Mr. Miche?l Mac Aoidh:

Is oifigeach pleanála teanga mé sa bhruach thoir de chathair na Gaillimhe. Tá mé freagrach as an bplean teanga a chur i bhfeidhm i nGaeltacht oirthear chathair na Gaillimhe. Tagann mé leis an méid atá ráite cheana féin. In ionad athrá a dhéanamh ar an méid sin, is mian liom léargas beag a thabhairt ar an gcomhthéacs i nGaeltacht oirthear chathair na Gaillimhe. Tá an Ghaeilge á labhairt mar theanga dhúchais sa gceantar ar imeall thoir chathair na Gaillimhe le cuimhne na seacht sinsear. Tá an teanga anois an-lag sa cheantar agus níl sí a sheachadadh go forleathan i réimse an teaghlaigh. De réir an daonáirimh is déanaí, ní labhraíonn ach 193 duine an Ghaeilge go laethúil sa cheantar. Mar sin, tá baol mór ann go gcaillfear ár nasc sin lenár n-oidhreacht muna ndéantar iarracht faoi leith í a chaomhnú anois.

Ní hionann limistéar pleanála teanga oirthear chathair na Gaillimhe agus gnáthlimistéar pleanála teanga eile toisc go bhfuil go leor éagsúlachta ann ó thaobh daonra, topagrafaíochta agus stádas socheacnamaíochta de. Is Gaeltacht an-éagsúil í sa mhéid is go bhfuil an ceantar ar fad taobh istigh de theorainn chathair na Gaillimhe. D'fhéadfaí a rá gurb í an t-aon Ghaeltacht uirbeach oifigiúil sa Stát. Is bruachbhailte í den chuid is mó agus dar ndóigh tá ceantar tuaithe i Mionlach agus cuid den Chaisleán Gearr. Tá daonra mór sa limistéar pleanála teanga, thart ar 8,000 duine. Ní as Éireann 19% den daonra agus tá níos mó ná 38% den daonra faoi bhun 24 bliain d’aois, rud atá an-éagsúil ar fad.

Mar aon leis na limistéir phleanála teanga eile, tá dúshlán ar leith inár gceantar, mar atá sna ceantair Ghaeltachta imeallacha eile, áit a bhfuil an Ghaeilge ag meath. Airíonn muid faoi mhíbhuntáiste i nGaeltacht oirthear chathair na Gaillimhe. I bhformhór na limistéar pleanála teanga eile, is comharchumann nó cuideachta ghairmiúil atá ina ceanneagraíocht. Tá taithí agus saineolas ag aonad gairmiúil den saghas seo ar cúrsaí riaracháin, airgeadais, rialachais, foinsí maoinithe agus go leor eile. Dar liomsa, glacann siad orthu féin suas go 10% de ualach oibre na pleanála teanga. Is crann taca iad don oifigeach agus coistí pleanála teanga. Is coiste deonach atá i gceannas ar an bpróiseas inár limistéar pleanála teanga. Níl ceanneagraíocht ghairmiúil againn. Mar sin, titeann an t-ualach breise oibre sin orm, an t-oifigeach pleanála teanga, agus ar dhaoine ón choiste atá ag cuidiú linn ar bhonn deonach.

Chomh maith leis sin, níl bonneagar nó gréasán láidir Gaeilge nó Gaeltachta inár limistéar pleanála teanga, rud atá i bhformhór na gceantar Gaeltachta eile.

