Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ba mhaith liom tús a chur leis an gcruinniú inniu agus cuirim fáilte roimh chách. By virtue of section 17(2)(l) of the Defamation Act 2009, witnesses are protected by absolute privilege in respect of their evidence to the joint committee. However, if they are directed by it to cease giving evidence on a particular matter and continue to do so, they are entitled thereafter only to qualified privilege in respect of their evidence. They are directed that only evidence connected with the subject matter of these proceedings is to be given and asked to respect the parliamentary practice to the effect that, where possible, they should not criticise or make charges against any person or an entity by name or in such a way as to make him or her identifiable. The opening statements submitted to the committee will be published on its website after the meeting.

Members are reminded of the long-standing parliamentary practice to the effect that they should not comment on, criticise or make charges against a person outside the Houses or an official, either by name or in such a way as to make him or her identifiable. I reiterate what I said earlier. At the request of the broadcasting and recording services, members, delegates and those in the Visitors Gallery are asked to ensure that for the duration of the meeting their mobile phones are turned off completely or switched to airplane or flight mode, depending on their device. Leaving them in silent mode is not sufficient as they will still interfere with the broadcasting and recording systems.

Do na baill nach bhfuil Gaeilge ar a gcumas acu, there are headsets on the desks if they wish to hear the simultaneous interpretation. They are asked not to unplug the headsets at any time.

We will consider developments in Irish language education.

The state and effectiveness of Irish language education has a significant bearing not just in the context of the preparation of students for exams but on the welfare of the language generally, the general appreciation of the part of the public of the language and the prospects for the language in the future. Chun an scéil seo a phlé, tá áthas orm fáilte a ghabháil roimh Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin agus Ms Nóra Ní Loingsigh ó Gaelscoileanna Teoranta, Ms Muireann Ní Mhóráin ón gComhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta, Ms Áine Ní Neachtain ó Thuismitheoirí na Gaeltachta agus Dr. Tony Gaynor agus Mr. Pádraig Mac Fhlannchadha agus Ms Elaine Ní Neachtain ón Roinn Oideachais agus Scileanna.

Cloisimid ó Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin ó Gaelscoileanna Teoranta ar dtús.

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Gabhaim buíochas leis an gcoiste as ucht an deis ár gcás a chur faoi bhráid an chomhchoiste inniu ar cheist atá lárnach do chlár oibre Gaelscoileanna Teoranta.

Tá Gaelscoileanna Teoranta, atá ag treabhadh an ghort ó 1973 sa réimse bunú agus forbairt na scoileanna lán-Ghaeilge, ag feidhmiú i gcomhthéacs oideachais níos leithne ó Iúil 2014. I ndiaidh próisis fada cuíchóirithe agus comórtais iomaíoch i measc na n-eagraíochtaí atá bunmhaoinithe ag Foras na Gaeilge, d’éirigh le Gaelscoileanna Teoranta an stádas a bhaint amach mar cheanneagraíocht sa réimse gaeloideachas-tumoideachas agus réamhscolaíocht lán-Ghaeilge. Tá, dá réir, róil agus feidhmeanna nua ag an eagraíocht, ar a n-áirítear tacaíocht agus ionadaíocht ar bhunscoileanna agus iarbhunscoileanna lán-Ghaeilge sa Ghaeltacht agus tacaíocht do naíonraí taobh amuigh den Ghaeltacht. Anuas ar na cúraimí seo, leanann gnáthobair na heagraíochta ar aghaidh ag tacú le líon, lonnaíocht agus forbairt na scoileanna lán-Ghaeilge ag an mbunleibhéal agus ag an iarbhunleibhéal ar bhonn 25 contae.

Ó thús na bliana 2014, tá an eagraíocht i mbun próisis pleanála chun críche feidhmiú go héifeachtach i gach réimse, idir reatha agus nua. Aithnítear go mbeidh sé tábhachtach ionadaíocht chuí a bheith san eagraíocht de na réimsí oibre uile, agus dá réir, tá an eagraíocht i mbun struchtúir chuí rialachais agus feidhmeannais a phleanáil agus a fhorbairt. Tá comhairliúchán forleathan á dhéanamh anois leis na scoileanna sa Ghaeltacht agus leis na naíonraí chun tuairimí a bhailiú faoi riachtanais na bpobal faoi seach agus faoi na bealaí is éifeachtaí le freastail ar na riachtanais chéanna.

Is earnáil fhorásach agus uilchuimsitheach í earnáil an oideachais lán-Ghaeilge. Le 308 bunscoil lán-Ghaeilge, 67 iarbhunscoil lán-Ghaeilge agus aonad lán-Ghaeilge ar bhonn 32 contae laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht, maraon le 187 naíonra sna 26 contae lasmuigh den Ghaeltacht, freastalaíonn an earnáil ar riachtanais oideachais os cionn 50,000 dalta. Is earnáil í atá an-tarraingteach do thuismitheoirí agus a gcuid páistí de bharr caighdeán an oideachais, i ngach ábhar an churaclaim agus sa chiall is leithne, de bharr na scileanna coigníochta, teangeolaíochta agus sóisialta a bhronntar ar pháistí, agus de bharr na teagmhála a chothaítear le saibhreas teangacha agus chultúir éagsúla, anuas ar chultúr Gaelach na hÉireann. Is earnáil í ina bhfáiltítear go croíúil roimh pháistí den uile chineál agus den uile chúlra, feiniméan a chuireann go mór le saibhreas comhdhéanamh na scoileanna lán-Ghaeilge.

Leis an spéis orgánach atá san earnáil, mar aon leis an soláthar a cheadaítear ag leibhéal na Roinne do scoileanna nua, tá éileamh ar na scoileanna lán-Ghaeilge lasmuigh den Ghaeltacht ag méadú go suntasach agus go comhleanúnach le blianta fada. Fáiltímid go mór roimh an éilimh seo ar ndóigh, ach ní gan dúshláin atá sé nuair nach féidir leis na soláthair reatha freastal ar an éileamh; nuair atá oideachas trí mheán na Gaeilge á cheilt ar thuismitheoirí arb é a mhian é dá bpáistí; nuair nach féidir le páiste a fhreastalaíonn ar naíonra áit a fháil sa bhunscoil lán-Ghaeilge is giorra dóibh agus nuair nach féidir le páiste a fhaigheann a chuid oideachais trí Ghaeilge sa bhunscoil in ann leanúint leis an oideachas lán-Ghaeilge sin ag an iarbhunleibhéal toisc nach ann don rogha agus nach bhfuil an córas in ann freastal go cuí ar pháistí le riachtanais speisialta oideachais ina dteanga dhúchas féin; nuair nach bhfuil scoileanna in ann múinteoirí a earcú leis an gcumas agus an tuiscint chuí atá riachtanach le múineadh i scoil lán-Ghaeilge agus nuair nach bhfuil ábhair á gcur ar fáil ag leibhéal na meánscoile de bharr nach bhfuil ann do mhúinteoirí leis an mbunchumas sa Ghaeilge móide an cháilíocht chuí san ábhar teagaisc.

Is iad sin na saincheisteanna is mó imní don earnáil agus i measc geallsealbhóirí na hearnála na linne seo. Is mian liom dul isteach do cúpla ceann acu beagánín níos doimhne.

Maidir le bunú Scoileanna, bíonn plé rialta agus dea-chomhoibriú idir Gaelscoileanna Teoranta agus an Roinn Oideachais agus Scileanna maidir le soláthar agus éileamh ar oideachas lán-Ghaeilge. Ó athraíodh an cur chuige bunaithe scoile sa bhliain 2011, is tríd córas mear na Roinne a aithnítear na ceantair don soláthar nua ag an mbunleibhéal agus ag an iarbhunleibhéal. Fágann sé seo go bhfuil go leor ceantair ann nach bhfuil soláthar lán-Ghaeilge iontu nó nach bhfuil na scoileanna lán-Ghaeilge iontu in ann freastal ar an éileamh. Tá céatadán an-ard de scoileanna lán-Ghaeilge - is é sin 43% ag an mbunleibhéal agus 25% ag an iarbhunleibhéal - nach bhfuil in ann freastal ar an éileamh. Sa chás gur mó an t-éileamh ná an soláthar, níl aon rogha ag scoileanna ach critéir iontrála a shainiú. De réir nádúir agus cur chuige an tumoideachais a bhíonn ag scoileanna lán-Ghaeilge, in an-chuid scoileanna leagtar amach tosaíochtaí dóibh siúd atá á dtógáil le Gaeilge, mar shampla, agus atá an-ghníomhach i gcur chun cinn na teanga. Tá an cur chuige seo riachtanach chun críche cosaint sainmheon teanga na scoile agus cearta teanga na bpáistí. Nuair atá ró-éileamh ann, bíonn díomá orthu siúd nach n-éiríonn leo teacht isteach sa chóras agus is minic go n-eascraíonn líomhaintí gan bhunús uaidh sin gur scoileanna eisiacha iad agus gur scoileanna elite atá iontu. In áit aghaidh a thabhairt ar bhunús na faidhbe – is é sin nach bhfuil soláthar leordhóthanach ann - sínítear méar cáinteach i dtreo na scoileanna iad féin, atá ag streachailt le córas iontrála atá mí réadúil.

Déanann Gaelscoileanna Teoranta stocaireacht go leanúnach ar an Roinn thar ceann na bpobal éagsúla agus na dtuismitheoirí leis an iarratas go ndéanfar soláthar cuí don oideachas lán-Ghaeilge agus go mbeidh éileamh air aitheanta mar chritéar lárnach ag an Roinn do bhunú scoileanna nua sa todhchaí ag an dá leibhéal.

Forbairt eile a d’fhéadfadh teacht chun cinn sa Roinn mar thionscnamh sábhála airgid ná go mbeidh íosmhéid sraitheanna ag teastáil le scoil a bhunú, scoil lán-Ghaeilge san áireamh. An rud atá luaite linn ná go bhféadfadh sé tarlú go mbeadh trí sraith ag teastáil, mar shampla trí rang de naoináin bheaga ag teastáil chun go mbeadh aitheantas faighte ag scoil lán-Ghaeilge nó scoil ar bith. D’fhéadfadh impleachtaí a bheith ann do shainmheon teanga na scoile agus gnóthachtáil na bpáistí dá réir agus iarraimid ar an Roinn bunús eolaíoch agus fianaise a bheith mar chritéir i ngach ceapadh beartais cosúil le seo. Tá sé i gceist ag Gaelscoileanna Teoranta tabhairt faoi thaighde ar na himpleachtaí a bhaineann le dul ó dhá shraith go trí shraith sa bhunscoil lán-Ghaeilge ach go háirithe ar cheist na teanga don scoil agus don pháiste.

I gcás soláthar nua ag an iarbhunleibhéal, déanann an Roinn Oideachais agus Scileanna sainmheon teanga na scoile a aithint roimh ré. Is é an critéar a úsáidtear le sainmheon teanga a aithint ag an iarbhunleibhéal ná líon na ndaltaí sna bunscoileanna lán-Ghaeilge sa cheantar ina bhfuil an soláthar nua le bunú. Tá dúshláin ag baint leis an bpróiseas seo. Ina measc, ní aithníonn sé an t-éileamh ar iarbhunscolaíocht lán-Ghaeilge i measc daltaí i mbunscoileanna nach scoileanna lán-Ghaeilge iad. Níl an Roinn ag plé le haon cheantar ar leith ar bhonn aonair in ainneoin éileamh ar éagsúlacht an tsoláthair seachas na ceantair atá aitheanta faoin bpróiseas de réir déimeagrafaice, rud a fhágann go bhfuil bearnaí suntasacha ann sa soláthar ag an iarbhunleibhéal. Fágann sé sin nach ndéantar an t-aistriú a éascú ó bhunscoil go hiarbhunscoil lán-Ghaeilge, rud atá fíor-thábhachtach don leanúnachas oideachais agus teangeolaíoch na bpáistí.

Ar cheist na n-aonad, táimid ag plé go leanúnach leis na patrúin agus leis an Roinn maidir le forbairt na n-aonad. Cé go n-aithníonn muid mar eagraíocht tábhacht na n-aonad lán-Ghaeilge mar mhúnla soláthair, ní cheart go mbreathnófaí ar aonad mar rogha sásúil ar oideachas lán-Ghaeilge gan gach féidearthacht agus tacaíocht a thabhairt do bhunú scoil neamhspleách. Tá sé fíor-thábhachtach go mbeadh an deis ag aonad fás ina scoil neamhspleách má tá an t-éileamh ann. Is cúis imní don eagraíocht agus do phobail na n-aonad nach bhfuil polasaí ag an Roinn Oideachais agus Scileanna maidir le bunú agus buanú aonaid lán-Ghaeilge agus nach bhfuil tacaíochtaí ar leith ar fáil ón Roinn dóibh. Cé go bhféadfadh aonad lán-Ghaeilge a bheith mar réiteach i gcás ceantair áirithe ar an mór fhadhb atá ann i dtaobh soláthair oideachas lán-Ghaeilge, ní féidir é a mholadh in éagmais stádas a bheith aige mar mhúnla i gcóras na Roinne. Braitheann aonaid an iomarca ar dhea-mhéin na máthairscoile agus ar thoilteanas agus acmhainneacht an phátrúin. Is féidir leis a bheith lochtach mar chóras agus mar chur chuige agus tá sé leochaileach mar mhúnla dá bharr.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An ndéanfaidh an finné achoimre dúinn maidir leis na teidil eile nó beidh an t-am istigh orainn?

