Mr. Ciar?n ? Tiarnaigh:

Is mise an t-oifigeach pleanála teanga do Ghaeltacht an Eachréidh atá díreach taobh amuigh de chathair na Gaillimhe. Tá sé ar cheann de na Gaeltachtaí is laige sa tír. Clúdaíonn an limistéar pleanála teanga seo ceantair Bhaile Chláir na Gaillimhe, Eanach Dhúin agus an Carn Mór.

Is bailte satailíte iad i gcathair na Gaillimhe. Tháinig fás ollmhór orthu le blianta beaga anuas, go háirithe i mBaile Chláir na Gaillimhe. Tógadh meánscoil nua i mBhaile Chláir deich mbliana ó shin agus tá 1,300 dalta cláraithe ann.

Ní thuigeann go leor daoine timpeall chathair na Gaillimhe fiú gur cuid den Ghaeltacht iad Eanach Dhúin, an Carn Mór agus Baile Chláir. Creideann siad nach bhfuil an Ghaeilge mar theanga bheo ach i gConamara nó ar an taobh thiar den chathair. Ag lá gairme do dhéagóirí coicís ó shin i mBaile Locha Riach, mar shampla, ní raibh a fhios ach ag thart ar 10% de na daltaí a bhí i láthair go raibh Baile Chláir na Gaillimhe, díreach síos an bóthar, sa Ghaeltacht.

Bhí lúcháir orm an post a fháil mar oifigeach pleanála teanga an t-am seo anuraidh, tar éis dom an teanga a athfhoghlaim le linn dhá bhliain iontacha ag obair ar Inis Oírr. Roimhe sin, bhí mé i m’iriseoir Béarla ar feadh beagnach 30 bliain. Bhíodh mé ag labhairt Gaeilge gach lá le mo thiarna talún ar Inis Oírr, bean aosta ón oileán ó dhúchas. Gabhaim buíochas léi as grá dár dteanga dhúchais a thabhairt dom. Bhí sé i bhfad níos taitneamhaí dom an Ghaeilge a labhairt gach lá leis na comharsana ar an oileán, seachas a bheith ag plé leis an ngramadach, mar a rinne mé ar scoil i gcathair na Gaillimhe.

Roimh Covid-19, thairg coiste beag deonach an Eachréidh plean teanga cuimsitheach 188 leathanach. Cuireadh moill ar cheapachán an oifigigh phleanála teanga sa cheantar mar gheall ar Covid-19 agus bhí mise an chéad duine a d’fhostaigh an comhlacht nua a bunaíodh anuraidh. Bhí ar an gcoiste beag seo comhlacht nua a bhunú. Bím ag obair liom féin an chuid is mó den am. Nuair a thosaigh mé san Eachréidh anuraidh, ní raibh oifig, fón oibre ná cuntas bainc agam. Bhí orainn fanacht cúig mhí sular osclaíodh an cuntas bainc, rud a chuir go leor frustrachais orm agus mé ag iarraidh tosnú ar eagraíochtaí agus tionscadal a chur ar an bhfód. I mí Mheán Fómhair, bhog mé isteach in oifig nach bhfuil oiriúnach i ndáiríre do chiorcail chomhrá, ranganna Gaeilge agus araile. Tá triúr ar ár gcoiste stiúrtha deonach, agus caithfimid an coiste a neartú. Ní bhíonn siad páirteach i ndáiríre i mo chuid dualgas laethúil agus mothaím nach bhfuil fonn orm an iomarca brú a chur orthu mar is coiste deonach iad.

Ceann de na príomhspriocanna a bhí i mo phlean teanga ná cainteoirí dúchais an cheantair a thaifead sa chéad bhliain sa ról. Táim ag teacht ag teacht chun deiridh de mo chéad bhliain. In éineacht le Micheál MacAoidh ón mbruach thoir, d’fhostaíomar mac léinn óg a rinne na hagallaimh as Gaeilge le cúig mhí anuas. Táimid díreach críochnaithe leo. D’éirigh thar barr leis an tionscadal, ina thaifeadamar 20 cainteoir dúchais, deichniúr díobh ón dá limistéar pleanála teanga. Bhí go leor suime ann sna meáin áitiúla agus náisiúnta. Is féidir liom a rá gurb é an comhoibriú leis na hoifigigh phleanála teanga eile an rud is fearr ón gcéad bhliain sa phost mar ní bhfuair muid mórán treoracha ón ollscoil, ón údarás nó ó aon áit faoi conas an tionscadal seo a chur i bhfeidhm.

