Dáil debates
Thursday, 18 November 2010
Straitéis 20 Bliain Don Ghaeilge: Ráitis
1:00 pm
Pat Carey (Dublin North West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Ar an gcéad dul sÃos, is mór agam an deis seo a fháil labhairt anseo sa Dáil inniu ar an ábhar seo. Don chéad uair riamh ó bunaÃodh an Stát, tá plean gnÃomhaÃochta fadtéarmach ann chun fÃs an Rialtais don Ghaeilge a chur i bhfeidhm faoin straitéis 20 bliain. Faoin bplean cuimsitheach náisiúnta seo, beidh cur chuige córasach ann le cinntiú go bhfuil an Stát, na heagraÃochtaà teanga agus an pobal ag obair as lámha a chéile ar mhaithe leis an nGaeilge.
Creideann an Rialtas go bhfuil tábhacht ar leith ag baint leis an nGaeilge do mhuintir, do shochaà agus do chultúr na hÃireann. Mar theanga labhartha phobail, tá an Ghaeilge áirithe ar cheann de na teangacha is sine ar domhan atá fós beo. Ach sa lá atá inniu ann, tá sà áirithe ag UNESCO mar theanga a bhfuil stádas leochaileach aici. Má chailltear teanga, aithnÃtear go bhfuil sé ionann is dodhéanta à a athbheochan. Cé gur deacair a mhaÃomh go bhféadfadh aon straitéis rialtais aon teanga a shlánú, tá bun-chloch leagtha amach faoin straitéis 20 bliain le cinntiú go mairfidh an Ghaeilge mar theanga bheo le tacaÃocht ón Stát.
Mar is eol don Teach, bhà go leor obair ullmhúcháin ag baint le dréachtú agus le haontú na straitéise. D'eascair an straitéis as ráiteas an Rialtais i leith na Gaeilge a foilsÃodh sa bhliain 2006, inar dhearbhaigh an Rialtas a thacaÃocht d'fhorbairt agus do chaomhnú na Gaeilge agus na Gaeltachta. Leagadh sÃos go soiléir faoin ráiteas sin an bhun-chloch ar a bhfuil polasaà Gaeilge an Rialtais bunaithe. Is minic a dúradh roimhe sin, áfach, nach raibh aon phlean uileghabhálach ag an Stát don Ghaeilge, in ainneoin na hinfheistÃochta ar fad atá déanta ag an Stát i mbuanú agus i sealbhú na Gaeilge thar na blianta. Is chun dul i ngleic leis an scéal sin gur chinn an Rialtas an straitéis 20 bliain a fhorbairt.
Ar ndóigh, bhà sé thar a bheith tábhachtach go gcuirfà a leithéid de straitéis i dtoll a chéile i gcomhar leis an bpobal gur leo an teanga. Dá bhrà sin, tugadh faoi phróiseas comhairliúcháin poiblà chun deis a thabhairt do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta, chomh maith leis an bpobal i gcoitinne a bhfuil suim acu sa teanga, a rian a fhágáil ar an straitéis. EagraÃodh cruinnithe poiblà ar fud na tÃre, sa Ghaeltacht agus taobh amuigh den Ghaeltacht, chun deis a thabhairt do dhaoine a dtuairimà a thabhairt. Ina theannta sin, chuamar i gcomhairle le páirtithe leasmhara na teanga, idir eagraÃochtaà Gaeilge, Gaeltachta, cultúrtha, spóirt agus araile. Fad is a bhà an obair chomhairliúcháin ar siúl, rinne meitheal de shaineolaithe idirnáisiúnta anailÃs ar staid na Gaeilge, faoi stiúir Fiontar DCU. à thaobh na Gaeltachta de, tugadh aird ar leith ar na moltaà a rinneadh sa Staidéar TeangeolaÃoch ar Ãsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht, a ullmhaÃodh i gcomhar le hAcadamh na hOllscolaÃochta Gaeilge de chuid Ollscoil na hÃireann Gaillimh. Ag an am céanna, bhà coiste Rialtais, faoi chathaoirleacht an Taoisigh, ag déanamh breithniú ar na moltaà a d'éirigh as taighde acadúil agus ón bpróiseas comhairliúcháin poiblÃ.
Cuireadh an dréacht-straitéis a d'eascair as an bpróiseas seo faoi bhráid an Chomhchoiste um Ghnóthaà Turasóireachta, Cultúir, Spóirt, Pobail, Comhionannais agus Gaeltachta i mà na Samhna 2009. Bhà cruinnithe ag an gcomhchoiste le páirtithe leasmhara na Gaeilge, san áireamh cruinniú a reáchtáladh sa Ghaeltacht. I ndiaidh na gcruinnithe seo, d'fhoilsigh an comhchoiste tuarascáil i mà lúil na bliana seo ina raibh 37 moladh inti. à shin i leith, pléadh na moltaà sin leis na Ranna Rialtais éagsúla agus tá siad tógtha san áireamh de réir mar is cuà sa cháipéis chrÃochnúil den straitéis.
Ba mhaith liom buÃochas a ghlacadh leis an gcoiste, leis an gCathaoirleach, An Teachta Tomás à Ceit, leis an Seanadóir Labhrás à Murchú, a bhà mar Chathaoirleach ar an bhfochoiste, agus leis na baill eile as ucht a ndúthracht i dtaca leis an straitéis. Tá sé ráite ag an gCathaoirleach i dtuarascáil an chomhchoiste go bhfuil an straitéis ar cheann de na céimeanna is suntasaà i bpleanáil teanga an Stáit le 90 bliain anuas agus go mbraitheann todhcaà na Gaeilge ar an nGaeltacht, áit a bhfuil an Ghaeilge mar phrÃomh-theanga an phobail.
Go deimhin, is mór an t-éacht é go bhfuil an Ghaeilge fós á labhairt mar theanga phobail sa Ghaeltacht i bhfianaise an bhrú atá uirthi ó ghach aon taobh. Is sna Gaeltachtaà a maireann teanga shaibhir ár sinsear ach nà mór a bheith airdeallach faoina todhchaà mar theanga phobail. Tá fianaise sa Staidéar TeangeolaÃoch ar Ãsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht go bhfuil an chontúirt ann go mbeidh an Ghaeilge sÃnte ar leac an bháis mar theanga phobail mura ndéantar beart de réir briathair láithreach bonn, ach go háirithe i measc an aosa óig sa Ghaeltacht. Tá úsáid an Bhéarla i réim i ngréasáin shóisialta na n-óg, fiú sna ceantair is láidre Gaeltachta. LéirÃonn an staidéar teangeolaÃoch go bhfuil bearna mhór idir dearcadh agus cumas Gaeilge daoine óga sa Ghaeltacht agus an leas a bhaineann siad as an teanga ar bhonn laethúil.
Deirtear sa staidéar teangeolaÃoch gurb é an teaghlach a chruthaÃonn an cainteoir dúchais ach gurb é an teacht le chéile i measc an phobail a chinnteoidh forbairt agus buanú na teanga don chéad ghlúin eile. LéirÃonn fÃric lom sa staidéar teangeolaÃoch nach bhfuil ach idir 15 agus 20 bliain fágtha mar shaolré ag an nGaeilge mar theanga theaghlaigh agus phobail sa Ghaeltacht. Tá mo Roinnse ag dul i ngleic leis na dúshláin seo le tionscadail ar nós scéim na gcampaà samhraidh agus scéim na gcúntóirà teanga. Is cinnte go dtógfaidh an straitéis 20 bliain ar an mbunchloch sin i gcomhar le pobal na Gaeltachta. Is tobar inspioráide, lÃofachta agus saibhris teanga atá sa Ghaeltacht do phobal labhartha Gaeilge na tÃre agus is tacaÃocht don Ghaeltacht atá sa phobal nÃos leithne de chainteoirà Gaeilge. Mar a deir an seanfhocal: "Is ar scáth a chéile a mhaireann na daoine". Faoin Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge, is ar scáth a chéile a shlánófar an teanga.
Tá uair na cinniúna tagtha anois ó thaobh na straitéise de. Ag an gcruinniú den choiste Rialtais faoin nGaeilge agus faoin nGaeltacht inné, aontaÃodh an straitéis chrÃochnúil. Is à an chéad chéim eile ná an straitéis a chur os comhair an Rialtais le ceadú, agus, ach à a bheith ceadaithe, à a fhoilsiú go foirmiúil ansin. Mar Aire, táimse ag súil go gcuirfear na bearta sin i gcrÃch go luath. Ina dhiaidh sin, beidh tábhacht ach go háirithe ag baint le tréimhse bhunaithe na straitéise ina mbeidh na struchtúir eagraÃochta agus oibrÃochta le cur ar bun. Tá sé riachtanach a chinntiú go mbeidh bunchloch mhaith faoin straitéis sula gcuirtear tús leis an tréimhse fheidhmithe. Mar an phrÃomh-Roinn Rialtais a bhfuil cúraimà uirthi sa réimse seo, beidh mo Roinnse freagrach as maoirseacht a dhéanamh ar an bpróiseas pleanála straitéise. Beidh ról ag Ãdarás na Gaeltachta, mar an phrÃomh-ghnÃomhaireacht feidhmithe, a bheidh freagrach as an straitéis a sheachadadh. Chomh maith leis sin, leanfaidh Foras na Gaeilge ag seachadadh a chuid freagrachtaà reachtúla maidir leis an nGaeilge ar bhonn uile-oileánda.
I bhfianaise na géarchéime eacnamaÃche reatha, caithfear a aithint go bhfuil srian leis na hacmhainnà gur féidir a dháileadh don straitéis faoi láthair. Cé nach aon áibhéil a rá go bhfuilimid ag maireachtáil in aimsir dhúshlánach, is deis atá ann freisin breathnú go fuarchúiseach ar na hacmhainnà atá leithdháilte don Ghaeilge san am i láthair sa chaoi is gur féidir a chinntiú go bhfuil an leas is fearr bainte astu agus go bhfuil an luach is fearr ar airgead faighte uathu.
Deirtear gur beatha teanga à a labhairt. Cé gur féidir leis an gcóras Stáit iliomad gnÃomhartha a thógáil ar mhaithe leis an nGaeilge, ag deireadh an lae is faoin bpobal atá sé à a labhairt. Faoin straitéis 20 bliain, is gá don Stát, do na heagraÃochtaà deonacha agus don phobal obair as lámha a chéile ar mhaithe le buanú na teanga. Sa chomhthéacs seo, tá ról ag gach rannóg Stáit agus ag páirtithe leasmhara na Gaeilge i normalú na teanga sa tsochaà lasmuigh den Ghaeltacht agus i dtacaÃocht a thabhairt do chaomhnú na Gaeilge mar theanga phobail agus mar theanga theaghlaigh sa Ghaeltacht. LéirÃonn an daonáireamh go bhfuil cumas áirithe i labhairt na Gaeilge ag 42% de dhaonra na hÃireann agus léirÃonn suirbhéanna éagsúla go bhfuil dearcadh dearfach i leith ár bprÃomh-theanga náisiúnta ag sciar suntasach den daonra. Tugann an straitéis 20 bliain deis don Stát tógáil ar an dea-thoil agus ar an dearcadh dearfach i leith na teanga atá neadaithe i measc an phobail go ginearálta.
