Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Lá dubh don Ghaeilge a bhí ann an tseachtain seo caite nuair a d'fhógair Seán Ó Cuirreáin, an Coimisinéir Teanga, go bhfuil i gceist aige éirí as a phost mí Feabhra seo chugainn. Tá go leor sa ráiteas a thug sé don choiste Dála, ach tá abairt amháin sa ráiteas a léiríonn cé chomh tromchúiseach agus atá an cheist. Dúirt sé:

Ní fhaca mé in imeacht 30 bliain mar iriseoir nó mar Choimisinéir Teanga an oiread ísle brí agus lagmhisnigh. D'ainneoin tacaíocht ollmhór ag tromlach an phobail i gcoitinne sa tír don teanga, tá sí á ruaigeadh go leanúnach chuig imeall na sochaí, agus áirím anseo cuid mhaith den riarachán phoiblí; ní bheidh sé furasta í athabhairt ar ais go háit níos lárnaí.

Tá an-bhrón orm nach é an tAire sinsearach, an fear a fuair séala na hoifige mar Aire Gaeltachta, atá anseo inniu. Is léargas ar an dímheas atá ag an Aire ar an nGaeilge nach bhfuil seisean ag tógaint na ceiste seo inniu, agus ceist chomh tromchúiseach léi dhá thógáil. Muna bhfuil Gaeilge aige, tá córas aistriúcháin sa Teach. Dá mbeadh sé thall i bParlaimint na hEorpa, agus dá mbeidís ag labhairt Fraincíse, cuirfeadh sé air na cluasáin muna mbeadh Fraincís aige. Tá trua agam don Aire Stáit mar is eisean a cuirtear amach i gcónaí. Is léir go bhfuil a chroí san áit cheart, ach níl cumhacht dá laghad aige ar pholasaí an Rialtais. Ag deireadh an lae, caithfidh an tAire sinsearach, fear a bhfuil séala na hoifige aige, an fhreagracht a ghlacadh.

Nuair a thóg mise isteach an tAcht Teanga agus nuair a mhol mé don Rialtas é a chur faoi bhráid an Taoisigh agus nuair a glacadh leis, is é an smaoineamh a bhí taobh thiar den Acht sin ná go mbeadh cearta an tsaoránaigh Gaeilge a úsáid cosanta sa dlí. Thuig mé ag an am nárbh fhiú an chosaint a scríobh sa dlí muna mbeadh duine éigin ann leis an gcosaint sin a dhéanamh ar son an phobail agus sin an fáth gur cuireadh Oifig an Choimisinéara Teanga mar chuid den Acht sin. An té a mhol mise don Rialtas le ceapadh ag an Uachtarán mar coimisinéir ná Seán Ó Cuirreáin, duine a bhfuil éacht oibre déanta aige le deich mbliana anuas.

Tá dualgas bunreachtúil an Ghaeilge a chosaint agus ní rud roghnaíoch é seo mar luaitear í sa Bhunreacht mar an teanga náisiúnta. Ach céard atá déanta ag an Rialtas seo? Tá sé tar éis na dualgais reachtúla agus bunreachtúla a chaitheamh ar neamhní. Tá gach rud déanta gur féidir le Oifig an Choimisinéara a chailliúnt. Níl ach ceathrar fostaí as seachtar atá ceaptha a bheith ar an bhfoireann. Tá leath de na poist le líonadh i gcónaí. Tá an Rialtas ag iarraidh an oifig a chruthú ar bhealach eile trí é a chuir isteach faoi Oifig an Ombudsman. Go simplí, tá sé ag iarraidh nach mbeidh deis cheart ag lucht labhartha na Gaeilge an Ghaeilge a úsáid.

Mar adúirt Seán Ó Cuirreáin, ní ceist airgid í seo. Is ceist pholasaí agus dearcaidh í. Níl leithscéil ar bith é mar a úsáideann an Stát go bhfuil dua ag baint le seo, mar dúirt Ó Beoláin sa gCúirt Uachtarach:

Caithfidh an Stát féin a dhualgais [i leith na Gaeilge] a chomhlíonadh, go háirithe iad siúd atá cumhdaithe sa Bhunreacht agus ní féidir é a chloisteáil ag gearán ach chomh beag leis an saoránach aonair gur dualgais thuirsiúla, throma iad sin.

Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Chuir an Coimisinéir Teanga in iúl dom ar 4 Nollaig, an tseachtain seo caite, go raibh sé tar éis scríobh chuig an Uachtarán an lá sin ag cur in iúl dó go mbeadh sé ag éirí as oifig ar 23 Feabhra 2014, tar éis deich mbliana a chaitheamh sa phost. Rinne an Coimisinéir Teanga fógra poiblí maidir lena chinneadh le linn dó a bheith ag tabhairt tuairisice maidir le tuarascáil bhliantúil a oifige don bhliain 2012, ag cruinniú den Chomhchoiste um Fhormhaoirsiú ar an tSeirbhís Phoiblí agus Achainíocha i dTeach Laighean ar an lá céanna, 4 Nollaig 2013.

Tá mo bhuíochas curtha in iúl agamsa don Choimisinéir Teanga, go pearsanta agus go poiblí, as an méid atá curtha i gcrích aige le linn a thréimhse in oifig agus tá áthas orm an deis a fháil é sin a chur ar thaifead an Tí seo inniu. Níl aon amhras ach go ndeachaigh an Coimisinéir Teanga i gceann a oifige nua a bhunú le fís agus díograis agus tá an t-ardmheas atá air i measc phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta tuillte dá réir aige. Is trua liom, ar ndóigh, gur thóg an Choimisinéir Teanga an cinneadh gan a théarma ceapacháin, a mhaireann go dtí 22 Feabhra 2016, a chríochnú. Tá na céimeanna cuí á nglacadh ag mo Roinn anois chun coimisinéir nua a cheapadh agus cuirfear moladh ina leith seo faoi bhráid an Rialtais in am tráth.

Ba mhaith liom díriú anois go hachomair ar chuid de na pointí atá ardaithe sa phlé atá idir chamáin ó chuir an coimisinéir in iúl go raibh sé chun éirí as oifig. Tá sé tábhachtach a aithint bhfuil feabhas tagtha ar líon agus ar chaighdeán na seirbhísí Stáit i nGaeilge a chuireann comhlachtaí poiblí ar fáil ó tháinig Acht na dTeangacha Oifigiúla i bhfeidhm. Aithníodh ón tús gur próiseas forchéimnitheach a bheadh i gceist le forfheidhmiú an Achta agus tá an dul chun cinn atá déanta maidir le forálacha éagsúla den Acht nótáilte sa Teach seo cheana féin.

Faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla, is é an tAire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta atá freagrach as scéimeanna teanga na gcomhlachtaí poiblí a dhaingniú. Ní miste dom a threisiú arís go maireann scéim teanga i bhfeidhm ar feadh trí bliana ón dáta a dhaingnítear í, nó go dtí go ndaingnítear scéim nua, cibé acu is moille. Ó tháinig an tAcht i bhfeidhm, tá 148 scéim san iomlán daingnithe, ar a n-áirítear 112 céad scéim, 35 dara scéim agus tríú scéim amháin. Tá beagnach 200 comhlacht poiblí san iomlán clúdaithe faoi na scéimeanna éagsúla seo. Ní miste a aithint maidir le feidhmeanna comhlachtaí poiblí go ndéantar cuid dóibh a scor ó am go chéile. Mar shampla, tá an Bord Oideachais agus Oiliúna tagtha in áit na gcoistí gairmoideachais agus tá iarrtha agam ar gach ceann de na boird nua scéim teanga a ullmhú.

Faoi láthair, tá plé leanúnach ar siúl ag mo Roinn le 128 comhlacht poiblí maidir le scéimeanna a aontú. Tá sé aitheanta cheana go bhfuil an próiseas maidir le scéimeanna teanga a aontú casta agus tá céimeanna éagsúla chun an córas a éascú á mbeartú, go háirithe i gcomhthéacs na leasuithe reachtúla atá beartaithe a dhéanamh ar an Acht.