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Tuigim. Tuigim go bhfuilimid faoi bhrú. Maidir le chúrsaí iontráil scoileanna, tuigimid go bhfuil an Bille le foilsiú go luath. Táimid an-bhuíoch don chomhchoiste as ucht an tuiscint a léiríodh cheana fein ar na sain-riachtanais atá ag na scoileanna lán-Ghaeilge.

Tuigtear dúinn go mbeidh sé aitheanta go bhfágfaí faoi údarás na scoileanna lán-Ghaeilge an sainmheon teanga a chosaint iad féin, trí agallamh nó trí cibé beartas a shocraíonn an bord bainistíochta, agus fáiltimid roimhe sin. Tá géarchéim sa chóras maidir le soláthar mhúinteoirí, sna bunscoileanna agus sna hiarbhunscoileanna.

Go bunúsach, má tá múinteoir ag iarraidh iad féin a chlárú le dul ar an bpainéal ath-imlonnaithe tá leasú curtha i bhfeidhm sa mhéid is go gcuireann an múinteoir tic i mbosca le chur in iúl go dteastaíonn uathu nó nach dteastaíonn uathu múineadh i scoil lán-Ghaeilge. Tá sé seo i bhfeidhm le bliain anuas agus de réir an taighde a bhailíomar, tá an-chuid deacrachtaí córasacha ann. Léiríonn sé nach bhfuil daoine ag cur tic sa bhosca. Is bunfhadhb í sin. As 2,000 duine ar an bpainéal forlíontach, chuir 115 múinteoir tic i mbosca chun léiriú go bhfuil spéis acu i múineadh i scoil lán-Ghaeilge. Is é an seasamh atá ag an Roinn Oideachais agus Scileanna ná go bhfuil gach múinteoir cáilithe le múineadh i scoil lán-Ghaeilge in éagmais aon cháilíocht sa bhreis eile.

Is bundeacracht í seo mar níl siad ag cur tic sa bhosca agus tá ceist an-mhór ann faoi chaighdeán na múinteoirí atá ag cur tic sa bhosca sin. Níl an cumas ag formhór na múinteoirí atá ag léiriú spéise dul ag múineadh i scoil lán-Ghaeilge, nó níl an meon, an fheasacht nó an tuiscint cheart acu ar an gcóras lán-Ghaeilge. An rud atáimid ag éileamh le blianta ná go mbeadh painéal ar leith ann do scoileanna lán-Ghaeilge agus Gaeltachta. Ansin caithfimid breathnú ar cheist na réamhsheirbhíse mar cheist phráinneach.

Is saincheist í riachtanais speisialta oideachais sa scoil lán-Ghaeilge atáimid ag díriú uirthi le tamall anuas freisin. Is í an fhadhb atá ann nábíodh is go bhfuil sé intuigthe go bhfuil na scoileanna lán-Ghaeilge, ar nós scoil ar bith, in ann freastal ar pháistí le riachtanais speisialta oideachas, níl an fheasacht, an cur chuige nó an struchtúr cuí tacaíochta ann chun tacú le páistí atá i gcóras tumoideachas. Níl na tacaíochtaí ann ó roinnt gairmeacha, ar nós teiripeoirí urlabhra agus teanga agus síceolaithe atá in ann freastal ar riachtanais na bpáistí sin ina dteanga féin. Cothaíonn sé seo fadhb ollmhór laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht. Táimid i mbun comhchainteanna leis na soláthróirí éagsúla ar an gceist ach tá go leor siceolaithe ón Seirbhís Náisiúnta Siceolaíochta Oideachais, agus siceolaithe eile, ag moladh do thuismitheoirí páistí a tharraingt amach as scoileanna má tá riachtanais speisialta oideachais acu nó gan iad a chur isteach sa chóras. Tá cúrsaí ag feabhsú ach tá an dearcadh sin fós ann. Níl aon fhianaise don dearcadh seo. Léiríonn an fhianaise atá ann go bhfuil an córas in ann déileáil go sásúil le páistí le riachtanais speisialta.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ceart go leor. B’fhéidir go bpléifimid níos déanaí é mar tá brú orainn tar éis 12 nóiméad. An bhfuil Ms Ní Ghréacháin sásta leis sin?

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Tá mé. An féidir liom rud amháin eile a luaigh?

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Is féidir.

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Actually, dhá rud fíor-sciobtha. Bhí an-imní agus mí-shástacht orainn mar gheall ar an ionadaíocht ar bhord COGG. Tháinig an bord deireanach chun críche inné, rud a chiallaíonn go bhfuil an bord laghdaithe ó 23 go 12 duine. Tuigeann an comhchoiste na himpleachtaí a bheadh ansin ó thaobh ceist ionadaíochta agus fágann sé freisin nach bhfuil aon ionadaíocht cuí ar na múinteoirí Gaeltachta.

Críochnóidh mé ar nóta dearfach. Tuigimid go bhfuil sé i gceist, fad is atá an curaclam á athordú, dhá bhliain don luath-thomoideachas a aithint agus a cheadú ag leibhéal na Roinne. Fáiltimid go mór roimhe sin.

Ms Muireann Ní Mhóráin:

Thar ceann na Comhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta, is mian liom buíochas a chur in iúl don choiste as an gcuireadh a theacht anseo inniu. Mar chúlra ar COGG, mar a thugtar orainn, bunaíodh COGG faoi fhorálacha an Acht Oideachais 1998. Bunaíodh í i 2002. Mar sin, táimid ar an bhfód anois le 13 bliain. Tá na feidhmeanna reachtúla atá ag COGG ar bhonn comhairle. Táimid ann chun comhairle a chur ar an Aire Oideachais agus Scileanna agus ar an gComhairle Náisiúnta Curaclaim agus Measúnachta maidir le gach a bhaineann le teagasc trí Ghaeilge agus teagasc na Gaeilge. Mar sin, bíonn plé faoi leith againn le scoileanna Gaeltachta agus lán-Ghaeilge ach anuas ar sin, tá freagrachtaí orainn a bhaineann le gach bunscoil agus gach iarbhunscoil sa tír ó thaobh teagasc na Gaeilge. Déanaimid gach iarracht oibriú i gcomhpháirt leis an Roinn Oideachais agus Scileanna agus leis an gComhairle Náisiúnta Curaclaim agus Measúnachta maidir le hábhair a bhaineann lenár bhfeidhmeanna.

Chomh maith leis sin, táimid freagrach as comhordú soláthar áiseanna teagaisc do na scoileanna. Dáiríre tháinig COGG chun cinn de bharr géarchéim a bhí sna scoileanna. Nuair a tháinig an curaclam isteach sna bunscoileanna i 1999, fágadh na scoileanna Gaeltachta agus lán-Ghaeilge gan aon téacsleabhair. Ní raibh ag rang a sé sna scoileanna sin ach leabhar amháin don reiligiún. Ní raibh aon leabhar eile ann a bhí oiriúnach don churaclam. Mar sin, ó shin i leith, táimid tar éis obair go dian agus go dícheallach. Anois tá soláthar iomlán leabhar ann do na bunscoileanna. Tá rogha leabhar ann. Chomh maith leis sin, tá an Roinn Oideachais agus Scileanna agus Foras na Gaeilge tar éis obair i gcomhpháirt leis an gclár Séideáin Sí a chur ar fáil le haghaidh teagasc na Gaeilge sna scoileanna Gaeltachta agus lán-Ghaeilge. Bhí dúshlán níos mó ag baint leis na hiarbhunscoileanna, de bharr réimse na n-ábhar. Déanann formhór na ndaltaí na hábhair céanna don teastas sóiseareach ach don ardteistiméireacht bíonn daltaí ag déanamh fisic, bitheolaíocht agus na hábhair go léir eile atá ar fáil. Ag an bpointe seo, tá leabhair agus áiseanna eile ar fáil do na príomhábhair. Ag leibhéal na hardteiste, tá iarrachtaí á dhéanamh againn leabhair a chur ar fáil ar líne, gan a bheith ag cló leabhair le haghaidh grúpaí réasúnta beag daltaí, ach tá sé dúshlánach.

Tá feidhm reachtúil againn chomh maith seirbhisí taca a chur ar fáil do na scoileanna agus cuirimid seirbhís eolais, go háirithe, ar fáil. Táim cinnte go gcloiseann baill go minic daoine ag rá nach bhfuil aon tacaíochtaí ann do theagasc na Gaeilge, mar shampla. Tá a lán rudaí ann. Tá réimse mór leathan rudaí ann, ach daoine a bheith ar an eolas fúthu. Cuirimid ceardlanna agus cúrsaí ar siúl agus téimid i gcomhairle leis na scoileanna.

Is í an fheidhm deireadh atá againn ná feidhm taighde. Tá feidhm reachtúil againn taighde a sheoladh ar gach aon rud a bhaineann le teagasc trí Ghaeilge agus teagasc na Gaeilge. Aréir, mar shampla, sheoil an tAire Stáit a bhfuil freagracht speisialta air maidir leis an nGaeltacht, an Teachta Joe McHugh, tuarascáil taighde a rinneamar faoi na coláistí Gaeilge agus an tionchar a bhíonn acu.

Tá COGG luaite go lárnach sa Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge agus deirtear go mbeidh “príomhról ag gComhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta i bhfeidhmiú na Straitéise san earnáil oideachais i gcomhar leis na gníomhaireachtaí atá ann”. Deirtear go gcuirfear “an fhoireann chuí ar fáil” dúinn lenár ndualgas a chomhlíonadh agus go neartófar ár ról le dul i ngleic le saincheisteanna éagsúla a bhaineann le teagasc na Gaeilge. Chomh maith leis sin, luaitear grúpa ardleibhéal. Tá an grúpa seo ar bun idir muid féin, an Roinn Oideachais agus Scileanna, Foras na Gaeilge, Údarás na Gaeltachta agus an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta. Tá an obair ag dul ar aghaidh ansin maidir le cúrsaí polasaí ach go háirithe. Ó thaobh na ndúshlán a fheiceann COGG de, maidir leis an oideachas trí Ghaeilge agus teagasc na Gaeilge, tá na forbairtí curaclam nua atá ag teacht chun cinn ag cur brú faoi leith orainn ar bhealaí éagsúla. Tá curaclam teanga bunscoile nua á fhorbairt agus tá COGG ag obair i bpáirt leis an gComhairle Náisiúnta Curaclaim agus Measúnachta ach tá imní orainn faoi mar a fhreastalóidh sé ar gach páiste, ó na cainteoirí dúchais sna Gaeltachtaí go dtí na foghlaimeoirí is laige sa chóras scolaíochta. Beidh sé an-deacair agus an-dúshlánach ach tá aghaidh á thabhairt ar seo.E

Caithfear a chinntiú go bhfreastalaíonn sé ar gach páiste. Táimid éagsúil anseo in Éirinn nach bhfuil, dáiríre, curaclam faoi leith ann do chainteoirí dúchais. Ní dea-chleachtas é seo de réir na saineolaithe idirnáisiúnta ach is fadhb í nach bhfuiltear ag dul i ngleic leis.

Ó thaobh na sraithe shóisiaraigh, braithimid go bhfuil an fhadhb chéanna ann maidir le sonraíocht don Ghaeilge sa Teastas Sóisearach. Níos measa ná sin, b'fhéidir, beidh dúshlán an-mhór ag an gComhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta, COGG, ag freastal ar na hábhair eile. Mar is eol don choiste, tá cúrsaí nua ag teacht isteach. Tá curaclam nua don Bhéarla tagtha isteach sna scoileanna don tsraith shóisearach nua ach beidh curaclam nua don eolaíocht an bhliain seo chugainn, do staidéar ghnó an bhliain ina dhiaidh sin agus do cúpla ábhar eile an bhliain ina dhiaidh sin. Fágfar na scoileanna ar ais ag an áit a thosaíomar agus sin gan téacsleabhair agus áisanna teagaisc. Mar sin, tá obair an-mhór romhainn anois chun é sin a chur i gceart. Tá imní ar COGG maidir le siollabas na hardteistiméireachta chomh maith agus léiríodh é seo go minic. Ó nuair a athraíodh an siollabas in 2012, braitheann COGG go bhfuil fadhb an-mhór leis an 40% atá á bhronnadh ar labhairt na Gaeilge agus go bhfuil ísliú ag teacht ar caighdeán na Gaeilge sna scoileanna.