Tá dul chun cinn suntasach déanta ó thaobh na ndeiseanna atá ar fáil don phobal an Ghaeilge a úsáid agus iad ag plé leis an gcóras Stáit. Tá feabhas tagtha ar chúrsaà mar thoradh ar Acht na dTeangacha Oifigiúla a leagann dualgais reachtúla ar chomhlachtaà poiblà seirbhÃsà i nGaeilge a sholáthar don phobal. Tuigeann comhlachtaà poiblà anois gur ann do phobal na Gaeilge agus gur mian leo leas a bhaint as seirbhÃsà i nGaeilge ach iad a bheith ar fáil ón Stát. Ar ndóigh, nà fiú seirbhÃsà trà Ghaeilge a bheith ar fáil mura mbÃonn éileamh orthu. Tá sé thar a bheith tábhachtach go mbaineann lucht labhartha na Gaeilge leas as na deiseanna atá ann faoin Acht Teanga agus seirbhÃsà trà Ghaeilge a éileamh ón Státchóras. Tá ról lárnach ag na heagraÃochtaà deonacha atá ag feidhmiú ar son na Gaeilge in úsáid leanúnach a bhaint as na seirbhÃsà poiblà trà Ghaeilge atá curtha ar fáil cheana féin ag comhlachtaà poiblà agus chomh maith leis sin chun pobal labhartha na Gaeilge a spreagadh leis na seirbhÃsà sin a úsáid agus tuilleadh a éileamh. Ná bÃodh sé le rá ag comhlachtaà poiblà go bhfuil seirbhÃsà á gcur ar fáil gan éileamh ar bith orthu. Sin an dúshlán atá romhainn uilig inniu. Tá sé mar sprioc ag an straitéis lÃon na ndaoine a labhraÃonn Gaeilge gach lá lasmuigh den chóras oideachais a mhéadú ón bhfigiúr reatha de 83,000 duine go 250,000 duine as seo go ceann 20 bliain. Maidir leis an nGaeltacht, tá sé mar sprioc ag an straitéis lÃon na gcainteoirà laethúla Gaeilge a mhéadú freisin. Is é an cur chuige faoin straitéis ná go mbeidh creatlach thacaÃochta ann chun an Ghaeilge a chur ar aghaidh go nádúrtha ó ghlúin go glúin laistigh den teaghlach agus den phobal. Tá tábhacht ar leith ag baint leis seo i gcomhthéacs na Gaeltachta. Leanann úsáid teanga as cumas, deis agus dearcadh dearfach i leith na teanga. Dá bhrà sin, tá cur chuige an Rialtais faoin straitéis dÃrithe ach go háirithe ar chumas an phobail sa teanga a fheabhsú, ar na deiseanna úsáidte teanga atá ag an bpobal a mhéadú agus ar dhearcadh dearfach i leith na Gaeilge a chothú.
Ãs rud é go sealbhaÃtear an teanga trÃd an gcóras oideachais go prÃomha lasmuigh den Ghaeltacht, tá tábhacht ar leith ag baint leis an ról atá ag múinteoirà agus ag scoileanna i bhfeasacht teanga. Caithfidh an córas oideachais a bheith i gceartlár an aonaigh chun an cumas teanga i measc an phobail a ghiniúint ar a bhfuil an straitéis bunaithe. Sa chomhthéacs seo, cabhraÃonn na céimeanna atá glactha ag an Aire Oideachais agus Scileanna chun na marcanna do chumas labhartha sa Ghaeilge a mhéadú sa teastas sóisearach agus san ardteistiméireacht. Is léir, áfach, go bhfuil sé riachtanach úsáid na Gaeilge lasmuigh de gheataà na scoile a mhéadú. AithnÃtear sa straitéis an ról atá ag na coláistà samhraidh chun daoine óga a spreagadh leis an nGaeilge a úsáid. Is é seo ceann de na scéimeanna is tábhachtaà atá á riar ag mo Roinnse. I mbliana d'fhreastail beagnach 25,000 foghlaimeoir ar na coláistà samhraidh. Nà hamháin go gcabhraÃonn na coláistà samhraidh leis an nGaeilge a chur chun cinn i measc an aosa óig ar fud na tÃre, ach is infheistÃocht shuntasach iad san eacnamaÃocht áitiúil sna ceantair Ghaeltachta freisin.
Mar is eol don Teach, tá an tÃr ar an ngannchuid ó thaobh acmhainnà airgeadais de. Nà cóir é seo a úsáid, áfach, mar chonstaic in éadan cur i bhfeidhm na straitéise. Is fiú cuimhneamh go bhfuil dea-thoil an phobail i leith na Gaeilge chomh tábhachtach céanna is atá acmhainnà airgeadais. In éagmais dhea-thoil an phobail, is beag a d'fhéadfaà a chur i gcrÃch go héifeachtach. Is tuar dóchais don todhchaà à an tacaÃocht tras-pháirtà a tugadh don straitéis sna dÃospóireachtaà Dála agus Seanaid go dtà seo. Dá bhrà sin, tá dóchas láidir agam go mbeidh cur i bhfeidhm na straitéise as seo go ceann 20 bliain mar thosaÃocht Rialtais, beag beann ar cibé páirtà nó páirtithe a bheidh i gcumhacht le linn na tréimhse sin.
Frank Feighan (Roscommon-South Leitrim, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Gabhaim buÃochas leis an Aire. Cuirim fáilte roimhe go dtà an Dáil inniu. Tá ard-mheas agam ar Conradh na Gaeilge, Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge, na gaelscoileanna agus na heagraÃochtaà Gaeilge eile ar fud na tÃre. Ba mhaith liom buÃochas a ghabháil leis na daoine a thug cabhair dom le déanaÃ. Tá mé ag obair leis na heagraÃochtaà chun an plean 20 bliain a chur chun cinn. Tá go leor rudaà i gceist sa straitéis, ar nós cursaà oideachais, an Ghaeltacht, an Ghaeilge sa mbaile, riaracháin seirbhÃsà don phobal agus teicneolaÃocht. Tá an liosta fada. Caithfimid tacaÃocht a thabhairt d'oideachas trà Ghaeilge sa Ghaeltacht. Déanfar athstruchtúrú ar Ãdarás na Gaeltachta mar ghnÃomhaireacht náisiúnta Gaeilge. Tá Fine Gael ag tabhairt lán-tacaÃocht don straitéis. Creideann Fine Gael gur chóir athruithe móra a dhéanamh sa chóras oideachais. Ba cheart béim mhór a chur ar an nGaeilge sa chóras. Tá gá le dearcadh dearfach nua ar an nGaeilge sa chóras oideachais sa todhchaÃ.
Tá scéim phÃolótach agam le haghaidh Oileán Chliara. Chuaigh mé go dtà an oileán sa samhradh. Labhair mé le muintir an oileáin. Tá siad an-mhaith. Tá iarrachtaà éagsúla i gceist sa scéim phÃolótach seo. Táimid ag iarraidh an teanga a chur chun cinn ar Oiléan Chliara. If I may say so, is é seo an bealach chun cinn le haghaidh na céadta mÃle daoine, cosúil liom, nach bhfuil ach cúpla focal acu. Tá súil agam go gcabhróidh an scéim phÃolótach le turasóireacht ar an oileán. Beidh eolas ag turasóirà faoi nósanna, cultúr agus oidhreacht an oileáin. Ta mé ag foghlaim Gaeilge. Tá feabhas ag teacht orm.
Frank Feighan (Roscommon-South Leitrim, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Nuair a bhà mé ar scoil, buachaill dána ab ea mé. Is buachaill maith mé inniu, maybe. I will refer to the strategy, which aims to increase the numbers of daily speakers of Irish from 83,000 to 250,000, which I welcome. I thank the Minister for his support for the strategy over the past few months and we should look at the retention of Irish as a compulsory subject from primary to leaving certificate level. We have views on that in Fine Gael but we will work together within the strategy to achieve a common good with all involved agencies.
I have visited gaelscoileanna and met with various organisations. We must develop an all-Irish education at secondary level to meet demand. We must support preschool education in Irish and there should be support for the Gaeltacht summer colleges. They have carried out significant work over the years and if we can open up such areas, we could get different people to attend those colleges. Support for those colleges must remain. There should also be support for the Gaeltacht and Irish courses abroad, which have been popular.
I enjoyed meeting with representatives from various organisations, I have gone to Clare Island and I have also met a group from Carrigaholt in Kilrush. Those people are very anxious for their position to be recognised. It was wonderful to meet such people, with some returning from the United States, England and Poland, learning our national language. That is the way forward.
My brief as spokesperson for community, equality and Gaeltacht affairs is varied but I am pleased that it includes responsibility for the Irish language and the Gaeltacht. I see it as an opportunity to represent the views of residents of the Gaeltacht, the Irish-speaking population and equally those who like myself, who would like to use the language daily but sadly do not have the confidence in our ability to do so as yet.
We can consider that only 4% of Irish speakers, or roughly 72,000 people, use the language daily outside the classroom; we undoubtedly have a problem in the way we perceive Irish, and the engagement with the spoken language should be increased. The Irish language is not just the realm or property of those who speak it on a daily basis and my role is not simply to represent those who speak it fluently. My role is to try to bring about a renewed interest in the language and to do my utmost to put forward proposals which I believe will bring about that revival. If we are to truly embrace a renewed interest and use of the language, the first step must be to accept that a small proportion of Irish people can speak the language fluently and those who cannot speak it should not be criticised or ridiculed.
Fine Gael broadly supports the goals of the strategy in aiming to deliver a greater engagement with the Irish language but we believe a resurgence of the language must be brought about through real reform in our education system. The strategy is relatively low on targets and there are no clear indications as to what it will cost or when it will be implemented. As the Minister noted, progressing the strategy would appear to be completely at odds with what the Government is actually doing in this area. The capital investment programme has been slashed, which will undoubtedly have an impact on the possibility of delivering on the strategy's objectives. The Údarás elections have been postponed for at least two years, with the perception that this is denying the people of the Gaeltacht their right to democratic representation. While the Minister clarified this to an extent, the people of the Gaeltacht are worried these have not taken place. Overall, I hope this report does not end up on the shelf, gathering dust, as many reports have. The Minister has my full commitment to working with him to implement the strategy.
The greater focus on spoken Irish at secondary level is important. We know students can pass their leaving certificate but they cannot speak Irish proficiently. Nonetheless, there is renewed interest, particularly in Belfast and across Northern Ireland. I note that Sinn Féin, with other agencies, had a huge role in promoting the Irish language in those areas. We can learn much from this. There are many people who would like to get involved in various classes and the strategy is available in that regard.