Is aidhm lárnach pholasaí de chuid an Rialtais é úsáid na Gaeilge agus tá sé ina ghné thábhachtach den pholasaí sin i gcónaí go mbeadh baill fhoirne atá inniúil sa Ghaeilge ar fáil sa Státseirbhís. Ceaptar gurb é an bealach is fearr chun an aidhm seo a bhaint amach ná trí chur chuige níos spriocdhírithe a úsáid chun a chinntiú go mbeidh foireann leis na scileanna riachtanacha Gaeilge ar fáil chun seirbhísí a sholáthar trí Ghaeilge nuair a theastaíonn sin. Sa chomhthéacs seo, thóg an Rialtas cinneadh i mí Dheireadh Fómhair 2013 an polasaí maidir le marcanna bónais do chomórtais earcaíochta agus ardaithe céime a chur ar ceal agus bearta a chur in áit a gcuirfidh leis an líon oifigeach sa Státseirhbís a bheidh in ann feidhmiú go dátheangach. Mar chéad chéim sa phróiseas seo, sa chéad chomórtas eile d'oifigigh fheidhmiúcháin a reáchtálfar go luath, tá sé i gceist fo-phainéal de dhá theanga feidhmeacha a bhunú nach rachaidh thar 6% den phainéal iomlán. Is dóigh liom féin gur céim dhearfach í seo, a thabharfaidh deis do Ranna Stáit a gcuid riachtanas maidir le seirbhísí i nGaeilge a aithint, agus tá mé dóchasach go rachaidh an t-athrú seo chun sochair don Ghaeilge sa státchóras sa todhchaí.

Tá dréacht cinn de Bhille chun Acht na dTeangacha Oifigiúla a leasú beagnach ullmhaithe agus tá mé ag súil iad a chur faoi bhráid an Rialtais ag tús na hathbhliana. Chomh maith leis na leasuithe éagsúla atá beartaithe mar thoradh ar an athbhreithniú, beidh bearta a bhainfidh le cónascadh Oifig an Choimisinéara Teanga le hOifig an Ombudsman a chur i bhfeidhm. Ba mhaith liom a threisiú anseo inniu nach gcuirfidh an cónascadh seo isteach ar neamhspleáchas an Choimisinéara Teanga i bhfeidhmiú a chuid cumhachtaí agus go bhfanfaidh an oifig lonnaithe sa Ghaeltacht.

Mar fhocal scoir, ba mhaith liom a rá arís go bhfuil mé an-bhuíoch don Choimisinéir Teanga as an méid atá déanta aige chun a chinntiú go mbeidh feabhas forchéimnitheach ag teacht ar sheirbhísí an Stáit do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta sna blianta amach romhainn. Aithníonn muid ar fad go bhfuil dúshláin le sárú maidir le cur chun cinn na Gaeilge sa státchóras féin, sa Ghaeltacht agus sa phobal i gcoitinne. Is ábhar misnigh é an méid atá curtha agus á chur i gcrích ag an Rialtas seo chun bonn láidir folláin a chur faoin Ghaeilge. Tá mé dóchasach fosta go rachaidh an té a thiocfaidh i gcomharbas ar an Choimsinéir Teanga i mbun oibre chomh díograiseach agus chomh fuinniúil céanna leis an chéad choimisinéir, ag tógáil ar an dúshraith láidir atá leagtha síos aige le deich mbliana anuas.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá trua agam don Aire Stáit, ag léamh amach an méid atá léite aige anois agus fios aige nach amhlaidh atá an scéal. Cuirtear faoin Aire teacht isteach anseo leis na finscéalta seo. Deir sé go bhfuil feabhas tagtha ar líon na seirbhísí atá ann trí Ghaeilge - tá, de bharr obair an Rialtais deiridh. Rinneadh dul chun cinn maith ag an am sin agus tá 28 de rudaí a rinne muid, ina measc: Acht na dTeangacha Oifigiúla; Coimisinéir Teanga; Gaeilge san Eoraip; Gaeilge sa Tuaisceart; agus míle rud eile. Ceann ar cheann, tá an tAire Stáit ag dul ar gcúl orthu sin.

Maidir le seirbhísí agus na pleananna teanga a bheith ar fáil, má bhreathnaíonn muid ar an mhéid a dúirt an Coimisinéir Teanga, feiceann muid go ndeir sé go bhfuil na pleananna seo ag dul ar gcúl agus go bhfuiltear ag éirí coinníollach, is é sin go bhfuil bealach éalaithe i go leor de na pleananna teanga anois gan a ndualgais a chomhlíonadh. Deir sé freisin go dtógfaidh sé 28 mbliain ag an Roinn Oideachais agus Scileanna 3% den fhoireann sa Roinn sin a bheith inniúil ar an Ghaeilge, ainneoin a bhfuil de Ghaelscoileanna agus Gaelcholáistí sa tír - ach deir an tAire Stáit go bhfuil polasaí ann maidir le hearcaíocht.

