Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context

Ba mhaith liom tréaslú leis an Aire Stáit as ucht a cheapadh mar Aire. Tá a fhios agam gur fear díograiseach, fear Gaeltachta agus gaeilgeoir dílis is ea é. Caithfidh mé a rá, áfach, go bhfuil mé thar a bheith buartha faoi threo an Rialtais i leith na Gaeilge. Go deimhin fhéin, tá sé sin léirithe cheana féin. Cé go bhfuil an-chuid oibre déanta san Oireachtas seo ag an Aire Stáit, an Teachta McGinley, don Ghaeilge agus don Ghaeltacht thar na blianta, níor tugadh ach post sóisearach dó. Caithfidh mé a rá gur cheap mé go raibh post sinsearach tuillte aige. Cheap mé go gcloífeadh páirtithe an Rialtais leis an socrú a bhí déanta go mbeadh Aire sinsearach le freagracht laethúil as an Ghaeilge ag bord an Rialtais. Níor tharla sé sin, ar ndóigh. Ba é sin an chéad chéim ar gcúl. Níl aon milleán ar an Aire mar ní raibh sé freagrach as ceapadh na nAirí. Cásaím leis nár tugadh an gradam gur cheart a thabhairt dó.

Tá mé thar a bheith buartha faoi seasamh eile atá ag an Rialtas nua. Mar iar-mhúinteoir scoile, tuigeann an tAire Stáit an méid atá á rá agam. Tá Fine Gael ag rá nár cheart an phríomhtheanga náisiúnta a mhúineadh ag leibhéal na hardteiste do chuile ghasúr i scoileanna na tíre seo. Ní heol dom aon tír eile ar domhain nach múineann a gcéad teanga oifigiúil go chuile ghasúr sa tír sin, go leibhéal na hardteiste agus mar bhunábhar scoile. Ar ndóigh, caithfidh mé a rá go gcreidim gur cheart go múinfí an mBéarla, mar an dara teanga náisiúnta, go dtí an leibhéal céanna.

An tríú rud a chuireann an-imní orm ná chuile uair a chuirtear ceist ar an Aire Stáit faoi feidhmeanna fiontraíochta Údarás na Gaeltachta, tugtar freagraí diamhaireacha. Tá a fhios agam nach ar an Aire Stáit atá an milleán. Dá mbeadh sé freagrach as an cinneadh, cinnte fágfadh sé na feidhmeanna leis an údarás. Nuair a bhíomar sa Rialtas, tháinig brú ó buanrialtas an státchórais chun na feidhmeanna fiontraíochta a bhogadh, ach chuireamar ina aghaidh. Go deimhin, scríobhamar go sonrach sa straitéis go bhfágfaí na cúraimí atá ag an údarás agus ag Roinn na Gaeltachta mar atá siad agus go gcuirfí leo. Thuigeamar go dtriallfadh an státchóras é sin a athrú nuair a bheadh Aire nua ann. Is léir go bhfuil troid idir lámha ag an Aire Stáit, an Teachta McGinley, anois. Gheobhaidh sé tacaíocht an Fhreasúra má chuireann sé troid suas. Caithfear na feidhmeanna sin a choinneáil, ach caithfidh mé a rá go bhfuil mé thar a bheith buartha faoi threo na gaoithe agus an éiginnteacht sna freagraí atá mé ag fáil ón Aire Stáit.

Tá mé buartha freisin faoin méarfhadachas a bhaineann le cur i bhfeidhm na straitéise. Dúirt an Aire Stáit go gcaithfidh chuile rud fanacht ar an reachtaíocht. Tá a fhios agam go dtógann reachtaíocht tamall, ach tuigim go raibh cuid mhaith oibre déanta ar cinn an Bhille roimhe seo. Tá súil agam go bhfoilseofaí cinn an Bhille go luath. Ar ndóigh, níl sa reachtaíocht ach cuid an-bheag de ghníomhú na straitéise. Is féidir dul ar aghaidh le ghníomhú na straitéise go láithreach i go leor gnéithe den saol. Mar is eol don Aire Stáit, tá caibidil sa straitéis a dhéanann plé le cúrsaí Rialtais. Tá roinnt áirithe oibre déanta againn ar sin. Tá caibidlí eile a bhaineann leis na meáin, na heagraíochtaí deonacha, an pobal Gaeltachta, an Garda Síochána, an tArm agus cursaí oideachais. Is féidir go leor gnéithe den straitéis a chur i bhfeidhm gan reachtaíocht. Ní áirím aon flosc chun oibre. Tá an scéal á thabhairt dúinn go bhfoilseofar an reachtaíocht i 2012. I dTithe an Oireachtais, faoin am go mbeidh an reachtaíocht sin tríd, d'fhéadfadh sé mí eile a bheith i gceist. Cuireann sé sin imní an tsaoil orm.

