Mr. Rónán Ó Domhnaill:

Sílim go raibh meascán i gceist. Bhí easpa tuisceana in áiteanna. Is é an rud a dúradh linn sna freagraí a cuireadh faoinár mbráid ná go mba ghá gníomhú go práinneach i gcás éigeandála agus, mar gheall air sin, go mba ghá an t-eolas a chur ar fáil i mBéarla amháin go minic. Is é an léamh gur féidir a bhaint as sin ná go bhfuil an Stát ag rá go bunúsach nach bhfuil tú chun eolas tábhachtach agus práinneach a fháil i nGaeilge ag an am céanna leis an leagan Béarla.

Níl sé sin sásúil. Tagann sé ar ais don mhéid a dúirt mé faoinad hoccost-benefit analysis a bhíonn ar siúl, ar bhealach, faoi céard gur ceart a dhéanamh.

Ó thaobh easpa tuisceana, tagann sé sin ar ais arís go dtí an córas atá againn faoi láthair, córas na scéimeanna teanga. Bhí an coincheap taobh thiar den chóras sin go maith agus is léir dúinn nach bhfuil sé ag feidhmiú. I gcás FSS, mar shampla, in 2007, 14 bliain ó shin, lorgaíodh scéim teanga reachtúil ó FSS ina leagfaí síos na seirbhísí i nGaeilge a chuirfeadh an fheidhmeannacht ar fáil don phobal. Níl aon scéim teanga náisiúnta ag FSS. Is léir nach raibh na dualgais ann. Tá scéim teanga ag FSS i limistéar an iarthair. Tá sé gafa in éag ó 2008, is é sin, le 13 bliain anuas. Is léir go bhféadfadh an mhíthuiscint seo a bheith ann.

Is é bun agus barr an scéil agus an rud a bhfaigheann muidne ó na freagraí ná go bhfuil daoine ag rá go raibh práinn le rudaí, go raibh orthu iad a chur amach agus go dtiocfaidh siad ag an leagan Gaeilge nuair a thiocfaidh siad aige. Is é an chaoi chun dul i ngleic leis an bhfadhb seo ná dul i ngleic le struchtúr na faidhbe ó thaobh an chórais earcaíochta chun go mbeidh a ndóthain daoine le Gaeilge istigh sa gcóras sna háiteanna cearta. Is eol dúinn, ón anailís atá déanta, nach bhfuil ach níos lú ná 1% de phoist sa státchóras sainaitheanta le riachtanais Ghaeilge. Ní fheictear don chóras go bhfuil riachtanas ann do phoist le Gaeilge. Ba cheart go mbeadh sé sin soiléir anois i bhfianaise na ndeacrachtaí ar fad a tháinig chun cinn.

Ó thaobh rudaí a shimpliú, tá réiteach na faidhbe ann, cé nach dtarlóidh sé go sciobtha fiú i gcóras nua seachas córas na scéimeanna. Táim ag caint faoi chóras na gcaighdeán ina leagfaí síos bundualgais faoi na caighdeáin sin, mar shampla i leith seirbhísí idirghníomhacha. Chiallaíodh sé sin nach mbeadh aon cheist ná aon mhíthuiscint, fiú más ann dóibh, faoi sheirbhísí idirghníomhacha, mar shampla an tseirbhís chlárúcháin don vacsaín. Cuireadh an tairseach don vacsaín amach i mBéarla amháin. Dá mbeadh caighdeáin leagtha síos d'fhoirmeacha agus do sheirbhísí fóin, ní bheadh muid ag brath ar scéim teanga agus ní bheadh aon cheist an bhfuil scéim ann nó an bhfuil sé gafa in éag.

Is é sin réiteach na faidhbe sa deireadh thiar ach tógfaidh sé am. Táim ag teacht ó áit atá chomh dona sin gur léir go dtógfaidh sé sin am. Is é sin an fáth gur luaigh mé i m'óráid an phráinn a bhaineann leis an Acht nua agus an tábhacht go n-achtófar an tAcht nua chomh luath in Éirinn agus is féidir chun go mbeidh muid in ann tosú dul i ngleic leis seo. Ní bheidh ann ach tús. Tá a fhios againn go mbeidh sé mhí ann sula mbunófar an coiste comhairleach agus go mbeidh dhá bhliain ann go dtí go mbeidh an plean ann. I ndiaidh sin, beidh anailís le déanamh maidir leis na Gaeltachtaí. Is é sin mo phríomhtheachtaireacht. D'fhéadfadh sé go mbeadh toradh maidir le go leor de na fadhbanna san Acht nua ach tá sé in am dúinn anois tabhairt faoi agus é a achtú agus seirbhís níos fearr a chur ar fáil ná mar atá ar fáil faoi láthair.