Labhair Ms Ní Ghréacháin faoi sholáthair múinteoirí. Tá taighde déanta againn a léiríonn dhá rud. Tá sé an-deacair múinteoirí bunscoile le caighdeán ard Ghaeilge a earcú d'aon scoil ach go háirithe do na bunscoileanna Gaeltachta agus lán-Ghaeilge. Mar a chéile, tá taighde déanta a léiríonn ó thaobh múinteoirí matamaitice, eolaíochta agus teangacha - Fraincis, Spáinnis agus Gearmáinis - go bhfuil géar chéim ann. Níl múinteoirí ann le cumas Gaeilge do na hiarbhunscoileanna. Tá sé seo aitheanta againn agus táimid ag déanamh iarracht aghaidh a thabhairt air trí dhaoine a spreagadh le tabhairt faoi chúrsa trí Ghaeilge i nGaillimh.

Tá dhá rud ag teastáil. Mar atá luaite sa Stráitéis 20 Bliain, is gá céim faoi leith a chur ar fáil ag leibhéal na bunscoile sna choláistí oideachais le múinteoirí a oiliúint ní hamháin le hardchaighdeán Gaeilge ach oiliúint a bheith orthu conas, mar shampla, plé le páistí gur chainteoirí dúchais iad i scoileanna beaga Gaeltachta nó scoileanna móra Gaeltachta agus ansin conas plé leis an tumoideachais agus conas páistí gan focal Ghaeilge a theagasc ó thaobh na teanga de agus na hábhair ar fad. Níl a leithéid le fáil faoi láthair.

Is é an dara rud ná go sílimid gur cheart forbairt a dhéanamh ar an gcúrsa atá ar fáil in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh le haghaidh oiliúint a chur ar mhúinteoirí iarbhunscoile. I nGaillimh, faoi láthair, tá srian orthu maidir le líon na n-áiteanna atá ar fáil ar an gcúrsa agus mar sin níl dóthain múinteoirí ag teacht as. I mbliana go háirithe, ní bheidh mórán múinteoirí ag teacht amach ar chor ar bith de bharr gur tháinig athrú ar an gcúrsa agus is cúrsa dhá bhliain ata ann anois.

Díreach agus aréir, deineadh fógra faoi 1916 agus an comóradh atá ann. Molaimid go dtabharfaí ar ais scoláireachtaí 1916 a cuireadh ar ceal cúpla bliain ó shin. Is scoláireachtaí iad seo a bhain le gach iarbhunscoil. Bhí béim faoi leith ar an nGaeilge ach bhain siad le daoine ar d'éirigh go hiontach maith leo sna scrúduithe. Cuireadh deireadh leo gan aon chúis agus cuireadh deireadh chomh maith leis na scoláireachtaí Gaeltachta agus scoileanna lán-Ghaeilge. De bharr an méid áirithe mí-bhuntáiste a bhaineann le bheith ag stracailt leis an Ardteist trí Ghaeilge, bhí scoláireachtaí ann. Tháinig córas nua isteach agus tá na scoláireachtaí ag dul ag scoileanna DEIS anois. Is maith an rud é sin. Ba cheart tacaíocht a thabhairt do dhaltaí ó chúlraí faoi mhí bhuntáiste. Dar linn, tá deis anois ann aitheantas faoi leith a thabhairt dóibh siúd a éiríonn go han-mhaith leo ina gcuid scrúduithe agus iad seo atá ag fáil a n-oideachas trí Ghaeilge.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Cuirim fáilte roimh ha hionadaithe ó Thuismitheoirí na Gaeltachta. Beidh Ms Áine Ní Neachtain ag tabhairt fianaise. Feicim go bhfuil Ms Sorcha Ní Chéilleachair anseo chomh maith.

Ms Áine Ní Neachtain:

Gabhaim mo bhuíochas as ucht an deis an cur i láthair seo a dhéanamh ós comhair an choiste inniu. Bunaíodh an eagraíocht Tuismitheoirí na Gaeltachta sa bhliain 2011 le cúnamh agus tacaíocht a thabhairt do theaghlaigh atá ag tógáil a gclann le Gaeilge sa Ghaeltacht nó ar mian leo é sin a dhéanamh. Tá fás agus forbairt tagtha ar an eagraíocht ó shin agus faoi láthair tá ós cionn 255 teaghlach i gConamara agus 41 teaghlach i dTír Chonaill a bhaineann leas as na seirbhísí a chuireann muid ar fáil. Táimid maoinithe ag an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta agus táimid aitheanta ag Údarás na Gaeltachta faoi fhorálacha Acht na Gaeltachta 2012 mar eagraíocht chomhairleoireachta pleanála teanga.

Cé go mbíonn stocaireacht agus ionadaíocht ar bun ag coiste na heagraíochta, is eagraíocht pobail muid atá lonnaithe, bunaithe agus ag feidhmiú sa phobal le freastal a dhéanamh ar mhianta na dteaghlach Gaeltachta. Bíonn ócáidí agus imeachtaí sóisialta á n-eagrú againn ar bhonn rialta agus ar cheann de na tograí is mó atá idir láimhe againn faoi láthair tá ionad tacaíochta pobail atá á fhorbairt againn ar an gCeathrú Rua.

Bhí cúis faoi leith le bunú na heagraíochta. Tá athrú ollmhór tagtha ar úsáid na Gaeilge sa phobal Gaeltachta le blianta beaga anuas. Ba é an dúshlán ba mhó a bhí ann don chóras oideachais Gaeltachta san am a caitheadh ná an Ghaeilge a mhúineadh do na gasúir arbh é an Béarla a dteanga baile. D’éirigh leis na gasúir an teanga a fhoghlaim go leibhéal ardchumais. Ba é seo caighdeán a bhí ag teastáil lena gcuid foghlama a dhéanamh sa teanga sin agus ionas go mbeadh ar a gcumas cumarsáid a dhéanamh lena gcuid cairde a raibh an teanga sealbhaithe ó dhúchas acu.

Dúshlán eile a bhí ann ná freastal ar an imní a bhí ar a gcuid tuismitheoirí faoi chaighdeán Béarla na gcainteoirí dúchais ach d’éirigh leis an gcóras Béarla a mhúineadh do na gasúir seo freisin. Bhí an Ghaeilge á labhairt acu sa mbaile agus i measc an phobail níos leithne, bhí sí saibhir agus ní raibh aon imní á dhéanamh di.

Tá athrú tagtha ar an nGaeltacht, áfach. Tá sí athraithe ó bhun. Is pobal dhátheangach atá sa Ghaeltacht anois. Níl baol ann d’fhoghlaim an Bhéarla i measc cainteoirí dúchais. Níl an Ghaeilge chomh forleathan agus a bhí agus níl sé chomh éasca an teanga a mhúineadh don fhoghlaimeoir. Tá tacaíocht fós ag teastáil ón bhfoghlaimeoir, ó na gasúir sin nach í an Ghaeilge a dteanga baile agus aithníonn an Roinn Oideachais an méid seo. Tá sé riachtanach dar linn é seo a aithint.

Cad faoi na cainteoirí dúchais? Níl an cainteoir óg dúchais sa mhóramh sa Ghaeltacht níos mó ach amháin i bpobail agus i scoileanna eisceachtúla agus tá brú ar scoileanna, ar mhúinteoirí agus ar an gcóras dá bharr. D’éirigh leis an gcóras Gaeilge a mhúineadh do na foghlaimeoirí sna blianta atá caite go dtí leibhéal ardchumais. Ach agus líon na gcainteoirí dúchais ag laghdú, níl sé chomh éasca é sin a dhéanamh. In áit an foghlaimeoir a bheith báite i measc na gcainteoirí dúchais mar a bhíodh is é a mhalairt atá ag tarlú sa Ghaeltacht sa lá atá inniu ann. Cruthaíonn sé seo fadhbanna go háirithe nuair is mionteanga í atá á phlúcadh anois ag an mórtheanga. Tá an scoil ar cheann de na háiteanna is mó a bhíonn an cath seo idir an dá theanga ar bun. Tá togha na múinteoirí againn sa Ghaeltacht agus tá togha na scoileanna inti. Ach ar aon dul le hospidéil agus na dochtúirí agus banaltraí atá ag obair iontu, ní dhéanfar freastal ceart ar na hothair nuair nach bhfuil an córas ag feidhmiú mar is ceart.

Ta athrú tagtha ar chúrsaí agus tá tacaíocht bhreise ag teastáil go práinneach ón gcainteoir dúchais sa chóras oideachais dá réir. Is í seo tacaíocht nach bhfacthas go raibh práinn chomh mór leis san am atá caite. Mar thuismitheoirí, is fúinne atá sé cinneadh a dhéanamh faoin teanga a bhíonn in úsáid sa mbaile agus is fúinne atá sé sna blianta tosaigh sealbhú na teanga seo a chinntiú. Ina dhiaidh sin, táimid ag brath go mór ar an gcóras oideachais le go gcinnteofar go sealbhóidh ár ngasúir teanga go leibhéal cumais an chainteora dhúchais. Ar an drochuair, tá na staitisticí agus na fíricí ann a léiríonn nach bhfuil ag éirí leis an gcóras oideachais é seo a chur i gcrích. Léiríonn an t-iniúchadh ar an gcumas dhátheangach, taighde ar an sealbhú teanga i measc ghlúin óg na Gaeltachta a foilsíodh ag deireadh na bliana seo caite, go bhfuil cainteoirí óga dúchais níos cumasaí sa Bhéarla anois ná mar atá ina dteanga dúchais Gaeilge. Taighde é seo a deineadh ar ghasúir arb í an Ghaeilge a dteanga baile sna ceantair Ghaeltachta is láidre ó thaobh na Gaeilge de sa tír.

Léiríonn torthaí an taighde seo go bhfuil éigeandáil, géarchéim teanga sa Ghaeltacht faoi láthair. Mar thuismitheoirí táimid ag iarradh go ndéanfaí gníomh ina leith seo ar bhonn práinne. Tá an taighde foilsithe i bhfoirm leabhair, agus tá achoimre i mBéarla scríofa ag duine de na húdair, Conchúir Ó Giollagáin, agus tá sé sin curtha ar fáil againn mar chuid den chur i láthair seo.

Cad atá ag teastáil uainne? Cad atá á éileamh ag Tuismitheoirí na Gaeltachta? Is tráth cinniúnach é seo sa phróiseas pleanála oideachais sa Ghaeltacht. Tá obair ar bun ag an gComhairle Náisiúnta Curaclaim agus Measúnachta ar churaclam nua teanga bunscoile. Tá athbhreithniú ar bun ag an Roinn Oideachais agus Scileanna ar an oideachas sa Ghaeltacht agus tá próiseas comhairliúcháin faoi churaclam Gaeilge don tsraith nua shóisearach.

Anois an t-am don Roinn Oideachais agus Scileanna gníomh a dhéanamh lena chinntiú go ndéanfar freastal ar riachtanais teanga gach uile pháiste sa chóras oideachais sa Ghaeltacht – an cainteoir dúchais agus an foghlaimeoir. Bheadh súil againne mar thuismitheoirí go n-aithneodh an Roinn Oideachais an phráinn atá leis seo.

Cén chaoi a dhéanfar freastal ar riachtanais an chainteora dúchais mar sin? Mar thoradh ar an obair ar fad atá luaite cheana bheadh muide mar thuismitheoirí Gaeltachta ag súil le haitheantas ón Roinn Oideachais agus Scileanna go bhfuil cainteoirí dúchais ann agus go bhfuil sainriachtanais bunúsacha acu. Bheadh muid ag súil go mbeadh an luath tumoideachas iomlán i bhfeidhm go héigeantach agus go críochnaitheach i ngach uile scoil Gaeltachta ar feadh an chéad sé théarma scoile i.e. suas go dtí tús rang a haon.

Bheadh muid ag súil go gcuirfeadh an Roinn Oideachais agus Scileanna polasaí i bhfeidhm a thabharfadh cosaint do scoileanna Gaeltachta. Thabharfadh an polasaí seo aitheantas faoi leith do na scoileanna seo. Bheadh muid ag súil go gcuirfeadh nósmhaireacht cigireachta faoi leith i bhfeidhm iontu. Chiallódh a leithéid de plolasaí nach mbeadh scáth ná faitíos ar phríomhoide, mar shampla, an tumoideachas a chur i bhfeidhm go hiomlán. Bheadh muid ag súil go mbeadh trialacha caighdeánaithe Gaeilge á gcur ar pháistí agus nach mbeadh brú ar scoileanna tús a chur leis an léitheoireacht Bhéarla le go bhféadfaí na trialacha caighdeánaithe Béarla a chur ar pháistí. Bheadh muid ag súil mar chuid de seo go mbeadh polasaí iomlán Gaeilge i bhfeidhm sa scoil agus béim ar an saibhriú teanga agus ar nósmhaireacht teanga go foirmeálta, go neamhfoirmeálta agus go sóisialta i ngach uile aon ghné den obair agus i ngach aon chuid den lá scoile.