Ba mhaith liom labhairt faoi ghné eile den mhéid a dúirt an Aire Stáit níos luaithe, agus an méid atá ráite go ginearálta. Cé gur chaitheamar an-chuid ama ag plé leis an straitéis, tá rudaí nach bhfuil sa straitéis gur mian liom go pearsanta go mbeidís ann. Is é a bhí sa straitéis ná an méid a bhíomar sásta a bhféadfadh an Rialtas cur i bhfeidhm. Níl na rudaí gur mhian le gach duine sa straitéis, ach an méid a bhféadfadh an Rialtas cur i bhfeidhm. An fáth a foilsíodh mar dhréacht é - thóg sé breis ama - ná go mbeadh comhaontú agus tacaíocht iomlán don straitéis i measc na páirtithe éagsúla sa Teach seo, agus go gcuirfí i bhfeidhm go hiomlán í. Is cosúil ón méid a dúirt an Aire Stáit inniu agus an méid atá ráite go bhfeiceann sé an straitéis mar chineál biachlár, nó menu as ar féidir rudaí áirithe a phiocadh, seachas rud atá le cur i bhfeidhm go hiomlán. An fáth gur thóg sé an oiread ama an straitéis a thabhairt chun cinn ná go rabhamar ag iarraidh teacht ar straitéis a d'fhéadfaimís cur i bhfeidhm go hiomlán. Ar ndóigh, níl sé sin ar bun.

Tá faitíos orm go bhfuil gnéithe eile den straitéis nach gcuirfear i bhfeidhm. Deirfear nach raibh an rogha ag an Rialtas é sin a dhéanamh. Tuigim gur tugadh tacaíocht don straitéis ag an gcoiste eadránach agus go raibh éileamh ón bhFreasúra ag an am go mbeadh breis rudaí sa straitéis. Ní thiocfainn in aghaidh cuid de na rudaí breise a bhí molta. Ba é an tuairim a bhí againn ag an am ná nach bhféadfaí iad sin a bhaint amach, in ainneoin ár ndícheall, ach go bhféadfaí gach aon rud atá sa straitéis a dhéanamh. Mura ndéanaimid é, ní éireoidh leis an straitéis. Is straitéis chomhtháite atá i gceist. Má thosaítear céim ar chéim rudaí a bhaint amach as an straitéis, agus iad a chur ar leataobh, ní eireoidh leis an straitéis. Tá sé spéisiúil breathnú siar ar an mbliain 1894. Bhí plé faoi chúrsaí airgid go mór sa treis i measc aos óg na linne sin.

Bhí ceist na Gaeilge faoi chaibidil ag an am sin freisin. Go fad téarmach, is mo tionchar a bhí ag an troid faoin nGaeilge ar thodhchaí na tíre agus ar leas agus rath tíre ná mar a bhí ag aighneas airgid a bhfuil dearmad déanta air fadó. Mar sin, d'iarrfainn ar an Aire Stáit a dhearbhadh go dtabharfar tosaíocht don Ghaeilge anois, nach gcuirfear ar an méar fhada í i ngeall ar bhrú airgid agus go ndéanfar cinnte go gcuirfear an straitéis i bhfeidhm go hiomlán. Má déanfar sin beidh tacaíocht iomlán Pháirtí Fhianna Fáil aige.

Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context

Gabhaim buíochas leis an Teachta as a fhoclaíocht chomhgairdeachais. Tá mise abhus anseo agus é féin thall ansin agus is minic a bhí mise ar an taobh eile chomh maith.

Athnaítear sa straitéis 20 bliain don Ghaeilge, a bhfuil tacaíocht traspháirtí aici, go mbeidh gá le cur chuige céimneach chun bearta éagsúla na straitéise a chur i gcrích thar tréimhse 20 bliain, agus is tréimhse 20 bliain atá i gceist.

