Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Tá sé seo thar a bheith spéisiúil ar fad agus gabhaim buíochas leis na finnéithe as ucht an dá chur i láthair.

An bord is mó agus is tábhachtaí sa tír seo, níl aon saineolaí ann a théann air. Tá duine amháin a shuíonn isteach ag an gcruinniú le saineolas, is é sin an tArd-Aighne ach chuile dhuine eile timpeall ag an mbord tá siad tofa ag an bpobal. Tá chuile dhuine ann toisc go dtoghfar ag an bpobal iad nó b'fhéidir go mbeadh ionadaí, go neamhghnách. Níor tharla sin ach dhá uair. Cé acu is tábhachtaí ná daoine le saineolas ar an saol nó daoine le saineolas cúng ar ghné áirithe den saol a bheith ar bhord ó tharla go bhfuil siad ag déanamh meastóireacht leathan ar rudaí? An taithí atá agam ná gur féidir leat saineolas a fháil, agus b'fhéidir go mbeadh an saineolas loighciúil, ach tá ceist eile nuair atá tú ag déanamh cinntí ag bord Stáit ar bith nó ag an Rialtas. Is é sin an bhfuil sé inghlactha don phobal? Chonaic mise agus chonaic an Seanadóir Kyne é i rith a ama ag bord an Rialtais, cinntí go bhféadfá a chosaint ar loighic ach a theip go tobann agus go tromchúiseach orthu mar nach raibh siad inghlactha ag an bpobal. B'fhéidir go dtabharfaidh na finnéithe léargas dom, óna dtaithí ar an mbord, an raibh aon difríocht idir an t-ionchur ó thaobh saineolais de a bhí ag na daoine nó an mba é an taithí saoil agus an dearcadh leathan a thug siad ag an mbord a bhí tábhachtach ó tharla go bhfuil saineolaithe ar fáil i ngach réimse den tsaol má tá ceist shainiúil ann? Téann sé seo go croí na ceiste ar chomhdhéanamh an boird. Sin an chéad cheist.

Tá mise chomh dána agus a rá gur hibrid a bhí i gceist nuair a bunaíodh Údarás na Gaeltachta an chéad uair. Is é sin nach mbeadh sé ina chomhairle chontae agus nach mbeadh sé ar nós gnáthbhoird Stáit mar gur údarás speisialta don Ghaeltacht a bhí ann mar gur áit an-speisialta í an Ghaeltacht ach fágfaidh mé é sin mar atá sé.

D'éist mé go cúramach leis an méid a bhí le rá ag Anna Ní Ghallachair agus tá sí tar éis cur go mór leis an ndíospóireacht maidir le TEG B2. Ní dhearna mé riamh é so níl a fhios agam an bpasálfainn é nó nach bpasálfainn é ach sin scéal eile. Tá rud eile i gceist. Tá roinnt cainteoirí Gaeilge a bhfuil bua iontach cainte acu, atá in ann iad féin a chur in iúl i nGaeilge an phobail. Sa mBéarla chomh mór leis an nGaeilge, bímse i gcónaí ag tabhairt amach faoin eurospeak i mBéarla agus an bealach go ndéantar rudaí chomh casta is nach dtuigeann an ghnáthphobal é. Tá móid ann le cumarsáid a dhéanamh ag chuile dhuine. Is cuma cén jab ina bhfuilimid, tá cumarsáid á déanamh againn leis an bpobal. Is cuimhneach liomsa a bheith ag fáil doiciméid agus d'athraigh mé cuid acu ar ais go Gaeilge nuair a bhí mise coinsiasach nuair a bhí mé ag caint anseo sa Dáil go raibh lucht féachana amuigh ansin, gnáthdhaoine, agus go mba ceart go mbeadh tuiscint á cur ar an méid a bhí mé ag rá.