Tá an tAire Stáit fós ag leanúint leis an smaoineamh craiceáilte nach bhfuil glactha ar bith ag éinne i bpobal na Gaeilge leis cónascadh a dhéanamh idir Oifig an Choimisinéara Teanga agus Oifig an Ombudsman. Tá a fhios agamsa nach bhfuil aon neart ag an Aire Stáit ar seo agus nach n-aontaíonn sé le seo ar chor ar bith. Is é an tAire sinsearach atá ag bord an Rialtais atá ag aontú na bpolasaithe seo. Tuigim nach bhfuil aon neart ag an Aire Stáit ar seo. Níl ann ach an duine a cuirtear amach leis an teachtaireacht. Is dóigh liom gur chuir an coimisinéir a mhéar air nuair a dúirt sé:

Tráth a bhfuil muid ag teannadh lenár bhflaitheas eacnamaíoch a fháil ar ais, ba mhór an feall é dá gcaillfimis ár bhflaitheas teanga - bunchloch dár bhféiniúlacht chultúrtha, dár n-oidhreacht agus dár n-anam mar náisiún. Creidim gur measa mar bhaol é sin anois ná riamh.

Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ba mhaith liom cúpla rud a shoiléiriú don Teachta. Thagair sé don Aire Deenihan agus is cinnte gur é an tAire sinsearach sa Roinn. Tá córas sa Roinn maidir le feidhmeanna dlite atá socraithe ag an Rialtas agus atá tugtha domsa. Tuigim, mura bhfuil dul amú orm, go raibh an socrú céanna i bhfeidhm uair amháin nuair a bhí an Teachta ó Cuív ina Aire Stáit.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ar phointe eolais, ní raibh riamh agus ghlac an tAire sinsearach i gcónaí freagracht as an nGaeltacht, nuair a bhí mise sa Roinn mar Aire Stáit agus mar Aire sinsearach. I gcónaí, ghlac an tAire sinsearach le bun fhreagracht maidir leis an Ghaeilge.

Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Chomh fada agus a bhaineann sé liomsa, tá na cumhachtaí sin tugtha dom agus glacaim go hiomlán le freagracht ina leith. Ba mhaith liom é sin a shocrú - gur sin mar atá sé i láthair na huaire ag an Rialtas seo.

Ar ndóigh, tá coiste Rialtais againn chomh maith ar a bhfuil an Taoiseach ina Chathaoirleach. Bíonn deis agam féin, ag an Aire Deenihan agus ag Airí eile a bhfuil páirteach i seo a bheith i láthair agus rudaí mar seo a phlé. Maidir le pleananna teanga, tá níos mó pleananna á ullmhú i mbliana ná mar a rinne le blianta - ar a laghad scór, agus b'fhéidir níos mó. Tá teagmháil déanta le 128 comhlacht eile le pleananna teanga a chur ar fáil. Sílim gur céim ar aghaidh mhór í sin.

Tá mise i mo Theachta Dála le breis agus 30 bliain. Níl a fhios agam an raibh an Teachta Ó Cuív anseo romham nó nach raibh. Bhí baint lárnach agam i gcónaí le cur chun cinn agus foscadh saol na Gaeilge sa Dáil seo agus sa tír seo. An rud a shásaigh mé i gcónaí, cé acu agus mé sa Fhreasúra san áit a bhfuil an Teachta Ó Cuív nó an tamall beag atá mé abhus anseo, ná nach ndearna mé uirlis pholaitíochta den Ghaeilge riamh. Má dhéanann muid uirlis pholaitíochta ná uirlis pháirtí den teanga Ghaeilge, is í an Ghaeilge a bhíonn thíos leis ar an drochuair. Tá súil agam go rachaidh muid ar aghaidh le chéile, gan a bheith scoilte ar an Ghaeilge. Rinneadh sin cheana féin agus tá an t-eolas sin ag an Teachta. Rinneadh scoilt ar bhonn páirtí polaitíochta agus páirtithe eile maidir leis an Ghaeilge agus is an teanga a bhí thíos leis. In ainm Dé, seasaimis le chéile ar son na teanga san am amach romhainn agus déan dearmad den pholaitíocht.