Aindrias Moynihan (Cork North West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Fáiltím roimh an deis labhairt ar an mBille seo agus fáiltím go bhfuil Bille os ár gcomhair ar deireadh. Foilsíodh na ceannteidil in 2017. Táimid ag feitheamh le fada an lá. Rinne an coiste Gaeilge an-chíoradh ar an ábhar seo agus foilsíodh tuairisc chuimsitheach le linn bliain na Gaeilge in 2018. Bhíomar ag súil ag an am go mbeadh deis againn Bille Gaeilge a rith nó Acht na dTeangacha Oifigiúla a leasú i mbliain na Gaeilge. Faraor, tharlaigh moill agus moill eile, de bharr an Bhreatimeachta agus mar sin de. Léiríonn na moille éagsúla go léir neamhshuim an Rialtais maidir leis an nGaeilge.

É sin ráite, tá Bille againn anseo anois. Sin dul chun cinn agus fáiltímid roimhe. Tá roinnt mhaith bearnaí ann agus tá leasuithe ag teastáil, a mholfaimid san am atá amach romhainn. Má chríochnaímid an Dara Céim anseo, an bhfuil sé i gceist go mbrúfar an Bille ar aghaidh láithreach go dtí Céim an Choiste agus tríd an chóras gan aon mhoill? An gcinnteoidh an tAire Stáit dom go mbogfar an Bille ar aghaidh gan a thuilleadh moille?

Tá roinnt ábhair faoi leith gur mhaith liom díriú isteach orthu. Tá ábhar amháin nach bhfuil sa Bhille agus is é sin spriocanna ama. Tá sé fíorthábhachtach go mbeadh breis daoine le Gaeilge sa Státchóras chun freastal ar phobal na Gaeilge ar fud na tíre. Ón bplé a bhí againn leis na Ranna éagsúla le bliain go leith anuas, is léir nach bhfuil ach 2% nó 3% de na foirne sna Ranna éagsúla compordach agus ábalta a ngnó a dhéanamh trí Ghaeilge agus freastal ar phobal na Gaeilge. Caithfear an líon sin a ardú. Tá roinnt Ranna, cosúil leis an Roinn Oideachais agus Scileanna, i bhfad níos láidre na Ranna eile, ach tá bearnaí ann. Caithfear spriocanna ama a leagan amach chun cinntiú go mbeidh pobal na Gaeilge ábalta plé leis na hoifigí éagsúla agus go mbeidh a fhios acu go bhfuil na hoifigí sin ábalta freastal orthu. Deirtear i gcónaí nach bhfuil an t-éileamh ann do sheirbhísí trí Ghaeilge. Tomhaiseann na Ranna an mhéid uaireanta a úsáideann siad Gaeilge leis an bpobal, ach ní dóigh liom gurb é sin an tslat tomhais ceart. Feicimid arís agus arís eile nuair a théann muintir na Gaeilge sa tóir ar sheirbhísí ó na Ranna éagsúla, bíonn orthu cnaipí éagsúla a bhrú chun Gaeilge a roghnú nuair a ghlaoinn siad ar an Roinn agus ní bhíonn siad ábalta a ngnó a dhéanamh láithreach mar gheall air sin. Bíonn orthu feitheamh go dtí níos déanaí sa lá, nó fiú go dtí an chéad lá eile. Nuair a bhíonn dithneas ar dhaoine, teastaíonn uathu brú ar aghaidh go tapa. Mar sin ní féidir an t-éileamh a thomhais sa bhealach sin, mar go dteastaíonn ó dhaoine brú ar aghaidh agus déanfaidh siad a ngnó trí Bhéarla mura bhfuil sé éasca teacht ar sheirbhís as Gaeilge.