I mí an Mhárta 2024, d’fhoilsigh ceathrar againn timpeall na cathrach leabhar filíochta le 177 páiste ó chúig Ghaelscoil sna ceithre limistéir Gaeltachta timpeall chathair na Gaillimhe. D’éirigh thar barr leis an leabhar agus leis an seoladh i Maigh Cuillinn. Bhain na páistí an-taitneamh as na trí cheardlann sa scoil in Eanach Dhúin roimh an Nollaig, agus thug sé seo an-mhothúchán dom ar an bpoitéinseal atá sa phleanáil teanga, ach ní mhothaím mar sin i gcónaí.

Bhain mé an-taitneamh as bualadh le cainteoirí dúchais an cheantair. Tá siad uilig nach mór sna 80idí agus 90idí agus d'fhreastail siad ar na ciorcail chomhrá a bhí ann cheana sular thosaigh mé sa phost. Níl ach pobal beag díograiseach Gaeilge sa limistéar pleanála teanga ina bhfuil mise ag obair agus bainim taitneamh as imeachtaí a eagrú dóibh. Mar shampla, dhírigh mé ar ranganna Gaeilge sa pháirc chorparáideach mar léirigh cúpla gnólacht spéis sa teanga. Is dóigh liom nach bhfuil struchtúr ná tacaíocht iontach taobh thiar díom agus mé ag iarraidh plean teanga 188 leathanach a chur i bhfeidhm. Ag an am céanna, tá sásamh áirithe le baint as tionscadal a fheiceáil ag teacht chun críche freisin, ar nós leabhar filíochta a fhoilsiú nó Gaeilgeoirí sna 90idí a thaifead ar ceamara den chéad uair.

Chomh maith leis sin, tá seandaoine an cheantair brónach nach bhfaigheann siad an deis an Ghaeilge a labhairt gach lá, mar a bhíodh siad nuair a bhí siad óg. Caithfidh mé admháil go mbíonn frustrachas ollmhór orm sa phost uaireanta. Mar a dúirt Victor Bayda agus Tomás Ó hÓgáin, tá an oiread sin le déanamh againn. Éirím maidin Dé Luain ag a 9 a.m. agus tá 50 rud le déanamh agam agus níl mé in ann rud amháin a phiocadh amach. Tagann an abairt "ag snámh in aghaidh easa" chun cuimhne go minic sa ról seo. Is beag dul chun cinn atá déanta agam ó thaobh an Ghaeilge a láidriú sna clubanna spóirt áitiúla, mar shampla, nó ag obair le tuismitheoirí atá ag iarraidh a bpáistí a thógáil le Gaeilge. Cé go gcabhraíonn líonra neamhfhoirmiúil na n-oifigeach pleanála teanga timpeall chathair na Gaillimhe go mór liom, uaireanta ní bhíonn a fhios agam cén áit le dul chun tacaíocht a fháil. Tá na fadhbanna céanna againn mar níl an Ghaeilge chomh láidir sna ceithre limistéar pleanála teanga timpeall chathair na Gaillimhe.

Tá scileanna an-difriúil ag an gceathrar oifigeach pleanála teanga timpeall chathair na Gaillimhe. Mar shampla, is iriseoir Béarla mise agus mar sin tá scileanna sna meáin shóisialta agam. Mar a dúirt an Dr. Bayda, tá an méid sin rudaí le déanamh sa phost seo go bhfuil sé dochreidte. Is féidir linn cabhrú lena chéile go mór agus muid ag obair i dtionscadail le chéile leis an líonra atá againn, mar shampla, an leabhrán iontach seo a rinneamar mí ó shin. Ní bheinnse tar éis fanacht sa ról seo mura shíl mé gur obair an-tábhachtach í iarracht a dhéanamh ár dteanga álainn a shábháil. Go raibh míle maith agaibh as éisteacht liom inniu.