Seanad debates
Thursday, 15 February 2007
Seirbhísí do Dhaoine Óga
1:00 pm
Fergal Browne (Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Cuirim fáilte roimh an Aire.
Seans go bhfuil a fhios aige go bhfuil gaelscoil agus gaelcholáiste i gCeatharlach, agus ba mhaith le roinnt de na daltaà go mbunófaà áiteanna speisialta le haghaidh daoine óga ionas go mbeidÃs ábalta dul ann agus spraoi a bheith acu agus iad ag labhairt Gaeilge. Tá an laghdú atá ag teacht ar an méid Gaeilge a labhraÃonn daoine óga go huafásach agus, faraor, ag éirà nÃos measa le gach cluiche Playstation nua. Tá an cumas atá acu à a labhairt ag laghdú, agus tá an tsuim atá acu inár dteanga dhúchais beagnach imithe.
NÃl iarracht ar bith á cur isteach ag an Rialtas an fhadhb seo a réiteach. NÃl éinne ag iarraidh, fiú, à a aithint, mar bheadh náire orthu dá bhfeicfidÃs an fhianaise agus an easpa oibre agus dul chun cinn atá á dhéanamh acu. Thit leibhéal Gaeilge sna bunscoileanna le blianta beaga anuas, agus nÃl an Ardteist oiriúnach do shaolta na n-óg. Tá daltaà ag iarraidh pointà agus grádanna arda a bhaint amach, ach bÃonn sé an-deacair dóibh de bharr a gcaighdeáin Ghaeilge. Tá scrúdú béil le déanamh acu, ach nÃl aon taithà acu an teanga a labhairt. Mar sin, conas a gheobhaidh siad na 25% atá tuillte ag an chuid is mó acu agus iad ag dul a staidéar. Tá sé fÃor-dheacair, agus tá an t-am sroicthe againn anois rud éigin a dhéanamh faoi seo.
Is é mo thuairim go bhfuil áit shóisialach ag teastáil ó dhéagóirà chun dul ann agus a bheith lena gcairde le seans Gaeilge a labhairt. Nà féidir leis na múinteoirà ach an méid a dhéanamh atá sa téacsleabhar. Mar sin, tá sé suas do dhaltaÃ, do thuismitheoirÃ, agus don phobal an chuid eile a dhéanamh. Chabhródh na háiteanna seo go mór lena gcumas Gaeilge agus an smaoineamh atá acu uirthi. NÃl féin-mhuinÃn acu labhairt as Gaeilge sna ranganna. Is rud deacair é muna bhfuil taithà ag duine air. Bheadh seans ag déagóirà Gaeilge a labhairt i dtimpeallacht dheas. BheidÃs in ann feabhas a chur ar a gcuid Gaeilge agus iad ag imirt cluichà lena gcairde. Tá fÃor-riachtanas na háiteanna seo a chur ar fáil. ScaipfidÃs grá don teangain i measc aos óg na hÃireann arÃst, agus dá mbeidÃs in ann an teanga a labhairt, bheidÃs ag iarraidh dul a dh'obair chun feabhas a chur ar a gcuid Gaeilge scrÃofa i gcónaÃ.
Nà féidir linn seasamh siar ag féachaint ar an lagar mór seo atá ag tarlú lenár dteanga dhúchais. Tá orainn an grá a chur ar ais i gcroÃthe na ndéagóirÃ. Nà féidir le múinteoirà agus tuismitheoirà Ãde béil a thabhairt dóibh muna bhfuil caighdeán sásúil acu. NÃl an milleán go hiomlán orthu, agus tá orainn lámh chabhrach a thabhairt dóibh. Mar a deireann an seanfhocal: mol an óige, agus tiocfaidh sÃ. Is iadsan na sÃolta, agus beidh na caifeanna Gaeilge seo mar uisce orthu.
Pat Gallagher (Donegal South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Tá áthas orm an deis seo a fháil freagra a thabhairt ar an Seanadóir de Brún. Tá mo bhuÃochas ag dul dó as ucht an cheist seo a ardú.
