Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Bhí sé i gceist agam a rá níos luaithe go bhfuil botún sa tslí a foilsíodh an leasú uaim. Níor fhéach mé i gceart air agus níor chonaic mé an botún ach i rith na seachtaine. Is é an botún ná go bhfuil "beidh" scríofa sa leasú, ach ba chóir go mbeadh "tá" ann. Is mar sin a cuireadh isteach é. Tá athrú le déanamh maidir leis an mbotún sin agus is féidir linn é a cheartú ar Chéim na Tuarascála nuair a bheidh mé chun é seo, b’fhéidir, a chur isteach arís.

Tuigim an méid a dúirt an tAire Stáit go bhfuil stádas bunreachtúil ann agus seans ann go mbeadh céim síos nó laghdú á dhéanamh maidir le stádas, dá réir. Ní hé sin a bheadh i gceist agam in aon chor ach a mhalairt. Más fíor sin, tá mise tofa anseo le breis is 18 mbliana agus sa tréimhse sin ní raibh mé riamh in ann mo chuid oibre ina iomláine sa Teach seo a dhéanamh trí Ghaeilge. Ní raibh mé fiú in ann an obair maidir leis an mBille seo a dhéanamh go huile is go hiomlán trí Ghaeilge. Ní féidir leis an Oireachtas mo chuid Gaeilge agus mo cheart í a úsáid a shásamh, in ainneoin an méid atá ráite ag an Aire Stáit go bhfuil stádas bunreachtúil ann. Níl mise ag iarraidh dul go dtí an Ard-Chúirt nó an Chúirt Uachtarach chun brú a chur ar Choimisiún Thithe an Oireachtais - nó, roimhe sin nuair nach raibh an coimisiún ann, ar an Aire Airgeadais nuair a bhí sé go hiomlán i gceannas ar na Tithe - chun go gcuirfeadh siad an t-airgead ar fáil chun go mbeadh mo chearta teanga agus cearta teanga gach uile Theachta eile againn. Tá mise tar éis a bheith réasúnta an t-am ar fad. D’ardaigh mé ceisteanna mar seo ag amanna difriúla thar na blianta agus bhí caint againn nuair a bhíomar ag plé na ceiste seo in 2002 agus 2003. Is é sin an sórt cur chuige atá agam. Táim sásta deis a thabhairt don chóras botún atá acu a leigheas nó a dhéanamh cinnte de go bhfuil an fhadhb leigheasta. Is duine praiticiúil mé agus nílim ag lorg go dtarlóidh gach rud thar oíche ach táim tinn tuirseach anois de bheith ag fanacht ar an gcóras teacht chomh fada liomsa nó le haon duine eile.

Ó toghadh mé, táim ag cloisteáil go mbeidh an reachtaíocht ar fad aistrithe agus ar fáil dúinn. Le linn dúinn leasuithe a chur isteach ar an mBille seo, ní rabhamar in ann ceann amháin acu, ar a laghad, a chur isteach i nGaeilge toisc nach raibh an reachtaíocht ar fáil i nGaeilge, agus is é an leasú sin an ceann maidir leis an nGarda Síochána. Murar féidir liom é sin a dhéanamh, conas is féidir linn brú a chur ar chomhlachtaí Stáit eile, ar na cúirteanna, agus ar gach duine eile cearta a bhronnadh – ní a bhronnadh mar is cearta atá iontu cheana féin - nó a shásamh don ghnáthphobal? Tá ceist mhór anseo. Má tá laghdú i gceist - mar a dúirt mé, féachfaidh mé air sin arís - tarraingeoidh mé siar é. Ní hé sin atá i gceist agam ach is é go mbeadh an córas ar fáil.

Nuair a fhéachtar ar na leasuithe seo, tá Teachtaí, ina measc comhalta amháin den choiste seo, nach bhfuil in ann páirt a ghlacadh i gceart, b’fhéidir, sa díospóireacht seo toisc nach bhfuil an córas aistriúcháin ar fáil dóibh. Tá sé mar sin le tamall. Tuigimid ar fad agus tuigeann sé go háirithe nach bhfuil an córas aistriúcháin ar fáil sa choiste seo ó bunaíodh é toisc Covid-19 agus na srianta atá ann. D’fhéadfadh an Teachta sin nó aon duine cliste dul go dtí na cúirteanna agus caitheamh anuas a dhéanamh orainn nó poiblíocht a chothú toisc nach bhfuil aistriúchán ar fáil dó i mBéarla. Ní hé sin an fáth go bhfuil an rud seo á lorg againn. Den chuid is mó, ní aistriú go Béarla atá i gceist ach is aistriú ó Bhéarla go Gaeilge uaireanta atá ag teastáil uainn ionas go mbeimid in ann gach rud a bheith againn i nGaeilge.

Tugadh gealltanais dom thar na blianta - tá sé seo luaite agam cúpla uair le tamall de bhlianta anuas - go mbeadh na nótaí nó meamraim mhíniúcháin den reachtaíocht ar fáil i nGaeilge. D’iarr mé ar mhórán rudaí mar sin. Ní cóir go mbeadh aon éiginnteacht ann.

Maidir le leasuithe Uimh. 23 agus 24, tá sé i gceist go mbeidh an ceart céanna á leathnú amach ó chruinnithe atá eagraithe ag Tithe an Oireachtais chuig daoine a thagann os comhair Thithe an Oireachtais. Faoi láthair is Comhaltaí atá luaite sa reachtaíocht. Dhéanfadh na leasuithe sin cinnte de go bhfuil an ceart céanna ag dul trasna an dá Theach agus, chomh maith, go mbeadh an stádas agus an ceart céanna ag daoine a thagann os comhair coistí nó na dTithe sin is a bheadh ag Comhaltaí.

Sin atá i gceist. Ní hé go bhfuil mé ag triail rud nua a tharraingt anuas orainn. An fáth gur luaigh mé Ceanada ná mar go bhfuil siadsan tar éis déileáil leis seo. D’fhéach muid air in 2002 agus in 2003 agus d’fhéach an tAire ag an am, an Teachta Ó Cuív, ar conas mar a dhéileáil tíortha eile leis agus ba é Ceanada ceann de na tíortha a bhí i gceist. D’fhéach daoine eile ó shin ar an mBreatain Bheag agus a leithéid. Táimid ar fad ag triail féachaint an féidir linn foghlaim ó conas atá tíortha eile in ann na cearta seo a dhéanamh go huathoibríoch. Mar a dúirt mé níos luaithe, bheadh sé go dona dá mbeadh stádas nó cearta Gaeilge níos fearr i dtithe Pharlaimint na hEorpa ná mar atá ar fáil i dTithe an Oireachtais.