Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Arís, is ceisteanna bunúsacha iad seo. Níor shíl mé go mbeadh mórán fadhbanna nó conspóid fúthu, ach go mbeadh muid ag féachaint orthu chun déanamh cinnte de rudaí. Is iad siúd a bheidh ar an gcoiste comhairleach a leagfaidh amach an plean náisiúnta. Sin atá i gceist. Seo na daoine a bheidh ag moladh don Aire agus don státchóras conas gur féidir athrú bunúsach a dhéanamh sa státchóras, san earcaíocht agus ó thaobh seirbhísí Gaeilge a chur ar fáil dóibh siúd nach bhfuil an ceart acu faoi láthair - nó nach bhfuil an ceart atá acu á shásamh faoi láthair. Tá an ceart acu ach níl sé á shásamh.

Dúradh nár chóir go mbeadh sé seo faoin tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí agus go mbeadh siad siúd atáimid á lorg srianta mar gheall air sin. Táimid ar fad ábalta daoine a aithint agus iad a ghríosú chun cur isteach ar a leithéid de rud seo. Tá aithne againn ar dhaoine a bheadh na cáilíochtaí atá leagtha síos agam i leasú Uimh. 128 acu agus d’fhéadfadh muid moladh a thabhairt dóibh a n-ainmneacha a chur chun cinn. Tá a lán acu gafa le cur chun cinn na Gaeilge nó saol na Gaeilge agus tá siad cheana féin ag cur polasaithe Gaeilge chun cinn sa státchóras. Bíonn siad ag snámh in aghaidh an easa go minic ach tá siad ann agus tá an saineolas agus an taithí acu atá leagtha síos agamsa i leasú Uimh. 128. Tá an inniúlacht acu ó thaobh na Gaeilge de atá leagtha síos. Labhair muid faoi inniúlacht cheana agus níor ghlac an tAire Stáit leis na leasuithe maidir leis sin. Níl mé chun dul tríd an díospóireacht mhór fhada a bhí againn faoi cad go díreach é líofacht nó inniúlacht sa Ghaeilge agus cad a bhí i gceist ansin.

Is féidir le daoine dul siar ar an taifead faoi sin.

Tá daoine ann, níos mó ná mar a bhí cúpla bliain ó shin, atá gafa le pleanáil teanga agus bainistíocht áirithe maidir le riarachán. Níl a oiread agus ba chóir a bheadh ann dá mbeadh muid in áit iomlán dhifriúil, ach tá siad ann. Go minic, tuigeann siad na constaicí atá ann. Is iadsan na daoine a bheadh in ann déileáil le fadhbanna a bhfeictear. Tabharfaidh mé léiriú simplí. An tseachtain seo caite, nó an tseachtain roimpi, nuair a cuireadh na páistí ar ais ar an meánscoil bhí ar gach uile thuismitheoir sa tír an fhoirm “Return to educational facility parental declaration form” a líonadh go hiomlán i mBéarla. Níl ach 50 nó b’fhéidir 60 focal inti. Chuir na coláistí Gaeilge an cheist ar an HSE. D’iarr siad air foirm i nGaeilge a chuir chucu. Dhiúltaigh sé. D’aistrigh mise í i ndeich nóiméad agus chuir mé go dtí an HSE í chun an obair a bhí le déanamh acu a dhéanamh. Is é sin an sórt meoin a thagann ón státchóras. Den chuid is mó de, ní bheadh an tuiscint sin ann. Ní bhím ag craobhscaoileadh gach rud. Déanaim an obair. Nuair atá sí déanta, tá sí as an mbealach.

Tá a lán tuismitheoirí ann agus daoine sa státchóras a dhéanann an obair. Tuigeann siad cá háit is atá na constaicí. Is iadsan na daoine atá ag teastáil ar choiste mar seo. Is iadsan na daoine a mbeifí á lorg ionas go mbeadh siad ag tabhairt an tsaineolais don choiste. Ní gá dóibh ar fad a bheith ar an gcoiste. Is iadsan na daoine a thuigeann conas an t-athrú sin a dhéanamh. Is é sin an fáth go bhfuil saineolas agus taithí i gceist. Glacaim leis gurb é sin a mbeifí á lorg ach níl sé leagtha síos go beacht cé go díreach atá á lorg seachas go dtiocfaidh duine ón Roinn seo nó pé áit eile atá leagtha síos. Ba chóir go mbeadh sé leagtha síos agus go mbeadh cáilíochtaí áirithe, ní cáilíochtaí oideachasúla, acu ó thaobh na taithí atá acu agus an Ghaeilge mar a dúirt mé.

Ó thaobh neamhspleáchais de, tá sé sin leagtha síos sa leasú sin chomh maith. Baineann sin le neamhspleáchas an chathaoirligh chun cinnte a dhéanamh nach mbeadh siad ceangailte leis an státchóras nó ag déanamh an iomarca cosaint ar an státchóras, agus go mbeadh siad ag glacadh seasaimh mhoilleadóireachta a bhíonn ann go minic. “Ní féidir linn é sin a dhéanamh” - sin é an chéad abairt a chloistear go minic ó a lán daoine nuair a lorgaítear orthu athrú a dhéanamh ar rud. Athrú poirt a chloistear ar nós “ní féidir linn é sin a dhéanamh”. Is léir dúinn ón bpaindéim seo gur féidir linn a lán rudaí a dhéanamh nár síleadh go mbeadh muid in ann ach cur chuige. Is é sin an fáth go mbeadh sé níos fearr dá mbeadh cathaoirleach láidir ann. Níl mé ag iarraidh moill a chur ar seo. Is rudaí ar an taobh iad seo ó thaobh an Bhille de. Ba chóir go mbeadh sé seo glactha chomh go tapa agus is féidir.