Tá deis agam anois an méid atá á dhéanamh ag an Roinn Gnóthaà Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus ag comhlachtaà áirithe a thagann faoina scáth maidir leis an chúram fÃorthábhachtach seo i leith na hóige a chur ar thaifead an TÃ.
Maidir le hóige na Gaeltachta, tá cláir ar leith á stiúradh ag an Roinn le deis a thabhairt do dhaoine óga dul agus spraoi a bheith acu agus iad ag labhairt na Gaeilge. Is é an chéad cheann acu ná scéim na bhfoghlaimeoirà Gaeilge. Faoin scéim seo, tugann daoine óga as gach cearn den tÃr â breis agus 25,000 acu anuraidh â cuairt ar na Gaeltachtaà le trà seachtaine a chaitheamh ag foghlaim na Gaeilge, mar aon le himeachtaà taitneamhacha eile ar nós cúrsaà spraoi agus spóirt de gach uile chineál. Cuirtear an cúnamh seo ar fáil le cabhrú le muintir na Gaeltachta na scoláirà óga a choinneáil ar Ãostas ina dtithe cónaithe le go mbeidh deis acu teacht isteach ar bhlas agus lÃofacht nádúrtha na Gaeltachta.
Chomh maith leis sin, tá scéim na gcampaà samhraidh ann. Faoin scéim seo, faigheann páistà na Gaeltachta féin â breis agus 5,000 acu anuraidh â deis sóisialú a dhéanamh agus caithimh aimsire éagsúla a bheith acu trà Ghaeilge i seisiúin a mhaireann ar feadh seachtaine, nó i gcásanna áirithe coicÃse. Tá sé mar aidhm ag na campaà seo an Ghaeilge a threisiú trà réimse d'imeachtaà oideachasúla agus spóirtiúla a eagrú, mar shampla, rÃomhaireacht, ceardaÃocht, drámaÃocht, ceol, stair shóisialta áitiúil, seanchas agus gach cineál spóirt.
Tá áiseanna caitheamh aimsire ann fosta. Tá scéim deontas ag an Roinn freisin le deis a thabhairt do phobal na Gaeltachta áiseanna caitheamh aimsire a chur ar fáil mar infrastruchtúr d'imeachtaà na hóige. Cuirtear cúnamh ar fáil do choistà áitiúla le páirceanna imeartha, hallaà pobail, coláiste Gaeilge agus mar sin de a chur ar fáil.
Tá ról tábhachtach ag Ãdarás na Gaeltachta chomh maith maidir le seirbhÃsà óige sa Ghaeltacht. Is é an prÃomhchuspóir atá leis na seirbhÃsà seo ná forbairt phearsanta an duine óig a threisiú trà mheán na Gaeilge. Chun an cuspóir sin a bhaint amach, tá tacaÃocht shubstaintiúil á cur ar fáil do choistà le cuidiú leo iarratais a ullmhú le deontas caipitil a aimsiú d'fhoirgnimh i gcomhair cúram leanaÃ. Go dtà seo, tá sé cinn acu seo tógtha sa Ghaeltacht, agus tá airgead ceadaithe do chúig cinn eile le tacaÃocht ó Ãdarás na Gaeltachta. Tá comhlacht neamhspleách bunaithe le freastal ar an aoisghrúpa trà go dtà a cúig, is é sin, Comhar NaÃonraà na Gaeltachta Teoranta. Tá breis agus 75 naÃonra cláraithe leis an chomhlacht, a dhéanann freastal ar bhreis agus 1,000 páiste. Cuireann Ãdarás na Gaeltachta maoiniú suntasach ar fáil do Chomhar NaÃonra na Gaeltachta gach uile bhliain.
Tá Ãige na Gaeltachta Teoranta bunaithe. Is comhlacht neamhspleách eile é seo, atá ag freastal ar óige na Gaeltachta san aoisghrúpa seacht ar aghaidh. Tá an comhlacht á riaradh ag ógcheannairà agus á mhaoiniú ag Ãdarás na Gaeltachta. I gcásanna faoi leith, cuireann Ãdarás na Gaeltachta foirgnimh nó suÃomh ar fáil le freastal ar éilimh na hóige.
