Peadar Tóibín (Meath West, Aontú) | Oireachtas source

Is tábhachtach agus is luachmhar le muintir na hÉireann an Ghaeilge toisc gur cuid bhunúsach dínn í. Ceanglaíonn sí lenár dtimpeallacht muid. Is stór saibhir de litríocht, ealaíon, amhránaíocht, stair, agus seanchas í. Struchtúr smaointeoireachta atá inti atá uathúil i ndomhan ina bhfuil éagsúlacht teanga á cailleadh ar bhonn bliantúil. Tá an Ghaeilge greanta ar ár n-ainmneacha agus ár dtírdhreach. Tá an Ghaeilge ar na teangacha is sine sa domhan agus ar an teanga choiteann scríofa is sine san Eoraip.

Tá muidne in Aontú ag iarradh go mbeadh sí mar theanga phobail, theaghlaigh, chairde, ghnó, theicneolaíochta, agus oideachais. Nuair a bunaíodh ár ngluaiseacht dhá bhliain ó shin, chuireamar an Ghaeilge i gcroílár ár bpáirtí nua. Ní chaitheamh aimsire í an Ghaeilge dúinne. Táimid ag troid ar son chearta daonna an Ghaeilge thart timpeall na tíre.

Ba mhaith linn go mbeadh a fhios ag teaghlaigh atá ag smaoineamh ar a gcuid páistí a thógáil le Gaeilge go bhfuil todhchaí gheal bhríomhar i ndán don teanga. Cuideoimid le líon na gcainteoir agus na bpobal Gaeilge a fhorbairt go suntasach. Tóg an Gaeloideachas mar shampla. Tá teip ollmhór déanta ag an Rialtas mar gheall ar an nGaeloideachas sa tír seo. Tá an t-éileamh le haghaidh caighdeáin agus soláthair feabhsaithe Ghaeloideachais ag teacht ó na scoláirí agus ó na tuismitheoirí féin. Faigheann 5% de scoláirí oideachas i nGaelscoil in ainneoin go bhfuil breis agus 23% de thuismitheoirí á lorg. Tá sé sin dochreidte. Tá an t-éileamh 23% ag teacht don Rialtas ach níl an Rialtas ach ag soláthar 5%. Is léir go bhfuil Rialtas i ndiaidh Rialtais ag seasamh in aghaidh an dúshláin le haghaidh breis oideachais trí mheán na Gaeilge a chur ar fáil. Faighim glaonna gutháin ó mhúinteoirí thart timpeall na tíre mar gheall ar laghdú tábhacht na Gaeilge labhartha san ardteistiméiracht. Tá siad ag iarraidh go mbeadh méadú marcanna le fáil don Ghaeilge labhartha san ardteistiméiracht in ionad an scéal atá ag titim amach ag an bomaite.

Gan an Ghaeltacht, cailleann an Ghaeilge go leor den doimhneacht agus den saibhreas a bhaineann léi. Mura mbíonn an Ghaeilge ina teanga phobail, beidh todhchaí chéad teanga na tíre seo i mbaol, beag beann ar láidreacht an chórais oideachais. De réir na saineolaithe, ní mhairfidh an Ghaeilge mar theanga phobail níos faide ná deich mbliana sa Ghaeltacht de réir na rátaí reatha aistrithe teanga. Tá sé sin dochreidte. Tá aithne agamsa ar an Aire. Tá a fhios agam go bhfuil suim láidir aici sa Ghaeilge agus tá muinín agamsa mar gheall ar an radharc atá aici i leith an Ghaeilge ach caithfimid a bheith réalaíoch faoin bhfadhb atá os ár gcomhair. Tá géarchéim uafásach ann sa Ghaeltacht mar gheall ar Ghaeilge labhartha an phobail sin.

Níl an tacaíocht ann do na clanna atá ag smaoineamh a gcuid páistí a thógáil le Gaeilge. Níl na poist ann. Tá Údarás na Gaeltachta ina chol ceathrar bocht i gcomparáid le Enterprise Ireland agus an IDA. Ní an t-infreastruchtúr nó an infheistíocht ann. Níl an Rialtas i ndáiríre faoi fhuinneamh a chur i saol eacnamaíochta na Gaeltachta. Muna bhfuil poist agus slite beatha sa Ghaeltacht, níl bogfaidh daoine ann chun a gclainne a thógáil le Gaeilge, agus bogfaidh siad siúd atá ina gcónaí ann ag an bomaite amach sa tóir ar shlí bheatha.

