Dessie Ellis (Dublin North West, Sinn Fein) | Oireachtas source

Tá áthas orm an Bille seo a mholadh in éineacht le mo chomrádaithe Shinn Féin. Tá Údarás na Gaeltachta ar cheann de na heagraíochtaí is tábhachtaí sa tír seo le Gaeilge a chur chun cinn. Daonlathas atá á mholadh againn anseo inniu ar mhaithe le pobal na Gaeltachta a chumhachtú. Luaigh mo chomhghleacaí, an Teachta Ó Snodaigh, cúlra an Bhille seo agus an aisling a bhí i gceist nuair a bhunaíodh Údarás na Gaeltachta sa bhliain 1979. Díreoidh mé isteach áfach ar an gcomhthéacs teanga a bhain leis an aisling sin agus an fáth go bhfuil cur chuige nua ag teastáil níos mó anois fiú ná mar a bhí sna 1970idí.

Ag caint ar an gcéad Bhille maidir le hÚdarás na Gaeltachta in 1978, dúirt an Teachta Dála de chuid Pháirtí an Lucht Oibre, an Teachta John Horgan:

we are dealing in this Bill with nothing more or less than a national emergency. It is an emergency whose dimensions are not immediately apparent to many people because they do not live with it but nonetheless it is an emergency. It is an emergency that is perhaps not so obvious to people, because the change that takes place in the characteristics of the Gaeltacht appears to be one that is taking place relatively slowly so that there is no particular need for haste or hurry. However, the particular characteristic of change as it affects the Gaeltacht and the people living in it is that it is more radical and less reversible than change in almost any other area of our national life.

Os cionn 40 bliain níos déanaí agus tá na focail sin fós fíor. Tá an t-athrú bagartha feicthe againn go soiléir agus é éirithe níos measa le deich mbliana anuas.

I ndaonáireamh 2016, fuaireamar amach gur thit líon na gcainteoirí laethúla Gaeilge sa Ghaeltacht don chéad uair ón daonáireamh roimhe sin. Tá sé sonraithe i dtuarascáil de chuid Thuismitheoirí na Gaeltachta anuraidh nach bhfuil ach 23% de theaghlaigh sa Ghaeltacht ag tógáil clainne le Gaeilge.

Tá na figiúirí seo scanrúil. Tá an ghéarchéim ag titim amach díreach mar a dúradh sa staidéar cuimsitheach sochtheangeolaíochta sa bhliain 2007, a dúirt nach mbeadh ach 15 nó 20 bliain fágtha ag an nGaeilge mar phríomhtheanga i gceantair Ghaeltachta gan athruithe móra ón Rialtas. Cad atá déanta ag an Rialtas mar fhreagra air sin? Fuair siad réidh le guth daonlathach don phobal sa Ghaeltacht agus rinne siad ciorruithe móra ar bhuiséad na Gaeltachta bliain i ndiaidh bliana. Tá rudaí ag dul sa treo ceart de réir an bhuiséid is déanaí ach ní i gcás forbairt na Gaeltachta agus Údarás na Gaeltachta. Is léir go raibh an ceart ag an Teachta Dála a dúirt in 1978 go dteastaíonn toghcháin chun leas agus fuinneamh na Gaeltachta a chosaint ón neamhaird agus ó bhfrith-Ghaelachas an Stáit. Lean an Teachta Horgan ar aghaidh ag rá:

The people and the communities of the Gaeltacht may be a minority in a numerical sense but they are, and remain, the only authentic representatives of what was once the majority tradition on this island and of a tradition and a culture that is still officially, and more than officially in the hearts of the people of this island, something that is vital and that should be preserved.

Táim bródúil seasamh anseo agus an Bille seo a mholadh. I bhfocail an mhór-phoblachtánaigh Máirtín Ó Cadhain, a thug spreagadh don ghluaiseacht do chearta sibhialta sa Ghaeltacht, “Is í an Ghaeilge athghabháil na hÉireann, agus is í athghabháil na hÉireann slánú na Gaeilge.” Caithfear tosú le hathghabháil na Gaeltachta agus pobal na Gaeltachta a chur i gceannas ar a bhforbairt dhaonlathach féin.

See this speech in context