Bheadh muid ag súil go mbeadh curaclam faoi leith ann a dhéanfadh freastal ar an gcainteoir dúchais, agus siollabais a dhéanfadh freastal ar na hardréimeanna teanga. Thabharfadh curaclam mar seo tús áite don teanga, bheadh dúshláin ann don chainteoir dúchais agus chinnteodh sé go mbainfeadh siad taitneamh as an bhfoghlaim.

Bheadh muid ag súil go gcuirfí na háiseanna teagaisc agus foghlamtha cuí ar fáil, obair a bhíonn ar bun go cumasach ag COGG, ábhar leictreonach nua aimseartha ina measc. Bheadh muid ag súil freisin le córas le foghraíocht na Gaeilge a mhúineadh agus go gcuirfí an t-ábhar tacaíochta cuí ar fáil mar chuid den chóras seo. Bheadh muid ag súil le haipeanna, leabhair leictreonacha agus córais ríomhaireachta eile, ábhar do dhianchúrsaí idirghabhála léitheoireachta agus go soláthrófaí ábhar do shiollabais agus do churaclaim nua go comhuaineach leis an ábhar Béarla i measc go leor leor eile.

Ag an dara leibhéal, bheadh muid ag súil le curaclam Gaeilge faoi leith a bheadh dírithe ar an gcainteoir dúchais le freastal ar na hardréimeanna teanga.

Bheadh muid ag súil go gcuirfí córas i bhfeidhm lena chinntiú go mbeidh soláthar múinteoirí ann a mbeadh ardchaighdeán Gaeilge acu agus oiliúint curtha orthu le go mbeidh siad in ann freastal ar an gcainteoir dúchais agus go mbeidh eolas faoi leith acu ar an oideachas Gaeltachta.

Bheadh muid ag súil go ndéanfaí na scoileanna beaga Gaeltachta a chosaint agus go dtabharfaí aitheantas ceart do na seirbhísí tacaíochta teanga a bhíonn á maoiniú ag Ranna Stáit eile i scoileanna Gaeltachta. Bheadh muid ag súil go mbeadh na seirbhísí seo lárnach sa chóras oideachais Gaeltachta agus go ndéanfaí na seirbhísí seo a threisiú.

Bheadh muid ag súil freisin go gcoimeádfar na tagairtí do thábhacht na Gaeilge san Acht Oideachais agus go ndéanfaí na tagairtí sin a láidriú.

D’éirigh níos fearr leis an Stát seo ná mar atá éirithe le tíortha eile san Eoraip, mionteanga dúchasach a chaomhnú san am atá caite ach táimid faoi ladhair an chasúir anois. Ní bheidh deis chomh maith seo arís againn ag an am cinniúnach seo do phobal na Gaeltachta. Caithfear gníomhú anois. Níl aon ghuth ag an leibhéal seo ag na gasúir atá sa chóras faoi láthair. Is muide a nguth agus ba mhaith linne, Tuismitheoirí na Gaeltachta, achainí a dhéanamh ar na Teachtaí agus na Seanadóirí atá anseo tacú linne sna héilimh atá á dhéanamh anseo inniu.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Anois tá fáilte roimh dream ón Roinn Oideachais agus Scileanna, Dr. Tony Gaynor, Mr. Pádraig Mac Fhiannchadha agus Ms Elaine Ní Neachtain

Dr. Tony Gaynor:

I thank the Vice Chairman and members for giving me the opportunity to contribute to the joint committee’s consideration of developments in Irish language education. I am from the early years education and curriculum and assessment policy units in the Department. I am accompanied by Pádraig Mac Fhlannchadha, assistant chief inspector with responsibility for curriculum and assessment, and Elaine Ní Neachtain, education officer at the National Council for Curriculum and Assessment.

We agree with other speakers that the Irish language has an important role to play in Irish society. It can serve as a common source of identity in a diverse and multicultural Ireland. Effective learning of Irish that highlights the transferability of skills between English and Irish can help to create a sound foundation for the learning of other languages. Being bilingual or multilingual confers significant advantages on individuals in their personal and professional lives. It is important that the education system continue to produce speakers who are sufficiently proficient in Irish to ensure the language is passed on to future generations and meet the needs of a range of professions, particularly in education, the media, law and translation services.

I wish to outline the work of the Department of Education and Skills in improving the teaching and learning of Irish in the education system at primary and post-primary level. This work is mainly taking placing in the context of the 20-year strategy for the Irish language. We are liaising closely with our colleagues in the Department of Arts, Heritage and the Gaeltacht to support the systematic implementation of the numerous educational measures included in the strategy. As part of this ongoing work, we have prioritised certain actions in the strategy, particularly those relating to the curriculum, assessment and teacher education. Another key focus has been the strengthening of Irish-medium education, particularly in Gaeltacht areas. The progress made in relation to the 20-year strategy for the Irish language is evident in the two progress reports published on the Department’s website.

Educational provision in Gaeltacht areas is a key priority for the Department which recognises that the Gaeltacht is of significant linguistic and cultural importance. It also recognises that there are particular challenges facing Gaeltacht schools, including the linguistic diversity of pupils and how to provide for the needs of native speakers, the issues raised particularly by Tuismitheoirí na Gaeltachta. In the light of this, the Department has carried out a review of Gaeltacht education. The purpose of the review is to identify policy options for Irish-medium educational provision in primary and post-primary schools in Gaeltacht areas. It is intended that these policy options will complement the implementation of the language processes taking place under the Gaeltacht Act 2012. Work on the review is well advanced. Intensive reviews of national and international research, an analysis of educational provision and case studies of practice in Gaeltacht schools have been carried out. Draft policy options have been prepared and are being considered by the Cabinet. It is intended that a consultation process on the draft proposals will be launched shortly. It is also intended that a national forum on the outcomes of the consultation process will take place later this year. The Department’s policy paper on Gaeltacht education will be finalised in the light of the consultation process and presented to the Minister for consideration before the end of the year.

The Department recognises that the provision of a relevant and quality Irish curriculum is an important driver of the teaching and learning of Irish in schools. The development of a new integrated primary language curriculum for primary pupils in infants to second class is well advanced and will be published in September for implementation from September 2016. Plans are also under way to develop an Irish language programme that will support the implementation of the new curriculum for Irish in English-medium schools.

As was referred to, a new junior cycle specification for Irish is being developed that will make provision for an oral language assessment in Irish for all students. This highlights the Department’s commitment to supporting the development of learners’ oral language competence in particular. A draft of the curriculum for consultation is available on the website of the National Council for Curriculum and Assessment. Work is also under way on the development of a short course which will meet the specific language needs of students in Irish-medium schools, including native speakers of Irish.

Considerable progress has been made in improving the tools available for the assessment of Irish. Standardised tests in Irish reading are available for administration by all primary schools. Each Irish-medium school is required to report the results of these tests at second, fourth and sixth classes to parents and the school board of management. In addition, the number of students opting for the oral language assessment of Irish in the junior certificate examination continues to increase. In 2014, 29% of students who sat the Irish examination participated in the oral Irish assessment.

The Department recognises the importance of ensuring teachers have both competence in the Irish language and pedagogical knowledge to teach Irish effectively. This issue has been raised by the COGG and Gaelscoileanna Teoranta, in particular.Provision for the teaching of Irish has been strengthened as part of the overall reconfiguration of primary initial teacher education programmes, of which there has been a lengthening. The revised initial teacher education programmes include an extended Gaeltacht placement experience for student teachers from one three-week period to two two-week periods.

The professional development service for teachers, PDST, continues to support teachers in the implementation of the Irish curriculum at both primary and post-primary levels. A particular emphasis is placed on in-school support and provision of materials online. Seminars and workshops are also offered based on national education priorities. Primary schools and teachers will receive support in the delivery of the new primary language curriculum during 2015 and 2016, one year prior to its implementation in schools in September 2016. Support for teachers in the context of the new junior cycle specification for the Irish language is expected to begin in 2015-16, a year in advance of the introduction of the specification in schools.

The number of students seeking exemptions from Irish classes has continued to increase. In the light of this, the Department has commenced a review of its current arrangements for granting exemptions from Irish classes. Work is well advanced and it is expected that a report will be provided for the Minister by the end of the year.

The Department is implementing a wide range of measures to support the teaching and learning of Irish in schools. It will review the effectiveness of these measures and continue to strengthen support for the teaching and learning of Irish in the education system as the 20-year strategy is fully rolled out.

My colleagues and I will be happy to respond to questions the committee might have.

Charlie McConalogue (Donegal North East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I thank all speakers for attending and their presentations, some of which paint a concerning picture of the status of the Irish language in Gaeltacht areas, in particular, although positive work is being done through Gaelscoileanna and Irish language immersion programmes.

Gaelscoileanna Teo. outlined the position on the demand for places in Irish language schools and Gaelscoileanna, in respect of which there is up to a 45% oversubscription rate. I would like its representatives to outline the measures that could be taken to deal with this, how they have engaged with the Department to facilitate schools in expanding their capacity and whether they believe additional supports could be provided to facilitate the creation of new Gaelscoileanna in areas where there is no Irish language option available to students.

Ms Ní Mhóráin pointed out that COGG's ability to fulfil its responsibilities is under pressure because of resources and staffing. Much work has been carried out in recent years with regard to providing materials, as was pointed out. Could Ms Ní Mhóráin go into more detail on the pressures on the organisation at present and what would be required to ensure it can meet the demands that will be on it in the near future with regard to curricular development?

Ms Ní Neachtain, of Tuismitheoirí na Gaeltachta, made a point regarding young native speakers not being as proficient in Irish as they are in English. Although there seems to be a great deal of success in recent times in attracting more young students to Gaelscoileanna, it is concerning that at the same time we are seeing that for a majority of young people in Gaeltacht areas Irish is not the primary language spoken in the home. Do the witnesses have any information on the dynamic behind that and the policy measures that might be taken to reverse it? It is a concerning situation.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I shall take three contributions before allowing witnesses to respond.

Ciarán Cannon (Galway East, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Fáiltím roimh na finnéithe go léir. Tá brón orm nach bhfuil mé in ann leanacht ar aghaidh i nGaeilge mar bhí Gaeilge álainn agam nuair a bhí mé i bhfad níos óige ach tá sí beagnach caillte agam anois. I am quite concerned at some of the statistics that have been quoted and some of the observations that have been made over the last hour or so. The challenges we face in nurturing the language in Gaeltacht areas and outside the Gaeltacht are two very distinct challenges. They present two unique sets of circumstances and require a unique response to each. I do not think the one-size-fits-all policy will work and it certainly does not seem to be working at this point in time.

We must ask ourselves what our ambition is in areas outside the Gaeltacht. What, ultimately, is our ambition for our leaving certificate students emerging from post-primary education? My son, who is doing his leaving certificate at the moment, is one such individual. I can only speak from my own experience, which is that he and his first cousin, who lives about a mile down the road from him, despised the language until fourth year. However, after the junior certificate they both had the valuable opportunity to go to the Gaeltacht for a month in Leitir Móir. They came home changed individuals. Their whole attitude towards the language changed fundamentally in that month. I would not say they developed a love of it, but they developed a very strong appreciation of it. What happened in that one month in Leitir Móir that is not happening in our mainstream school system? That is one question we have to ask ourselves. How can we recreate the enthusiasm, the love and the passion for the language that is very much part of that summer Irish college system in our mainstream school system? It is not impossible to do that to some extent and we should aim to do exactly that in the future.

Ms Ní Mhóráin is concerned about the fact that 40% of marks are awarded for the oral Irish examination. To me, that is a good thing. My ultimate aim for my son is that when he leaves school in a few months’ time I could take him out to Carraroe and I could let him speak to a peer, an 18 year old man, who has the same interests in sport, music and so on, and they could have a fully-fledged conversation as Gaeilge without any issue. That will not happen because my son is not capable of doing that and neither are most of his contemporaries in Athenry, which is only 30 miles from Carraroe. I think 60% or 70% of marks should be awarded for spoken Irish in the leaving certificate. I would like to know why Ms Ní Mhóráin thinks that is a bad thing.

As Deputy McConalogue referred to already, I am concerned to hear that young native speakers of Irish are now in a minority in Gaeltacht schools. Is that the case?

Ms Áine Ní Neachtain:

Yes.

Ciarán Cannon (Galway East, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

That is much more than an educational challenge. That is a societal challenge. When I attended a course in Carraroe myself - I was fortunate enough to be there every summer throughout post-primary school - a gentleman called Pól Mac Con Iomaire was a teacher of mine. I said that this was a fantastic situation to have in the Gaeltacht, that there are young people talking about pop music and sport through the language. He chastised me to some extent, saying that we should not be trying to create a nature reserve here, so that people could come and visit the Gaeltacht, erect a fence around it and say it is wonderful to see this beautiful, ancient language being spoken by young people. Ultimately, people from Gaeltacht areas want to become part of a modern global society, which communicates predominantly through the English language. How does one preserve the integrity of the language as we move forward? Is the challenge the witnesses observe much more a societal challenge for Irish as a whole than an educational challenge? How can we go about addressing that?