Is cúis sásaimh dom a chur in iúil go bhfuil an coiste Rialtas faoin Ghaeilge agus faoin Ghaeltacht athbhunaithe ag an Rialtas faoi chathaoirleacht an Taoisigh agus go raibh an chéad chruinniú den choiste Rialtais ann ar maidin. Ag an gcéad chruinniú inniu, rinneadh plé ar na féidearthachtaí maidir le cur i bhfeidhm na straitése. Tá mo Roinn chun roinnt moltaí maidir leis na féidearthachtai seo agus na roghanna a bhaineann leo a ullmhú don chéad chruinniú eile den choiste Rialtais.

Sa tréimhse amach romhainn, déanfaidh an coiste Rialtais maoirseóireacht ar an dul chun cinn maidir le cur i bhfeidhm na straitéise agus beidh grúpa oifigeach sinsearach ó na Ranna Rialtais cuí ag tabhairt tacaíochta don choiste Rialtais. Chomh maith leis sin, tá aonad straitéise bunaithe i mo Roinnse ó thús na bliana seo, mar atá molta sa straitéis. Tá an t-aonad straitéise freagrach as maoirseacht a dhéanamh ar an bpróiseas pleanála straitéise agus ar phleananna oibríochta ó na comhlachtaí forfheidhmithe, chomh maith le cinntiú go ndéantar feidhmiú trasrannach ar thionscnaimh agus monatóireacht ar fhorbairt acmhainní. Go bunúsach, tá an t-aonad straitéise ag tabhairt aghaidh go córasach ar na céimeanna is gá a thógáil le cinntiú go gcuirtear an straitéis i bhfeidhm.

Maidir leis na bearta atá idir lámha i mo Roinnse chun an straitéis a chur i gcrích, tá dréachtphlean forfheidhmithe do chur i bhfeidhm na straitéise i mbliana curtha i dtoll a chéile ag an aonad straitéise. Chomh maith leis seo, tá na céimeanna tosaigh a dtógál ag an aonad straitéise i ndáil le hullmhú na dréacht-reachtaíochta faoin mBille Gaeltachta. Táthar ag súil, ach cead an Rialtais a bheith ar fáil di, go bhfoilseofar an dréacht-reachtaéocht i 2012, de réir phlean reachtaéochta an Rialtais. Tá roinnt grúpaí oibre bunaithe nó ar tí a bheith bunaithe idir oifigigh san aonad straitéise i mo Roinn agus oifigigh i Ranna agus i gcomhlachtaí poiblí eile chun tosaíochtai na straitéise a chur chun cinn.

Is léir, mar sin, go bhfuil dul chun cinn á dhéanamh agus go bhfuil aghaidh á thabhairt ar na céimeanna is gá a thógáil d'fhonn an straitéis a chur i bhfeidhm laistigh de na hacmhainní teoranta atá ar fáil san aeráid eacnamaioch reatha.

Mar atá ráite sa chlár Rialtais, tá sé i gceist ag an Rialtas athbhreithniú a dhéanamh ar churaclam na Gaeilge agus ar mhúineadh na Gaeilge ag an mbunleibhéal agus ag an dara leibhéal. Tá se beartaithe faoin gclár Rialtas go ndéanfar athbhreithniú ar an gcuraclam chun níos mó béime a chur ar scileanna labhartha agus cluastuisceana. Tá sé beartaithe freisin faoin gclár Rialtais go dtabharfar 50% de na marcanna don bhéaltriail ag leibhéal na hardteistiméireachta. Chomh maith leis sin, tá sé mar aidhm againn faoin gclár Rialtais líon na ndaltaí atá ag déanamh staidéar ar an nGaeilge don ardleibhéal ag an ardteistiméireacht a mhéadú faoi dho faoin mbliain 2018.

Tá sé molta sa Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030 go mbunófaí Údarás Gaeilge agus Gaeltachta, dar teideal Údarás na Gaeilge agus na Gaeltachta, a ghníomhódh ar bhonn náisiúnta agus a chomhlíonfadh feidhmeanna ábhartha a dhéanann Údarás na Gaeltachta agus eagraíochtaí Stáit agus neamhrialtasacha eile i láthair na huaire, de réir mar is cuí. Tá sé ráite sa straitéis freisin go leagfar síos ról sonrach agus feidhmeanna sonracha an údaráis mholta nua i ndréacht-reachtaíocht.

