Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Tá meascán mearaí orm maidir le céard go díreach atá i gceist leis na trí leasú seo. Tá sé an-deacair breithiúnas a thabhairt ar rud nuair nach bhfuil sé soiléir céard é atáthar ag iarraidh baint amach. Is éard atá sa bhun-Acht faoi láthair ná:

Beidh ceart ag comhalta de cheachtar Teach den Oireachtas ceachtar de na teangacha oifigiúla a úsáid in aon díospóireachtaí nó in aon imeachtaí eile sa Teach sin nó de chuid coiste de cheachtar Teach, comhchoiste den dá Theach nó fochoiste de choiste nó de chomhchoiste den sórt sin.

Clúdaíonn sé sin go bhfuil sé de cheart, istigh san Acht, Gaeilge agus Béarla a úsáid in aon choiste agus i gceachtar Teach den Oireachtas. Sin atá ann. An dara rud a deir sé ná:

Beidh ceart ag duine a bheidh ag láithriú os comhair ceachtar Tí den Oireachtas nó os comhair coiste, comhchoiste nó fochoiste den sórt sin a dúradh ceachtar de na teangacha oifigiúla a úsáid.

Clúdaíonn sé sin go bhfuil ceart ag chuile dhuine a bhíonn ag láithriú os comhair coiste nó Tithe an Oireachtais Gaeilge a labhairt. Ansin deir an tAcht:

Déanfar gach tuairisc oifigiúil ar dhíospóireachtaí agus ar imeachtaí eile Thithe an Oireachtais a fhoilsiú i ngach ceann de na teangacha oifigiúla, ach amháin go bhféadfar óráidí daoine (cibé acu ó bhéal nó i scríbhinn) i gceachtar de na teangacha oifigiúla a fhoilsiú inti sa teanga sin amháin.

Caithfidh gach tuairisc oifigiúil ón Teach a bheith dhátheangach. Tá sé sin leagtha síos sa dlí ach má labhraíonn Teachta i nGaeilge inniu ní aistreofar sin go Béarla sa Tuairisc Oifigiúil agus má labhraíonn sé nó sí i mBéarla ní aistreofar a gcuid focail go Gaeilge i dTuairisc Oifigiúil an Oireachtais. Cuireadh an fhoráil áirid sin ann de bharr go raibh sé cinnte, fiú go bhfuil foráil sa Bhunreacht a deir gur cheart go mbeadh na hAchtanna foilsithe i nGaeilge agus i mBéarla, rud nach bhfuil á dhéanamh ar an gcaoi a bhí i gceist ag an mBunreacht, nach mbeadh sé praiticiúil dá ndéanfar gach óráid a thabharfar i ngach Teach a aistriú go dtí an teanga eile.

Tagaim go hiomlán leis an Aire Stáit. Is Oireachtas Éireann atá anseo faoi Bhunreacht na hÉireann. Mar sin, más í an Ghaeilge an teanga náisiúnta agus an phríomhtheanga oifigiúil, agus má tá an Béarla ina theanga oifigiúil freisin, ní féidir leis an Teach seo cur leis sin nó baint uaidh. Mar Oireachtas Éireann glacaim go bhfuilimid ceangailte go mar sin atá, ach tá foráil sa Bhunreacht go féidir soláthar a dhéanamh d’úsáid aon cheann de na teangacha ach reachtaíocht a thabhairt isteach. Sin an fáth go raibh gá go ndéanfaí cinnte de anseo go praiticiúil. Tá stádas na Gaeilge soiléir mar theanga náisiúnta agus sin an fáth nach dtuigim cén fáth go bhfuil leasú Uimh. 22 molta. Deir sé, “Is iad an Ghaeilge agus an Béarla teangacha oifigiúla Thithe an Oireachtais”. Is iad. An rud atá i gceist ná céard is féidir éileamh ó thaobh an dlí de, ag tógáil an Bunreacht san áireamh. Mar sin, is cineál “to be sure to be sure” jab atá ansin nó athrá rud atá fíor go bunreachtúil. Mar a dúirt mé, is muidne Oireachtas Éireann.

B’fhéidir go bhfuil mé ag léamh leasú Uimh. 23 mícheart. Bhí an Teachta ag caint ar “gach duine” ach deir an tAcht cheana féin go mbeidh an ceart sin ag duine ar bith atá ag láithriú. Nach an ciall chéanna atá leis sin? Má tá duine istigh ag coiste nó ag labhairt leis an Oireachtas, tá sé de cheart dlíthiúil aige nó aici labhairt i nGaeilge.

Maidir le leasú Uimh. 24, ó tharlaigh go bhfuil na coistí ar fad luaite, ní fheicim cén difríocht a dhéanfadh sé.

Tá rudaí gur mhaith liomsa a fheiceáil, b’fhéidir nach sa reachtaíocht ach cinnte leagtha síos sna caighdeáin nó i bplean teanga an Tí seo. Thug mé é seo suas le húdaráis an Tí cheana nuair a bhí an plean Gaeilge á chur le chéile. Ní fhaighim meabhair ar bith ann go mbíonn na scáileáin anseo i mBéarla chuile lá. Feictear domsa gur faillí dochreidte é ón gcoiste atá i mbun an Tí seo nach bhfuil na scáileáin dhátheangach. Téann sé ó mheabhair orm leis an teicneolaíocht ar fad atá ann. Ba bhreá liom dul anonn go dtí cruinnithe na n-aireachtaí agus mar sin de atá san Eoraip i láthair na huaire le fáil amach an mbíonn ar na haistritheoirí a bheith i láthair chun an t-aistriú a dhéanamh. Leis na pictiúir agus leis an bhfuaim, nach bhféadfaidís é a dhéanamh ó áit ar bith? Nach bhféadfadh siad é a dhéanamh ón Mhol Thuaidh agus a bheith ar saoire in éineacht le Santaí? Níl sé féaráilte, go mór mór dóibh siúd nach bhfuil aon Ghaeilge acu, nach bhfuil an coiste seo á aistriú go Béarla. Téann sé ó mheabhair orm nach rabhthas in ann é sin a shocrú. Dá mbeadh príomh-ghnó an Tí seo á dhéanamh i nGaeilge ar feadh seachtainí i ndiaidh a chéile, bí dearfach cinnte go bhfaighfí bealach chun é a aistriú. Tá go leor le déanamh sa Teach seo, rudaí praiticiúla, ciallmhara agus stuama.

Maidir leis an gcomharthaíocht, tá an ceart ag an Teachta go bhfuil an chomharthaíocht san áit a mbíonn an Dáil ag suí anois dátheangach agus thug mé féin suntas dó sin.

Tá sin ann de bharr rialachán a tugadh isteach maidir le comharthaíocht, bunaithe ar Acht na dTeangacha Oifigiúla, 2003, agus is léiriú é sin den rud a bhféadfaí a dhéanamh dá gcuirfí an tAcht i bhfeidhm maidir le rialacháin. Rinneadh na rialacháin maidir le comharthaíocht. Faraor géar nach ndearnadh níos mó rialacháin faoi cheisteanna eile.