The draft was finally published in November 2007 and I want it brought to fruition in the coming few days. There will be a restructuring of Údarás na Gaeltachta and support for Forás na Gaeilge, and the possibility of Údarás na Gaeltachta carrying out functions through Irish for other public bodies inside and outside the Gaeltacht will be investigated. I would be happy to see the remit of Údarás extended outside the Gaeltacht areas, which is not a threat but an opportunity. Somebody needs to lead and Údarás, with other agencies, can do so. Most people are anxious that we do the right thing and the 20-year strategy is the way forward.
With regard to the use of media and technology to support the Irish language, there are many innovative ways in which this can be done. I have received e-mails and texts in Irish. Texts are handy, and perhaps a thought for the day in Irish would be a good idea as we all use texts as well as e-mails. I would welcome an increase in licence fee revenue towards TG4 and away from RTE. Since I took over my role, I have watched TG4 more often and know it is a wonderful tool that is broadcast into every home. TG4's programming on sports and the arts has been wonderful. If it has a difficulty with finance, there should be a means of diverting licence fee revenue away from RTE and towards TG4.
There needs to be improvement in the type and availability of dictionaries in Irish. While I can access some information online, I must still use the same dictionaries I had when I was at school, so improvement in this area should be considered. There are also issues with regard to the think tank, the portal site, the digitisation programme and the EU, where huge inroads have been made in regard to recognition for the Irish language.
We are all in this together. Much work has been done and I pay tribute to my colleagues in the Fine Gael Party, particularly the man I call my spokesperson on the Gaeltacht, Deputy Dinny McGinley of Donegal South-West. He has been a great proponent of the language and has worked closely with the Minister. I miss him today as he is canvassing for a major event next week. My party leader, Deputy Enda Kenny, is a fluent Irish speaker whose children attend the gaelscoil in Tourmakeady.
I pay a special word of thanks to the gaelscoileanna throughout the country, which have provided the way forward for many children. When I visited Roscommon some weeks ago, it was wonderful to see in operation a holistic education through the Irish language, involving children, teachers and parents. It is the way forward and the Minister should consider providing more facilities to the gaelscoileanna. There is a difficulty in regard to the Gaelscoil in Ratoath, County Meath, where more funding is called for, and I hope to visit it shortly.
We hope to meet in the new year with Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge and the other groups involved, with a view to seeing how we can implement the 20-year strategy. I speak on behalf of the 450,000 people who wish they had better Irish, for one reason or another. There is a new opportunity and a new willingness, and the strategy is very welcome.
2:00 pm
Brian O'Shea (Waterford, Labour)
Link to this: Individually | In context
Tá áthas orm labhairt sa dÃospóireacht thábhachtach seo mar gheall ar an tuarascáil a tháinig ó Chomhchoiste um Gnóthaà Turarsóireachta, Cultúir, Spóirt, Pobail, Comhionannais agus Gaeltachta ar an straitéis 20 bliain don Ghaeilge.
Ba mhaith liom dÃriú ar roinnt de na moltaÃ; nà féidir dul trid na moltaà go léir i ndÃospóireacht mar seo. An ceathrú moladh ná forbairt geilleagar agus bonneagar na Gaeltachta a fhágáil mar phrÃomhchúram Ãdarás na Gaeltachta, nó na Gaeilge, cibé acu a bheidh ann.
Labhair an tAire faoin sprioc atá ann go mbeidh ceathrú milliúin ag baint úsáid as an Ghaeilge ar bhonn dátheangach. Nuair a bunaÃodh an Stát nà raibh Gaeltachtaà againn.
Bhà 250,000 sna ceantair sin agus iad ag labhairt na Gaeilge mar ghnáth teanga. Táim amhrasach maidir leis an figiúr a tháinig ón daonáireamh de 83,000 daoine a labhraÃonn Gaeilge go laethúil. An cheist atá sa daonáireamh ná: "An bhfuil aon Ghaeilge agat?" Bheadh freagra amháin agamsa agus freagra eile ag daoine eile ar sin, mar nÃl muid ag tomhas an rud céanna. An rud is tábhachtaà faoin moladh a léigh mé amach ón tuarascáil ná go bhfuil an Ghaeltacht thar a bheith tábhachtach, mar is à an áit ina bhfuil an Ghaeilge beo. Ach i ndeireadh na dála, nà féidir an Ghaeilge a choinneáil beo muna mbÃonn postanna ar fáil sa Ghaeltacht agus muna mbÃonn ar chumas daoine sa Ghaeilge slà beatha a bhaint amach ar aon dul le daoine in aon cheantar eile den tÃr. Tá gá mar sin le eagras a bheith ann chun forbairt tionscalaÃochta agus fostaÃochta a chur ar aghaidh sa Ghaeltacht. Sin an chéad mholadh gur mhaith liom rud a rá faoi.
Baineann moladh 22 le dearbhú a chur sa straitéis nach mbainfidh polasaà dhátheangach leis an Ghaeltacht agus nach gcuirfear i bhfeidhm sa Ghaeltacht é. Tá sé thar a bheith tábhachach do pháistà na Gaeltachta go mbeidh an Bhéarla acu, agus go mbeidh sé gach pioc chomh maith acu agus ag aon dalta eile sa tÃr. An rud atá i gceist leis an moladh, agus aontaÃm leis, ná má cheapann muintir na Gaeltachta go bfhuil iachall orthu labhairt go dhátheangach, nach láidreoidh sin an Ghaeilge. Ar an lámh eile, bhÃodh daoine ag imeacht ón Ghaeltacht fadó, cuirim i gcás daoine a théadh thall go Sasana chun fostaÃocht a fháil, agus nà raibh caighdeán maith go leor acu sa Bhéarla. BuÃochas le Dia, tá an t-am sin thart. Tá sé tábhachtach go mbeidh caighdeán sa Bhéarla ag muintir na Gaeltachta atá gach pioc chomh maith leis an gcaighdeán in áit ar bith eile sa tÃr.
I will speak in English now because one of the things that troubles me with regard to the 20 year strategy is that people do not know about it. The vast majority of people are not aware of the strategy, which I fully support. The Government is to be complimented for providing an overall strategy for the language. I have long been critical that no strategy has been in place and there has been no framework within which to work with clearly defined objectives. This strategy is now in place but, ultimately, the most important issue is driving the strategy. If people are unaware of it in the first instance then how can they engage with it? We all agree there is a large measure of soft support for the Irish language among the public but we must convert this into something more active and we must arrange for the people to engage and develop a sense of ownership for the Irish language.
There is an issue with regard to the public mood at present. People are without hope in many cases and are concerned about where the country is headed. In the days ahead this will probably unravel in a more meaningful way inasmuch as people will receive much-needed clarification. The uncertainty is pushing them down and never before has it been more important for people's self-esteem to be lifted. Undoubtedly, part of this self-esteem relates to who we are, what we are, what we can be proud of and what makes us unique. The Irish language forms a significant part of this.
Mention has been made of seeking to revive the language but I am unsure whether that is an accurate way of describing what the objective should be. The language has not developed organically in a long time but we should seek to place an emphasis on language development. Language develops where language is used. I did not always hold this view in my teaching days but my attitude with regard to simplifying language has changed in recent years.
The Minister will recall from his teaching days the teaching of the tuiseal ginideach and the considerable difficulties that came with this, including, for example, those associated with the irregular verbs or na briathra neamhrialta, of which there are 13. Other languages have many more but they have become irregular verbs because they are used most. These are very confusing for children. We should seek to simplify these and remove obstacles to children learning the language. The process for learning the language involves hearing it first and most children hear Irish for the first time in school. We do not have what we used to call the "timpeallacht cainte" outside the school. Na NaÃonraà Gaelacha serve a significant role in this regard. One hears a language, then one speaks it, reads it and, finally, one writes it.
I recall from my teacher training days that we were told that a child's capacity to absorb a language is in decline from age five onwards. The early years are very important. Having the timpeallacht cainte in place is very important. Perhaps, it does not suit every child because many children grow up in an environment where the language environment in the English language is not sufficient to move them through the education system as it becomes more involved with language and terminology. That is a significant issue.
We should concentrate on survival and protect the joy in learning the language. It can be an enriching and exciting experience. Many people have a considerable store of Irish words which may be somewhere in the sub-conscious from when they were in school. People absorb Irish language words from the media as well. Certain Irish words are also used in ordinary spoken English. Some years ago, I carried out an interesting exercise. I examined an English language dictionary based on the English spoken in Newfoundland, Canada. It was remarkable how many Irish words were in the vocabulary, including some we have stopped using but which remain in the vocabulary there.
There is a remarkable richness and a remarkable degree of vocabulary to be picked up from place names. It is also possible to learning about an area, its history and so on. However, the most important message which should come from the Oireachtas and this debate is the importance of encouraging people to use whatever Irish they have, regardless of how little it is, and to seek to create an environment whereby we encourage one another. If I know somewhat more than the next person I should help that person along.
The Minister will recall there have been occasions in the past when some people believed it was their duty to correct people who were making a valiant effort to speak Irish. I believe this has diminished greatly but there remains a need to encourage one another. Sometimes the view is taken that all the emphasis should be directed towards the next generation, younger people and people who already have Irish. However, it is very important not to forget about those who have a certain amount of Irish, who are favourable toward the development of their Irish and of the use of Irish generally and in a bilingual since. We must transmit that message.
One fundamental aspect for the success of the strategy is the need to place the responsibility for driving it with the Taoiseach's office.
That is absolutely vital. One of the recommendations of the strategy is that at the beginning of each year there should be a report on what has happened in the previous year, what the objectives were, to what extent they were achieved, whether any difficulties were experienced, and how these might be addressed. It should also contain a new programme for the coming year. A strategy is a broadly based outline which needs to be broken down into programmes and achievable objectives. To confer upon the Taoiseach's office the responsibility for driving the strategy would lead to much better co-ordination. In addition, the Taoiseach answers parliamentary questions in the House two days a week, which would allow Deputies and party leaders to ask questions about the strategy if they so desired. Equally, written questions could be tabled. This would result in continued engagement by the Oireachtas with the language, which, in its own way, would filter through to the community.
We need to consider what is being achieved currently. We are spending fairly substantial amounts on the Irish language. Dr. Ed Walsh recently offered a figure - I do not know from where it came - of â¬1.2 billion spent annually on the teaching of Irish in our schools. That is a considerable amount. The Coimisinéir Teanga, with whom I was in contact about this issue, provided an estimate in 2005, and he told me how he had calculated it. His figure for spending on Irish in the school system was â¬500 million, which is still a considerable amount. I emphasise, as did the Coimisinéir Teanga, that we are talking about an opportunity cost. In other words, if our spending on the Irish language were reduced-----
Séamus Kirk (Louth, Ceann Comhairle)
Link to this: Individually | In context
A Theachta, tá nóiméad amháin fágtha agat.
Brian O'Shea (Waterford, Labour)
Link to this: Individually | In context
I am sorry I do not have more time to develop this point. Ultimately, we need to consider everything we are spending on the Irish language and ask ourselves whether this is the best way to spend it and whether it could be better spent another way. Where we are spending money - I have my own views on this, as the Minister knows - and the objective is not being achieved, we should stop spending that money and put it somewhere else.