Trevor Ó Clochartaigh (Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá me fíor-bhuíoch don dream a thug fianaise agus as ucht an deis a bheith againn an plé seo a bheith againn mar sílim go bhfuil muid ag plé cuid de na ceisteanna is tromchúisí ó thaobh oideachas Gaeilge agus Gaeltachta. Tá sé fíorthábhachtach go mbeadh muid á phlé sin.

Tá sé ar nós go bhfuil an Roinn Oideachais agus Scileanna ag casadh an fidil agus an Róimh ag dó. Is léir ón méid atá na hoifigigh ón Roinn ag lua ó thaobh an rud atá ar bun maidir leis an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge nach dtuigeann siad an géarchéim atá á lua ag na dreamanna eile ar a gcúl. Tá géarchéim ann ó thaobh na cainteoirí dúchais. Is tuismitheoir Gaeltachta mé féin agus feicim páistí á thógáil le Gaeilge agus nuair a thagann siad ar ais ón scoil is treise a gcuid Béarla ná a gcuid Gaeilge. Tá lagú á dhéanamh ar a gcuid Gaeilge de bharr iad a bheith ag dul trí chóras oideachais in a bhfuil foghlaimeoirí ina measc. Nílim ag cur an locht ar na páistí sin, mar sin í an scoil go gcaithfidh siad freastal uirthi, ach tá sé sin cinnte go dtéann páistí áirithe ar scoil le Gaeilge líofa agus tagann siad ar ais le Gaeilge lofa. Tá an córas oideachais á chruthú sin.

Is géarchéim í, ní hamháin domsa mar thuismitheoir ná mar dhuine Gaeltachta, ach don tír freisin. Má táimid ag iarraidh go mbeadh tobar Gaeilge againn, áit gur féidir le daoine dul go dtí an Ghaeltacht agus an Ghaeilge a chloisteáil mar theanga beo phobail, tá ról lárnach ag an gcóras oideachais ansin. Tá faitíos orm nach dtuigeann an Roinn Oideachais agus Scileanna beag ná mór an fíorthábhacht bhaineann leis an gceist seo agus an géarchéim dáiríre atá ann. Tá an focal “géarchéim” luaite roinnt mhaith uaireanta inniu. Tá sé sin ann ó thaobh na curaclaim éagsúla. Níl mé ag iarraidh tosaíocht a thabhairt do haon dream faoi leith ach sílim nach bhfuil na héilimh atá ag Tuismitheoirí na Gaeltachta inniu cloiste i dTithe an Oireachtais roimhe seo go bhfios dom ó eagraíocht dá leithéid. Ba bhreá liom freagra a fháil ó ionadaigh na Roinne maidir leis na héilimh faoi leith atá déanta acu ó thaobh aitheantas do chainteoirí dúchais ach go háirid, an luath-tumoideachas agus mar sin de. B’fhéidir go mbeadh siad in ann teacht ar ais agus a rá linn céard a cheapann siad faoi na moltaí atá acusan agus an bhfuil an Roinn sásta na moltaí sin a chur i bhfeidhm agus iad a chur i bhfeidhm níos luaithe seachas níos dearnaí.

Is í an cheist mhór eile ná soláthar múinteoirí agus caighdeán na Gaeilge atá ag na múinteoirí sin. Má tá múinteoirí le droch-Ghaeilge ag múineadh Gaeilge do pháistí, beidh droch-Ghaeilge ag na páistí sin agus dá bhrí sin beidh caighdeán na Gaeilge á lagú agus á laghdú de réir a chéile. Caithfidh an Roinn aghaidh i bhfad níos mó a thabhairt ar sin. Bhí caint sa Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge ar choláiste oiliúna lán-Ghaeilge. Bhí caint go mbeadh a leithéid lonnaithe i mBaile Bhúirne, mar shampla. Anois níl muid ag caint ach ar seachtain breise i gConamara, nó i dTír Chonaill nó i gCiarraí do na múinteoirí atá sna ceantair Gaeltachta faoi láthair agus go mbeidh caighdeán na Gaeilge i bhfad níos fearr ag na múinteoirí sin mar gheall ar sin. Níl aon ghlac agam leis sin beag ná mór. Caithfimid i bhfad níos mó ná sin a dhéanamh.

Tá moltaí an-tábhachtach déanta ag COGG chomh maith ó thaobh an cúrsa atá ar siúl in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh. Is léir go bhfuil ag éirí leis sin. An bhfuiltear sásta cead a thabhairt níos mó daoine a thógáil isteach ar na cúrsaí sin, ó thaobh an córas dara leibhéil, go mbeadh níos mó múinteoirí ag dul tríd an gcóras sin ar a laghad? Feicimid ar maidin go bhfuil níos mó gardaí le dul tríd an Teampall Mór. Ba cheart dúinn an rud céanna a dhéanamh ó thaobh na múinteoirí le Gaeilge. Tá siad ag teastáil anois díreach, ní faoi cheann cúig bliana nó fiche bliain.

Tá imní orm nach mbeidh gá leis an straitéis 20 bliain níos mó faoin am a bheas sí tagtha chun críche mar nach mbeidh an Ghaeilge á úsáid. B’fhéidir go mbeidh na spriocanna bainte amach ag an Roinn Oideachais agus Scileanna faoin am sin ach beidh sé i bhfad ró-dhearnach. An bhfuil an Roinn go sonrach chun a cinntiú go mbeidh riachtanais cainteoirí dúchais san áireamh sa chúrsa nua don tsraith shóisearach seachas sa ghearrchúrsa roghnach a luadh ar ball beag?

Luadh comóradh 1916. An bhfuil an Roinn Oideachais agus Scileanna ag cinntiú go mbeidh chuile shórt a bheas á sholáthar ag an Roinn do na scoileanna le fáil i nGaeilge chomh maith le bheith le fáil i mBéarla? Tá ualach ceisteanna eile gur bhreá liom a chur chomh maith céanna ach fágfaidh mé an t-am ag na finnéithe chun teacht ar ais ar na pointí faoi leith atá ardaithe agam.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An dtabharfaidh ach duine amháin ó gach dream na freagraí dúinn mar tá ceathrar nó cúigear eile fós ar mhaith leo labhairt?

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Maidir le chúrsaí soláthair, is 43% ag an iarbhunleibhéal agus 25% ag an mbunleibhéal nach bhfuil in ann freastal ar an éileamh faoi láthair. Chun dul i ngleic le sin, le haghaidh scoileanna atá ann cheana féin, is gá go mbreathnófaí go géar ar chúrsaí cóiríochta. Tá go leor scoileanna ann atá i ndrochchuí cóiríochta le blianta fada agus nach bhfuil in ann cur leis na scoileanna sin agus fás agus forbairt de réir mar is gá chun freastal ar líon níos mó páistí. Sin ceann de na príomhrudaí.

Maidir le soláthar nua, mar chuid den phróiséas a úsáideann an Roinn anois ag an bunleibhéal, déanann an Roinn suirbhé ar thuismitheoirí maidir leis an éileamh atá ann ar bhunscoileanna lán-Ghaeilge. Ansin breathnaítear ar sin i mbealach iomaíocha agus déantar cinneadh de réir an méid éilimh le haghaidh an cineál scoile áirithe atá ann. An fhadhb leis an gcóras sin ná go mbeidh daoine atá ag lorg oideachas lán-Ghaeilge i gcónaí ina mionlach. Beidh an grúpa sin i gcónaí níos lú ná an daonra áitiúil go ginearálta. Mholfaimid go mbeadh éileamh ar scolaíocht lán-Ghaeilge mar chritéir lárnach in aon phróiséas bunaithe scoile agus go mbreathnófaí ar na bealaí chun éileamh ar oideachas lán-Ghaeilge a chruthú agus a chothú níos fearr. Baineann an méid sin leis an iarbhunleibhéal freisin.

Maidir le chúrsaí Gaeltachta agus cumas na bpáistí i ndiaidh dóibh teacht ar ais ón nGaeltacht, sa taighde a sheoladh inné léiríodh cad a tharlaíonn maidir le páistí nach bhfuil meon an-dearfach acu ó thaobh na teanga de agus iad tar éis tréimhse a chaitheamh sa Ghaeltacht. I ndiaidh b'fhéidir tréimhse trí seachtaine nó mar sin, ní féidir cruthú go bhfuil feabhas soiléir ar chumas teanga na bpáistí ach an áit a bhfuil an feabhas agus an fhorbairt ná ar an inspreagadh agus ar an meon. De réir mar a thuigtear é, is é is fearr an inspreagadh, is é is mó a úsáidfí an teanga agus is é is mó a úsáidfí an teanga, is é is mó a chuirfí le cumas teanga ina bpáistí. Tá ról sóisialú na teanga thar a bheith tábhachtach. Is dócha gur sin freagra na ceiste cad é bunús leis an éagsúlacht meon sin. Tá siad ann sóisialú lena chéile agus tá comhthéacsanna spraoiúla agus sóisialta ann dóibh.

Ciarán Cannon (Galway East, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Is it possible to recreate that away from the Gaeltacht in, for example, Mayo, Sligo, Limerick or Waterford? Is it possible to recreate that environment, even in a smaller context?

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Cinnte. Luaigh mé níos luaithe go bhfuil Gaelscoileanna Teoranta aitheanta mar cheann de na cheann-eagraíochtaí. Tá sé eagraíocht ann. Is iad san Chonradh na Gaeilge, Glór na nGael, an tOireachtas, Cumann na bhFiann, Gael Linn agus Gaelscoileanna Teoranta. Ceann de na mórspriocanna atá aitheanta againne ná conas comhthéacsanna sóisialta a chruthú sna pobail thar timpeall ar na scoileanna agus go ginearálta. Aithnítear mura bhfuil comhthéacsanna sóisialta ann do pháistí go bhfuil teorainn leis an méid a féidir leis an scoil lán-Ghaeilge a bhaint amach ó thaobh cumas agus spéis orgánach a chothú sa pháiste.

Ms Muireann Ní Mhóráin:

Tabharfaidh me aghaidh go gonta ar na trí cheist. Maidir le foireann COGG, is ait go gcuirtear an cheist orm inniu ach le blianta fada táimíd tar éis bheith ag streachailt gan ach foireann triúr againn. Tá mise ann mar príomh-fheidhmeannach chomh maith le riarthóir oifige agus cúntóir taighde. Tháinig an riarthóir agus an cúntóir taighde dúinn trí athlonnú nó redeployment. Ní hé gur fostaíocht iad lasmuigh de COGG. Le fíor-dhéanaí áfach agus tar éis cás an-láidir a bheith déanta ag an Roinn Oideachais agus Scileanna leis an Department of Public Expenditure and Reform, ceadaíodh le cúpla seachtain anuas beirt eile do COGG. Bím ag gáire agus mé ag rá go bhfuilimid ag déanamh go maith agus 66% sa bhreis á fháil againn. Is mór an cabhair a bheas iontu ach, ag an am céanna, mar atá leagtha síos sa Stráitéis 20 Bliain agus mar a fheicimse ón obair atá idir lámha againn, beidh gá againn le foireann i bhfad níos mó ná sin má táimid chun bheith in ann déileáil i gceart lenár gcuid cúraimí.

Thug Ms Ní Ghréacháin freagra maidir le Leitir Mór. Chaith mé 20 bliain i mo mhúinteoir iarbhunscoile agus thar na blianta sin an cás a dhéanfadh daltaí ná ní hé nár thaithin foghlaim na Gaeilge leo ach níor thaithin leo cad a bhí á foghlaim acu agus níor thaithin an córas measúnacht leo mar bhíonn múinteoirí ag múineadh an páipéar scrúdaithe. Sin rud a bhaineann le múinteoirí. Anuas ar sin, fadhb eile atá aitheanta ag cigireacht na Roinne Oideachais agus Scileanna ná go mbreathann an oiread sin ar mhúinteoirí. Tá se aitheanta ag an Roinn Oideachais agus Scileanna go bhfuil líon an-ard múinteoirí ag teagasc na Gaeilge sna hiarbhunscoileanna agus ag teagasc sna bunscoileanna nach bhfuil dóthain Gaeilge acu. Mura bhfuil rud éigin ag duine, ní féidir leis nó léi é a thabhairt. Is minic a dúirt an Teachta Ó Cuív é sin. Ní féidir daoine a spreagadh le haon rud a dhéanamh mura bhfuil an duine oilte go maith san ábhar sin.