Bhí béarlagair in úsáid agus dar liomsa ní raibh aon ghá leis. An rud a chuireann sé seo i gcuimhne dom ná an méid seo a leanas, a bhfuil taithí ag na finnéithe air nuair a fhaigheann siad polasaí árachais. Go minic faightear geallúint go bhfuil sé in plain English agus go bhfuil dream éigin tar éis an béarlagair ar fad a scriosadh amach as, agus seasann an rud seo ó thaobh dlí de mar bí cinnte dearfach go seasann polasaí árachais.

Mar sin, tá sé fíorthábhachtach go mbeadh Gaeilge iontach maith ag duine atá ar bhord an údaráis. Caithimid dul i dtreo eile freisin, i mBéarla agus i nGaeilge. An rud is measa a gheobhaidh tú riamh ná droch-Bhéarla aistrithe go droch-Ghaeilge agus duine éigin le ríomhaire ag aistriú droch-Bhéarla focal ar fhocal. Má tá sé dothuigthe i mBéarla tá sé seacht n-oiread níos dothuigthe i nGaeilge, seachas an brí a thabhairt leis agus í a chur i gcaint an phobail. Is saineolaithe teanga iad na finnéithe agus tá an méid seo ar eolas acu, ach tá struchtúr na Gaeilge bunaithe go hiomlán difriúil ná struchtúr an Bhéarla. Go minic sa Ghaeilge ní úsáidimid focal amháin. Má bhreathnaíonn tú ar na foclóirí, agus má théim ag lorg an Ghaeilge ar fhocal éicint, faighim amach go raibh an rud a bhí i mo chloigeann, is é sin go ndeireann tú abairtín beag seachas focal, ceart. Tá sampla an-simplí faoi sin. Tá a fhios agam go bhfuil focail nua sa Ghaeilge, "cóineartú" ach an rud a bhí ann go traidisiúnta ná dul faoi lámh easpaig agus bhí míniú ar céard a bhí i gceist. Scataí ní bhíonn easpaig ann níos mó ach sin scéal eile.

Caithimid go leor plé a dhéanamh ar an gceist seo. Tá mé 100% cinnte go gcaithfidh caighdeán éigin a bheith ann ach níor mhaith liom daoine go bhfuil Gaeilge ó dhúchas acu á nglasadh amach as an gcóras seo mar nach bhfuil béarlagair acu, atá sách deacair ag amanna. Níl a fhios agam an bhfuair an Seanadóir Kyne deacair é nuair a bhíodh rudaí oifigiúla le léamh amach anseo agus tú ag rá leat féin nár thuig an pobal éisteachta tú. B'shin an rud a bhí ag cur as domsa. D'fhéadfainn an rud a léamh amach agus d'fhéadfadh an Seanadóir Kyne é a léamh amach ach an raibh muid cinnte gur thuig an pobal muid? Thuig muid féin é ach ar thuig an pobal muid? Is daoine muid atá ann le cumarsáid a dhéanamh; sin an gnó atá againn. B'fhéidir go bhfuil jab agus plé le déanamh ar an gcineál teanga a úsáidimid i gcáipéisí oifigiúla. Creidim go bhfuil, agus mar a deirim, ní bhaineann sé seo le Gaeilge amháin ach baineann sé le Béarla freisin.

An bhfuil a chomhionann de scrúdú in, mar shampla, áiteanna ina bhfuil siad an-dian agus an-díograiseach faoin teanga, cur i gcás i gCeanada agus sa Bhreatain Bheag? Céard a úsáideann siad? Ba bhreá liomsa breathnú air sin. An úsáideann siad é le haghaidh boird stáit agus cáilíochtaí den chineál sin? Tá a fhios agam faoi Cheanada mar insíodh dom faoi, go raibh caighdeán éagsúla acu le haghaidh poist éagsúla agus i bpost ina mbeifeá ag plé leis an bpobal go gcaithfeadh cainteoir dúchasach a bheith ionat. Cén cineál scrúdú atá acu siúd? Bheadh a fhios ag Anna sin.