I welcome the report and compliment the sub-committee on it. I have discussed a small number of the recommendations. I believe it is important to drive the strategy. The recommendation that the Coimisinéir Teanga should have a role in monitoring and reporting on developments is important. The role of estimating how much we are spending on the language and how successful it is could be given in the first instance to the ESRI, perhaps in conjunction with the Coimisinéir Teanga.
Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein)
Link to this: Individually | In context
Ba mhaith liom buÃochas a ghabháil as an deis labhartha seo. Is trua é nach bhfuilimid ag déileáil le rún chun tacaÃocht iomlán a thabhairt don méid a dúirt an comhchoiste. Tá sé tábhachtach go bhfuilimid ag caint nà hamháin faoin dréachtpholasaà ach faoi tuairisc an comhchoiste freisin. D'aithin an comhchoiste fadhbanna leis an dréachtpholasaÃ, chomh maith le réimsà inar theip ar an Rialtas dul fada go leor. In ainneoin mo ghearán nach bhfuilimid ag déileáil le rún, tá súil agam go nglacfaidh an Aire go huile agus go hiomlán leis na moltaà atá sa tuairisc lena bhfuilimid ag plé faoi lathair. Tá a fhios agam go bhfuil sé deacair don Rialtas a leithéid a dhéanamh anois agus arÃs. D'fhoilsÃodh an tuairisc trà mhà go leith ó shin. Is leor ama é sin chun déileáil le aon tuairisc agus aitheantas a thabhairt dos na moltaà atá inti. Sa chás seo, tá sé in am don Rialtas cinneadh a dhéanamh ar cad go dÃreach a tharlóidh maidir leis na 36 moltaà a rinne a comhchoiste.
D'fhéadfainn bheith diúltach amach is amach faoin straitéis seo. Déanfaidh mé iarracht é sin a sheachaint. BhÃomar anseo go minic cheana. NÃl sé seo an chéad uair gur foilsÃodh straitéis, nó go raibh an Rialtas ag maÃomh go ndéanfaà rud éigin chun an Ghaeilge agus an Ghaeltacht a tharrtháil. Is maith an rud é go bhfuil an Aire anseo agus gur aithin sé go bhfuil géarchéim i gceist sa chomhthéacs seo. Is à an fadhb atá againn ná go bhfuil na deacrachtaà seo aitheanta le blianta fada, ach nÃl éinne faoi dheifir chun déileáil leo. Tá iomarca ama caite againn ag plé leis an Ghaeilge gan aon toradh air go dtà seo. Dúirt an Aire gur éacht é go bhfuil an Ghaeilge againn go fóill. Má chreideann sé é sin, agus gur ceist práinneach à an Ghaeilge agus an Ghaeltacht a tharrtháil, caithfidh sé fuadar a chur faoi na moltaà sa straitéis 20 bliain agus i dtuairisc an chomhchoiste. Is féidir roinnt dóibh a dhéanamh gan reachtaÃocht - is athrú meon atá i gceist. Is féidir é sin a dhéanamh cuÃosach éasca laistigh sa Státchóras.
Nà gá dom ach a lua gur féidir linn nÃos mó a dhéanamh sa Dáil chun an Ghaeilge a chur chun cinn. Tá sé sin ráite agam ó toghadh mé i 2002. Tá mé ag moladh ón uair sin go mbeadh na Billà a thagann os comhair na Dála ar fáil i nGaeilge ó thús, mar a tharlaÃonn i bParlaimintà dátheangacha eile. Cabhródh sé sin liom agus le aon Teachta eile atá ag iarraidh reachtaÃocht a phlé trà mheán na Gaeilge. Nà cheart go mbainfeadh fadhb ar bith leis an moladh sin. TarlaÃonn sé anois is arÃs ach sa chuid is mó, nà tharlaÃonn sé. Mar thoradh ar sin, tá sé nÃos deacra dom mo chuid oibre a dhéanamh sa Dáil trà Ghaeilge amháin nó go dátheangach. BÃonn orm casadh ar an mBéarla.
Roinnt blianta ó sin, scrÃobh mé leasuithe i nGaeilge ar Bille a bhà i mBéarla. Dúradh liom nach raibh na húdaráis sásta glacadh leo - bhà orm iad a aistriú ar ais go Béarla, in ainneoin nach rabhadar i mBéarla sa chéad dul sÃos. Is é sin chomh seafóideach is atá an Státchóras, atá bunaithe le tréimhse fada de blianta. Nuair a bunaÃodh an Stát sa chéad dul sÃos, bhà post mar Aire Gaeilge le lÃonadh sa Rialtas. Tamall ina dhiaidh sin, cuireadh post mar Aire Gaeltachta ina áit. Measaim gur chóir go dtarlódh a leithéid d'athrú in aon Rialtas nua amach anseo. Molaim gur cheart go mbeadh an prÃomhchuspóir aige nó aici ná déileáil leis an Ghaeilge agus an Gaeltacht. Má tharlaÃonn sé sin, léireoidh sé an práinn a bhaineann leis an cheist agus cé chomh dáirÃre atá an Rialtas ó thaobh tarrtháil na Gaeilge de.
Agus an méid sin á rá agam, ba chóir dom a lua gur trua go raibh an Teachta Gilmore agus, nÃos déanaÃ, an Teachta Shatter ag gearán go rabhamar ag déileáil leis an gceist seo inniu. Dúirt an Teachta Shatter go bhfhéadfadh an Ghaeilge fanacht fad is go raibh rudaà nÃos tábhachtaà á dhéanamh againn. Measaim nach féidir leis an Ghaeilge fanacht. NÃl sé maith go leor go mbeadh a leithéid á rá ag aon Ball den Teach ag an tréimhse seo. Tá todhchaà na Gaeilge beagnach chomh práinneach le aon rud eile a bhà á phlé againn inniu. Sa deireadh thiar thall, muna bhfuil féiniúlacht, ár gcultúr féin agus meas ar ár n-oidhreacht againn, trà fiú tráithnÃn muid agus is féidir leis an IMF nó aon dream eile teacht isteach agus seilbh a ghlacadh orainn. Nà Ãireannaigh muid muna bhfuil meas againn ar ár gcultúr, nó muna bhfuilimid sásta a chinntiú go bhfuil tarrtháil á dhéanamh againn.
Is ait liom roinnt de na dearcaidh atá léirithe sa Teach seo. Dúirt Teachtaà áirithe go bhfuil an Ghaeilge ró-dheacair. Tá sé deacair dóibh siúd atá nÃos aosta teangacha nua a fhoglaim. Tá sé éasca do roinnt daoine aon teanga a fhoglaim. Is cuma le daoine óga faoi briathra rialta nó neamhrialta nuair atáimid ag iarraidh orthu an Ghaeilge a labhairt. NÃl éinne ag iarraidh ar muintir na Fraince na briathra neamhrialta sa bhFraincis a athrú toisc go bhfuil sé deacair an teanga sin a fhoglaim. Ba chóir dúinn dÃriú isteach ar conas an Ghaeilge a mhúineadh nÃos fearr ag an leibhéal is Ãsle. Moladh maith atá sa tuairisc ón comhchoiste. Rinne an comhchoiste obair mhaith faoi chúram an Teachta Tom Kitt agus molaim é agus na baill eile as sin.
Tá moladh an-tábhachtach sa tuairisc maidir leis an curaclam. Deireann Gaeilgeoirà agus daoine óga atá ag dÃriú isteach ar an ardteist amach anseo go mbeidh an scrúdú ró-éasca dóibh de bharr na hathruithe atá déanta ar an churaclam agus nach mbeidh aon dúshlán ann dóibh mar a bhà i gcónaà ó thaobh na litrÃochta de agus araile. Ba chóir go nglacfadh an Roinn Oideachais agus Scileanna leis an moladh i dtaobh na hardteistiméireachta go sciobtha. Agus mé ag caint faoin Roinn, ba chóir dom a rá gur seo ceann de na prÃomh fadhbanna maidir leis an Ghaeilge ó bunaÃodh an Stát. Is fadhb i gcónaà Ã. Déanann an comhchoiste an moladh seo ar son An Chomhairle Um Oideachas Gaeltachta agus GaelscolaÃochta, COGG. Tá an moladh seo nÃos tábhachtaà ná aon rud eile anseo, mar go dtà seo tá an Roinn tar éis cur i gcoinne nó tar éis constaic a chur in aghaidh gach céim chun tosaigh a theastaigh ó Ghaelgeoirà agus ó mhuintir na Gaeltachta a dhéanamh maidir le hoideachas trà Ghaeilge. In áit a bheith ag cothú éilimh do GhaelscolaÃocht, déanann an Roinn a mhalairt. Is léir sin ó na cinnithe atá glactha ag an Aire Oideachais agus Scileanna le dhá bhliain anuas gan aitheantas cuà a thabhairt do Gaelscoileanna nua nó do GaelcholáistÃ, nó fiú dÃriú isteach ar an gcruachás atá ann ó thaobh GaelscolaÃochta sa tÃr. Tá gach Gaelcholáiste lán go doras agus tá éileamh i bhfad Ãireann nÃos mó orthu ná gur féidir leo déileáil leis. Is ceist mhor à seo. Tá daoine sásta a bpáistà a chur chuig Gaelscoileanna agus GaelcholáistÃ. Má tá muid dáirÃre faoin Gaeloideachas, ba chóir dúinn glacadh leis an céim seo. Caithfidh muid a dhéanamh cinnte de go mbeidh na scoileanna ann ionas go mbeidh, ar a laghad, oiliúint ar fáil do pháistà na daoine atá sásta a bpáistà a chur chuig na scoileanna sin.
Rud eile atá tábhachtach ná an toil phoilitiúil. Bliain i ndiaidh bliana, déanann muid ráitis sa Teach i leith na Gaeilge, go minic i lár seachtain na Gaeilge. Molaim sin, ach go minic is mise an duine a lorgaÃonn an dÃospóireacht sin. NÃl fadhb agam le sin. Ach sa deireadh, sin an méid a bhÃonn againn. BÃonn na ráitis againn agus chomh luath agus a bhÃonn crÃoch leo, away linn ag déanamh ár obair fhéin arÃs, seachas dÃriú isteach ar na ceisteanna móra seo. Táimid ag lorg reachtaÃochta maidir le hÃdarás na Gaeltachta. Tá an reachtaÃocht seo á mholadh ag an Aire le blianta, ach nÃl an reachtaÃocht sin os ár gcomhair go fóill. Luaigh mé an Roinn Oideachais agus Scileanna agus an naimhdeas atá ansin i dtaobh na Gaeilge. Luaigh mé freisin an dea shampla gur féidir linne a thabhairt sa Teach. Muna dtarlaÃonn sin, nà fiú tráithnÃn an méid a deirtear sa Dáil uair sa bhliain. Is fÃor annamh a cloistear aon duine sa Dáil ag labhairt Gaeilge, seachas nuair a bhÃonn dÃospóireacht againn ar cheist na Gaeilge. Nà cloistear ach cúpla focal nuair atá daoine ag gabháÃl buÃochais leis an gCeann Comhairle.
