Mr. Tom?s ? h?g?in:

Tá mé ag obair mar oifigeach pleanála teanga le Comhlucht Forbartha na nDéise, an ceanneagraíocht pleanála teanga i nGaeltacht na nDéise, Contae Phort Láirge. Ceapadh mé i mí Iúil 2023. In éineacht liom inniu tá Cabríní de Barra, bainisteoir forbartha an chomhlachta, agus Máire Seó Breathnach, rúnaí bhord an chomhlachta. Gabhaimid buíochas le baill an choiste as an deis seo a thabhairt dúinn teacht os a gcomhair.

De réir fhigiúirí an daonáirimh, tá ardú 16% tagtha ar líon na gcainteoirí laethúla Gaeilge taobh amuigh den chóras oideachais i nGaeltacht na nDéise ó 2011. Ábhar dóchais agus misnigh é seo. Is fianaise é go bhfuil tionchar dearfach ag an bplean teanga ar úsáid na Gaeilge sa cheantar. Is fíor go bhfuil go leor buntáistí ag baint leis an gcóras pleanála teanga sa Ghaeltacht. Tá maoiniú agus acmhainní anois againn nach raibh riamh cheana a chuireann ar ár gcumas go leor de bhearta an phlean teanga a bhaint amach. Cé go bhfuil borradh agus fás tagtha ar infheictheacht agus úsáid na Gaeilge go poiblí trasna gach gné de shaol an phobail, níl a dhóthain foirne againn chun na réimsí ar fad den phlean teanga a chur i bhfeidhm mar ba mhaith linn agus díreoidh mé ar seo ar ball.

In ainneoin an mhéid atá bainte amach, agus atá á bhaint amach, againn, tá roinnt dúshlán fós os ár gcomhair. Is é an dúshlán is mó atá romhainn ná an t-easpa infheistíochta ón Stát chun na seirbhísí atá riachtanach dúinn mar phobal a chur ar fáil trí Ghaeilge go háitiúil. Tá fianaise ann anois go bhfuil lúb ar lár i gcuspóir 3 agus 4 den Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge nuair a thagann sé chuig Gaeltacht na nDéise. I gcuspóir 3, deirtear go gcuirfear réimse leathan seirbhísí ar fáil trí mheán na Gaelainne. I gcuspóir 4, deirtear go dtabharfar tacaíocht ar leith don Ghaeltacht mar cheantar labhartha Gaeilge. Faraor, níl oiread agus seirbhís Stáit amháin lonnaithe i nGaeltacht na nDéise anois ó dhún oifig an phoist na Rinne ar an 26 Aibreán. In ainneoin na gcuspóirí a leagadh amach sa straitéis 20 bliain, is cúlú agus meath atá tagtha ar sheirbhísí Stáit i nGaeltacht na nDéise, agus mar sin níl cuspóirí na straitéise á mbaint amach ag an Rialtas. Tá an fearann labhartha Gaeilge deireanach de chuid an Stáit caillte anois againn le dúnadh an oifig an phoist agus tá muintir na Gaeltachta níos boichte dá bharr.

Táimid i mbliain a sé dár bplean teanga anois agus é ag teacht chun deiridh ar an 31 Iúil 2025 agus gan aon scéal cloiste againn faoi cad atá i ndán dúinn ina dhiaidh san. An mbeidh orainn plean nua a scríobh nó an mbeidh síneadh ama á cur leis an bplean reatha? An mbeidh maoiniú ar fáil chun pé phlean a bheidh ann a chur i bhfeidhm? Ní heol dúinn. Más gá dúinn plean teanga nua a scríobh, ba cheart go mbeadh an próiseas sin tosnaithe cheana féin chun go mbeidh sé réidh le foilsiú agus le cur i bhfeidhm faoi lár na bliana seo chugainn. Tá an éiginnteacht seo ag cur as dúinn agus ní féidir linn pleanáil chun cinn mar ba cheart.