Mar atá raite faoin gclár Rialtais, tá an Rialtas ag tabhairt tacaíochta don straitéis 20 bliain maidir leis na spriocanna indéanta áta luaite ann a chur i gcrích. Mar áta ráite cheana agam, tá na céimeanna tosaigh á dtógáil i mo Roinn i ndáil le hullmhú na dréacht-reachtaíochta faoin mBille Gaeltachta agus táthar ag súil go bhfoilseofar an dréacht-reachtaíocht i 2012, de réir phlean reachtaíochta an Rialtais.

Tuigim go maith na dúshláin agus na constaicí a gcaithfidh Údarás na Gaeltachta dul i ngleic leo sa timpeallacht achrannach ghnó atá i bhfeidhm faoi láthair. Níl amhras ar bith ach go bhfuil an ghéarchéim eacnamaíoch naisiúnta agus domhanda ag cruthú deacrachtaí do chomhlachtaí sa Ghaeltacht agus tá impleachtaí dá réir ann do chúrsaí fostaíochta. É sin raite, caithfear nótáil gurb é an Rialtas deiridh, a raibh an Teachta mar bhall de, a laghdaigh an soláthar airgid caipitil atá á fháil ag Údarás na Gaeltachta ó €27 milliún i 2006 go €18 milliún i 2010, agus a laghdaigh an soláthar céanna arís go tubaisteach go dtí €6 milliún i 2011. Tá an Teachta Ó Cuív ag tabhairt faoin Rialtas nach bhfuil istigh ach cupla seachtain. Níl sé dáiríre. Nach dtabharfadh sé cupla bliain dúinn.

Mar fhocal scoir, is féidir liom a rá go bhfuil an Rialtas tiomanta don Ghaeilge agus don Ghaeltacht. Tá spéis an Taoisigh sna cúrsaí seo thar a bheith soiléir agus an coiste Rialtais faoin nGaeilge agus faoin nGaeltacht athbhunaithe aige agus gan é istigh ach cupla seachtain.

Beidh mise mar Aire Stáit ag obair go dlúth leis an Aire Deenihan agus leis an gcoiste Rialtais le cinntiú go ndéanfar gach ní gur féidir ar mhaithe leis an nGaeilge agus leis an nGaeltacht. É sin ráite, caithfimid cuimhneamh gur am corrach atá ann ó thaobh na heacnamaíochta de agus dá bhrí sin, caithfimid a chinntiú go bhfuil an státchiste ag fáil an luach is fearr ar airgead ó na hacmhainní atá leithdháilte don Ghaeilge agus don Ghaeltacht faoi látháir.

Tá an t-am crua agus níl éinne sa Teach seo is mó a thuigeann é sin ná an Teachta féin, a lig don bhuiséad a theacht anuas ó €26 milliún go €6 mhilliún i mbliana. Is bocht an oidhreacht atá fágtha agamsa, mar Aire Stáit. Is bocht ar fad é. Sílim gur chóir don Teachta a leithscéal a ghabháil. Caithfidh mé mo dhícheall a dhéanamh leis na hacmhaínní an-teoranta a d'fhág Rialtas an Teachta le huacht agam sula ndeachaigh sé anonn go dtí an taobh eile den Teach. Is féidir leis suí siar anois agus na lámha a chroitheadh ach caithfimid-ne an sparán a úsáid chomh maith agus chomh héifeachtach agus is féidir linn. Tá gach rún againn é sin a dhéanamh. Tá tacaíocht an Taoisigh agus tacaíocht an Aire agam. Tá mise im' Aire Stáit ach tá Aire atá an-fhábharach don Ghaeilge ag tábla an Rialtais. Tharla sin i gcás an Teachta féin nuair a bhí an Teachta Síle de Valera ina hAire agus é féin ina Aire Stáit. History does repeat itself.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context

Níor chreid ariamh mé go mba réiteach sásúil é sin, ó thaobh na Gaeilge de. Chuaigh mé chuig an Taoiseach agus thairg mé sin tar éis olltoghcháin 2007.

Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context

Is féidir leis an Teachta é sin a rá inniu, deich mbliana ina dhiaidh, ach sin mar a tharla sé.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context

Mar a chonaic an t-Aire Stáit, athraíodh é sin agus bhí Aire i mbun na Gaeilge ó 2007 i leith.