Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Cuireann sé áthas orm go bhfuil deis agam cúpla focal a rá i dtaobh na ceiste seo. Ar ndóigh, táimid ag comóradh agus ag ceiliúradh Seachtain na Gaeilge an tseachtain seo ach tá sé i bhfad níos tábhachtaí go mbeadh bliain na Gaeilge i gceist chuile bhliain. Tá sé thar a bheith tábhachtach aitheantas a thabhairt dóibh siúd a labhraíonn agus a úsáideann an Ghaeilge chuile lá go nádúrtha taobh istigh agus taobh amuigh den Ghaeltacht. Ag deireadh an lae, is iad siúd beatha na teanga.

Is féidir breathnú ar an saol mar ghloine atá leathfholamh ná mar ghloine atá leathlán. Feicim i gcónaí rudaí leathlán mar ní dóigh liom go ndéanann drochmhisneach aon mhaith d'aon chúis. Tá riar maith rudaí déanta agus, go deimhin féin, le linn mo thréimhse i Rialtas cuireadh Foras na Gaeilge, Acht teanga, Oifig an Choimisinéara Teanga, scéimeanna ar nós scéim na gcúntóirí teanga agus go leor eile ar fáil. Don chéad uair, cuireadh polasaí cuimsitheach Rialtais ar fáil ach, faraor géar, ní dhearnadh tada mórán leis ó shin.

Ba mhaith liom a chúram a thréaslú leis an Aire Stáit, an Teachta Chambers, atá ag déanamh gaisce ó tháinig sé isteach ina oifig. Is deas agus maith an rud é go bhfuil Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2019 os comhair na Dála i láthair na huaire. Tá tábhacht le cearta teanga. Tugann siad misneach don phobal. Ach caithfimid rudaí praiticiúla eile a dhéanamh ar an talamh freisin. Is é an rud go gcaithfimid a dhéanamh ná an Ghaeilge a chothú i ngnáthshaol an phobail. Scaití, bíonn an iomarca béim ar a bheith ag caint i nGaeilge faoin nGaeilge seachas a bheith ag dul ar aghaidh leis an ngnáthshaol trí mheán na Gaeilge. Ar ndóigh, is é sin a dhéanann pobal na Gaeltachta agus an dream a labhraíonn an Ghaeilge go laethúil taobh amuigh den Ghaeltacht. Labhraíonn siad an Ghaeilge mar ghnáth-theanga mar a labhraíonn an chuid eile den phobal cibé teanga a labhraíonn siad.

Tá freagracht as na meáin agus freagracht as an nGaeltacht sa Roinn chéanna faoi láthair. Tá trí rud praiticiúil go bhféadfaí a dhéanamh go an-sciobtha. Mar a dúirt an Teachta Bríd Smith, d'fhéadfaí aitheantas a thabhairt do Raidió Rí-Rá agus déanamh cinnte go mbeadh sé ar fáil ar FM. Cruthaíodh inniu gurb é sin an bealach is mo ina n-éisteann daoine leis an raidió. Is é an dara rud gur cheart é a dhéanamh ná sciar ceart den cheadúnas teilifíse a thabhairt do TG4 agus déanamh cinnte go mbeadh sé in ann níos mó cláir a dhéanamh go hiomlán trí Ghaeilge agus níos mó cláir dhátheangacha a chraoladh. Baineann an tríú rud leis an gcistíocht a fhaigheann RTÉ. Ba cheart go mbeadh sé leagtha síos níos cinntí cé mhéad Gaeilge a chaithfidh RTÉ féin a chraoladh. Más gá reachtaíocht a athrú leis sin a dhéanamh, ba cheart í a athrú. Chomh maith leis sin, ba cheart déanamh cinnte go dtugann sé cistíocht cheart do Raidió na Gaeltachta, rud nach bhfuil á dhéanamh i láthair na huaire. Mar shampla, ní íoctar foireann Raidió na Gaeltachta ar aon dóigh leis an bhfoireann atá lonnaithe i mBaile Átha Cliath 4. Chomh maith leis sin, tá siad ar an ngannchuid ar fad agus iad ag iarraidh cláir a chur le chéile. Má chaitheann siad uair an chloig ar chúrsaí reatha a chur le chéile, tá siad ar an ngannchuid ar fad i gcomparáid leis na stáisiúin náisiúnta eile, RTÉ 1 ina measc.