Rinneadh tagairt do sheirbhÃsà trà Ghaeilge agus dúradh go bhfuil gá le hiad a bheith ar fáil. Ba chóir go mbeadh Gaelgeoirà agus daoine a thugann tacaÃocht don Ghaeilge ag lorg na seirbhÃsà sin agus go mbainfeadh siad úsáid astu. Tá an ceart ag an Aire nuair a deireann sé sin. Nà úsáideann muid na seirbhÃsà atá ar fáil mar cuireann siad moill ar ár gnó go minic. Sin an fáth go gcasann daoine ar an Bhéarla. Go minic freisin, bÃonn rudaà nÃos casta ná mar a bheadh agus an seirbhÃs á úsáid trà Bhéarla, toisc go mbÃonn an Ghaeilge ar fhoirmeacha chomh casta sin go bhfuil sà i bhfad nÃos measa ná aon Bhéarla ar fhoirmeacha, cé go mbÃonn sin casta go leor. Tá eagras i Sasana ar a dtugtar Plain English. Ba chóir go mbeadh an rud céanna againn anseo ó thaobh na Gaeilge de. Ba chóir go mbeadh daoine in ann aon rud atá á fhoilsiú againn a thuiscint agus go mbeadh sé ar fáil go héasca. Sa lá atá inniu ann agus leis an dul chun cinn atá déanta sa teicneolaÃocht, ba chóir go mbeadh muid in ann na seirbhÃsà seo a chur ar fáil i bhfad nÃos tapúla agus nÃos forleithne.
DÃreoidh mé anois ar cheann nó dhó de na moltaà a dhéanann an comhchoiste, cuid acu a chuala mé cheana. Maidir le comharthaà bóithre, rinne muid iarracht seo a mholadh don Aire Iompair cheana. Mhol muid athrú meona ó thaobh comharthaà bóithre agus comharthaà Stáit de. Mhol muid go dtabharfar tús áite, nó comhchéim ar a laghad, don Ghaeilge. I mo thuairim, ba chóir tús áite a thabhairt di. Dúradh linn go mbeadh sin ró-chostasach. NÃl mórán acmhainnà ag an tÃr faoi láthair, nó sin a deirtear linn. Measaim go bhfuil bealach timpeall ar sin, ach sin scéal eile. NÃl acmhainnà i gceist anseo. Séard atá i gceist ná go mbeadh an mheon nua i réim cibé uair atá athrú ag teacht nó aon uair atá aon chomharthaà nua á dhéanamh, seachas mar a tharlaÃonn faoi láthair, gur athsmaoineamh nó afterthought a bhÃonn ann. Baineann sin le comharthaà áitiúla agus araile. Fós sa lá atá inniu ann, bÃonn orainn a mheabhrú do chomhairlà áitiúla go bhfuil orthu Gaeilge a chur ar na comharthaÃ.
Tá roinnt moltaà raidiceacha sa tuairisc agus tá súil agam go nglacfaidh an tAire leo. B'fhéidir nach sroichfimid na spriocanna, ach mar adúirt Donncha à hÃallaithe liom i rÃomhphost inné, tá sé rÃ-thábhachtach go mbeidh na spriocanna a leagtar sÃos inbhainte. Measaim go bhfuil breall air agus é ag rá nach bhfuil sé indéanta, nó go mbeadh sé an-deacair, bogadh ó 80,000 daoine ag gabháil leis an Ghaeilge lasmuigh den chóras oideachais go dtà 250,000 i dtréimhse 20 bliain. Measaim gur féidir sin a dhéanamh. Is léir ó tÃortha eile gur féidir é a dhéanamh. An rud is tábhachtaà ná go mbeidh an toil pholaitiúil ann agus go gcuirfear na hacmhainnà ar fáil. Tá súil agam nach mbeidh muid sa sáinn eacnamaÃochta ina bhfuil muid faoi láthair thar an tréimhse 20 bliain atá le teacht. Más i gceann cúig nó deich mbliana a tharlaÃonn an athrú, beidh an mhaoin agus na hacmhainnà ann. Sin ráite, tá acmhainnà ann faoi láthair, ach braitheann sé ar an Rialtas cá gcuirfear na hacmhainnà sin nó cén togra a gheobhaidh tús áite. Tá gá ann go mbeadh na spriocanna insroichte. Measaim go bhfuil gach rud insroichte chomh fada agus a gcuireann muid ar fad chucu.
Tá obair mhaith déanta ag an coiste agus tá obair mhaith déanta ag an Roinn ó thaobh na straitéise de. ImpÃm ar an Aire agus ar an Roinn go gcuirfear fuadar faoi. Caithfimid deifir a dhéanamh déileáil le seo nó nà bheidh an Ghaeilge nó an Ghaeltacht ann amach anseo.
Tom Kitt (Dublin South, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Ba mhaith liom mo chuid ama a roinnt leis an Teachta Michael Kennedy. Ar dtús báire, ba mhaith liom a rá go raibh sé mar onóir dom a bheith mar Chathaoirleach ar an gComhchoiste Oireachtais um Ghnóthaà Turasóireachta, Cultúir, Spóirt, Pobail, Comhionannais agus Gaeltachta fad agus a bhà an coiste dul i gcomhairle le pobal na Gaeilge agus na Gaeltachta maidir leis an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge.
Mar chuid den phróiseas comhairliúcháin tábhachtach seo, tugadh cuireadh do sé eagraÃocht, Conradh na Gaeilge, Comhluadar agus Foras na Gaeilge ina measc, cur i láthair a dhéanamh os comhair an chomhchoiste Oireachtais ag tús na bliana. Is fiú a luaigh gurb à an chéad uair riamh do TG4 obair an chomhchoiste a chraoladh beo ar an teilifÃs. Nà hamháin sin, ach thaisteal toscaireacht de chuid an chomhchoiste siar go hIndreabhán i gConamara chun an straiteis a phléle muintir na Gaeltachta. Rinne an comhchoiste gach iarracht dul i gcomhairle le hionadaithe ó gach réimse de shaol na Gaeilge, in ngach cearn den tÃr, mar chuid den phróiseas comhairliúcháin i dtaca leis an straitéis. Theastaigh ón gcomhchoiste a chinntiú go raibh ionchur ag na páirtithe leasmhara ar fad ins na moltaà a chuireamar le chéile i dtuarascáil don Aire le déanaÃ. Bhà sé tábhachtach go ndeachaigh an comhchoiste chun na Gaeltachta chun dul i mbun cainte le pobal labhartha na Gaeilge go dÃreach, agus go raibh deis ag muintir na Gaeltachta a dtuairimà a chur in iúl dúinn.
Táimid an-sásta gur baineadh leas as an gcomhchoiste mar fhóram poiblà chun plé a chéanamh ar na gnéithe is tábhachtaà a bhaineann leis an teanga agus leis an straitéis, agus táimid an-bhuÃoch gur ghlac na heagrais Ghaeilge agus pobal na teanga páirt chomh lárnach sa phróiseas comhairliúcháin. Tá ardmholadh ar leith ag dul don bhfochoiste faoin chathaoirleach, Seanadóir Labhrás à Murchú, a chur an tuarascáil dheireanach le chéile ar son an chomhchoiste freisin. Is mór agam go raibh comhairliúchán chomh hoscailte, iomlán againn le pobal na Gaeilge le beagnach bliain anuas, rud a chinntÃonn go bhfuil na moltaà ar fad sa tuarascáil ceangailte isteach sa mhórphictiúr do thodhchaà na teanga sna blianta amach romhainn.
Táimid ag moladh go mór, mar sin, go nglacfaà leis na moltaà uile ón gcomhchoiste chun an straitéis a neartú, agus chun a chinntiú go mbaintear spriocanna na straitéise maidir le chur chun cinn na Gaeilge amach idir seo agus 2030. Is fiú aird ar leith a tharraingt ar chuid de na moltaà sa tuarascáil áfach.
Caithfear an Ghaeltacht a chosaint go práinneach agus is gá dearbhú a chur sa straitéis nach mbainfidh beartas dátheangachais leis an nGaeltacht agus nach gcuirtear a leithéid i bhfeidhm sa Ghaeltacht riamh. Braitheann inmharthanacht na Gaeilge ar bheocht leanúnach na bpobal Gaeltachta, áit a bhfuil an Ghaeilge mar phrÃomhtheanga an phobail; mar theanga cheannasach an teaghlaigh; agus mar phrÃomhtheanga an pháiste sna blianta tosaigh is tábhachtaà ó thaobh fhorbairt an linbh de. Braitheann beocht leanúnach na bpobal Gaeltachta ar chumas forbartha agus ar chothú fhostaÃochta freisin, agus nà mór é seo a dhéanamh trÃna chinntiú go gcuirtear an maoiniú agus na hacmhainnà cuà ar fáil chuige seo trÃd an straitéis. à is gné chroÃ-lárnach de shlánú na Gaeilge é geilleagar Gaeltachta láidir a chothú, moltar i dtuarascáil an chomhchoiste gur cheart an ról prÃomhúil chun geilleagar agus bonneagar na Gaeltachta a fhorbairt a fhágáil faoi Ãdarás na Gaeltachta chuige seo.
Molann an comhchoiste freisin gur chóir athstruchtúrú a dhéanamh ar an gComhairle um Oideachais Gaeltachta agus GaelscolaÃochta mar chuideachta reáchtúil. Ba chóir go mbeidh cumhachtaà mÃnithe aici i ndáil le hiionadaÃocht a dhéanamh ar thuairimà agus ar mholtaà pháirtithe leasmhara na Gaeilge maidir le beartas oideachais a cheapadh don Ghaeltacht agus do phobal na Gaeilge. Géar-riachtanas is ea é go múinfà an Ghaeilge go héifeachtach ó thús go deireadh an chórais oideachais i ngach áit sa tÃr. Tá géarghá le siollabas nua don Ghaeilge a fhorbairt ó leibhéal na naÃonán beaga go leibhéal na hardteistiméireachta, mar shampla, siollabas a chuirfidh riachtanais fhorbartha teangeolaÃochta cainteoirà dúchais, daltaà atá ag fáil a gcuid oideachais trà mheán na Gaeilge, agus daltaà inniúla Gaeilge eile san áireamh, agus go gcuirfà acmhainnà ar fáil go leanúnach leis an gcúrsa seo a chur á fheidhmiú.
Nà hamháin sin ach tá sé de cheart ag gach tuismitheoir oideachas lán-Ghaeilge a roghnú dá bpáistà agus molann an comhchoiste go láidir go gcinntÃtear soláthar dóthanach don Ghaeloideachas do phobal uile na tÃre. Ba chóir go mbeadh an rogha d'oideachas trà Ghaeilge mar chritéir ag an Roinn Oideachais agus Scileanna nuair atá suÃmh nua á roghnú acu do scoileanna nua chun é seo a chinntiú. Is sampla à Gaelscoil Ráth Tó i gContae na MÃ. Is à an t-aon scoil a d'oscail gan aitheantas ná tacaÃocht airgid ón Roinn Oideachais agus Scileanna ar an 30 Lúnasa i mbliana. Roimh oscailt Ghaelscoil Ráth Tó, nÃor osclaÃodh Gaelscoil sna 26 Chontae ón bliain 2008. Is léir ó liosta tinrimh na scoile go bhfuil an-éileamh ann i measc an phobail don Ghaelscoil agus nà chóir go mbeadh aon bhac ar thuismitheoirà ag iarraidh oideachas lán-Ghaeilge a thabhairt dá bpáistà i Ráth Tó ná in áit ar bith eile sa tÃr.
