Dinny McGinley (Donegal South West, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context

Ar dtús ba mhaith liom buíochas a ghabháil leis an Cheann Comhairle as an deis an cheist thábhachtach seo a thógáil. Is ceist thábhachtach í seo, ní hamháin don Ghaeilge, ach do oideachas na tíre agus don Ghaeltacht. Táim cinnte go n-aontóidh an tAire liom go bhfuil stair fhada glórmhar ag na coláistí Gaeilge sa tír, a théann siar breis agus céad bliain ó bunaíodh an chéad choláiste Gaeilge i mBéal Átha an Ghaorthaidh, i gContae Chorcaigh, Coláiste na Mumhan.

Bliain nó dhó ina dhaidh sin bunaíodh an dara choláiste Gaeilge i mo cheanntar féin, i nGort 'a Choirce, Coláiste Uladh. Coláistí iad seo a raibh freastal ag mór laochra agus pearsain mhór i staire réabhlóide na tíre seo orthu. Mar shampla, i gColáiste Uladh bhí daoine móra cosúil le Ruairí Mac Easmainn, an Piarsach féin agus ar ndóigh daoine ó Thuaisceart Éireann a bhain leis an aicme eile, an aicme dílseoirí.

Ainm amháin a thagann chun mo chuimhne ná Róis Ní Ógáin, Rose Young, sean-aintín leis an Tiarna Brookeborough, a tháinig go rialta chuig Gort 'a Choirce agus a d'foghlaim a cuid Gaeilge agus a chuir an Duanaire Gaeilge ar fail. Taispeánann sé sin an fiúntas, an feabhas agus an mhaitheas a rinne na coláistí Gaeilge ó bunaíodh iad breis is céad bliain ó shin. Tá áthas orm go dtí an lá inniu go bhfuil na coláistí sin ag gníomhú go héifeachtach ar fud na tíre.

'Sé an tAire féin a dúirt go raibh freastal de 6,020 dalta ar na coláistí Gaeilge i seachtan amháin i mbliana. Dúirt an tAire sa ráiteas sin gur fiú €50 milliún do cheantair Ghaeltachta na tíre seo tionscal na gcoláistí Gaeilge. Ní hamháin go mbíonn na daltaí ag freastal ar na coláistí, ach bíonn a gcuid tuismitheoirí agus a gcuid gaolta agus daoine eile ag tabhairt cuairteanna orthu i rith an tsamhraidh. Ar ndóigh, dúinne a bhfuil cónaí orainn sa Ghaeltacht, bíonn na coláistí Gaeilge agus teacht na ndaltaí cosúil le teacht na bhfáinleog sa samhradh, faoi mar a bhí ag an Phiarsach sa scéal sin Eoghainín na nÉan. Táim cinnte go bhfuil eolas ag an Aire ar an scéal sin.

Bhí trí fhoinse d'ioncaim ag na coláistí Gaeilge i gcónaí, an táille a dhíol na tuismitheoirí féin as na daltaí a chur chun na Gaeltachta, an táille a dhíol Roinn an Aire a chuaigh go dtí na mna tí agus an deontas caipitíochta a thug an Roinn Oideachais agus Eolaíochta le haghaidh gach dalta. Cuireadh ionadh an tsaoil orm nuair a tarraingíodh siar go huile agus go hiomlán san cháinaisnéis an deontas caipitíochta sin. Tá mé cinnte go n-aontaíonn sibh gur buille mór sin dos na coláistí Gaeilge a chuireann ar chumas daoine óga, ní hamháin dul agus an Ghaeilge a fhoghlaim ach eolas a chur ar chultúr agus thraidisiún na tuaithe agus na Gaeltachta agus an cheantair sin den tír. An méid atá á tarraingt siar le ciorrú an deontais seo ná €1.25 milliún, amach as €9.5 milliún, an caiteachas ar fad don Roinn. Suim an-bheag í don Roinn, ach is suim an-mhór í dos na coláistí Gaeilge.

Beidh roinnt de na coláistí Gaeilge ábalta é seo a sheasamh ar feadh bliana nó dhó. Sin iad na coláistí atá sean-bhunaithe a bhfuil airgead cruinnithe acu agus nead déanta acu mar go raibh siad ag cruinniú fá choinne na coise tinne. Ach ba mhaith liomsa go gcuimhneodh muid ar na coláistí atá ag na comharchumainn, na coláistí atá ag eagraíochtaí cosúil le Gael Linn, a threoraíonn an t-airgead agus an brabús a dhéanann sé bliain in aghaidh bliana isteach sna comhluadair agus na ceantair ina bhfuil siad lonnaithe.