Glacann a lán daoine leis agus an ceart sin acu gur maith an rud 40%. Déarfadh formhór mhuintir na hÉireann gur cheart dúinn bheith in ann ár dteanga a labhairt. Tagann páistí amach as na scoileanna tar éis 14 bliain agus níl siad in ann comhrá Gaeilge a dhéanamh. Tá a lán cúiseanna le sin ach maidir le taighde idirnáisiúnta agus taighde atá déanta ag COGG, agus cuirfidh mé ar fáil an páipéar a scríodh, tá 40% iomarcach, go háirithe le haghaidh daltaí maithe. Ba cheart an scil sin a bheith ag leibhéal marcanna níos ísle.

Dá mba rud é go bhfágfaí é ag 40% nó 60%, tá fadhb uafásach nua againn leis an scrúdú fhéin. Níl fios agam an bhfuil mac an Teachta tosaithe fós ag ullmhú do scrúdú cainte na hardteiste. Beidh 20 sraith pictiúr le foghlaim de ghlanmheabhair aige agus 80 nóiméad d'ábhar á fhoghlaim de ghlanmheabhair atá ar fáil ar fud YouTube agus a leithéid. Glaotar "Na Sraiths" orthu. Faightear ar YouTube chomh maith daoine óga á ndó agus á gcur trí thine i ndiaidh na scrúduithe.

Faoi láthair, is féidir leat deich líne filíochta a léamh sa scrúdú cainte agus níos mó marcanna a fháil ná ceist scríofa ar an bhfilíocht. Níl an scrúdú atá ann faoi láthair bailí nó valid agus níl sé iontaofa. Ní féidir braith air mar bhealach le fáil amach cad tá ar eolas ag daoine. Tá fíor-bheagán ama ann le haghaidh gnáth-chomhrá agus, mar atá tarlaithe i scrúduithe eile, tá siad ag foghlaim stuif de ghlanmheabhair. Sin an fhadhb atá ag COGG leis an scrúdú béil.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Leanfaimid ar aghaidh chun a bheith féaráilte do gach duine. Cad faoi na tuismitheoirí? An labhróidh duine fúthu?

Ms Sorcha Ní Chéilleachair:

Ceapaim gur dhá ceist a cuireadh orainne. Sin é an tagairt don chumas sa dá theangaibh atá ag na cainteoirí dúchais Gaolainne agus chomh maith le sin an tsochaí nó an saol sa Ghaeltacht agus conas é sin a chaomhnú agus mar sin.

Déanann an coimisiún tagairt don taighde a bhfoilsigh COGG ag deireadh na bliana seo caite. Sin taighde a dhein An Dr. Conchúr Ó Giollagáin, Tamás Péterváry, Brian Ó Curnáin agus Jerome Sheahan. Dheineadar taighde ar pháistí óga sa Ghaeltacht idir seacht mbliana agus dhá bliain déag agus dheineadar iniúchadh ar an gcumas a bhí acu sa Ghaeilge agus ar an gcumas a bhí acu sa Bhéarla. Mar thoradh ar an taighde sin, fuarthas amach go raibh cumas níos fearr acu iad féin a chur in iúl sa Bhéarla. Is iad seo leathchéad cainteoirí dúchais ón gceantar Gaeltachta is láidre sa tír agus sin Cois Fharraige agus deisceart Chonamara. Ní caint san aer atá ar siúl againn. Nílimid ag teacht isteach anseo gan aon fhíricí nó gan aon tagairtí. Is fíric é sin. Chuireamar leagan Béarla ar fáil mar chuid den chur i láthair seo bunaithe ar an taighde sin.

Maidir le sochaí na Gaeltachta, táimid ag druidim isteach i gcúrsaí pleanála teangan ansin. Is buzzword mór é an phleanáil teangan sa Ghaeltacht ach táim ag ceapadh go bhfuil tábhacht ag baint leis agus go bhfuil ról an-mhór ag an Roinn Oideachais agus Scileanna sa phleanáil teangan. Bheadh súil againn mar thuismitheoirí go nglacfadh sí páirt sa phróiseas pleanála teangan.

Dr. Tony Gaynor:

I will address some of the questions asked and might pass some of them to colleagues.

Many questions were raised for the Department, the first of which came from Senator Trevor Ó Clochartaigh who mentioned the word “crisis”. If we were to talk about buildings and capital infrastructure in general, with the projected demographics, it would be appropriate to use that word because the Department is facing a significant challenge in terms of the numbers of children being born and the numbers we will have to accommodate in school buildings in general, irrespective of the medium of provision. Upwards of 20,000 pupils will enter the primary school system in the next few years and the immediate priority is to provide accommodation and infrastructure for these pupils to ensure they will have a school place.

In terms of accommodating language provision, Mr. Mac Fhlannchadha might touch on the Gaeltacht review that is ongoing. It is a combination of parental preference at a local level - the Department is surveying parents and taking a very active role in that respect; demographics, a patron who is willing to establish a school in a particular area and value for money. We recognise the particular needs of Gaeltacht areas where there are a number of small schools. The Minister has been clear in her response to the value for money review of small schools that was produced a few years ago and provided reassurance for small schools regarding their continued existence as a hub for communities.

The issue of COGG resources was raised. We recognise the fantastic work done by the COGG in recent years in providing curricular supports for students at primary and post-primary level. There have been constraints in terms of numbers across the public and civil service in the past few years, but, as Ms Ní Mhóráin said, it is great to be able to allocate two additional education officers to the COGG to help it to meet the new demands and challenges it will face in the new curricular developments coming down the track.

The issue of teacher supply was also mentioned by a couple of speakers. It is crucial that we ensure we have the right teachers in the right schools who have the ability to deliver through the Irish language. The ongoing review by the Teaching Council of teacher supply is relevant in this issue regard. It is not specifically focused on the Irish language because we are facing challenges in a number of subject areas, but it will include a focus on what is required to ensure we have that supply of Irish teachers who are trained to an appropriate standard to deliver the curriculum in Irish-medium schools. We have also, as mentioned, improved the redeployment process to try to match supply and demand for Irish-medium schools. As we recognise the particular expertise required to teach in Irish-medium schools, we have made improvements in the past couple of years, but it is an ongoing evolution which can be adapted and improved over time.

On the Senator’s query regarding the 1916 Rising, I also attended the launch of the Ireland 2016 programme yesterday. The Department of Education and Skills has a comprehensive programme in place as part of the overall programme and it goes without saying we will be ensuring resources will be produced bilingually and that any competition organised by the Department will be run on a bilingual basis.

Deputy Ciarán Cannon raised the issue of the preservation of the Irish language being much larger than the education system. We have a key role to play in this regard which we are playing in conjunction with the Department of Arts, Heritage and the Gaeltacht under the 20-year strategy for the Irish language. However, there is also a role for society outside schools. We can only expect the school system to do so much. We can improve what we do, but there is a call for other stakeholders to play their part.

A couple of other questions were raised about immersion education and the Gaeltacht review in general. I might pass them to my colleague, Mr. Mac Fhlannchadha, to answer.

Mr. Pádraig Mac Fhlannchadha:

Tá an ceart ag an Seanadóir Ó Clochartaigh go bhfuil géarchéim ann maidir le cainteoirí ó dhúchas sna limistéir Gaeltachta. Tuigeann an Roinn é seo go maith. Tá sé luaite go forleathan sa taighde náisiúnta atá déanta ar an oideachas sa Ghaeltacht. Tuigimid freisin ón léitheoireacht atá déanta againn go bhfuil go leor dúshláin roimh na scoileanna Gaeltachta chun freastal ar an éagsúlacht ó thaobh cúlraí teangan i measc na bpáistí atá ag freastal ar na scoileanna. Tá na cainteoirí dúchais ann, tá páistí ann ar tógadh le Béarla iad agus tá páistí ann nach í an Ghaeilge ná an Béarla an céad teanga dóibh. Cruthaíonn sé sin, in éineacht le méid beag na scoileanna, deacrachtaí ar leith.

Chuige sin, shocraíomar go ndéanfaimis athbhreithniú ar an oideachas sa Ghaeltacht. Tá go leor oibre déanta againn cheana féin. Mar shampla, d’fhéachamar ar an taighde náisiúnta, mar a luaigh mé, agus d’fhéachamar ar an taighde idirnáisiúnta agus céard a thiteann amach i gcomhthéacs na mionteanga eile in áiteanna a bheadh saghas cosúil leis an nGaeltacht. Níor fhéadamar teacht ar aon áit atá díreach cosúil leis an nGaeltacht ach áiteanna ina bhfuil cosúlachtaí áirithe ann. D’fhéachamar freisin ar chleachtas sna scoileanna. Thugamar cuairt ar shampla de na scoileanna agus d’fhéachamar ar céard a bhí ag titim amach agus conas a d’éirigh le scoileanna dul i ngleic leis na dúshláin ar leith a bhí rompu maidir le hoideachas trí Ghaeilge a sholáthair. Tá dreachtbheartais curtha le chéile againn agus tá siadsan á phlé anois ag leibhéal an Rialtais. Rachaidh sé sin i ngleic leis na deacrachtaí ar leith atá ann, go háirithe chun freastal ar riachtanais na gcainteoirí dúchais. Chuige sin, táimid ag smaoineamh ar thréimhse thumoideachais dhá bhliain a cheadú sna scoileanna Gaeltachta agus, ar ndóigh, sna scoileanna atá lasmuigh den Ghaeltacht, ach bheadh an cinneadh sin á thógáil ag leibhéal na scoile féin, i gcomhairle leis na tuismitheoirí agus na páirtithe éagsúla.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá triúr fágtha againn: an Seanadóir Craughwell, an Teachta Ó Cuív agus an Teachta Byrne.

Gerard Craughwell (Independent)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Nuair a bhí mé sa chéad cathlán i nDún Uí Mhaolíosa i nGaillimh bhí Gaeilge réasúnta agam ach anois tá sí uafásach. Mar sin, caithfidh mé mo cheisteanna a chur as Béarla. Gabh mo leithscéal faoi sin. I am deeply embarrassed to have such a wonderful group here with such beautiful Irish and that I have to put my questions to them in English. I hope they will forgive me.

A number of issues have arisen during the presentations that are of grave concern to me. They relate to second level education, in particular the evolving junior certificate curriculum. In my previous career I was aware that teachers involved in teaching in Gaelscoileanna were seriously disadvantaged because of the lack of textbooks and curriculum support for the subjects they were teaching. I am open to correction, but I think the COGG has only three members of staff, Ms Ní Mhóráin and two others, even though it is providing support for the entire system. I can only say Ms Ní Mhóráin must be a miracle worker. In subjects such as mathematics, physics, biology and some of the digital subjects teachers have to use their own time to develop curriculum resources. It is my understanding teachers have no time allocated to them for the development of curriculum resources within the school. There is no standardised support for these teachers such as the availability of textbooks and so on. That is a huge issue that I would like the delegates to address.

The other issue that comes to mind concerns the role of the Teaching Council. In my day teachers had to take the ceardteastas Gaeilge, when we went to Carraroe where the immersion for a number of weeks was a tremendous experience. I loved every moment of it. That brings me to the question of why we are not doing this for every child in the country. There is an economic bar that prevents children from getting to Gaeltacht areas where they could develop the love of the language about which Deputy Ciarán Cannon was talking. It is the preserve of those who can afford to send their children there.

I am wondering why we do not fund that. Looking at parts of rural Ireland and particularly when we look at Gaeltacht areas, it is my understanding that many of those schools have spare resources and places. Why are we not providing some sort of scholarship which would allow children to go to the Gaeltacht and take their courses as Gaeilge and providing them with accommodation in Gaeltacht areas. That question is for the representatives from the Department of Education and Skills.

We are getting a new junior certificate and I have no doubt that this will lead onto some sort of changes in the senior cycle also. How will the new curriculum support native speakers and how can the Department of Education and Skills ensure that happens?

I could spend the day here talking about it. I am deeply embarrassed that my Gaeilge has gotten so poor that I am not able to address the witnesses in the beautiful language they speak. I thank the witnesses for coming here today.

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I love to hear people speaking in their native tongue, that is, in Irish. Unfortunately I am not one of them. I have not got an ounce of Irish. I will explain why later. This debate is about the love of the language. The language that is spoken in the home is the language people mostly tune into, especially when they are young. I am always amazed at the cultural mix of people in this country. When I go into the local school in my area, I see children from different countries who are able to speak the Irish language and probably better than our native children.

I left school at 14 years of age. The only reason I left was I could not pass the junior certificate Irish exam. If a person did not pass Irish then, for God's sake, he or she would have to forget about it. A person could have been excellent at everything else but when he or she did not get over the Irish language barrier, that person was told sorry. This happened to many people living in Dublin. I do not know if that scenario was prevalent down the country but in Dublin, particularly people who came from a social and economic background that was poorer, where the main priority of the teacher was to teach the students English, maths and religion, everything else went out the window. That is a fact.