Mar fhocall scoir, ba mhaith liom a rá gur tuar dóchais don todhchaà é an tacaÃocht tras-phobal atá ann don straitéis 20 bliain don Ghaeilge, agus an tacaÃocht pholaitÃochta tras-pháirtà atá bainte amach ag an gcomhchoiste sa tuarascáil seo i dtaca leis an straitéis. Tá na moltaà ar fad a rinneamar sa tuarascáil ag eascairt as an bplé a bhà againn le heagrais Ghaeilge, le pobal labhartha na Gaeilge - sa Ghalltacht agus sa Ghaeltacht araon - agus tá siad aontaithe ag na hionadaithe ar fad ó na páirtithe éagsúla atá ar an gcomhchoiste. Nà mór dúinn anois an deis a thapú chun na moltaà seo a chur i bhfeidhm sa straitéis. Braitheann na moltaà ar fad a luaitear sa tuarascáil go mór ar a chéile agus de bharr seo, braitheann rath na straitéise ar na moltaà ar fad a ghlacadh agus a cheangail isteach sa dréacht dheireanach den straitéis ina n-iomláine.
Tá súil agam go n-aontaÃonn an Dáil liom, agus tá súil agam go nglacfar moltaà uile an chomchoiste san áireamh ina n-iomláine sa atraitéis 20 bliain don Ghaeilge ag an staid dheireanach seo den phróiseas comhairliúcháin.
Michael Kennedy (Dublin North, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Is onóir dom labhairt anseo inniú faoi straitéis 20 bliain don Ghaeilge mar leas-chathaoirleach ar an gComhchoiste um Ghnóthaà EalaÃon, Spóirt, Turasóireachta, Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta. Sa choiste sin, rinneamar scrúdú ar an dréacht straitéis, chuamar i gcomhairle leis an bpobal agus chuireamar moltaà le chéile.
Próiséas fiúntach agus tábhachtach a bhà ann. Bhà sé an-tabhachtach, mar shampla, tuairimà an phobail a fháil mar ag deireadh an lae, beidh an straitéis ag brath ar thacaÃocht a fháil ón bpobal. Táim an-dóchasach go néireoidh leis an straitéis seo na spriocanna atá ann a bhaint amach. Tá go leor ann le bheith dóchasach faoi, mar shampla, na Gaelscoileanna. Tá ceithre Ghaelscoil i mo dháilcheantar féin i mBaile Ãtha Cliath Thuaidh agus tá an Gaelscoil i mBaile an BrigÃn ag lorg foirgnimh nua.
As this is a bilingual issue, I will say a few words in English. I welcome the all-party consensus we achieved on this strategy. The aim to have as many citizens as possible speaking Irish is desirable from all perspectives. We hear a great deal about Irish sovereignty at present. I have visited Connemara and the Gaeltacht is the ideal place to promote or increase the number of people who speak Irish on a daily baisis.
The committee met a number of groups and it was very encouraging to meet so many people who were involved in promoting the Irish language. Getting them focused through this 20 year strategy is vital and will be the key to success. I believe we can achieve the objective of having 250,000 people speaking Irish each day, and this strategy is the way forward. When I was in Connemara I was impressed by the level of input of Ãdarás na Gaeltachta. Keeping people living and working in their own area through the medium of Irish is the way forward, and providing Ãdarás na Gaeltachta with the funding and ability to keep going is the correct course.
A few general points should be made about Irish people. It is ironic that when they go abroad they suddenly renew their Irish identity and are prepared to use the cúpla focail in a restaurant, train or elsewhere. We should instil some of that spirit in people at home, so they can take pride in having their native language. In the current economic debate there is much talk about losing our sovereignty but the main things that identify Irish people are their language, music and art. I believe the gaelscoileanna are the way forward. There are four in my constituency and a group in Balbriggan is trying to found the first second level Gaelscoil in my constituency.
Members of the Dáil should do more. Lessons were available to Members who were anxious to brush up on their Irish which was availed of by Deputies Burke, Feighan and O'Shea, as well as myself. It is regrettable that during this session they have not recommenced. Will the Minister use his influence to have these lessons re-started which would benefit many Members?
Frank Feighan (Roscommon-South Leitrim, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
They were cut back like everything else.
Michael Kennedy (Dublin North, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
As a member of the informal feedback forum, I have pointed out the lifts used in the Leinster House complex do not have announcements in Irish. I hope when we are told we are either going up or going down in the lift, it will be in the cúpla focal.
Frank Feighan (Roscommon-South Leitrim, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Fianna Fáil will be going down anyway.
Michael Kennedy (Dublin North, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
There was an all-party consensus on the Irish language strategy. I hope we can have the same on economic issues. The behaviour earlier this morning in the Chamber was not particularly edifying and certainly did Parliament no good. The Dáil should adopt the same strategy-----
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
I must ask the Deputy to conclude.
Michael Kennedy (Dublin North, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
-----as the Portuguese Parliament of having the four-year fiscal strategies from each party published with a civilised debate on all aspects and endeavour to put the country first.
Frank Feighan (Roscommon-South Leitrim, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Fianna Fáil is really in trouble now.
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
I call on Deputy Ulick Burke. I will protect him as much as I can from his colleague.
Ulick Burke (Galway East, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Tá áthas orm seans a bheith agam bheith páirteach sa dÃospóireacht seo. Tá sé an-tábhachtach an cheist seo a phlé. Molaim an coiste a bhà i gceannas ar an straitéis 20 bliain don Ghaeilge. An rud is tábhachtaà dom ná go bhfuil sé scrÃofa in Airteagal 8 den Bhunreacht "Ãs à an Ghaeilge an teanga náisiúnta is à an phrÃomhtheanga oifigiúil Ã." Tá sin sa Bhunreacht agus in Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
AontaÃm leis an Teachta Kennedy agus glaoÃm ar an Aire tús a chur athuair leis na ranganna a bhà ar siúl do Bhaill agus d'fhoireann na dTithe anseo chun feabhas a chur ar a gcuid Gaeilge, agus úsáid na Gaeilge a chothú sa Pharlaimint. NÃl cúis ar bith nach mbeidÃs ar fáil, tá ranganna FraincÃse ar fáil ach nÃl ranganna Gaeilge. ImpÃm ar an Aire iad a chur ar fáil arÃs.
Tá sárobair á deanamh ag Raidió na Gaeltachta, TG4, na Gaelscoileanna, Conradh na Gaeilge, Gaeleagras agus na grúpaà go léir atá ag cur na Gaeilge chun cinn ar fud na tÃre.
Since the foundation of the State, Irish has been its official language. It is unbelievable that many of us, myself included, are still unable to use it go flúirseach. It is unacceptable that lip-service has been paid to the language by successive governments and by the Department of Education and Skills. We must and can improve in making Irish a more widely used language.
A fortnight ago in Brussels, I was informed by an official there that there is a danger that, despite having fought hard over the years to make the Irish language a working EU language, its official status may be withdrawn soon. Will the Minister ensure this does not happen? It was gratifying to hear Irish MEPs using the language in the European Parliament.
The gaelscoileanna outside of the FÃor-Ghaeltacht and Breac-Ghaeltacht have done tremendous work in promoting the use of Irish not only in schools. One notices more that many towns have fograà as Gaeilge. While it may not be seen as significant use, it is still important to make the effort to use it. Organisations such as Conradh na Gaeilge and Gaeleagras have made great efforts over the years to have Irish more widely spoken.
The Department of Education and Skills, however, is not fully behind the establishment of gaelscoileanna even when there are obvious demands for them. The Department claims it is not feasible to have a gaelscoil in some areas. Today, the Joint Committee on Education and Skills heard from delegations such as An Chomhairle um Oideachais Gaeltachta agus GaelscolaÃochta and Conradh na Gaeilge, on Irish language education. They pointed out that in many of the schools they have established, the annual intake of students is between 35 and 40 pupils. Still, the Department will not provide sanction for these schools. The commitment of the Department of Education and Skills to the Irish language comes into question when it stifles the efforts of parents and their children to use it. It is unacceptable and the Minister must make this known to the Tánaiste and Minister for Education and Skills.
The marks available for the leaving certificate's an scrúdú cainte have been increased to encourage caint trÃd Gaeilge which is to be welcomed. However, other changes to the examination mean top-class students from Gaeltacht areas are being brought down a level because of the test's shortcomings. That is elementary stuff. Likewise, they were given pictures months beforehand and then had to come in a talk about them. The quality and demands involved in that kind of support for the Irish language needs a lot of improvement, particularly for those in the Gaeltacht areas who have to examine, analyse and present a case trà Ghaeilge at higher level for the leaving certificate.
While we have things like that we are neither advancing nor clearly supporting the language. In actual fact, we are going backwards. That is the terrible thing about it. We may talk about the big controversy in Kerry concerning total immersion in Irish and all these irrelevancies that happen; we concentrate and focus on those, but to a degree they are not important. It is important to deliver an educational system where those who have the ability to flourish trà Ghaeilge should be supported to the highest possible extent. As long as we have any obstacle to that, and the Department of Education and Skills is reluctant or hesitant to embrace and encourage it, we will have problems. The problems we have had in the past may not be the same now, but we are certainly not encouraging fully and wholeheartedly the concept of making Gaeilge an teanga náisiúnta.
Trevor Sargent (Dublin North, Green Party)
Link to this: Individually | In context
Gur fada buan mé mar sin. Feicimid conas mar a tharlaÃonn sé. Leanfaidh mé liom mar tá neart le rá agam. Má thagann mo chomhghleacaithe, roinnfidh mé mo chuid ama leo. Is tábhachtach an dÃospóireacht à seo, go mórmhór inniu agus muid ag caint faoi toghchaà na tÃre. Pé rud eile nach bhfuil faoinár smacht, is cinnte go bhfuil ár dteanga faoinár smacht. Faoi mar a deirtear, "tÃr gan teanga, tÃr gan anam".
Tá sé tábhachtach a rá go bhfuil teangacha ar fud an domhain faoi bhagairt agus faoi bhrú. B'fhéidir nach dtuigtear é seo sa Dáil, os rud é go mbÃonn an chuid is mó de na dÃospóireachtaà anseo i mBéarla. Ta sé cinnte go bhfuil an Béarla in uachtar in a lán tÃortha, seachas ar fud an domhain. Tuigim go bhfuil thart ar 6,000 teangacha fágtha sa domhain. De réir Indiana University sna Stáit Aontaithe, beidh 90% dóibh imithe faoin mbliain 2100. Dá bharr sin, tá caithfear bheith ar an airdeall go bhfuil na coinnÃollacha ann chun an Ghaeilge a bhuanú, a fhorbairt agus a choimeád beo. De réir obair ata déanta ag taighdeoirÃ, caithfidh ar a laghad 100,000 cainteoirà a bheith ag teanga ar bith ionas go mairfidh sÃ. Má tá nÃos lú ná 100,000 cainteoirà i gceist, tá teanga faoi bhagairt agus de réir dealramh, rachfaidh sà i laghad.