B'fhiú smaoineamh freisin ar choláistí nach bhfuil ach i ndiaidh tosnú. I mo cheantar féin tá coláiste úr i mBun an Inbhir, a bhí ann don chéad uair athrú anuraidh. Is beag achmhainní atá ag an gcoláiste sin go fóill. Tá siad ag tógáil chomh maith agus is féidir leo agus ag iarraidh níos mó daltaí a fháil. Cuirfidh an tarraingt siar den deontas seo isteach go mór ar na haicmí sin.

Iarraim ar an Aire, cé go bhfuil a fhios agam nach eisean atá i gceannas na Roinne Oideachais agus Eolaíochta — ach tá sé i gceannas ar An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus tuigeann sé an cás agus cé chomh trom agus a bheidh an buille seo ar an chuid is mó de na coláistí — dul chuig a chomhghleacaithe agus an Rialtas agus iarradh orthu athmhacnamh a dhéanamh ar tharraingt siar an deontais seo agus é a thabhairt do na coláistí i mbliana. Níl i gceist ach €1.25 milliún, suim bheag i gcomhthéacs caiteachas na tíre seo, ach suim mhór chomh fada agus a bhaineann sí leis na coláistí.

Tá an tAire in ann agus san áit cheart le bronntanas breá Nollag a thabhairt dos na 633 teaghlach, de réir a fhocail féin, a dheineann freastal ar na daltaí seo i rith an tsamhraidh sna ceantair Ghaeltachta. Go raibh maith agat.

Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context

Ba mhaith liom buíochas a ghlacadh leis an dTeachta as ucht na ceiste seo a ardú anseo anocht. Táim anseo thar cionn an Aire Oideachais agus Eolaíochta mar go mbaineann an scéal leis an Roinn sin.

Go deimhin, bhí spéis agam sa mhéid a bhí le rá ag an dTeachta maidir le bunú na gcoláistí Gaeilge. Mar a tharlaíonn sé, sa bhliain 1903, bhí cruinniú i gCorcaigh, agus ag an gcruinniú sin, mhol mo sheanathair, Seán Ó Cuív, go mbunófaí coláiste Gaeilge. Ag éirí as sin, bunaíodh coláiste Gaeilge Béal Átha an Ghaorthaidh. Aisteach go leor, bhí an seanathair eile ag an gcomóradh a rinneadh in 1966 ar bhunú an choláiste agus bhí mise, mar Aire na Gaeltachta, ag an gcomóradh a rinneadh ar bhunadh an choláiste sin 100 bliain i ndiaidh a bhunaithe. Mar sin, tá ceangal fada ag mo mhuintir leis na coláistí Gaeilge. Go deimhin, d'fhreastal mé féin ar an gcoláiste i mBéal Átha an Ghaorthaidh ar feadh trí bliana, agus uair amháin sa Spidéal. Mar is eol don Teachta, caithfidh go ndeachaigh an Spidéal go mór i gcion orm, mar phós mé bean as an Spidéal ina dhiaidh sin.

Aithníonn an tAire Oideachais agus Eolaíochta ról tábhachtach na gcoláisti samhraidh Gaeltachta agus molann sé obair na gcoláistí as ucht Iíofacht a chothú i measc na mac léinn a dhéanann freastal orthu. Is ábhar dóchais é go leanann líon suntasach mac léinn orthu ag freastal ar na coláistf seo sa Ghaeltacht. Aithním chomh maith go mbíonn tionchar nach beag ag na coláistí ar eacnamaíocht na gceantar Gaeltachta in a bhfuil siad lonnaithe.

Ni raibh aon dul as, afach, ach roghanna deacra a dhéanamh thar gach réimse de chaiteachas poiblí i mbuiséad 2009. Rinneadh na cinntí seo chun srian a chur le caiteachas poiblí agus marthanacht a áirithiú sa fad-téarma. Ina leith seo, níorbh fhéidir an t-oideachas a sparáil ina iomláine cé gur cosnaíodh é níos mó ná formór na reimsí eile den chaiteachas poiblí.

Níor mhór roinnt bearta a chur i gcrích in earnáil an oideachais chun cabhrú le costais na hearnála poiblí a shrianadh agus soláthar a dhéanamh ag an am chéanna d'athruithe deimeagrafacha agus eile. In ainneoin an mhéadaithe de €302 milliún sa bhuiséad oideachais do 2009, éacht nach beag agus an eacnamaíocht mar atá sí, ni raibh aon dul as ach roinnt cinntí crua, deacra a dhéanamh.