I do not speak Irish. I would love to but unfortunately I was not given that gift. I can do other little things of which I am very proud. I do not blame my parents at all. When a person is rearing a family where the language is not spoken it is very different. We need to cop onto that as well.

We have one Irish school in our area and rather than lose my seat saying anything really bad about local Irish schools and going down the dark road, I will just say that last year I had a young girl who called into me at my clinic. She was in an awful state and breaking her heart crying. She had tried to get her five year old child into the local Irish school and she was told there was no room even though her child had gone to the Irish playschool not far from me. There was no room in the inn for her. This mother was told the grounds for the refusal at the interview. It was because she was not able to speak Irish herself and because there were other people in the school who had family members, cousins, nieces and nephews who wanted a place. Even though some of them are being bussed from where they live, they still got in. The child who lived a minute and a half across the road did not get in. I could not understand that. I thought it was really dreadful. Without going down the road of bashing Irish schools, which I do not want to do, there are schools which cherry pick children. I know that for a fact. I live in a socially deprived area where young people, particularly young children who have not had various opportunities in life, are being turned away because their parents were not able to sit an interview in Irish. That is rubbish and nonsense.

My daughter wanted to go to the Gaeltacht. I remember going to a particular hotel in the area for the interview. We all had to turn up. She was the only one of 12 who did not get to go to the Gaeltacht yet she is the only one out of the 12 that can still speak Irish. She would have loved to go to the Gaeltacht but she was turned down. That has been very relevant in her life for a long time. I am not knocking Irish schools. They are a great asset to communities. However, where children are living locally and their parents have not got the natural abilities to speak Irish but they want their children to go the local Irish school and participate in the Irish language, it is sad that parents have to go and do an interview in Irish and if they cannot sit that interview their child is deprived. That is a real issue for me.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá an plé seo thar a bheith tábhachtach agus thar a bheith spéisiúil ach caithim a rá go gcuireann sé imní orm. Nuair a foilsíodh an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge, caithfear cuimhneamh gur straitéis réalaíoch a bhí i gceist. Bhí ionchur i ngach ghné den straitéis a bhain leis an Roinn Oideachais agus Scileanna ag an Roinn Oideachais agus Scileanna fhéin ann. Ó thaobh na straitéise agus ag breathnú ar an dá thuarscáil atá curtha amach ag an Roinn Oideachais agus Scileanna i dtaobh feidhmiú na straitéise agus ag tógáil san áireamh go raibh fios ag an Roinn bliain sara foilsíodh an straitéis céard a bheadh ann - tá cúig bliain ó bhí fios ag an Roinn agus ó dhéan an Roinn na pointe sa straitéis - an gceapann ionadaithe Thuismitheoirí na Gaeltachta go bhfuil an Roinn ag curan straitéis i bhfeidhm le fuinneamh agus le díograis, ag tógáil san áireamh nach leathscéal ar bith é cúrsaí airgid mar bhí cúrsaí airgid na tíre ar an bpoinnte is measa a raibh siad riamh nuair a dhéan an Rialtas an straitéis i mí na Nollag sa bhliain 2010?

An gceapann Ms Ní Mhóráin go bhfuil na moltaí a bhí sa Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge maidir le COGG curtha i bhfeidhm mar a bhí leagtha amach? Bhí sé lárnach don straitéis go mbeadh i bhfad níos mó ionchur ag COGG. Céard í a barúil lom fhírinneach ar an gceist sin? Tá caint ann i láthair na huaire ar COGG a bheith suite leis an National Council for Curriculum and Assessment. Níl sé ráite go díreach cad tá i gceist. An measann Ms Ní Mhóráin an chun sochair COGG nó chun dochair COGG an cinneadh sin a dhéanamh?

Tá go leor cainte ar na dúchasaigh ón nGaeltacht ach téann sé chun cúinne taobh amuigh den Ghaeltacht. Níor tógadh cuid de na finnéithe sa Ghaeltacht agus tá Gaeilge ó dhúchas acu. Labhraíodh Gaeilge sa bhaile leo. Bhí sé mar bhunchloch ag an straitéis go n-éireodh sé sin níos coitianta agus níos coitianta eile. Cur i gcás an gasúr ag fás i gcathair mar shampla. Tá sé ag dul ar Ghaelscoil agus ag dul ar Ghaelcholáiste agus mar sin de. An bhfuil aon taighde déanta maidir leis na riachtanais atá ag na daoine sin? Is cainteoirí dúchasacha le Gaeilge ón mbaile iad. Cad iad na riachtanais atá acu siúd sa chóras oideachais? Bheadh cuid acu ar chomhcéim lena gcomhghleacaithe atá tógtha sna ceantair Ghaeltachta aitheanta.

Tá ceist lom agam ar ionadaithe an Roinn Oideachais agus Scileanna. Ag glacadh leis nach bhfuil an cúigiú chuid de thréimhse na straitéis 20 Bliain curtha i bhfeidhm, an bhfuil i gceist ag an Roinn é a chur i bhfeidhm? D'aontaigh an Roinn le gach pointe a bhfuil ann. Tá dara cheist agam ar an Roinn. An bhfuil i gceist ag an Roinn glacadh leis na moltaí a rinneadh anseo inniu agus iad a chur i bhfeidhm? Tá tríú cheist agam. Ag glacadh leis nach mbeidh aon chur in aghaidh ag Tuismitheoirí na Gaeltachta nó ag COGG-----

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An bhféadfadh leis an Teachta críoch a chur lena chuid ceisteanna. Trí nóiméad de ghnáth a thugtar.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá mé beagnach réidh. Tá mé tar éis iarracht a dhéanamh a bheith chomh gonta agus is féidir liom agus tá go leor ceist eile a mhaith liom a chur. An gcuideoidh sé nó an mbeadh an Roinn sásta an freastal céanna a dhéanamh ó thaobh múinteoirí de a dhéanamh do na gasúir a théann ar an nGaelscoil san Ghaeltacht le Béarla agus a dhéanann an Roinn le na gasúir a théann ar scoileanna Béarla na tíre agus nach í an Béarla an teanga baile atá acu?

Is é sin le rá gur teangacha iasachta a bhíonn acu. Cuirtear múinteoirí breise isteach sna scoileanna sa chás sin. An mbeadh an Roinn sásta an rud céanna a dhéanamh sa nGaeltacht agus múinteoirí breise a chur isteach do na daoine sna scoileanna Gaeltachta nach bhfuil an Ghaeilge acu mar theanga baile le cúnamh a thabhairt leo an Ghaeilge a fhoghlaim?

Tá ceist amháin eile agam. An mbeadh an Roinn sásta glacadh le nós na Breataine Bige nach féidir le gasúr dul, mar shampla, ar mheánscoil sa nGaeltacht mura bhfuil Gaeilge acu gan tumchúrsa a dhéanamh roimh ré, le haghaidh sé nó ocht seachtaine?

Terry Brennan (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ní ball mé den choiste seo. Chuala mé ar maidin go raibh na finnéithe ag teacht. Tá an-suim agam i mo theanga féin. Nuair a bhí mise sa scoil náisiúnta, cúpla bliain ó shin, múineadh gach rud ach amháin an Béarla trí mheán na Gaeilge: stair, tíreolas, matamaitic agus mar sin de. D’imríomar peil as Gaeilge freisin. Bhí cúig scoileanna náisiúnta in aice linn i gceantar Chairlinn i gContae an Lú, an contae is lú in Éirinn. Rinneadh gach rud i ngach ceann acu ina dteanga féin. Chaill mé í agus táim ag déanamh iarracht í a chleachtadh. Gabhaim buíochas leis an Seanadóir Trevor Ó Clochartaigh, a thug cúpla focal dom ar maidin. Ní raibh siad agam.

Nuair a bhuailim le grúpa ó scoil náisiúnta i dTeach Laighean, cuirim cúpla ceist orthu as Gaeilge i gcónaí – cárbh as dóibh agus mar sin de. Féachann an chuid is mó díobh orm le leath na súile orthu. Recently, I came across grúpa ó Ghaelscoil agus bhí na daltaí go hiontach. Bhí níos mó Gaeilge acusan ná mar atá agamsa, so I was caught out.

Bhí mé ag caint le múinteoir bunscoile. The head teacher of a scoil náisiúnta-----

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Príomhoide.

Terry Brennan (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Yes. Dúirt sí liom, agus ní dhéanfaidh mé dearmad go deo air, go raibh ár dteanga féin ag fáil bháis. Bhí brón orm é sin a chloisteáil. D’fhiafraigh mé di céard a bhí sise ag déanamh faoi. Dúirt sí liom nach raibh faic á dhéanamh aici. Sin iad na focail a úsáid sí. B’fhéidir go ndéarfaidh mé an rud mícheart, ach ceapaim nach bhfuil an tsuim chéanna ag an chuid is mó de na múinteoirí sna scoileanna náisiúnta is a bhí ag mo mháistir nuair a bhí mise sa scoil náisiúnta.

Tá scéal beag eile agam. Bhí mé ag caint le cailín óg cúpla seachtain ó shin a rugadh agus a tógadh sa Laitvia í. I asked her how she was doing in school and she said she was doing very well. She was in sixth class, about to go to secondary school, so I specifically asked her what languages she could speak. She could speak Latvian, Russian and English. I asked her how she was in Irish. Dúirt sí liom gurb í an cailín is fearr sa Ghaeilge sa scoil.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Caithfimid críoch a chur leis seo. There is a vote in the Dáil, so we will have to take a four or five minute break. Please keep contributions to trí nóiméad nó mar sin.

Dr. Tony Gaynor:

In regard to the issue raised by Deputy Byrne regarding transparency, we are working on a new school admissions Bill, which will tackle issues like that and ensure there is consistency across school admissions policies.

The reason behind the co-location of COGG and the NCCA, in answer to Deputy Ó Cuív, is that there are synergies between the roles of the two organisations. A curriculum can now be developed by the NCCA at the same time as resources are being developed by COGG. The intention was that if the NCCA could help COGG with some of the -----

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

We are wasting time - I asked that question of COGG, not Dr. Gaynor.

Dr. Tony Gaynor:

Fine. I might ask my colleague, Mr. Mac Fhlannchadha, to deal with the question regarding the fifth stage of the strategy, which I think was addressed to us and then ask Ms Ní Neachtain to speak about the developments at post-primary level.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

There seems to be a problem with the translation. I was talking about one fifth of the period of the implementation of the strategy. It is important that we get answer to questions that we asked-----

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I will do the chairing.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

No wonder we do not use the Irish translation service.

Mr. Pádraig Mac Fhlannchadha:

Go dtí seo bhíomar ag díriú ar an gcuraclam, ar chúrsaí measúnachta agus ar oideachas múinteoirí maidir le cur i bhfeidhm na straitéise. Táimid ag díriú ar na Gaeltachtaí freisin agus conas freastal níos fearr a dhéanamh ar an oideachas sa Ghaeltacht. Tá an straitéis á chur i bhfeidhm ar bhonn céimseach agus buailimid go rialta leis an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta agus leis an ngrúpa ardleibhéal ar a bhfuil COGG, Foras na Gaeilge agus Údarás na Gaeltachta chun an dul chun cinn a phlé. Tá dhá thuairisc ar an dul chun cinn foilsithe freisin ar shuíomh na Roinne. Tá an Roinn tiomáinte do chur i bhfeidhm na straitéise ina hiomlán de réir imeacht ama.

Ms Elaine Ní Neachtain:

Maidir leis an gceist a d’ardaigh na Seanadóirí Ó Clochartaigh agus Craughwell faoi fhorbairtí iarbhunscoile Gaeilge, ba mhaith liom cúpla rud a rá ó pheirspictíocht an CNCM. Tá an próiseas comhairliúcháin ar dhréachtshonrúcháin ar siúl i láthair na huaire. Tá na forbairtí atá tagtha chun cinn sna dréachtshonrúcháin sin á phlé ag Meitheal Forbartha na Gaeilge le bliain go leith nó mar sin anuas. Tá an dréacht ar fáil ar shuíomh an CNCM faoi láthair agus tá aiseolas tábhachtach ag teacht isteach cheana féin sa bpróiseas comhairliúcháin sin. Is i spás comhairliúcháin atáimid faoi láthair ach is cinnte gur ceisteanna fíorthábhachtacha iad na ceisteanna atá ardaithe faoin sonrúchán comónta a bheith ann, conas freastal ar réimse cumais agus mar sin de. Caithfidh mé a rá go bhfuil aiseolas agus dearcaí láidre chuige sin ag teacht chun cinn sa bpróiseas. Beidh gá dúinne sa CNCM tátal a bhaint as an aiseolas uilig a thagann chun cinn ón bpróiseas comhairliúcháin agus féachaint agus pleanáil dá réir do na céad céimeanna eile ina dhiaidh sin ach sin mar atá cúrsaí faoi láthair leis na forbairtí.

