Pa Daly (Kerry, Sinn Fein) | Oireachtas source

Tá áthas orm a bheith anseo ag caint le linn Seachtaine na Gaeilge. Tá a lán ceisteanna reatha ag baint leis an teanga.

Ba mhaith liom comhghairdeas a dhéanamh le clann Margaret Keane tar éis an bua a bhí acu sna cúirte i Sasana. Rugadh in Éirinn í ach fuair sí bás i Coventry, áit a chaith sí an mórchuid dá saol. Ní raibh cead ag a clann an Gaolainn a scríobh ar a leac uaighe ach bhí bua acu sna cúirte. Bhí a mhuintir ag iarraidh: “Inár gcroíthe go deo” a scríobh ar an leac uaighe. Dhiúltaigh an coiste sin ach bhí an bua acu sa deireadh. Mar a deir an seanfhocal, “Muna n-oireann an caipín duit, ná caith é” nó “Más ar bior, ná casfar tú”, mar tá fadhbanna ag baint leis an nGaeltacht, le pobal na Gaeltachta agus le pobal labhartha na Gaeilge in Éirinn agus tá sin náireach.

Tá sé dochreidte nach bhfuil daoine in ann eitilt a cheannach le hAer Lingus bille a íoc le Banc na hÉireann, nó an síneadh fada a úsáid. Tá a fhios againn, ina dhiadh an fógra Dé Luain, nach bhfuil suim dá laghad ag an mbanc sin ina chuid chustaiméirí. Bheadh sé an-éasca dó an fhadhb atá aige leis na billí a íoc a cheartú ach tá éileamh na gcustaiméirí síos an liosta s’acu. Chomh maith leis sin, níl oifigeach Gaeilge i gcuid de na comhairle contae. I gCiarraí, mar shampla, níl oifigeach Gaeilge ann ó mhí na Bealtaine 2020. Níl seirbhísí ar fáil trí Ghaeilge. Tá fáilte roimh chách seachas roimh ár dteanga féin.

Mar aon le Teachtaí eile, bím ag plé na leasuithe do Bhille na dteangacha oifigiúla. Níl an Rialtas ag glacadh leis na leasuithe a chur muid síos chun an Ghaeilge a neartú. Tá orainn aitheantas suntasach a bhunú. Ag an bpointe seo, tá sé práinneach. Tá obair na gcapall déanta ag leithéidí Daithí Mac Cárthaigh, Foras na Gaeilge, an Coimisinéir Teanga agus an Foras Pátrúnachta chun lógónna na gcomhlachtaí poiblí a bheith i nGaeilge agus chun an Ghaeilge a chur chun cinn agus a neartú. Ba chóir go mbeadh tosaíocht don Ghaolainn ar na comharthaí bóithre agus bím ag obair ar sin sa choiste. Creidim go bhfuilim ar aon intinn leis an Aire, an Teachta Catherine Martin agus leis an Aire Stáit, an Teachta Chambers, mar gheall air seo ach ní raibh an Rialtas in ann glacadh leis an leasú sin mar mhaígh Oifig na mBillí go raibh costas ag baint leis. Ní aontaím leis sin. It would be easy to make a change so that into the future, when a public body is erecting any new sign or publishing a notice, the Irish language text should be positioned so that it is likely to be read first ach beimid ar ais go dtí an pointe sin i gCoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus Phobal Labhartha na Gaeilge.

Chomh maith leis sin, tá saincheisteanna eile atá tábhachtach do phobal labhartha na Gaeilge ann, go mór mór in iarthar Chiarraí. Tá sé de dhualgas orainn an leathanbhanda a fheabhsú sa Ghaeltacht, spreagadh a thabhairt do dhaoine maireachtáil sa Ghaeltacht agus b’fhéidir múinteoirí sa bhreis a sholáthar chun tacaíocht a thabhairt do mhúineadh na Gaolainne sa Ghaeltacht. I mBaile an Sceilg in Uíbh Ráthach, ba chóir dúinn tacaíocht a thabhairt don Gteic chun fostaíocht a choimeád in earnáil na Gaeilge.

Tá an Ghaeilge curtha in áit na leathphingine ach tá seans againn leis an mBille atá á bplé sa roghchoiste béim a chur ar an nGaolainn agus í a choimeád beo. B’fhéidir nach mbeidh seans eile againn.

See this speech in context