Is ceann de na húdair díomá atá orm le deich mbliana anuas ná an easpa dul chun cinn atá déanta leis na gréasáin Ghaeltachta a bhí le bunú taobh amuigh den Ghaeltacht sna bailte móra agus sna cathracha. Bhí siad seo le bheith timpeallaithe ar na Gaelscoileanna. Ba é an smaoineamh a bhí ann ná go dtógfaí gréasán láidir de phobail labhartha Gaeilge i láithreacha ainmnithe le hinfheistíocht shubstaintiúil ón Stát. Is céim mhaith é a bheith ag múineadh na Gaeilge istigh sa Ghaelscoil agus istigh sa Ghaelcholáiste tar éis na bunscoile, ach níl áit taobh amuigh le hí a labhairt go nádúrtha. Ba é an smaoineamh a bhí ann ag an am ná go mbeadh seirbhísí ar fáil don óige, mar shampla. Táim ag caint faoi bhunú clubanna óige, clubanna spóirt agus clubanna de chuile chineál do na gníomhaíochtaí a bhíonn ar bun ag daoine óga den aois sin le go bhféadfaidís na rudaí sin a dhéanamh trí Ghaeilge taobh amuigh den scoil. Bhí sé i gceist go mbeadh naíolanna agus naíscoileanna bunaithe le hais chuile Ghaelscoil. Bhí i gceist go mbeadh rudaí ann do dhaoine fásta freisin, ní le labhairt i nGaeilge faoin nGaeilge ach le labhairt faoi ghnáthimeachtaí an lae i nGaeilge.

Is cuimhin liom, i bhfad siar nuair a d'fhág mé an ollscoil, gur thosaigh mé ag tabhairt ranganna snámha trí Ghaeilge.

Bhí mé tar éis go leor snámha a dhéanamh nuair a bhí mé óg agus bhí mé in ann an snámh a mhúineadh. Bhí an-tarraingt orm mar theastaigh ó dhuine a gcuid snámha a chleachtadh agus bhí cuid acu ag foghlaim snámha ach bhí sé feiliúnach é a dhéanamh trí Ghaeilge freisin.

Molaim go mór Na Gaeil Óga anseo i mBaile Átha Cliath, ceann de na cumainn pheile is mó fás sa chathair, as an obair atá déanta acu siúd tríd an pheil Ghaelach, an iománaíocht agus an camógaíocht a cheangail le labhairt na Gaeilge. Ba cheart go mbeadh cumainn ar nós Na Gaeil Óga i chuile chuid den chathair, i chuile chathair eile agus in áit ar bith eile go bhfuil dóthain daoine le club a bhunú a d’fheidhmeodh go hiomlán trí mheán na Gaeilge. Ní hamháin go mba cheart go mbeadh clubanna peile agus iomána á ndéanamh ach ba cheart go mbeadh clubanna sacair, rugbaí agus chuile spóirt eile á ndéanamh freisin.

Tá cuid de mhuintir na Gaeltachta buartha go bhfuil siollabas faoi leith ag an ardteistiméireacht i gceist dóibh siúd ach nach mbeidh aon phreab acu as idir mharcanna níos airde nó gráid speisialta. Tá mé cinnte go bhfuil míthuiscint ann agus tá súil agam go bhfuil. Bheadh sé go maith soiléiriú a fháil ar an scéal sin. Má tá sé fíor, is cúis náire í. Más rud é go bhfuil cúrsa breise ar fáil agus má tá buntáiste breise as an gcúrsa níos airde a dhéanamh, ceapaim gur ar leas phobal na Gaeilge agus na Gaeltacht a bheadh sé.

See this speech in context