Taobh amuigh den Ghaeltacht, tá an fhreagracht maidir leis an bpobal a ghrÃosú i leith na Gaeilge ar Fhoras na Gaeilge. Cuireann Foras na Gaeilge maoiniú ar fail do ghrúpaà chun campaà samhraidh lán-Ghaeilge lasmuigh den Ghaeltacht a eagrú. Is bunchritéar é go mbeadh sé mar phrÃomhaidhm ag na campaà samhraidh an Ghaeilge a threisiú trà imeachtaà oiriúnacha a eagrú trà mheán na Gaeilge do dhaoine óga. Tuigim gur fhreastal beagnach 1,400 daoine óga ar 32 campa samhraidh le linn 2006 faoin scéim seo.
Tá scéim nua fógartha ag an bhForas i mbliana: sceim na hóige, le himeachtaà trà Ghaeilge don aos óg a chur chun cinn. Bhà na fógraà sna meáin an tseachtain seo caite agus is féidir iarratas a chur isteach chuig an bhForas suas go dtà deireadh an Mharta. Molaim do ghrúpaà iarratas a chur isteach.
Sa scéim nua seo, tá béim ar imeachtaà óige trà mheán na Gaeilge lasmuigh den Ghaeltacht. Nà mór go mbeidh sé mar phrÃomhaidhm ag na himeachtaà seo deiseanna cumarsáide a chruthú do dhaoine óga trà mheán na Gaeilge. FáiltÃm go mór roimh an tionscamh nua seo ó Fhoras na Gaeilge agus tá suil agam go mbeidh torthaà fiúntacha air.
Ta céimeanna stairiúla curtha i gcrÃch le déanaà ó thaobh thodhchaà na Gaeilge ar fud na tÃre de: tháinig forálacha uile an Achta Teanga i bhfeidhm i mà lúil seo caite; tháinig stádas mar theanga oibre agus oifigiúil an Aontais Eorpaigh i bhfeidhm don Ghaeilge ar 1 Eanair 2007; agus foilsÃodh ráiteas an Rialtais i leith na Gaeilge dÃreach roimh an Nollaig.
Tá se beartaithe ag an Rialtas plean 20 bliana a chur le chéile thar thréimhse dhá bhliain, plean a leagfaidh amach céimeanna praiticiúla chun an Ghaeilge a láidriú mar urlabhra agus teanga chumarsáide sa tÃr. Tá cóipeanna de ráiteas an Rialtais á scaipeadh ag an Roinn faoi láthair ar eagraÃochtaà deonacha, scoileanna, leabharlanna agus araile, d'fhonn aighneachtaà agus moltaà i leith an phlean straitéisigh a lorg. Tá mé cinnte go mbeidh go leor daoine agus eagraÃochtaà sásta a moltaà a nochtú agus a chur isteach chuig an Roinn.
Sa chomhthéacs seo, glacann an tAire, an Teachta à CuÃv, go hiomlán leis an bpointe atá taobh thiar de cheist an tSeanadóra. Is gné lárnach den chúram seo an Ghaeilge a láidriú mar theanga pobail taobh amuigh den Ghaeltacht, go háirithe i gcomhthéacs naisc a chruthú idir pobail a labhartha, na daoine óga agus gaelscoileanna áitiúla. Tá sé ag súil leis an dÃospóireacht a bheidh le Fóram na Gaeilge agus an plean straitéiseach a ullmhú. Tá sé ag súil go mór freisin le moltaà agus aighneachtaà a fháil ón bpobal agus ón lucht spéise uile ar fud na tÃre. Ta súil aige go mbeidh roinnt moltaà fiúntacha i leith an ghné áirithe seo ar fáil dó agus arÃs gabhaim mo bhuÃochas agus buÃochas an Aire leis an Seanadóir as an cheist seo a ardú agus déis a thabhairt domsa, ar son an Aire, an freagra cuimsitheach seo a chur os bhur gcomhair.