à thaobh na Gaeilge de, táimid ar an imeall. Tá sé mar sprioc sa straitéis lÃon na gcainteoirà laethúla Gaeilge taobh amuigh den chóras oideachais a mhéadú ó 80,000 go dtà 250,000. Tá sé sin thar a bheith neamhréadúil sa tréimhse atá leagtha amach. De réir mar a thuigim, nÃl bunús eolaÃoch leis an bhfigiúr de 250,000. Caithfimid bheith réadúil faoin ábhar seo. Má táimid chun sprioc éigin a bhaint amach, b'fhéidir gur chóir dúinn iarracht a dhéanamh lÃon na gcainteoirà laethúla Gaeilge taobh amuigh den chóras oideachais a mhéadú faoi 5.7% gach bliain. Mhéadódh sé sin an lÃon cainteoirà Gaeilge ó 80,000 go dtà breis is 100,000. Dá dtarlódh ardú de 10% gach cúig bliana, bheadh 100,000 cainteoirÃ, ar a laghad, i gceist.
B'fhéidir gur cheart dúinn caint nà hamháin faoi na cainteoirà laethúla ach freisin faoi na cainteoirà seachtainiúla. BÃonn deacrachtaà ag neart daoine in Ãirinn - go mórmhór iad siúd nach gcónaÃonn i gcomhluadar Ghaeilge, ar nós an Ghaeltacht - an Ghaeilge a labhairt gach lá. Mar sprioc nÃos réadúla, ba chóir dúinn lÃon na ndaoine a labhrann an Ghaeilge go seachtainiúil a mheas agus a mhéadú, chomh maith leo siúd a labhrann an teanga go laethúil. Nà mór dúinn é sin a mheas.
Tá a lán rudaà maithe sa dréachtstraitéis. Ba cheart neart fuinneamh a úsáid chun à a chur i gcrÃch. Tá amhras agam maidir leis an moladh "údarás na Gaeilge" a dhéanamh de Ãdarás na Gaeltachta. Ta Ãdarás na Gaeltachta oilte go maith ó thaobh cúrsaà ghnó de. TrÃd is trÃd, áfach, nà dóigh liom gur éirigh ró-mhaith leis an údarás an Ghaeilge a bhuanú. Nà hé sin an oiliúnt cheart atá acu. Dá bharr sin, tá amhras agam maidir leis an moladh an túdarás a athrú go "údarás na Gaeilge". B'fhéidir go bhfuil mé mÃcheart - fan go bhfeicimid. An bhfuil éinne eile ag iarraidh an chuid ama seo a roinnt liom?
3:00 pm
Michael Kitt (Galway East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Cuirim fáilte roimh an straitéis seo. Bhà dÃospóireacht maith againn leis na hAirÃ, an Teachta à CuÃv agus an Teachta Pat Carey, ag an gcoiste. Is maith an rud é go bhfuil sé molta go bhfuil gá ann nÃos mó béime a chur ar an teanga labhartha. AontaÃm freisin gur cheart go mbeadh Ãdarás na Gaeltachta ag plé le cúrsaà pleanála agus tithÃochta. Is dóigh liom go bhfuil an údarás an-éifeachtach agus é ag plé le deontaisà tithe agus, go háirithe, cúrsaà tionsclaÃochta. Tá an-comhoibriú idir Ãdarás na Gaeltachta agus na comhairlà contae, i gContae na Gaillimhe ar aon nós. Is maith an rud é go mbaineann moladh eile le work experience programmes a chur ar fáil do mic léinn sna hollscoileanna agus sna hinstitiúidà teicneolaÃochta. Moltar freisin gur chóir ábhar nua - "Irish Arts and Literature" - a sholáthar sna scoileanna dara leibhéal.
Chuir an Aire an-béim ar an airgead atá ag dul go dtà an iarthar, go háirithe go dtà Contae na Gaillimhe agus cathair na Gaillimhe. Ar ndóigh, tá go leor postanna tacaithe ag turasóirà agus daoine a théann go dtà an Ghaeltacht chun an Ghaeilge a fhoglaim. Tiománann an Ghaeilge cúrsaà turasóireachta. Molaim an fochoiste. Caithfidh mé seans a thabhairt don Teachta Mattie McGrath. Ta súil agam go mbeimid in ann nÃos mó dÃospóireachtaà a eagrú sa Teach seo agus sa Seanad. Tá sé sin molta sa straitéis freisin. AontaÃm gur féidir linn nÃos mó béim a chur ar na hábhair a dhéanann múinteoirà óga sna coláistà traenála. Ta súil agam go mbeidh na scoláirà in ann freastal ar an nGaeltacht agus an Ghaeilge a fhorbairt.
Mattie McGrath (Tipperary South, Independent)
Link to this: Individually | In context
Cuirim fáilte roimh an tuairisc seo agus tá sé tábhachtach go bhfuil an dÃospóireacht seo againn inniu. Tá ról na straitéise fÃor-tabhachtach don teanga, d'ár féiniúlacht agus d'ár gcultúr. I welcome the strategy and it is timely that we have the debate. The Irish language is an important element of our heritage and culture. It is unique to our nation. Tá na moltaà ar fad sa straitéis an-tábhachtach, ach tá suim fé leith agam sna moltaà a bhaineann le hoideachas trà mheán na Gaeilge. BunaÃodh bord speisialta chun acmhainnà agus tacaÃocht a thabhairt d'oideachas den chineál sin. I am particularly pleased with the establishment of a statutory body to provide resources and support for the Irish media and education sector. Ba mhaith liom comhghairdeas a ghabháil leis na Gaelscoileanna agus na naÃonraà i dTiobrad Ãrann theas as an obair atá déanta acu chun an Ghaeilge a chur chun cinn. Tá neart obair chrua déanta acu ar sin. That there will be statutory supports to help them will be well-received.
Ba mhaith liom buÃochas a ghabháil don Tánaiste agus don iar Aire, an Teachta Batt O'Keeffe, as suÃomh a chur ar fáil do Gaelscoil Chluain Meala. Tá an suÃomh sin á lorg acu le 10 nó 11 bliain anuas agus tá áthas ar ghach éinne go bhfuil sé ceannaithe faoi deireadh. Táimid ag súil go mór go mbeidh an scoil nua ann do na daltaÃ. They will have the school and premises they need. I thank the officials, the Tánaiste and everyone associated with it.
Fergus O'Dowd (Louth, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
Is rud tábhachtach é go mbÃonn dÃospóireachtaà as Gaeilge sa Teach nó go mbÃonn muid ag caint faoin Ghaeilge agus chúrsaà teanga. De gnáth, bhÃodh dÃospóireacht mar seo againn gach bliain thart faoi Lá le Pádraig agus bhÃodh na horáidà ag an am sin mar standard speeches for standard dates. B'fhéidir gur rud maith é go raibh na dÃospóireachtaà sin againn, ach i ndáirÃre, má tá muid chun athrú a fháil maidir le cúrsaà Gaeilge, tá sé an-tábhachtach go mbeidh straitéis fad-aimsearach againn, mar atá againn anseo.
Tá rudaà maithe sa straitéis, ach tá rudaà áirithe eile inti nach naontaÃonn Fine Gael leo. Ba mhaith liom dÃriú isteach ar chuid de na rudaà sin. Tá tuariim láidir ag Fine Gael go gcaithfimid féachaint arÃs ar an cheist faoi Ghaeilge a bheith éigeantach. Measann Fine Gael go mba chóir go mbeadh rogha ag scoláirà i ndiaidh na meánteiste i dtaobh an Ghaeilge agus nach ceart go mbeadh se éigeantach à a thógaint. Bhà mé ag éisteacht le Páidi ó Lionáird ar an chlár "Seacht Lá" le déanaà agus chuala me é ag rá go mbeadh deireadh leis an Ghaeilge murach an Ghaeilge a bheith éigeanteach. Nà réitÃm le sin ar chor ar bith, mar tá teipthe ar an pholasaà sin. Má theastaÃonn uainn go léir go mbeadh Gaeilge á húsáid go forleathan mar gnáth teanga laethúil, caithfimid féachaint ar an teanga le fealsúnacht eile. Caithfimid daoine a mhealladh isteach chun Gaeilge a labhairt agus chun freastal ar an Ghaeltacht. Caithfimid iad a mhealladh isteach i gnó cultúrtha na tÃre.
Tá sé de cheart agamsa labhairt faoi seo mar tógadh i dteach Gaelach mé agus ó d'fhás mé anÃos, téim go dtà an Ghaeltacht gach bliain. Tuigim fadhbanna na Gaeltachtaà agus creidim go bhfuil sé an-tábhachtach go mbeidh na Gaeltachtaà ann i gcónaÃ. Táimse i mo chónaà i mbaile mór i gContae Lú agus tá an tAire ina chónaà ar an gcósta thoir chomh maith, sa chathair. Sa taobh seo tÃre, nà bhÃonn aon Ghaeilge ag an chuid is mó de na páistà a fhreastalaÃonn ar na scoileanna. Nà hamháin sin, ach i gcuid de na scoileanna tá suas le 35% de na daltaà nach bhfuil an Béarla acu mar máthairtheanga ach oiread. Tá athruithe móra ag tarlú timpeall na tÃre, go mór mór ar an chósta thoir agus nÃl mórán Gaeilge ag cuid mhaith de an daltaà agus iad ag fágaint na scoile. Muna dtarlaÃonn athrú de shaghas éigin, leanfaidh an scéal sin ar aghaidh agus éireoidh sé nÃos measa. Mar a deireann muid i Fine Gael, má bhÃonn an Ghaeilge brÃomhar agus má mhealltar isteach daltaÃ, roghnóidh siad an Ghaeilge don ardteist. Nà tharlaÃonn sin faoi láthair.
Tá cultúr saibhir ag baint leis an Ghaeilge agus ba chóir modhanna múinte nÃos fearr a úsáid, go háirithe sna bunscoileanna. Ba chóir go mbeadh i bhfad nÃos mó béime ar an Ghaeilge nuair a thosaÃonn páistà ar scoil. Dúradh ag an Coiste um Oideachais agus Scileanna inniu go raibh an Ghaeilge ag teacht isteach ró-dhéanach san curaclam do pháistÃ. Tá athrú pholasaà ag teastáil maidir le sin.
Is my time up?
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Five minutes remain in the slot. If Deputy O'Dowd wishes to offer some minutes to his colleague, Deputy Michael D. Higgins, he may do so.
Fergus O'Dowd (Louth, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
The way the Acting Chairman was looking at me, I thought my time was up.
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Excuse me, I was looking at Deputy O'Dowd out of interest.
Fergus O'Dowd (Louth, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
That is the way Ministers look at us all the time. I am wasting my time. How much time is left?