Ms Sorcha Ní Chéilleachair:

Thagair an Seanadóir Craughwell do na cúrsaí samhraidh agus nach bhfuil daoine faoi mhíbhuntáiste in ann freastal ar chúrsaí mar sin. Is é an dream is mó atá faoi mhíbhuntáiste ná na gasúir Gaeltachta féin. Níl aon chúrsa samhraidh acusan le bheith ag freastal air. Tá an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta le moladh mar go gcuireann sí airgead ar fáil le campaí samhraidh a chur ar siúl.

Bímid ar cheann de na dreamanna a chuireann campaí samhraidh ar siúl do dhéagóirí na Gaeltachta. Tá déagóirí na Gaeltachta ag féachaint, samhradh i ndiaidh samhraidh, ar pháistí ag teacht isteach agus áiseanna á gcur ar fáil dóibh agus níl a oiread acu féin. Is é sin ceann de na rudaí atáimid féin ag cur chun cinn. Tá a fhios agam go bhfuil Club Óige Lurgan á dhéanamh chomh maith.

Ba mhaith liom tagairt a dhéanamh don Straitéis 20 Bliain agus don gceist a chur an Teachta Ó Cuív orm. Ba mhaith liom ceist a chur air agus féachaint ar na fíricí. Cé mhéad atá cainteoirí dúchais luaite sa Straitéis 20 Bliain?

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Fan soicind. Caithfimid an cruinniu seo a chur ar fionraí mar go bhfuil vótáil ar siúl sa Dáil faoi láthair. Beimid ar ais faoi cheann 15 nóiméad agus rachaimid ar ais go dtí an straitéis ag an bpointe sin.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Caithfimid críochnú leis an gcruinniú seo i gceann cúpla nóiméad mar tá a lán gnó eile le plé againn. An raibh Ms Ní Chéilleachair críochnaithe?

Ms Sorcha Ní Chéilleachair:

Ní raibh.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ceart go leor, ach níl ach trí nóiméad againn.

Ms Sorcha Ní Chéilleachair:

Luaigh mé na coláistí Gaeilge agus cé chomh tábhachtach is atá sé coláistí Gaeilge a chur ar fáil do ghasúir na Gaeltachta chomh maith. D'iarr an Teachta Ó Cuív orm mar gheall ar an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge agus bhí ceist agamsa air freisin. Theastaigh uaim féachaint ar na fíricí agus chur mé ceist air faoin méid uair a luaitear cainteoirí dúchais sa straitéis, ina bhfuil béim ar fhoghlameoirí. Luaigh mé na múinteoirí breise freisin agus an moladh a dhéanann an Teachta Ó Cuív múinteoirí breise a sholáthar do scoileanna le tacú leis na bhfoghlaimeoirí. Ba mhaith liom tacú leis sin agus cur leis chomh maith: má tá múinteoirí Gaeilge curtha ar fáil do na foghlaimeoirí, ba cheart go gcuirfear múinteoirí Gaeilge ar fáil do na cainteoirí dúchais chomh maith.

Tá sé thar práinn díreach go mbeifí ag freastal ar gach páiste sa chóras oideachais seachas ar dream amháin níos mó ná dream eile.

Déanaim tagairt ar deireadh don méid a dúirt an Teachta Catherine Byrne. Chuaigh a cuid cainte agus an tslí fé mar a deineadh leatrom ar a páiste go mór i gcion orm. B'fhéidir go dtuigfeadh sí anois an leatrom atá a dhéanamh ar na páistí againne. Téann ár gcuid páistí ar scoil le cumas maith sa teangan agus críochnaíonn siad an córas scoile agus ní bhíonn an cumas chomh maith san. Tá sé seo cruthaithe. Bíonn an cumas níos measa acu sa teanga ná mar a bhí ag dul isteach sa chóras. Tá na páistí ag teacht abhaile chugainne agus níl siad in ann iad fhéin a chur in iúl ina dteanga dúchais. Is leatrom é sin agus is crá-chroí dúinne é. B'fhéidir go dtuigfeadh an Teachta ón méid caint a bhí aici féin fé mar a chuireann sé isteach orainn.

Ms Muireann Ní Mhóráin:

Bhí ceithre ceist ann agus freagróidh mé gach ceann acu go tapaidh. Bhain an chéad cheist a chur an Seanadóir Craughwell orm le múinteoirí agus an brú atá ar mhúinteoirí sna hiarbhunscoileanna. Ní raibh 60% de na múinteoirí sna hiarbhunscoileanna Gaeltachta agus lán-ghaeilge sa chóras lán-Ghaeilge iad fhéin. Mar sin, ní bhfuaireadar riamh aon taithí ar pé ábhar atá á theagasc acu trí mheán na Gaeilge. Tóg mar shampla múinteoir matamaitice. Is mata trí Bhéarla a bhí acu agus níl aon tacaíochtaí ar fáil seachas cúrsa beag a eagraíonn muid fhéin leis na múinteoirí a chumasú i dteanga a n-ábhar. Anuas ar sin, bíonn an-chuid oibre breise le déanamh ag na múinteoirí maidir le ullmhúchán nótaí agus mar sin de ach bíonn sé deacair orthu mar níl greim an-mhaith ag a lán acu ar an teanga.

Maidir le ceist an Teachta Ó Cuív faoinn straitéis 20 bliain agus an méid atá ann, is dócha go mbaineann sé ar fad le heaspa fóirne. Deir sé go ndéanfadh COGG rudaí áirithe ach an fhoireann chuí a bheith acu. Cé go bhfáiltím go croíúil roimh bheirt breise a bheith agam, is gá níos mó fóirne má táimíd dáiríre le muid a chumasú le tabhairt faoi na rudaí atá sa straitéis mar a bhaineann linn.

Maidir leis an gcomh-lonnú leis an gComhairle Náisiúnta Curaclaim agus Measúnachta, agus sin atá ann, tá i bhfad níos lú spáis againn anois. Táimid san fhoirgneamh chéanna ach maidir le bord nó buiséad nó aon rud mar sin, níl difríocht ar bith ann. Tá ar mbord féin againn. Beidh bord nua againn i gceann cúpla seachtain. Tá ár mbuiséad fhéin againn. Tá ár stádas fhéin neamhspleách againn. Sin díreach cá go mbeadh sé.

Luaidh an Teachta Ó Cuív cainteoirí dúchasacha neamh-Gaeltachta. Bíonn na deacrachtaí díreach mar a chéile acu. Is páistí óga iad a théann isteach ar scoil le togha na Gaeilge ach tagann siad amach faoin Nollaig agus droch-Gaeilge acu agus í ag éirí níos measa an t-am ar fad.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Bíonn siad líofa lofa.

Ms Muireann Ní Mhóráin:

Tharla a leithéid do mo pháistí fhéin. Bhí mise i dtrioblóid roinnt mhaith de bhlianta ó shin nuair a dúirt mé b'fhéidir go mbeadh páistí le Gaeilge lasmuigh den Ghaeltacht níos fearr as scoileanna Béarla, áit nach gcuirfí isteach nó amach ar a gcuid Gaeilge agus go gcosnódh sé sin a gcuid Gaeilge. Tá an fhadhb chéanna le líon i bhfad níos lú páistí sna scoileanna neamh-Gaeltachta.

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Ba mhaith liom freagra a thabhairt ar cheist an Teachta Byrne maidir leis an bpáiste nach raibh in ann dul ó naíonra go dtí an bunscoil lán-Ghaeilge. Tuigimid agus aithnímíd an dúshlán seo agus goileann sé go mór orainn mar eagraíocht go bhfuil orainn glacadh le glaonna go minic ó thuismitheoirí leis an ngearán céanna. Thagair an Roinn don chóras nua a bheas ag teacht i bhfeidhm chun trédhearcacht níos fearr a thógáil isteach sa chóras ach an rud is gá a fheabhsú ná méid na scoileanna atá ar fáil agus go mbeidh an cóiríocht chuí ag na scoileanna atá ann le gur féidir leo méadú agus le gur féidir leo na páistí sin a thógáil isteach. Sin bunús na faidhbe ansin.

Tá sé tábhachtach a rá go bhfuil 75% de na scoileanna in ann freastal ar an éileamh. Sa chás go bhfuil siad in ann freastal, fáiltítear roimh gach páiste. Ní bhíonn critéir leagtha amach a thugann tosaíocht do pháistí thar páistí eile. Faraor, sa 25% eile, nuair atá ró-éileamh, caithfear critéir a leagan amach. Leagan an chuid is mó de na scoileanna san critéir amach a bhaineann le túsáit a thabhairt do theaghlaigh lán-Ghaeilge agus do theaghlaigh atá an-ghníomhach i gceist na Gaeilge. Ní hé sin le rá go bhfuil d'aonghuth gearrtha amach á dhéanamh ar aon aicme nó ar aon chineál páiste ar leith. Faraor, maidir leis an ró-éileamh, sin mar a bhíonn. Déanann na scoileanna freastal ar a bheith chomh uilechuimsitheach agus is féidir sa phróiséas iontrála.

Thagair an Teachta Ó Cuív do english as an additional language, EAL, sa Ghaeltacht. Fáiltím go mór roimhe sin. Ba chóir go mbeadh siad ann do chainteoirí dúchais agus d'fhoghlaimeoirí. Freisin, is dóigh liom go ndéanaimid dearmad go minic go mbíonn go leor cainteoirí dúchais lasmuigh den Ghaeltacht freisin sna scoileanna lán-Ghaeilge. Déantar faillí go minic orthu siúd freisin.

Fáiltímid roimh mhúnla na Breataine Bige. Ceapaim go mbeadh sé riachtanach go mbeadh aonad lán-tumadh ann a thabharfadh na scileanna cuí do pháistí.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An cheart go mbeadh english teaching professional, ETP, faoi leith ann do scoileanna Gaeilge agus Gaeltachta?

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Caithfidh mé deireadh a chur leis an gcruinniú.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

An cheart nó ní cheart? An aontaíonn tú?

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá cathaoirleach anseo agus ba chóir don Teachta labhairt tríd. Gabhaim mo mhíle buíochas le gach aon duine anseo inniu. Gabhaim fíor-bhuíochas leo as ucht an méid fhianaise atá curtha os ár gcomhair-----

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I would like to speak again, if that is all right.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Roimhe sin, Deputy Joanna Tuffy asked that her apologies be recorded in respect of the meeting today. I do not wish to have further questions and answers. The Deputy can make a final comment.

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I just want to make a final comment on what was said. I do not agree at all with children being excluded because their parents are not active in Irish. That is a very bland statement to make. We need to encourage children to learn Irish. It should not be their fault if their parents cannot speak it. A parent not doing a certain thing should not be part of any toss in any school to exclude someone. That is a very wrong statement to make. It is not that I have no evidence of this. I have evidence of it. I see it all around me where I live. Children are excluded because they come from a certain area or their families do not speak Irish. That is wrong in my eyes. If there is ever to be a chance that children will love their Irish language, this is not the way to go. That is all I am saying.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

For the record of the House, it is my understanding that that is an incorrect statement. That is not the basis to exclude someone from a Gaelscoil. In some cases, a parent might not even have English; the parents might not even be Irish. A parent's language or lack of Irish was never a reason for excluding anyone from a Gaelscoil.

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

I also wish to clarify that that was not what I said.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

It is important that that is corrected on the record of the House because Deputy Byrne's statement is factually incorrect.

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

It is not factually incorrect. I disagree with Deputy Ó Cuív because that is not what was said.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Is Deputy Byrne disagreeing with what was said or what her impression of it is?

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

What was said.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

By whom?

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

By Ms Ní Ghréacháin.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Does Ms. Ní Ghréacháin wish to deal with this?

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Will Deputy Byrne say what it is she thinks I said?

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Ms Ní Ghréacháin said that people would be excluded if their family was not active in Irish. How could Ms Ní Ghréacháin make a statement like that?

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

What I said was that in a small number of cases where there is over-demand and over-subscription some schools prioritise. First of all, they have to prioritise siblings. That leaves a very small number of places available for new families. Within that, certain schools, but not all, would prioritise Irish as the home language and parents and families that are active in the use of Irish. After that, there are other criteria such as religious ethos. There are different categories. It is well within the right of schools to prioritise families with Irish as a home language. This is ultimately the reason the schools are there. It also must be remembered that we are talking about a small minority of schools. Where the schools can cater for the demand, every child is welcome in those schools. Those are the facts.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

In the event of they having to choose, Ms Ní Ghréacháin supports their right to do so based on that?

Ms Bláthnaid Ní Ghréacháin:

Absolutely.

Catherine Byrne (Dublin South Central, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I wish to have it on the record that I do not support that approach.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

That has been made quite clear.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

I wish to have it on the record that my view is that if parents make the effort to have Irish as the home language that it would be a total denial of their children's rights if they were not to get their education in the language of the home when that is one of the official languages.

Jim Daly (Cork South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context | Oireachtas source

Tá an pointe againn. Gabhaim mo bhuíochas arís le gach duine anseo as ucht teacht isteach inniu. .