Molaim an obair atá á dhéanamh ag na comharchumainn. Cúpla bliain ó shin chuaigh mé go gach Gaeltacht sa tír chun bualadh le gach comharchumann. Tá siad ag déanamh sárobair ach dúirt gach ceann acu nach bhfuil siad ag fáil an tacaíocht airgeadais chun an jab a dhéanamh i gceart.

Bhí mé ag caint leis an Aire Stáit, an Teachta Chambers, cúpla seachtain ó shin faoi “urban Gaeltachts” nó “commuter Gaeltachts” a chruthú sa tír seo. Tá go leor Gaeltachtaí cosúil leis an Spidéal, Ráth Chairn, Baile Bhúirne, agus An Rinn, atá in aice le bailte móra. Is féidir le daoine atá ag iarraidh a gclann a thógáil le Gaeilge a bheith ina gcónaí sna Gaeltachtaí sin agus dul isteach ag obair sna bailte móra. Má tá siad ina gcónaí i Ráth Chairn, is féidir leo dul ag obair san Uaimh, i nDroichead Átha nó i mBaile Átha Cliath. Tá géarchéim tithíochta sna háiteanna sin. Cén fáth nach bhfuil an Rialtas in ann tithe a thógáil istigh sna Gaeltachtaí sin le haghaidh na ndaoine atá ag iarraidh bogadh amach as na bailte móra go dtí na Gaeltachtaí, chun fuinneamh nua a chur isteach iontu? Ní chosnódh sé aon airgid sa deireadh ach caithfidh an toil a bheith ann ón Rialtas.

D’fhreastail mé ar an gCoiste um Fhorfheidhmiú Chomhaontú Aoine an Chéasta inné. Bhí Conradh na Gaeilge ag déanamh cur i láthair ann agus bhí siad ag caint faoin gconradh comhaontú NDNA sa Tuaisceart agus an commitment a bhí inti Acht na Gaeilge a chuir i bhfeidhm sa Tuaisceart sa chéad céad lá ó síneadh an conradh sin. Ceapann an gnáth-duine timpeall na tíre go bhfuil an commitment sin déanta agus go bhfuil Acht na Gaeilge curtha i bhfeidhm sa Tuaisceart, ach tá sé dochreidte a rá nach bhfuil. Níl an Bille tosaithe dul tríd an Tionól ag an bomaite. Theip go hollmhór ar an Tionól ar an ábhar seo. Tá sé dochreidte. Tá móramh de na feisirí atá istigh sa Tionól i bhfabhar an rud seo ach tá bac á chur ag an DUP ar an mBille dul tríd an Tionól. Is léir nach bhfuil an Tionól ag obair ar bhonn daonlathach. Is léir freisin nach bhfuil an DUP lán-dáiríre faoi bheart a dhéanamh de réir a bhriathar. Thug siad commitment agus geallúint ach tá siad ag sleamhnú as an ngeallúint a thug siad an beart sin a dhéanamh. Tá Sinn Féin agus an SDLP teipthe go hiomlán freisin. Thit an Tionól de bharr an Achta seo agus rudaí eile. Dúirt Sinn Féin agus an SDLP nach rachaidh siad isteach sa Tionól go dtí go mbeadh an tAcht ann agus curtha i bhfeidhm. Níor shéan siad a gcuid airgid nó a dtuarastail i rith an ama sin. Chuaigh siad isteach sa Tionól ach fós níl siad in ann an tAcht a sheachadadh. Is drochrud é sin. Bhí siad sásta dul go Westminster chun brú a chur ar an Rialtas ansin Bille mar gheall ar ghinmhilleadh a bhrú ar an Tuaisceart ach fós níl siad sásta dul go Westminster chun Bille faoi Acht na Gaeilge a chur i bhfeidhm sa Tuaisceart. Taispeánann an tAcht na fadhbanna ollmhóra atá sa Tionól. Tá Tionól Stormont briste agus caithfidh go mbeidh reform ann go luath. Tá veto ag na haontachtaithe i Stormont ar dul chun cinn, fiú gur mionlach iad. Tá locht ar an Rialtas freisin. Shínigh an Rialtas agus Rialtas na Breataine an comhaontú sin agus tá dearmad déanta acu ar an dualgas atá orthu.

Aontaím leis an Teachta Ó Cuív agus an Teachta Bríd Smith faoi Raidió Rí-Rá, TG4 agus RTÉ. Is rudaí éasca agus úsáideacha iad seo. Ba cheart don Rialtas níos mó airgid a thabhairt do TG4. Ba cheart go mbeadh RTÉ ag díriú isteach níos mó ar an nGaeilge agus ba cheart go mbeadh ceadúnas FM ag Raidió Rí-Rá.

See this speech in context