Mar a luaigh mé, tá éileamh ann ón bpobal agus ba chóir go mbeadh sprioc ama leagtha síos sa Bhille. Mura bhfuil, sleamhnóidh an t-am arís. Tá sé sin fíorthábhachtach. Ní hé sin an t-aon sprioc ama amháin gur chóir a bheith ann, áfach. Mar shampla, baineann alt 4, mír an-tábhachtach, le litriú ainmneacha agus aitheantas daoine agus iad i dteagmháil leis na Ranna. Níl an deacracht chéanna ansin mar gheall ar dhaoine a earcú. Is réiteach teicneolaíocht don chuid is mó atá i gceist. Ba chóir go mbeadh sé i bhfad níos éasca sprioc ama a leagan amach chun go mbeadh na córais éagsúla ábalta an litriú ceart a úsáid agus go mbeadh aitheantas daoine á aithint ag na Ranna. Ba chóir go mbeadh sprioc ama ann.

Tá an-chuid ábhair eile gur mhaith liom brú ar aghaidh leo. An rud is tábhachtaí ná go dteastaíonn uainn, in ainneoin na moille go léir, an Bille a bhrú ar aghaidh agus na moltaí sin a chur isteach ann.

Tuigim go mbaineann an sprioc 20% le hearcú trasna an réimse ar fad. An mbaineann sé le daoine a earcaítear go sealadach freisin?

Táim ag tagairt do dhaoine ar nós an fhoireann a dtugann comhairlí contae isteach don samhradh iad nó dochtúirí agus banaltraí a earcaíonn an HSE go sealadach. An mbeidh siad san áireamh? Conas a n-oibreoidh é sin? Teastaíonn uainn go mbeadh pobal na Gaolainne ábalta teagmháil a dhéanamh leis an gcóras, agus úsáid a bhaint as, go compordach ina theanga féin. Nílim ag caint faoi phobal na Gaeltachta amháin, ach faoi phobal na Gaolainne ar fud na tíre.

Tuigim go mbeidh coiste nua i gceist agus go mbeidh a chathaoirleach lonnaithe i Roinn an Aire Stáit. An mbeidh ról co-ordination ag an gcoiste sin? Feicfimid go bhfuil bearnaí ann ó thaobh an chórais oideachais. Táimid ag iarraidh líon na gcainteoirí Gaolainne a ardú ach, ag an am céanna, níl freastal ar na Gaeilgeoirí ó thaobh scolaíochta de. Fógraíodh sé scoil nua lasmuigh de cheantair Ghaeltachta inné, anseo i mBaile Átha Cliath, ach ní raibh a oiread is Gaelscoil amháin san áireamh in ainneoin go bhfuil pobal mór Gaolainne sna ceantair sin agus ar fud Bhaile Átha Cliath. Tá sé soiléir go bhfuil faillí á dhéanamh ar mhuintir na Gaolainne go forleathan. Tharraingíomar an cheist seo cheana féin. Ba chóir go mbeadh an córas sin athraithe chun a chinntiú nach mbeadh an faillí chéanna á dhéanamh ar mhuintir na Gaolainne. Ina lán cathracha, ní bheadh an pobal atá ag éileamh na Gaolainne ina mhóramh ach bheadh mionlach mór ann. Ba chóir go mbeadh freastal orthu sa chóras oideachais chun a chinntiú go mbeadh breis daoine ag teacht tríd le Gaolainn, chun go mbeadh an deis sin ag daoine agus chun an Ghaolainn a chothú gach uair agus is féidir.

Beidh leasuithe á mholadh againn, go háirithe mar gheall ar sprioc-amanna. Tá moill go leor feicthe againn cheana féin leis seo. Tá sé fíorthábhachtach go mbogfaí é ar aghaidh. Táim féin ag tnúth le páirt a ghlacadh sa díospóireacht amach anseo agus ár moltaí a chur chun cinn. Cabhróidh mé i ngach slí gur féidir chun Bille níos láidre a chur chun cinn chun a chinntiú go mbeidh deis ann don Ghaolainn amach anseo.

See this speech in context