Catherine Connolly (Galway West, Independent) | Oireachtas source

Cuirim fáilte roimh an gCoimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, agus a fhoireann, go háirithe Séamas Ó Concheanainn, a ndéanaim comhghairdeas leis. Cuirim fáilte roimh Órla de Búrca freisin. Tugann siad spreagadh dom i gcónaí. Tá sé deacair leanúint ar aghaidh. Nuair a fheicim fís, agus cur i bhfeidhm na físe, tugann sé spreagadh dom. Tá frása sa ráiteas, "Dá ghaire fís agus feidhm na gceart teanga dá chéile is amhlaidh is fearr é." Is dóigh go mbeidh an coimisinéir in ann teacht ar ais air sin. Cé chomh fada óna chéile is atá an fhís agus an cur i bhfeidhm ó thaobh na teanga de? Gabhaim buíochas as an tuarascáil agus an dá ráiteas thosaigh. Tá an ceann atá níos faide an-chabhrach. Tá a lán eolais istigh ann. Gabhaim míle buíochas as sin.

Cuirfidh mé mo chéad cheist phraiticiúil. An bhfuil tuarascáil á leagan os comhair na Dála inniu maidir leis na cóid phoist Eircode? B'fhéidir gur féidir leis an gcoimisinéir soiléiriú a thabhairt dúinn maidir leis an tuarascáil sin.

Tá cúpla ceist eile agam. Bhí fadhb ann i leith Chomhairle Cathrach na Gaillimhe. De réir mar a thuigim, d'oibrigh an chomhairle leis an gcoimisinéir. Fuair sé gearán agus bhí dea-thoil in ann ó thaobh an fhadhb a chur ina ceart. Bhí an coimisinéir ag brath ar ghearán agus ansin bhí air dul i ngleic leis an gcomhairle cathrach. Rinneadh botúin maidir le comharthaí. Ardaíonn sé sin ceist i mo cheann. Cé mhéad údarás áitiúil eile, nach bhfuil gearáin faighte ag an gcoimisinéir fúthu, atá ag déanamh na botúin ceannann céanna? Ní mór dom a rá go gcuireann sé beagán díomá orm gur tharla sé seo i gcathair dhátheangach. Má tá sé seo ag tarlú i gcathair dhátheangach, ardaítear an cheist, cé chomh fairsing nó chomh leathan is atá an fhadhb seo?

Luaigh an coimisinéir agus an Seanadóir Kyne an Roinn Sláinte. An féidir leis an gcoimisinéir soiléiriú a thabhairt dom ar an gcuid dá ráiteas scríofa dar teideal "Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte"? Deirtear sa ráiteas "Ní léir go bhfuil dualgas reachtúil ar FSS i dtaca le roinnt mhaith de na hábhair ghearáin a cuireadh faoi bhráid m’Oifige mar nach bhfuil scéim teanga náisiúnta aontaithe ag an eagraíocht fós." Is dócha go bhfuil folús ansin. De réir mar a thuigim, más rud é go bhfuil scéim teanga ann, is cuma má tá sé imithe as dáta, tá dualgais ar an eagraíocht go fóill. Muna bhfuil scéim teanga ann, áfach, níl aon dualgais air. An féidir leis an gcoimisinéir é sin a shoiléiriú?

Tá marc mór agam ar an dara leathanach den ráiteas scríofa. Is rud é sin a luaigh an coimisinéir. Deirtear:

D’iarr Aire na Gaeltachta ar an FSS [Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte] scéim náisiúnta teanga a dhéanamh chomh fada siar le 2007. Tá Scéim Teanga daingnithe le Limistéar an Iarthair den Fheidhmeannacht ó 2005, ach leag an Oifig seo tuarascáil faoi bhráid Thithe an Oireachtais sa bhliain 2011 de bharr easpa cur i bhfeidhm na Scéime sin.

Ar lámh amháin, níl aon scéim teanga ag FSS go náisiúnta agus, ar an lámh eile, tá scéim ann go háitiúil ach níor cuireadh i bhfeidhm é agus bhí ar an gcoimisinéir agus a oifig tuarascáil a leagan os comhair na Dála. Tá sé sin dochreidte, más é sin an scéal. An féidir leis an gcoimisinéir teacht ar ais chugam maidir leis sin?

Luadh an teastas digiteach Covid. Níl mé chun dul isteach ann. Bhí praiseach déanta de sin.

Maidir leis an bhForas Taighde ar Oideachas, cuireann sé iontas orm go bhfuil an dlí sáraithe ag an bhforas. Cad a tharla anseo? An bhfuair an coimisinéir gearán? Cén chaoi ar cuireadh ar an eolas é faoin rud seo? Ar thug sé faoi sin as a stuaim féin nó de bharr gearáin?

