Seán Kyne (Fine Gael) | Oireachtas source

Cuirim fáilte roimh na feidhmeannaigh ó Ghlór na nGael agus ó Thuismitheoirí na Gaeltachta agus gabhaim buíochas leo as an gcur i láthair atá déanta acu maidir leis na scéimeanna, an tacaíocht agus na dúshláin atá leagtha amach ag Tuismitheoirí na Gaeltachta anseo.

Ar dtús báire, tá ceist agam do Ghlór na nGael. Mhol an eagraíocht go ndéanfaí taighde agus monatóireacht ar úsáid na Gaeilge sa teaghlach. Cén chaoi a gceapann na finnéithe go bhféadfaí é sin a dhéanamh? Cén próiseas a d'úsáidfí? Tá a fhios againn go bhfuil an daonáireamh ann ach b'fhéidir nach bhfuil sé sin feiliúnach. B'fhéidir go dteastaíonn níos mó. Cén chaoi a gceapann na finnéithe gur féidir é seo a dhéanamh?

Tréaslaím an chomhpháirtíocht atá ar siúl idir an eagraíocht agus an Cumann Lúthchleas Gael trasna na tíre. Bhí taithí agam ar Fhóndúireacht Sheosaimh Mhic Dhonncha. Tá tábhacht leis an scéim sin. Ag breathnú ar an mapa, is léir go bhfuil a lán clubanna i mBaile Átha Cliath, Cill Chainnigh, Loch Garman agus áiteanna mar sin ag glacadh páirte sa scéim sin. Tá sé sin le feiceáil i mBaile Átha Cliath, áit a bhfuil líon maith peileadóirí ann atá líofa sa Ghaeilge agus a chuaigh tríd an bpróiseas Gaelscolaíocht i mBaile Átha Cliath. Is rud amháin é sin.

Níl gach aon teaghlach atá ina chónaí sa Ghaeltacht mar a chéile. Tá Gaeilge líofa ag formhór na dtuismitheoirí i ngach Gaeltacht láidir ach tá tuismitheoirí eile ann nach bhfuil focal Gaeilge acu. Uaireanta, bíonn Gaeilge líofa ag tuismitheoir amháin agus Gaeilge lag nó réasúnta ag an tuismitheoir eile. Níl i gceist ach tuismitheoir amháin i gcuid de na teaghlaigh. Mar sin, níl aon pholasaí amháin ann gur féidir é a úsáid chun rudaí a fheabhsú. Muna bhfuil Gaeilge ag tuismitheoir amháin sa teach, céard is féidir a dhéanamh? Má tá an Ghaeilge ag beirt thuismitheoirí nó duine amháin acu ach ní úsáideann sé nó sí é, céard is féidir a dhéanamh? Má cheannaíonn duine gan Ghaeilge teach sa Ghaeltacht faoin tuath, céard is féidir a dhéanamh? Ní bheidh Gaeilge á labhairt go laethúil sa teach sin. Is cuid de na deacrachtaí a bhí mise ag breathnú orthu nuair a bhí mé i m'Aire Stáit. Níl sé éasca déileáil leis na rudaí sin. Tá sé an-deacair creidiúint go bhfuil tuismitheoirí ann a tógadh le Gaeilge nach n-úsáideann í lena gcuid páistí ach tá siad ann. Is rud mór é sin.

Tá na finnéithe ag moladh go mbunófar task force chun iniúchadh a dhéanamh ar an bhfreastal atá a dhéanamh ar theaghlaigh agus chun plean gnímh a leagadh amach do na blianta atá le teacht. Tá an cuma ar an scéal nach gcreideann siad go bhfuil an polasaí oideachais don Ghaeltacht nó an plean gnímh don straitéis 20 bliain ag obair. B'fhéidir go gcreideann siad go dteastaítear níos mó. Má chreideann, b'fhéidir go mbeidh siad in ann é sin a rá. Moladh staitisticí agus na categories A, B agus C. An gcreideann na finnéithe gur cheart teorainn oifigiúil na Gaeltachta a atarraingt?

An gceapann ár bhfinnéithe go bhfuil na cúrsaí sin réasúnta mar atá siad chun go mbeadh siad in ann na rudaí atá á dhéanamh acu a dhéanamh? Chuir ár bhfinnéithe na staitisticí sin i láthair agus tá difríocht mhór idir cheantair láidre agus cheantair laga. Ag an am céanna, má dhéanann an Stát é sin, ní bheimid ag cur áiteanna cosúil le Cnoc Na Cathrach san áireamh, áiteanna ina bhfuil an bunscoil Ghaelscoil Mhic Amhlaigh agus meánscoil Choláiste na Coiribe ann atá ag déanamh sárobair ar son na teanga san áit sin i lar na cathrach. Tá na ceisteanna sin le plé anois le toil na n-aíonna agus gabhaim buíochas lenár mbeirt finnéithe as a gcur i láthair.