Dr. Feargal Mac Ionnrachtaigh:

Bheadh muid breá sásta camchuairt a éascú don choiste i mBéal Feirste agus níos faide i gcéin am ar bith. Tá mé ag aontú go hiomlán leis an mhéid a bhí le rá ag Niall Ó Catháin ansin. Agus muid ag caint ar dhaoine óga, an taithí atá againne ná go bhfuil teorainn ollmhór le hoideachas foirmiúil, ainneoin go bhfuil an Gaeloideas, mar a dúirt Niall Ó Catháin, thar a bheith tábhachtach mar chuisle na hathbheochana. Más rud é nach bhfuil spéis ag daoine óga san oideachas agus go bhfuil coimhlint acu sa scoil, sa chás sin bíonn dímheas iomlán acu ar an teanga agus déanann siad nasc idir an teanga agus an oideachas foirmiúil agus an brú a chuirtear orthu ar scoil. An ceacht a bhí againne sna cumainn óige ná níor bhrúigh muid labhairt na teanga ar pháistí ariamh. In amanna sa Ghaelscoil b'fhéidir go bhfuair siad marc sa dialann má labhair siad i mBéarla.

Tá cineál conscription ansin. Tá tú ag cur brú orthu go gcaithfear é a dhéanamh agus amanna troideann daoine óga ina éadan sin. Labhraíonn muid i nGaeilge leis na daoine óga i rith an ama agus de réir a chéile feiceann siad an luach atá leis an teanga agus úsáideann siad an teanga mar go bhfuil siad ag iarraidh í a úsáid. Is iomaí múinteoir a tháinig chugainn i gColáiste Feirste ag rá nár labhair an té sin focal Gaeilge sa bhunscoil ach go labhraíonn sé linne í an t-am ar fad. Níl muid ag cur brú orthu an teanga a úsáid ach bíonn muid ag iarraidh orthu an bród sin a thógáil aisti.

Mothaíonn muidne go dtéann na páistí ar aistear agus iad ar mheánscoil. Tosaíonn siad sa chéad chúpla bliain den mheánscoil ag troid in éadan na Gaeilge. Bíonn Béarla mar an chéad teanga don mhórchuid acu so labhraíonn siad Béarla i rith an ama. Trí na tionscail óige, tugaimid deis dóibh bheith páirteach i rudaí atá siadsan ag iarraidh bheith páirteach iontu. Cothaíonn sé sin bród agus muinín iontu agus ansin déanann siad cinneadh coinsiasach síceolaíochta chun an Ghaeilge a shealbhú agus a úsáid mar gur mhaith leo. Sin an sprioc mhór a bhí againn agus sin an chomhairle a bheadh againn. Is gá na caisleáin a thógáil san áit a bhfuil an pobal féin.

Sa chás againn féin, bhí muidne i gcónaí ag iarraidh bród a chothú sa phobal so bhíodh muid ag caint ar Gael-Ionad Mhic Goill, Gaeltacht Bhóthar Seoighe nó Fr. Des Wilson, sé sin, na ceannairí móra sa phobal. Tá muid ag iarraidh go mbeidh bród ag daoine. Cuireann muid an-bhéim ar oidhreacht sa chaoi gur mhaith le daoine fanacht sa phobal agus go bhfuil siadsan ag déanamh nasc idir an teanga, caomhnú an phobail féin agus na róil atá acu sa phobal sin. Sin ceann de na rudaí is mó a d’éirigh linn a dhéanamh agus atáimid i gcónaí ag iarraidh a dhéanamh.

Seo ceann de na fáthanna go raibh an t-ionsaí sin chomh marfach agus an fáth go raibh muid chomh tógtha faoi, mar gur ionsaí a bhí ann ar an gcéad ghlúin eile, ar an straitéis athghiniúna a bhí againn chun ceannairí úra a thógáil. Tá ceannairí againne atá ag feidhmiú sa chumann óige i láthair na huaire a bhí ag freastal ar an gcumann óige nuair a bhí muidne i seanbhothán ar Bhóthar na Carraige Báine. Bhí siad ag freastal ar an gcumann ó bhí siad seacht mbliana d’aois agus anois tá siad fostaithe go lánaimseartha mar cheannairí óige agus muidne á gcur trí chéimeanna máistreachta san obair óige. Seo daoine áitiúla ón gceantar féin. Feiceann daoine óga eile na piaraí seo acu féin ag dul tríd an aistear seo agus ba mhaith leo é sin a dhéanamh. Tá siad ábalta amharc aníos orthu mar rud éigin dearfach.

Bhí spéis agam sa mhéid a dúirt an Teachta maidir leis na teorainneacha a bhaineann le hAcht teanga agus béim a chur ar stádas. In 2017, nuair a thóg muid an Ghael-ionad, bhí an staraí Gearóid Ó Tuathaigh amuigh againn agus thug seisean an cineál rabhadh sin freisin. Dúirt sé má chuirtear an bhéim ar fad ar stádas a bhaint amach, rud a fuarthas ó Dheas, ní thiontaíonn rudaí mura n-úsáidtear an meán sóisialta ina bhfuil an teanga ceannasach ag daoine.

Bhí díospóireacht faoi lánseol sa tréimhse seo maidir le Cumann Lúthchleas Gael Laochra Loch Lao a bhunú mar chumann scartha, rud a bhí conspóideach. I ndiaidh dul tríd an díospóireacht seo, chinn muid go raibh sé seo ríthábhachtach mar go mbeadh muid ag cur an tseirbhís seo ar fáil. Bheadh muidne ag déanamh seirbhís bheag beann ar an Stát, ag tógáil seirbhísí againn féin gan pingin ón Stát agus ag iarraidh iad sin a bheith inmharthana. Sin ceann de na rudaí a d’fhoghlaim muid agus a d’oibrigh. Nuair a bhunaigh muid na cumainn shinsearacha, bhí imreoirí ag teacht chugainn nár labhair Gaeilge le 15 bliain anuas. Dúirt siad nár chuimhin leo Gaeilge ar bith ach taobh istigh de choicís bhí siad iomlán líofa. Níor thig linn creideamh an fhorbairt a bhí ag dul ar aghaidh. Is iad siúd anois a bheidh muiníneach a bpáistí féin a thógáil le Gaeilge agus tá muid ábalta an cineál athghiniúint sin a chur i bhfeidhm.