiú atá de dhíth chun an phleanáil teanga a chur i bhfeidhm. Tá siadsan ag obair in achan bealach i dtreo an todhchaí.

Bhí an Seanadóir ag caint faoi Shlí an Atlantaigh Fhiáin, an cultúr, an oidhreacht, an teanga ach go háirithe, agus na postanna atá ag teastáil ón nGaeltacht. Tá cuid mhór obair dhearfach déanta agus tá sárobair déanta maidir leis an teanga a bhogadh chun cinn. Agus é sin ráite, fadúda na bailte seirbhíse taobh amuigh den Ghaeltacht, mar shampla Leitir Ceannain agus cathair na Gaillimhe, beidh mé ag amharc chuig na coistí deonacha a luaigh an Seanadóir agus an obair a dhéanann siad ar son an teanga. Ba mhaith liom bheith ag amharc i dtreo na rudaí dearfacha atá ag tarlú amach anseo. Tá an t-údarás freagrach as na bailte taobh istigh den Ghaeltacht, mar shampla an Clochán Liath, Daingean Uí Chúis agus Béal an Mhuirthead. Beidh breis bailte ar an liosta fosta. Tá cuid mhór oibre ag dul ar aghaidh ar na líonraí Gaeilge ar son an teanga fosta, mar shampla, i mBaile Locha Riach agus i gCluain Dolcáin. Beidh sé tábhachtach go mbeidh rudaí fite fuaite idir an Ghaeltacht agus limistéir taobh amuigh de.

Tá an fuinneamh sa Tuaisceart, sna Sé Chontae, tábhachtach fosta. Chas mé le suas le 100 duine i mBéal Feirste inné. Bhí siad i rang CLG Uladh. Chas mé le suas le 100 duine, ó Ard Mhacha, Aontroim, Fear Manach agus Tír Eoghain, a bhí ag foghlaim Gaeilge. Tá sé sin thar a bheith suimiúil. Dá mbeadh aon ghá mór de dhíth fadúda na rudaí sin a bhogadh chun cinn, tá mé sásta leanúint ar aghaidh leis an díospóireacht fadúda sin.Tá an Seanadóir ceart fá dtaobh de na coláistí samhraidh. Tá sárobair déanta agus tá siad ag bogadh ar aghaidh. Mar shampla, tá Coláiste Lurgan i gcontae an Sheanadóra, agus beidh suas le 600 duine ag dul go dtí Árann Mór i mbliana.

Bhí laghdú mór san airgead a bhí ar fáil do na comharchumainn thar na blianta a chuaigh thart. Tá siadsan ag obair go deonach fosta. Bíonn siad ag obair ar achan rud maidir leis an teanga chomh maith le cúrsaí forbartha agus fostaíochta. Tá mé ag amharc ar an chuidiú dóibh freisin.

Tá breá obair ag dul ar aghaidh sna bunscoileanna sna Gaeltachtaí. Tá an clár cúntóirí teanga ann. Tá eolas maith ag an Seanadóir ar obair Muintearas. Tá an eagraíocht sin ag obair go dian dícheallach ar son na teanga sna scoileanna. Tá sé sin thar a bheith tábhachtach.

Maidir le Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), bhí cruinniú agam leis an gCoimisinéir Teanga cúpla seachtain ó shin. Bhí mé ag obair leis an gCoiste Gaeilge, Gaeltachta agus na nOileán. Tá an Seanadóir ar an gcoiste. Dá mbeadh aon chuidiú de dhíth maidir leis an mBille seo, tá mé ar thaobh an choiste. Chomh maith leis sin, tá na dréachtóirí ag obair ar an leasú faoi láthair. Thug an Rialtas tiomantas agus gealltanas mór chuig an Bille cúpla mí ó shin. Ba mhaith liom mo aitheantas foirmiúil a ghabháil chuig an iarAire Stáit le freagrach as cúrsaí Gaeltachta, an Teachta Seán Kyne, a chuir fíor-iarracht isteach sna rudaí sin.

Is é mo thuairim pearsanta ná gur b'fhéidir go mbeadh deiseanna leis an clár Éire Ildánach amach anseo. Bhí comhrá ollmhór agam leis an Taoiseach an tseachtain a chuaigh thart maidir leis seo. B'fhéidir go mbeadh bealach ann an bhliain seo chugainn fá dtaobh den teanga a chur chun cinn nó a bogadh chun tosaigh. Tá mé ag amharc ar phlean ollmhór sa tír. B'fhéidir go mbeidh ról ann ó thaobh Bliain na Gaeilge 2018. Tá suim mhór ann. Beidh mé ag fáil tuairimí agus smaointe fá dtaobh den phlean sin amach anseo fosta.

Maidir le h-iarratas an Sheanadóra fá dtaobh de a bheith ag obair le chéile, tá mé thar a bheith sásta é sin a dhéanamh. Tá sé sin de dhíth. San am a chuaigh thart, bhí an Ghaeilge mar pháirt den díospóireacht polaitíochta. Níl anois ach tá freagrachtaí agus dualgais orainn uilig fá dtaobh den teanga. Tá freagrachtaí agus dualgais ar dhaoine ón tuaisceart agus ó Chorcaigh agus ar dhaoine atá taobh amuigh den Rialtas, den chóras agus de na rannóga éagsúla. Ba mhaith liomsa obair taobh amuigh den pholaitíocht ar son na teanga. Tá sé sin de dhíth. Tá gá mór ann dó agus tá suim mhór ag daoine ar an teanga taobh amuigh de na cúrsaí sin.

Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An bhfuil an Seanadóir sásta leis an bhfreagra?

Pádraig Ó Céidigh (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá me beagánín sásta. Tá mé an-bhuíoch don Aire Stáit as ucht teacht isteach anseo agus an cheist a fhreagairt. Mar a thuigeann sé, is ceist an-tábhachtach é seo ó thaobh na tíre de agus ní hamháin ó thaobh na Gaeltachta de. Dúirt sé cúpla rud ar a rinne mé roinnt rudaí. Tá obair an-mhaith á dhéanamh ar fud na tíre ó thaobh na Gaeilge de. Mar a dúirt an tAire Stáit, agus tá mé breá sásta agus buíoch don Aire Stáit as ucht a léirigh sé é, tá obair an-mhaith ar siúl i dTuaisceart Éireann. Bheadh sé an-tábhachtach, dar liom, go dtabharfadh an Rialtas tacaíocht ó thaobh aitheantas na Gaeilge de sa Tuaisceart. Níl fáth ar bith nach mbeadh sé sin ann. Is cearta daonna é sin. De réir mar a thuigim, aontaíodh é sin cúpla bliain ó shin ó thaobh na páirtithe polaitiúla ar fad ansin. Tá mé breá sásta gur luaigh an tAire Stait an tAire Stáit a bhí roimhe, an Teachta Seán Kyne, mar rinne seisean go leor obair.

Ceann de na rudaí is tábhachtaí a tharla sé nó seacht bliana ó shin ná go raibh an tAire Stáit, nuair a thosaigh sé ina Aireacht anseo an uair deireadh, ar bheagán Gaeilge ach anois tá Gaeilge an-mhaith aige. Bhí sé in ann labhairt ansin óna intinn agus óna chroí agus ní ó nótaí. Tugann sé sin ardú croí agus inspioráid do mhuintir na Gaeltachta agus do mhuintir na Gaeilge mar feictear dúinn go bhfuil sé lándáiríre faoi sin.

Tá naíscoileanna fíorthábhactach. Tá an Roinn agus an Roinn Oideachais agus Scileanna ag tabhairt tacaíochta do naíscoileanna agus go fad buan é sin go mbreathnaítear ní hamháin ar bunscoileanna agus meánscoileanna ach ar naíscoileanna freisin. Seo na gasúir beag idir b'fhéidir dhá bhliain agus cúig bliana sula dtéann siad ar an scoil.

B'fhéidir an rud is tábhachtaí a dúirt an tAire Stáit ná go mbeidh blank page ann ó thaobh plean iomlán don tír in 2018. Dúirt sé go mbeidh sé ag lorg inputs agus tuairimí ó dhaoine éagsúla agus ní hamháin ó státseirbhísigh nó na gnáthdhaoine a thugann é ach ón phobal ina iomláine. Tá an-suim agam a bheith páirteach ansin, más féidir, agus tacú, mar an Aire Stáit, mar cheannaire, leis seo a thabhairt tríd.

Gabhaim mo mhíle buíochas leis an Aire Stáit as ucht teacht isteach. Tá mé ag tnúth go mór leis an bplean iomlán don tír in 2018.

Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Bhí 18 nóiméad ar fáil don topaic seo agus tá thar 16 nóiméad tógtha againn anois.

Joe McHugh (Donegal, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Beidh mé an-sciobtha.

Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Beidh mé i dtrioblóid amháin ach tabharfaidh mé nóiméad amháin don Aire Stáit.

Joe McHugh (Donegal, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Gabhaim mo bhuíóchas leis an Seanadóir as a gcuid focal. Rinne mé dearmad tagairt don Roinn Oideachais agus Scileanna atá ag bogadh ar aghaidh leis an tumoideachas. Ba mhaith liom m'aitheantas a ghabháil leis na hoifigigh san Roinn sin. Chonaic mé an fiúntas atá ag an Ghaeilge tríd an tír agus tríd an domhain. Labhair an Seanadóir fá dtaobh den cheangal le Bostún agus Ceanada. Faoi láthair tá daoine ag foghlaim Gaeilge i Londain agus i Sydney san Astráil. Chuir an Roinn airgead ar fáil do na tograí sin. B'fhéidir go mbeidh deiseanna móra amach anseo. Dá mbeadh aon bhealach ann a bheadh mise ábalta cuidiú leis an Seanadóir nó leis an teanga, tá mé oscailte dó sin.

Fá choinne na figiúirí maidir le hÚdarás na Gaeltachta, bhí €2.4 milliún breise sa Roinn don Údarás in 2016. Tá mé ag amharc go mbeidh breis airgid ann. Rachaidh airgead díreach go dtí na comharchumainn trí Údarás na Gaeltachta. Tá an t-airgead thar a bheith tábhachtach. An chéad fhocal a d'fhoghlaim mé in 2014 ná "deontas". Tá sé sin tábhachtach fosta. Cím na buntáistí ansin.

Denis O'Donovan (Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

This is a topic that is worthy of a full debate in the House, which the Senator might look for when we return in September or October. The time allocated is only four minutes apiece although I allowed the Senator and the Minister of State to speak for nearly 18 minutes between them. It is important, however, and other Members of the Seanad might like to get involved in the debate on the future of the Irish language. The Senator might consider asking the Leader, when we come back in late September, if at some time there will be a full debate. The Minister of State could come in and other Members from various sides could have a two-hour debate, perhaps, on the issue. It might be more worthy of that.

Pádraig Ó Céidigh (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I appreciate that.