Mr. Donncha ? h?allaithe:

Ba sin an príomhrud a bhí le déanamh nuair a bunaíodh Gaeltarra Éireann. Ba í an cheist ná cén chaoi a bhféadfaí stop a chur leis an mbánú a bhí á dhéanamh. Tá sé dochreidte go bhfuil os cionn 8,000 duine ag obair i gcliaintchomhlachtaí de chuid Údarás na Gaeltachta anois. Maidir le ceist na teanga, is rud é seo atá tar éis sleamhnú ón uair a raibh Gaeltarra Éireann ann. Rinne mé beagán staidéir ar Ghaeltarra Éireann agus ar an mbealach inar éirigh sé ag an tús nuair a bunaíodh i dtosach báire é. Bhíodh air tuarascáil bhliantúil a chur le chéile a chuir in iúl cé mhéad duine a bhí fostaithe agus cé mhéad duine le Béarla nach raibh Gaeilge acu a bhí fostaithe ina measc. Bhí air é sin a thuairisciú don Rialtas. Nuair a chuirtear an cheist sin ar Údarás na Gaeltachta, ní bhfaightear aon fhreagra uirthi. Má chuireann tú an cheist, cé mhéad den 8,900 atá fostaithe i gcliaintchomhlachtaí atá ina gcainteoirí Gaeilge, ní bhfaighidh tú freagra. Is rud bunúsach é ó thaobh fhorbairt pobail, ó thaobh na Gaeilge agus ó thaobh pleanála teanga go mbeadh muid, ar a laghad, ag tomhas an scéil. Is taobh amháin den scéal é sin. Is é an taobh eile ná go bhfuil creimeadh áirithe tagtha ar an nGaeilge sna háiteanna is mó ina gcuirtear fostaíocht tionsclaíochta ar bun, is é sin, i gCois Fharraige, ar an gCeathrú Rua agus i nGaoth Dobhair.

Fós féin, is cuid de na ceantair Ghaeltachta is láidre atá ann iad. Ar thaobh amháin, níl aon dabht faoi ach go bhfuil tionchar diúltach ag an bhfostaíocht atá cruthaithe ó thaobh na teanga de ach tá tionchar dearfach aici ó thaobh an bealach inar éirigh leis na pobail seo iad féin a mhúnlú mar phobail ina bhfuil fostaíocht le fáil ag daoine óga as an gceantar chun nach mbeadh siad ag iarraidh an áit a fhágáil. Tá cothromaíocht éigin ag teastáil. Níl a fhios agam conas a aimseofar an chothromaíocht sin ach theastódh go mbeadh an t-údarás i bhfad níos cúramaí faoi sin. Ní ceart go mbeadh aon deontas á thabhairt amach le fostaíocht a chur isteach in áit ina bhfuil lánfhostaíocht cheana agus tá sé sin ag tarlú. Nuair a chuirtear monarcha nua ar bun in áit ina bhfuil beagnach lánfhostaíocht, mar shampla, Cois Fharraige, tá seans maith ann gur daoine ón taobh amuigh a bheidh ag glacadh na poist sin. D'fhéadfadh drochthionchar a bheith aige sin. Tá seans ann nach bhfuil an Ghaeilge mar theanga oibre in aon mhonarcha de chuid an údaráis. B'fhéidir go bhfuil sí ina teanga oibre i roinnt comhlachtaí beaga atá ag fáil tacaíocht cosúil le Clódóirí Lurgan in iarthar Chasla agus cúpla comhlacht eile a d'fhás aníos as na comharchumainn. B'fhéidir go bhfuil a leithéid fós ann ach ní déarfainn go bhfuil an Ghaeilge mar theanga oibre in aon cheann de na monarchana móra. Ar bhealach, is cuma faoi sin fad is atá an Ghaeilge mar theanga shóisialta i measc sciar mór de na daoine agus go bhfuil sí freisin ina theanga theaghlaigh, ina theanga spraoi agus ina theanga shiamsaíochta. Is é sin a choinneoidh an Ghaeilge beo. D'fhéadfadh sé tarlú go mbeidh an Béarla ann taobh istigh den mhonarcha agus go mbeidh an Ghaeilge ann taobh amuigh. Glacaim leis sin anois. Ní bheadh mé ag glacadh leis 20 bliain ó shin ach, ó bheith ag breathnú ar an rud atá tarlaithe, ceapaim gur mar sin a bhféadfadh cúrsaí a bheith.