Is beag eagraíochtaí, grúpaí deonacha, eagraíochtaí pobail ná gnólachtaí Gaeilge nó Gaeltachta atá ag feidhmiú sa cheantar. Arís is aonaid den shaghas seo a dhéanann go h-indíreach go leor den obair a bhaineann leis an bpróiseas pleanála teanga. Lena hais sin, is beag gníomhairí Gaeilge nó Gaeilgeoirí ghairmiúla atá againn sa cheantar, an cineál duine a n-oibríonn go díograiseach in earnáil na Gaeilge nó raon na Gaeltachta agus a chuidíonn go mór leis an obair atá ar bun againn. Is é an toradh ar seo uile ná go dtiteann gach uile gné den ualach mór oibre orm féin, an OPT, agus ar na coistí deonacha. Go fadtéarmach, ní féidir linn an t-ualach oibre seo a sheasamh. Tá ár struchtur leochaileach agus bíonn an baol ann i gcónaí go dtitfidh an tionscnamh as a chéile agus go mbeidh muid ar ais arís ag bun an dréimire. In amanna, airíonn muid scoite amach ó choras, ó earnáil agus ó bhonneagar na Gaeltachta. Is geal le báidín beag bídeach muid atá imithe le sruth. Mar sin, tá sé rí-thábhachtach go gcuirfear tuilleadh tacaíochta, acmhainní agus comhairle ar fáil dúinn. Caithfear déanamh cinnte go bhfuil struchtúr agus coistí láidre agus buanseasmhacha againn. Tá tuilleadh acmhainní daonna ag teastáil go géar uainn freisin.

D’ainneoin na laigeachtaí atá ag an mBruach Thoir, creidim go bhfuil éacht á dhéanamh againn. Cuireadh tús leis an bpróiséas pleanála teanga sa cheantar dhá bhliain ó shin agus is mór an méid tionscadail agus tosaíocht teanga fiúntacha atá curtha ar an bhfód againn ó shin. Níos tábhachtaí fós, tá ag éirí linn cainteoirí laethúla Gaeilge a chothú agus tá Gaelphobal nó pobal teanga bheag, láidir á chothú againn sa cheantar.

Linn anseo inniu tá cainteoir dúchais as Mionlach, Pádraig Ó Fathaigh. Is a buí do Phádraic agus daoine eile mar é go bhfuil an Gaeilge beo fós i nGaeltacht oirthear chathair na Gaillimhe agus go bhfuil oidhreacht shaibhir, luachmhar againn le seachadadh ag an gcéad ghlúin eile. Roinnt blianta ó shin dúirt Pádraic an méid seo faoin bpróiséas pleanála teanga sa cheantar:

Táimid lag lúbach. Chomh lag le héan gé. Ach de laige muid, tá seans againn nach raibh againn riamh cheana. Tá áiseanna, tusicint agus tacaíocht nua ar fáil dúinn nach raibh againn riamh cheana. Tá daoine díograiseach, cróga linn nach raibh riamh linn cheana. Is é seo an dara leath den chluiche. Tá an ghaoth linn. Cuirfimid ar gcroíthe agus ár n-anamacha isteach sa rud seo agus má fhaigheann muid an tacaíocht ceart, beidh an lá againn.

Uaireannta sílim nach n-airítear an phleanáil teanga mar réimse thábhachtach de shaol na Gaeilge. Coinnítear ar an imeall muid. Níl muid i lár an aonaigh agus creid uaimse é, tá i bhfad níos mó ná poc gabhair le díol againne. Airím nach bhfuil céim nó stádas ceart ag na hoifigigh phleanála teanga agus nach dtugtar dóthain tacaíochta dúinn uaireanta, ná don phróseas féin. Airím freisin nach bhfuil tuiscint cheart nó tuiscint mhaith ag go leor daoine in earnáil na Gaeilge ar fheidhim nó fiúntas na pleanála teanga. Caithfear an meon sin a athrú. Creidim féin go bhfuil fiúntas ag baint leis an bpróséas pleanála teanga. Má tá an toil ann, má thógtar an struchtúr ceart, má chuirtear an tacaíocht ceart ar fáil agus má chuireann chuile duine ag gach leibhéal den Stát a gcroíthe agus a n-anamacha isteach sa rud seo, beidh an lá linn agus bainfidh muid rudaí iontacha amach. Dar liomsa, is é sin bun agus barr an scéil.

Gabhaim buíochas leis an gcoiste as ucht an deis a thabhairt dom labhairt anseo inniu.