Tá srian ar an méid gur féidir linn a bhaint amach i bhfianaise a laghad foirne atá againn i gComhlucht Forbartha na nDéise. Tá mé féin agus mo bhainisteoir ag déanamh ár ndíchill chun an méid bearta agus is féidir ón bplean a chur i bhfeidhm, ach tá go leor eile sa phlean nach acmhainn dúinn tabhairt faoi, cheal ama agus acmhainní daonna. Tá grúpaí pobail agus institiúidí oideachais an cheantair go hiontach chun imeachtaí agus ócáidí dá gcuid féin a eagrú, ach ní féidir leo ach méid áirithe a dhéanamh. Tá géarghá le hoifigeach teaghlaigh agus óige a fhostú ar a laghad chun díriú go sonrach ar na bearta atá sa phlean a bhaineann leis na réimsí sin.

Chomh maith leis sin, bhí cúpla bliain deacair ag an gcomhlucht forbartha sna blianta tosaigh den bplean teanga. Bhí sé dian orainn oifigeach pleanála teanga a fhostú mar nach raibh na coinníollacha a bhain leis an bpost ró-tharraingteach agus ansan tháinig Covid-19 aniar aduaidh orainn, rud a chur stop le gníomhaíochtaí agus dul chun cinn ar feadh cúpla bliain. Is bocht an scéal é go bhfuil breis is scór oifigeach pleanála teanga tar éis a gcuid post a fhágáil le blianta beaga anuas agus is dúshlán mór é an síorathrú foirne seo do na coistí deonacha. Tá dúshlán sa bhreis ag na Gaeltachtaí beaga daoine a mhealladh chun teacht ag obair ar chúrsaí pleanála teanga muna bhfuil daoine áitiúla ann atá sásta cur isteach ar phost an oifigigh pleanála teanga. Tá an éiginnteacht a bhaineann le téarmaí agus coinníollacha an phoist, an éagsúlacht atá ann ó thaobh tacaíochta foirne agus coistí áitiúla, agus an t-ualach oibre atá ar dhuine amháin ar fad ag feidhmiú mar chonstaicí do tharraingteacht an phoist mar oifigeach pleanála teanga.

Tá an córas pleanála teanga bunaithe go huile agus go hiomlán ar ghréasán de choistí pobail deonacha atá ag feidhmiú sna limistéir pleanála teanga éagsúla. Braitheann rathúlacht na n-oifigeach pleanála teanga ar an bhfoireann atá timpeall orthu agus ar cheanneagraíocht éifeachtach, láidir a bheith mar chrann taca acu.

Deir an Rialtas i gcuspóir 13 den straitéis 20 bliain go n-aithníonn an Rialtas an ról fíorthábhachtach atá ag an earnáil dheonach Ghaeilge agus leanfar ag tabhairt tacaíochta di. In ainneoin an ráitis seo, tá córas pleanála teanga á chur i bhfeidhm ag an Rialtas a chuireann brú thar na bearta ar dhaoine deonacha atá ag gníomhú ar son a bpobail. Tá méid áirithe de fhreagracht an Stáit i leith na teanga agus na Gaeltachta iompaithe anonn ar na coistí deonacha seo agus gan na hacmhainní tacaíochta cuí tugtha dóibh chuige agus áirím níos mó ná airgead amháin leis seo. Anuas air seo, tá an Stát ag cúlú siar óna dhualgais maidir le seirbhísí Stáit trí mheán na Gaeilge sna ceantair Ghaeltachta a sholáthar, rud a chuireann tuilleadh brú ar na ceanneagraíochtaí pleanála teanga agus iad ag iarraidh phleananna teanga a chur i bhfeidhm trasna gach gné de shochaí na Gaeltachta. Ar na cúiseanna san, ní éireoidh leis an gcóras pleanála teanga seo sa mheán agus sa bhfad téarma, dar linn. Má tá an Stát dáiríre maidir leis an nGaeilge a thabhairt slán mar theanga labhartha laethúil sna Gaeltachtaí, ní mór an infheistíocht chuí a chur ar fáil.