Léiríodh na cinntí seo i mease na bhfógairtí lá an bhuiséid, agus ina measc bhí cealú an deontais a bhí á íoc ag an Roinn Oideachais agus Eolaíochta do na colaistí samhraidh Gaeilge. B'é ráta an chúnamh deontais seo, a cuireadh ar fail i 2008, ná tuairim is €53 in aghaidh gach mhic léinn a bhí rollaithe ar chúrsa trí seachtaine, méid ab ionann is cuid bheag go leor den chostas foriomlán a ghabhann le freastal ar an gcúrsa. Cuireadh an chabhair a soláthraíodh in aghaidh an mhic léinn ar fail ar bhonn an lín fhoriomláin a bhí rollaithe ins na cursaí samhraidh, is cuma faoi acmhainní na dtuismitheoirí.

Leanfar le tacaíocht an Stáit do mhic léinn a fhreastalaíonn ar na coláistí samhraidh Gaeltachta i bhfoirm na bhfóirdheontas a íoctar le teaghlaigh a chuireann cóiríocht ar fáil do na mic léinn. Ina theannta sin, leanfar leis an maoiniú a dhéantar ar fhreastal ábhar oidí ar na coláistí samhraidh sa Ghaeltacht agus leis na socruithe maidir le saoire phearsanta bhreise a cheadú do mhúinteoirí bunscoile a mhúineann ins na coláistí samhraidh.

Tuigeann an tAire Oideachais agus Eolaíochta an tábhacht chultúrtha agus socheolaíoch a bhaineann leis na limistéir Gaeltachta d'fhoghlaimeoirí na teanga agus leanfaidh an Roinn Oideachais agus Eolaiochta le tacaíochtaí Stáit a thabhairt de réir mar is féidir sin leis na hacmhainní mar atá siad ins na toscaí deacra eacnamaíochta atá ann faoi láthair.

Cuireann an Roinn raon bearta ar fáil chun tacú le múineadh agus foghlaim na Gaeilge agus le foghlaim trí Ghaeilge. Orthu seo tá: tacaíochtaí breisithe múinteoireachta agus maoinithe do Ghaelscoileanna; forbairt ghairmiúil do mhúinteoirí ag an leibhéal bunscoile agus iarbhunscoile tríd an gclár tacaíochta don churaclam bunscoile agus tríd an tseirbhís tacaíochta dara leibhéal, faoina gcuirtear 34 oiliúnóir lánaimseartha ar fáil; cláir mhodúlacha do mhúinteoirí tríd an nGréasán lárionad oideachais; agus soláthar téacsanna, ábhar agus acmhainní i nGaeilge trí fhorbairt Shéideán Sí agus obair na Comhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta.

Tá mórán athruithe tarlaithe sa bhliain a chuaigh thart agus is í an chéad aidhm atá ag an Rialtas ná an t-airgeadas poiblí a chosaint. Is é seo an t-aon bhealach inar féidir linn gnóthachain a choimeád agus cur ar ár gcumas féin feabhsúchain a dhéanamh amach anseo. Táimd ag déileáil, áfach, le staid eacnamaíochta a bhfuil deacracht gan fasach ag baint leis. Tá sé de dhualgas ar an Rialtas aghaidh a thabhairt ar seo agus cinntí fíor-dheacra a dhéanamh ar mhaithe leis an náisiún. Agus sin á dheanamh againn, tá iarracht déanta againn foscadh éigin a thabhairt don earnáil oideachais, ach i bhfianaise scála an chaiteachais phoiblí ar an oideachas, ní féidir cinntí crua a sheachaint.

Cabhróidh bearta an bhuiséid lena chinntiú go mbíonn Éire suite go maith chun tairbhe a bhaint as nuair a thiocfaidh feabhas ar an eacnamaíocht domhanda agus nuair a bheidh ar ár gcumas tógáil arís ar éachta móra na mblianta deireanacha agus déanamh amhlaidh i slí a bheidh i gcomhréir le bainistíocht chríonna eacnamaíochta na hÉireann ina iomláine.

Ba mhaith liom mo bhuíochas a ghabháil arís eile leis an dTeachta as ucht deis a thabhairt dom an fhreagra seo a thabhairt ar son mo chomhgleacaí, an tAire Batt O'Keeffe, agus an scéal a mhíniú ar a shon maidir leis na coláistí samhraidh Gaeilge agus a Roinn.