Mr. S?amas ? Concheanainn:

Beidh mé ag súil leis. Iarrfaidh mé ionchur agus saineolas Órla de Búrca ar ball faoi na réimsí gearáin nach mbímid in ann a chlúdú.

Ó thaobh na seirbhísí idirphearsanta agus an ghné dhaonna de, tá mé tar éis béim a leagan, san achar gearr atá mé ceaptha, ar chroí-sheirbhísí. Phléigh muid molchampais agus mar sin de ar ball. Caithfear a bheith rí-shoiléir faoi na céimeanna tosaigh agus nua a thógfar maidir le feabhas a chur ar chaighdeán na seirbhísí atá ann faoi láthair agus na seirbhísí nua a thiocfaidh isteach, agus go mbeidh an phleanáil ann do na hacmhainní daonna agus don ghné idirphearsanta atá luaite ag an Teachta sna seirbhísí sin criticiúil. Uimhir a h-aon, cad iad na seirbhísí atá i gceist agus, uimhir a dó, conas a chinnteofar go mbeidh an fhoireann ar fáil do na seirbhísí sin, a bhfuil trácht agus éileamh ag an bpobal teanga orthu i láthair na huaire? Má éiríonn linn é sin a dhéanamh, beidh an bhunchloch an-mhaith. Tá riachtanas ollmhór ann ó thaobh réimse na hollscolaíochta Gaeilge. Tá mé ag cuimhniú go sonrach ar réimse an riaracháin phoiblí, ar phleanáil straitéiseach, ar bhainistiú eagraíochtúil, agus ar an bpleanáil teanga. Tá soláthar áirithe ann i láthair na huaire dóibh sin ach is cinnte go gcaithfear dlús a chur leis an soláthar sin agus cúrsaí nua céime agus iarchéime a bhunú a chuirfidh céimithe amach. Mar is eol dúinn, tógann sé ceithre bliana anois céimí a bheith againn ó chúrsaí fochéime agus ansin bliain nó dhó eile ag leibhéil iarchéime. Tá cuid den infreastruchtúr ann gur ghá a fheabhsú ach caithfear a bheith rí-shoiléir tríd an bplean náisiúnta céard iad na sainscileanna a chaitheas a bheith ag an bhfoireann a chuireas na seirbhísí idirphearsanta ar fáil agus don fhoireann a bhéas ag déanamh bainistíochta ag leibhéil sinsearach sna comhlachtaí poiblí ar sheachadadh na seirbhísí sin.

Thagair muid go cúrsaí rialachais taobh istigh den chomhlacht poiblí. Ag teacht ag pointe an Teachta freisin faoi easpa dualgais i láthair na huaire, mar shampla praiticiúil, tagraím de na seirbhísí idirghníomhacha. Go minic, bíonn siad sin luaite i scéimeanna teanga ach is comhlacht poiblí amháin a d’fhéadfadh a bheith i gceist. Sampla maith ná Eircode, i gcás na Roinne cumarsáide. Ní raibh an dualgas sin i bhfeidhm trasna na Ranna, gan trácht ar é a bheith sna húdaráis áitiúla. Caithfidh na caighdeáin teanga a leagadh amach go soiléir an tseirbhís agus an réimse comhlachtaí poiblí a mbeidh an tseirbhís céanna soiléir sin le seachada. Beidh an coiste comhairleach in ann an moladh a dhéanamh ar cén líon foirne a theastaíonn agus na gráid gur cheart a bheith ag an bhfoireann sin, is iad sin B2 nó C1 maidir le Comhchreat Tagartha na hEorpa um Theangacha, ag braith ar an gcineál seirbhís atá i gceist a chaithfear a chur ar fáil. Is iad an tseirbhís, an cumas teanga, an líon foirne, agus an grád ag a dteastaíonn siad an cheithre ghné criticiúil. Ceann de na dúshláin a bhí ann le hAcht na dTeangacha Oifigiúil, 2003 ná an bhéim an-láidir a bhí ar an teanga scríofa agus teanga chumarsáide tríd an scríobh. Bhíothar ag súil go dtiocfadh an teanga bheo labhartha chun cinn tríd na scéimeanna teaga. Is dócha go raibh na scéimeanna teanga tosaigh forásach ach ansin chonaic muid maolú, lagú agus tanúchán ar na gealltanais soiléire a bhí sna scéimeanna teanga. Rinne an t-iar-Choimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, tráchtaireacht an-láidir roinnt bliana air sin, nach raibh feidhm ag na scéimeanna teanga níos mó. Tá na caighdeáin teanga ag teacht ach caithfidh siad a bheith rí-shoiléir ó thaobh na seirbhíse de, agus maidir leis an bhfoireann, an gcumas teanga agus an inniúlacht.

Maidir leis an gcóras oideachais, tá na réimsí criticiúla tábhachtach ach caithfidh an chaoi a dtacóidh an earnáil ardoideachas trí Ghaeilge leis an bpróiseas chun an fhoireann atá ag teastáil a chur ar fáil a bheith i gcroílár an phlean. Caithfear breathnú ar mhéid na státseirbhísí agus ar mhéid na seirbhísí poiblí trí chéile faoi láthair agus machnamh a dhéanamh ar céard a chiallaíonn 20% san dá fhearann sin. Is é an tseirbhís phoiblí atá luaite ach, dár ndóigh, cuireann an státseirbhís croí-sheirbhísí ar fáil don phobal. Caithfear breathnú ar bhonn céimnitheach cén chaoi a bhainfear amach an 20%. Beidh na blianta tosaigh criticiúil. Má tá sé le feiceáil ag an bpobal go bhfuil na seirbhísí ag feabhsú, agus go bhfuil na seirbhísí nua atá ag teacht ar ardchaighdeán, tiocfaidh an rud a leag mé béim air ar ball, is é sin tábhacht an trusta idir an bpobal teanga agus an Stát sa soláthar atá á dhéanamh. Má tá an soláthar ar chaighdeán ard agus an seachada a bheith oiriúnach, tiocfaidh an t-éileamh.

Tuigimid scaipeadh tíreolaíochta phobal na Gaeilge. Rud suntasach a chonacthas sa daonáireamh is deireanaí ná go bhfuil méadú 4% nó 5% ar líon na ndaoine a luann go bhfuil teagmháil acu leis an teanga. Tá sé sin tairbheach. Tá cainteoirí nua san áireamh. Cén chaoi gur féidir inniúlachtaí na spriocghrúpaí teanga éagsúla, taobh amuigh de chainteoirí laethúla agus cainteoirí seachtainiúla, a mhéadú ina threo sin? B’fhéidir go mbeadh Órla de Búrca ag iarraidh labhairt faoi na baic nó na gearáin eile a fheiceann muid nach mbíonn bunús reachtúil leo.