Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Tá cúpla ceist agam féin mar gheall air seo. Measaim féin go bhfuil an Roinn seafóideach ó thaobh an chomhairliúcháin seo. Tá sé bunaithe ar choincheap mícheart agus easpa tuisceana ar scolaíocht trí Ghaeilge agus na dúshláin atá ann ó thaobh an Ghaeilge a chur chun cinn. Baineann roinnt de na dúshláin seo leis an Stát. Bhí an ceart ag an Seanadóir Clifford-Lee agus í ag caint ansin faoin mata. D'aithin an Stát go raibh fadhb shuntasach ann ó thaobh na matamaitice ní amháin ó thaobh na scolaíochta de ach ó thaobh na heacnamaíochta de freisin. Nuair a bhíothas ag caint air sin, tugadh luach áirithe don mhatamaitic agus rinneadh an córas a athrú dá réir. Is é sin an fáth gur thángthas ar phointí bónais.

Anois táimid ag díriú isteach ar chomhairliúchán ar an choincheap sin atá ann, T1 agus T2. Bheadh sé sin tubaisteach amach is amach ó thaobh na Gaeilge sa chóras oideachais agus ó thaobh Gaeilgeoirí agus lucht na Gaeltachta a mhealladh chun staidéar ceart a dhéanamh ar an nGaeilge sa chóras oideachais muna mbeidh na pointí breise sin ann. Ní mé i bhfabhar na pointí bónais. Táim i bhfabhar an scéim a luaigh an Teachta Ó Cuív agus an t-ard-rúnaí féin ina mbeidh dhá ábhar ann. Bheadh buntáiste leis sin dóibh siúd a bhfuil spéis acu sa Ghaeilge mar bheadh siad in ann díriú isteach uirthi. Muna bhfuil sé sin ar fáil dúinn, ba chóir dúinn a aithint go bhfuil stró breise ag baint leis an gcúrsa níos deacra a dhéanamh. Is é sin atá ann. Díríonn daltaí isteach ar rudaí agus déanann siad cinntí. Tá m'iníon féin chun an ardteistiméireacht a dhéanamh an bhliain seo chugainn. Roghnaigh sise an mhatamaitic fheidhmeach. Níl sé ar fáil ina scoil mar chuid den ghnáthchóras. Tagann múinteoir isteach níos luaithe agus déanann sí an cúrsa sin agus an ghnáthmhatamaitic chomh maith. Déanann sí an fhisic freisin ach níl sí go maith aici. B'fhéidir go mbeidh sí níos fearr roimh na hardteistiméireachta. Tá an tuiscint sin ann.

Tá an ceart ag an Seanadóir Ward. Tá fadhb ann ó thaobh ceantair nach bhfuil Gaelcholáistí iontu. Má táimid ag bogadh i dtreo an dá chúrsa sin agus ualach breise a chur ar dhaltaí, mar atá luaite ag Julian de Spáinn, caithfidh an Stát acmhainní breise a thabhairt do na scoileanna sin chun go mbeidh múinteoirí agus cúrsaí ar fáil. B'fhéidir go gcuirfí na ranganna sin ar fáil uair an chloig roimh thús na scoile nó ag an deireadh seachtaine, ní amháin sna Gaelcholáistí ach i ngach uile scoil.

Luaigh an t-ard-rúnaí dosaen eagras eile. An féidir leis iad sin a liostáil? Ba chóir go mbeidh aithne againn orthu ar fad toisc gur luaigh sé iad. Luaigh sé suirbhé a rinne an ASTI freisin. Thug sé dúinn é agus beidh sé ar an suíomh Idirlín atá againn níos déanaí. An féidir leis an suirbhé sin a mhíniú dúinn? Cad a bhí le tuiscint uaidh? An bhfuil aon leid ann go mbeidh athbhreithniú ar na hathruithe a rinneadh ar an tsraith shóisearach? Cén uair a bheidh a leithéid d'athbhreithniú ann? Tá a fhios agam go bhfuil sé mar chuid den éileamh atá ag an gcuid is mó dúinn go mbeadh athbhreithniú nó athfhéachaint air sin sula mbogfar ar aghaidh. Muna bhfuil athbhreithniú nó dáta d'athbhreithniú ann, ba chóir go réiteofar é sin.

Ní oibríonn an córas oideachais as a stuaim féin. Tá sé dírithe ar a lán rudaí, ní amháin a bheith ag cur oideachais ar pháistí agus ar dhaltaí. Tá sé in ainm is a bheith ag cuidiú linn comhshaol ceart a chruthú agus a bheith ag féachaint ar an eacnamaíocht chomh maith céanna. Ó thaobh an státchórais, mar a luaigh daoine eile, bhíomar ag caint faoi Bhille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2019.

An gá dúinn déanamh cinnte de go mbeidh Gaeilgeoirí ann? Ba cheart go mbeadh daoine líofa agus in ann an Ghaeilge a labhairt má tá siad chun bheith mar ábhair oidí nó má tá siad chun dul ag obair sa Státseirbhís. Fiú gan an fhoráil seo, bhí fadhb againn. Leis an athrú atá luaite, beidh fadhbanna níos mó againn. Gan athrú iomlán, ní bheimid in ann cur chuige ceart a dhéanamh chun déileáil leis na fadhbanna sin.

Measaim go mbeidh an CNCM ag teacht os ár gcomhair. Bhí siad le bheith linn inniu ach níl siad in ann teacht inniu. Beidh siad os ár gcomhair ar an 17 Iúil. Beimid ag déileáil leis an gceist seo idir seo agus an dáta sin. Má thagann aon eolas breise chugainn ó eagrais dhifriúla idir an dá linn, is féidir é a chur ar aghaidh agus roinnfidh mé leis na baill ar fad é agus nuair atá siad os ár gcomhair is féidir linn díriú isteach ar na fadhbanna.

Gabhaim buíochas le Julian de Spáinn as an gcur chuige a rinne sé. Tá na fadhbanna atá aitheanta ag Conradh na Gaeilge, agus an 12 eagras a bhfuil sé anseo thar a gceann, leagtha amach go cuibheasach soiléir aige.