Tá dul chun cinn déanta maidir le hOifig na nOibreacha Poiblí agus is maith an rud é sin. Feicim go bhfuil an oifig anois ag déanamh a dícheall.

Déanfaidh mé tagairt do na húdaráis áitiúla. Tá buachaillí agus cailíní maithe ann agus tá buachaillí agus cailíní dána ann, de réir mar a thuigim. Bhí deich n-údarás faoi staidéar ag an gcoimisinéir. D'oibrigh cúig údarás, na cinn i gContae Shligigh, i gContae Mhuineachán, i gContae Ros Comáin, i gContae Chorcaí agus i bhFine Gall, leis an gcoimisinéir agus lena oifig. Ar leathanach 10 dá ráiteas, deireann an coimisinéir:

Is ann chomh maith céanna don easpa dul chun cinn agus don neamhaird iomlán in amanta. Is dona liom go mór an cur chuige a ghlac cúig údarás áitiúla chucu féin maidir le próiseas faireacháin agus iniúchta na bliana seo.

An bhfuil sé féaráilte domsa a rá nach bhfuarthas aon chabhair ó na húdaráis áitiúla seo? An bhfuil mé ródheacair orthu? Luaigh an coimisinéir Comhairle Cathrach Chorcaí, Comhairle Contae na hIarmhí, Comhairle Contae Cheatharlach, Comhairle Contae Dhún Laoghaire-Ráth an Dúin agus Comhairle Contae Uíbh Fhailí. Arís, ba mhaith liom beagán soiléirithe.

Tá mo dhóthain ráite faoin nGarda Síochána. Tá an dlí á shárú aige fós muna bhfuil athrú suntasach ann ón uair dheireanach. B'fhéidir go bhfuil mé mícheart ach tháinig an Garda os comhair an choiste le déanaí.

Is dócha nach raibh tuiscint acu go raibh an dlí á shárú acu. B’fhéidir go bhfuil mé róláidir faoi sin ach cheap mé go raibh easpa tuisceana ó thaobh an dlí a bheith sáraithe acu.

Maidir le Eircode, deir an ráiteas tosaigh go bhfuil an locht nó an fhreagracht ar an Roinn as an gconradh don chóras a bhronnadh agus a stiúradh. Níl an locht ar Eircode féin nó ar An Post, de réir mar a thuigim, ach ar an Roinn. Tá conradh i gceist agus níor smaoinigh siad ar bhéim a chur ar chearta bunúsacha ó thaobh ainmneacha daoine. An bhfuil mé ceart nó mícheart?

Ó thaobh cúrsaí earcaíochta, i dtuairim an choimisinéara, tá dul chun cinn déanta mar go bhfuil sprioc 20% don todhchaí maidir le hinniúlacht sa Ghaeilge agus mar go bhfuil spriocdháta de 2030 ann anois. Is dúshlán mór é sin agus tuigim sin ach tá gá le bearta difriúla. Cad mar gheall ar ardú céimeanna laistigh den chóras? An bhfuil smaoineamh ag an gcoimisinéir faoi dhaoine a mhealladh chuig ardú céime? Ar chóir go mbeadh coinníollacha ann ó thaobh na Gaeilge de le cúrsaí earcaíochta taobh amuigh den chóras chomh maith?

Maidir le leasuithe ar Bhille na dTeangacha Oifigiúla, tá sé ráite ag an gcoimisinéir go bhfuil 30 leasú suntasach beartaithe. Deir sé go gcuireann sé “fáilte eatramhach” rompu agus tugaim suntas do na focail sin. Beidh cumhacht bhreise ag an gcoimisinéir. An bhfuil sé sásta go mbeidh a dhóthain cumhachtaí breise aige, i bhfianaise na taithí atá aige leis na blianta anois agus chomh deacair atá sé monatóireacht a dhéanamh? An mbeidh a dhóthain cumhachta aige? Faraor, níl na leasuithe foilsithe fós, agus tá sé sin deacair dúinn go léir dá bhrí sin, ach tá geallúintí faighte agus tá súil agam go gcomhlíonfaidh an Rialtas a bhriathar. Tá gá le spriocdháta, nach bhfuil? Is gá aitheantas a thabhairt go bhfuil géarchéim ann faoi láthair. Gan dabht tá géarchéim ann ó thaobh cúrsaí earcaíochta agus ó thaobh cearta bunúsacha. An bhfuil sé féaráilte ceist mar seo a chur ar an gcoimisinéir? Cad eile atá ag teastáil chun an fhís a chur i bhfeidhm?