Mr. Caoimh?n ? hEaghra:

Gabhaim buíochas leis an gCathaoirleach agus leis na baill den choiste as an gcuireadh chun labhairt anseo inniu. Is pátrún náisiúnta é an Foras Pátrúnachta a bhunaíonn agus a bhainistíonn scoileanna lán-Ghaeilge ag an mbunleibhéal agus an dara leibhéal. Tá breis is 17,000 dalta ag freastal ar ár scoileanna faoi láthair. Tá an Foras Pátrúnachta ag iarraidh go mbeadh oideachas lán-Ghaeilge den scoth ar fáil do gach páiste sa tír ag an mbunleibhéal agus an dara leibhéal. Tá sé glactha go forleathan gur ceann de na polasaithe is rathúla sa Stát é an Gaeloideachas le tumoideachas iomlán nó, go deimhin, gurb é an polasaí is rathúla maidir le cur chun cinn na Gaeilge é. Téann daltaí tríd an gcóras agus tagann siad amach mar Ghaeilgeoirí. Léiríonn gach taighde go bhfuil 25% de thuismitheoirí ag éileamh an mhúnla seo dá bpáistí. Má tá ag éirí chomh maith leis an earnáil seo, cén fáth nach bhfuil an Roinn ag tapú an deis trí tacaíocht ghníomhach dhearfach a thabhairt chun an earnáil a leathnú agus polasaí an Stáit a fheidhmiú i leith na Gaeilge? Inár n-earnáil, braitear nach mbeadh an chonspóid chéanna maidir le díolúintí Gaeilge dá mbeadh níos mó tacaíocht don earnáil ann.

Feidhmíonn an Foras Pátrúnachta san earnáil lán-Ghaeilge. Ciallaíonn sé seo go bhfeidhmíonn ár scoileanna trí Ghaeilge. Is í an teanga teagaisc agus foghlamtha an Ghaeilge. Má tá deacrachtaí foghlamtha ag daltaí, tugtar cabhair dóibh. Ní fhaigheann daltaí san earnáil sin díolúintí ón nGaeilge. Is é an seasamh atá ag an bhForas Pátrúnachta do dhaltaí le deacrachtaí foghlamtha, dá bhrí sin, ná gur chóir tacaíocht leis an nGaeilge a thabhairt dóibh seachas díolúine ón nGaeilge.

Tá córas na ndíolúintí tar éis forbairt thar na blianta. Léiríodh imní faoi líon na ndíolúintí a bhí á dtabhairt do dhaltaí agus, leis an gciorclán is déanaí, chuir an Roinn in iúl go dtiocfadh laghdú air de bharr na hathruithe a cuireadh i bhfeidhm. Faraor, léiríonn na staitisticí is déanaí nach laghdú ach a mhalairt atá tagtha ar an líon díolúintí. Rinneadh athbhreithniú le linn na paindéime Covid ach, mar a léireoidh mo chomhghleacaithe níos déanaí, ní bhraitear in earnáil na Gaeilge gur fíor-athbhreithniú a bhí ann. Cad is fiú mar sin an córas ná an t-athbhreithniú?

Fiú má bhreathnaímid ar an gcóras reatha, is léir go bhfuil fadhbanna leis agus go raibh ón tús. Aistríodh an cinneadh ar dhíolúine ó shíceolaithe gairmiúla go dtí príomhoide agus foireann na scoile. Cuid den aidhm a bhain leis seo ná costas agus castacht an phróisis a laghdú. Faraor, tá córas i bhfeidhm anois a bhfuil fadhbanna leis atá deacair a ghlacadh. Titeann ualach an chinnidh ar an bpríomhoide. Is gá don chinneadh seo a bheith bunaithe ar eolas agus ar chruthúnas bailithe ag an scoil ar an dalta agus ar conas a fheidhmíonn sé nó sí sa Ghaeilge. Is léir go bhfuil deiseanna d'éagsúlacht ollmhór sna cinntí seo mar nach bhfuil aon dualgas ar scoileanna meán-Bhéarla scrúdaithe caighdeánacha a dhéanamh sa Ghaeilge. Cad air, mar sin, a bhunaítear na cinntí seo? An mbeidh dúshláin á dtabhairt do bhoird bhainistíochta amach anseo as faillí a dhéanamh ar dhaltaí trí dhíolúintí a thabhairt dóibh? Inár dtuairim, is botún é nach bhfuil scrúdaithe caighdeánacha sa Ghaeilge le déanamh ag bunscoileanna meán-Bhéarla. Chomh maith le heaspa fianaise agus cruthúnas oibiachtúil ar chaighdeán Gaeilge na ndaltaí, is comhartha é ar mheon an chórais i leith na Gaeilge. Má fheiceann tuismitheoirí nach bhfuil tástáil chaighdeánach á déanamh ar an nGaeilge mar go bhfuil ar an mBéarla agus ar an mata, ní haon ionadh go mbraitear laghdú ar a tábhacht agus go dtagann méadú ar an líon díolúintí atá á lorg. D’fhéadfadh éifeacht a bheith aige seo ar na scoileanna féin agus ar a meon i leith na Gaeilge.

Níl locht ar thuismitheoirí ná ar scoileanna ar an gceist seo. Is easpa ceannasaíochta agus cinntí nár glacadh agus nach bhfuil á nglacadh. Is teanga í an Ghaeilge ar nós aon teanga eile. Is féidir í a fhoghlaim agus is féidir foghlaim tríd an teanga. Tá sé seo cruthaithe ag earnáil na Gaelscolaíochta. Is é an easpa atá anseo ná an easpa ceannasaíochta agus tacaíochta ón Stát. Tá ráitis, straitéisí agus polasaithe againn ach fós táimid ag streachailt leis an gcóras. Is ar an gcóras gur gá leasú a dhéanamh. Dá mbeadh na polasaithe agus straitéisí á bhfeidhmiú chomh maith agus a d’fhéadfaí agus dá mbeadh na tacaíochtaí á dtabhairt, seans nach mbeadh muid anseo ag caint faoi dhíolúintí.

Mar shampla, tá sé d’aidhm ag an Stát go mbeidh 20% den Státseirbhís ábalta feidhmiú as Gaeilge. Shílfeá, mar sin, go mbeadh plean comhtháite chun cinntiú go mbeadh daoine ann agus iad cumasach chun feidhmiú trí Ghaeilge. Nach mbeadh chuile thacaíocht á tabhairt do scoileanna chun a chinntiú go mbeadh na daltaí ag teacht tríd a gcórais agus iad líofa? In ionad sin, níl ar scoileanna meán-Bhéarla tástáil chaighdeánach a dhéanamh sa Ghaeilge. Táimid ag rá go dtosaíonn an fhadhb sa bhunscoil.

Ar an taobh eile den scéal, cén fáth nach bhfuil an Stát réamhghníomhach ag tacú leo siúd atá ag iarraidh an Ghaeilge a chur chun cinn ar nós an Fhoras Pátrúnachta? Níl aon phlean ann chun scoileanna lán-Ghaeilge a bhunú chun an 20% seo a bhaint amach. In ionad sin, diúltaítear dár n-iarratais, mar a tharla i mBaile Átha Cliath 6. Fiú nuair atá oideachas lán-Ghaeilge le cur ar fáil i bhfoirgneamh nua, tá easpa pleanáil chomhtháite i gceist ó thaobh na Gaeilge. Mar shampla, nuair atá foirgneamh nua á thógáil ag an Roinn, níl aon treoir ann ag an dara leibhéal ar cén dearadh gur chóir a bheith ar aonad lán-Ghaeilge i meánscoileanna. Tógtar na haonaid seo gan aon aird ar an nGaeilge ná gan aon chinnteacht nach mbeadh aon ionsaí ar an nGaeilge ó lá go lá ag Béarlóirí na scoile. Is féidir le pátrúin a rá nach bhfuil aon treoir ann ón Roinn agus, mar sin, tógtar an foirgneamh sa chaoi go bhfuil ionsaí á dhéanamh ar an nGaeilge. Ní thagann an dúshlán amháin ón Roinn Oideachas mar tá sé curtha in iúl ag tuismitheoirí dár scoileanna go bhfuil síceolaithe ón bhfeidhmeannas sláinte ag moladh gan a bpáistí le riachtanais speisialta a sheoladh chuig scoil lán-Ghaeilge. Táim ag déanamh na pointí seo chun soiléireacht a thabhairt. Táimid ag caint ar dhíolúintí ach tá an iliomad rudaí le hathrú ó thaobh meon agus cur chuige an chórais. Tá ardú feasachta agus cur chuige dearfach i leith na Gaeilge le glacadh ag an gcóras. Má táthar ag caint ar pholasaí na Roinne ó thaobh thógáil foirgneamh agus ar shíceolaithe ón bhfeidhmeannas sláinte ag moladh do pháistí gan dul ag scoileanna lán-Ghaeilge nuair atá cruthúnas náisiúnta agus idirnáisiúnta go bhfuil tacaíocht á fáil ag páistí le riachtanais speisialta i scoileanna lán-Ghaeilge chomh maith le haon scoile eile, tá éifeacht aige seo ar an bpobal agus ar an tsochaí.

Is roinnt samplaí iad seo den chóras agus den chaoi a gcaitheann sé leis an nGaeilge. Ní nach ionadh go bhfuil roinnt tuismitheoirí ag lorg díolúine dá bpáistí. Má leantar leis an ardú ar líon na ndíolúintí, tá teip ar an gcóras agus tá faillí á dhéanamh againn ar na daltaí sin.

Táimid ag ceilt a dteanga orthu agus anuas air sin táimid ag ceilt deiseanna sa saol amach anseo. Mar a fheictear ón méid atá ráite agam, níl sa díolúine ach léiriú amháin ar theip an chórais. Tá gá le ceannasaíocht chun dul i ngleic leis an gceist seo ag leibhéal an Rialtais. Teastaíonn comhtháthú agus idirnascthacht idir an Roinn Oideachas, Roinn na Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán agus na Ranna Stáit eile maidir le ceist na Gaeilge, rud atá riachtanach chun go mbainfear spriocanna straitéis na Gaeilge amach.

Tá an Ghaeilge fite fuaite lenár bhféiniúlacht, lenár gcultúr agus lenár n-oidhreacht. Tá ról ríthábhachtach ag an Stát ina caomhnú. Ní mór don Roinn Oideachais breathnú ní hamháin ar dhíolúintí agus an chonspóid a bhaineann leo, ach freisin ar gach polasaí agus beartas a bhaineann le scoileanna agus cur chuige a fhorbairt a fhreastalaíonn ar chearta teanga gach uile dhuine sa tír. Gabhaim buíochas as ucht an deis a thabhairt dúinn an cás seo a dhéanamh.