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Some five minutes remain but Deputy Higgins is hoping that between Deputy O'Dowd and the Fianna Fáil Deputies he may have a few minutes to contribute.
Fergus O'Dowd (Louth, Fine Gael)
Link to this: Individually | In context
I have no problem giving him a few minutes. In fact, I will give him my second preference in the presidential election.
Caithfimid athrú bunúsach a dhéanam i dtaobh an Ghaeilge éigeantach. Caithfimid a chinntiú go mbeidh múineadh na Gaeilge i bhfad nÃos brÃomhaire.
Tá ceist againn freisin faoi imill na GaeltachtaÃ. Chuala mé go bhuil na Gaeltachtaà roinnte anois idir zones A, B agus C agus i zone C tá cónaà ar na daoine nach bhfuil an Ghaeilge á labhairt acu go laethúil ach ar feadh céatadáin nÃos lú ná 39% den am. Chun an fhÃrinne a rá, sÃlim go bhfuil an Ghaeilge á labhairt nÃos lú ná 10% den am i chuid den Ghaeltacht. Caithfimid dÃriú ar dúichà nach Gaeltachtaà iad ar chor ar bith. Tá cuid mhór de chathair na Gaillimhe sa Ghaeltacht, ach nà chloistear aon Ghaeilge san áit sin. We must look at these issues and face them head on. Caithfimid nÃos mó cabhrach a thabhairt do dhaoine, do theaghaigh agus do na scoileanna ina bhfuil an Ghaeilge á labhairt go laethúil.
We need to change the way we do things. The policy is a failure. The Gaeltacht is getting smaller, year after year. While more people are opting to speak Irish, we must examine our Gaeltacht policy. We must get rid of our compulsory Irish after the junior certificate. We must offer people choice after the junior certificate rather than having it compulsory. Students love the subjects they want to do, not the ones they have to do. That is the challenge we face. I am not happy with what I heard in a debate on "Seacht Lá" on TG4 the other day where the person was saying as a statement of fact to Deputy McGinley that it would kill the Gaeltacht. I challenge his view. That old thinking is destroying the Irish language and the Gaeltacht. It is old hat at this stage. It just does not work anymore. We must change the way we do things. By radically changing some of the things we do, Irish will be a much more popular and used language.
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
I take this opportunity to wish Deputy Thomas Byrne and his family well following the birth of his new son.
Thomas Byrne (Meath East, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Tá áthas orm an Teachta Feighan a fheiceáil anseo mar aontaÃm leis an Teachta O'Dowd nuair a labhrair sé faoi na seantuairimà atá ag roinnt daoine. Cuireadh dearcadh in iúl dúinn i rith an tsamhraidh maidir leis an Teachta Feighan, agus dá mbeadh an dearcadh sin go forleathan, nà bheadh Gaeilge ar bith ann a thuilleadh. Caithfimid an dearcadh sin a chaitheamh amach agus caithfidh gach duine fáilte a chur roimh an iarracht atá déanta ag an Teachta Feighan agus an spreagadh a chuireann sé in iúl don phobal. Tá sin an-tábhachtach, beidh a lán daoine ag breathnú ar an Teachta agus ag iarraidh an Ghaeilge a fhoghlaim mar gheall air.
Ba mhaith liom tacú leis an straitéis agus fáilte a chur roimpi. Céim shuntasach à maidir le húsáid na Gaeilge a chur chun cinn. Tá a lán oibre déanta ag an Aire, ag an Rialtas agus ag an Roinn agus tá macnamh le feiceáil inti. NÃl aon amhras ach gur straitéis chuimsitheach Ã. Tá an straitéis leagtha amach go soiléir agus is féidir é a chur chun cinn go mall éifeachtach mar is straitéis fhada Ã.
Beidh aonad straitéise sa Roinn agus tugaim tacaÃocht dó. Nà bheinn ag iarraidh a fheiceáil an Roinn dÃbeartha ón Rialtas. Beidh sé d'fheidhm ag an aonad seo straitéis na Gaeilge a chur i bhfeidhm agus beidh daoine istigh ann ag obair go speisialta air seo agus is an-tacaÃocht agus an-chabhair don Ghaeilge à an straitéis.
Tá áthas orm go mbeidh an Ghaeilge mar ábhar éigeantach sna scoileanna mar tá an-tábhacht ag baint leis sin. Tá tábhacht freisin ag baint leis na naÃonraÃ; tá a fhios againn go léir an tábhacht a bhaineann le Gaelscoileanna ach tá rud céanna fÃor ó thaobh na naÃonraà freisin. Tá naÃonraà i mo dháilcheantar agus d'fhreastal mé ar naÃonra Gaelach agus tá an-mhaitheas ag teacht astu.
Is deas a fheiceáil go mbeidh nÃos mó teagmhála idir an Roinn agus na húdaráis áitiúla sa Ghaeltacht. I mo dháilcheantar féin, i mBaile Ghib, beidh seo an-tábhachtach mar tá muintir na háite chun cosáin, soilse agus mar sin a chur ar fáil. Dá mbeadh comhoibriú idir an Roinn agus an chomhairle condae, bheadh nÃos mó dul chun cinn ann. Tá a fhios ag an Aire cad tá ag teastáil ó Chumann Lúthchleas Gael Wolfe Tone sa Ghaeltacht i mo dháilcheantar agus tá áthas orm gur thug sé cuairt don cheantar sin i mblianan.
Tá a lán Gaelscoileanna i mo dháilcheantar fosta, i nDún Búinne, i nDún Seachlainn, i gCill Dhéagláin, agus tá Gaelscoil an Bhradáin Feasa ann freisin, scoil ar fhreastal mé ar an bhórd bainistÃochta. NÃor thug an Rialtas nó an Roinn Oideachais agus Scileanna aitheantas do Ghaelscoil Rath Tó. Tá tábhacht ag baint leis an Ghaelscoil sin, atá ag múineadh na ndaltaà ansin, agus tá cás déanta ag an scoil aitheantas a fháil. Dá rachadh an tAire i dteagmháil leis an Aire Oideachais agus Scileanna, bheinn sásta. Tá tábhacht ag baint le meánscoil in oirthear na MÃ, in aice le Gaelscoil an Bhradáin Feasa agus tá an Roinn Oideachas ag labhairt faoi sin faoi láthair.
Seán Ó Fearghaíl (Kildare South, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Tá sé suntasach an méid Baill a ghlac páirt sa dÃospóireacht seo. LéirÃonn sin go bhfuil ard leibhéal suime sa Teach. Gabhaim buÃochas don Chathaoirleach as ucht an deis a thabhairt dom cúpla focal a rá. TréaslaÃm leis an Aire agus leis an iar-Aire, an Teachta à CuÃv, de bharr na cinnireachta praiticiúla a thug siad don straitéis. Molaim na baill ar fad den chomhchoiste, roinnt mhaith acu a labhair anseo cheana, mar gheall ar an obair dhÃograsach a rinne siad ar an tuarascáil a foilsÃodh i mbliana.
Is iomaà dÃospóireacht a tharla sna Tithe seo trÃd na blianta ar stádas agus ar thodhchaà na Gaeilge. Cé go raibh fiúntas iontu ar fad, tá céim mhór chun tosaigh á glacadh againn le foilsiú na dréacht-straitéise. Déanaim chomhghairdeas leis an Taoiseach agus le baill an choiste Rialtais a rinne dianobair ar an straitéis. LéirÃonn an obair ar fad a rinneadh le dhá bhliain anuas go bhfuil dáirÃreacht nua i dtaobh stádas agus neartú na Gaeilge le feiceáil sna Tithe anseo.
Tá sé mar aidhm ag an straitéis ná lÃon na ndaoine a úsáideann an Ghaeilge go laethúil a mhéadú ó 75,000 go dtà 250,000 i gceann 20 bliana. Cuirtear béim ar an dátheangachas lasmuigh den Ghaeltacht agus moltar go láidir an Ghaeilge amháin a fhorbairt mar phrÃomtheanga na ndaoine sna ceantair Ghaeltachta. Sa chomhthéacs sin, moltar sa straitéis go dtabharfaà dualgais nua agus cumhachtaà nua d'Ãdarás na Gaeltachta. Tá sé riachtanach go mbeadh ról lárnach ag an údarás i gcúrsaà pleanála, tithÃochta agus infheistÃochta ginearálta sa Ghaeltacht.
Mar dhuine, áfach, a rugadh agus a chaith mo shaol i gCill Dara, tá suim faoi leith agam sa straitéis agus an tionchar a bheidh aici ar thodhchaà na Gaeilge i gceantair cosúil le m'áit dúchais féin. Tá sé ceart go gcuirtear béim ar an oideachas, an tomoideachas ach go háirithe, sa phlean nua. Is maith is cuimhin liom agus mé i mo dheagóir i gCill Dara sna 1970s an t-iontas agus, uaireanta, an naimhdeas a mhothaigh mé ó mhuintir na háite agus mé ag dul timpeall le slua daoine óga ag labhairt na Gaeilge agus ag gnÃomhú go fonnmhar ar son Ãgrais, eagras na n-óg Chonradh na Gaeilge. In ainneoin ár neamhurchóideachas agus ár n-idéalachas ag an am, nÃor chreid duine ar bith againn go dtiocfadh an lá chomh luath sin is go mbeadh cúrsaà mar atá anois i gCondae Chill Dara, le sé bhunscoil agus Ghaelcholáiste ag feidhmiú. I gCill Dára, tá 1,623 dalta ag fáil bunoideachais trà mheán na Gaeilge agus 200 eile ag freastal ar an scoil dara leibhéal nuabhunaithe. Is dul chun cinn iontach sin.
Is é an fás iontach sin ar lÃon na nGaelscoileanna ó cheann ceann na tÃre a thugann dóchas dom mar gheall ar an teanga. Is ceart agus is cóir don Rialtas agus don Roinn Oideachais agus Scileanna leanúint ar aghaidh leis an tacaÃocht atá curtha ar fáil do thuismitheoirà ag a bhfuil an suim agus an fuinneamh scoileanna nua a bhunú. Caithfimid a thabhairt san áireamh gurb ó na tuismitheoirà don chuid is mó a thagann an iarracht na scoileanna seo a bhunú.
Nà leor na Gaelscoileanna amháin a lua. Tá gá ann stádas agus caighdeán na Gaeilge a neartú agus a fheabhsú sna gnáthscoileanna náisiúnta agus sna meánscoileanna. Tá sé ceart go n-aithnÃonn an straitéis an gá atá ann le cúrsaà rialta do mhúinteoirà na Gaeilge ag gach leibhéal. Moladh sa straitéis go mbeadh scolaireachtaà Gaeltachta ar fáil do mhúinteoirà atá cáilithe cheana féin. Tá sin tábhachtach, nà amháin i gcomhthéacs chaighdeán na Gaeilge sna scoileanna, ach ó thaobh an mheoin atá á léiriú ag múinteoirà dá ndaltaà i leith na Gaeilge. Is é meon na múinteoiri agus na dtuismitheoirà a imrÃonn an tionchar is mó ar pháistà agus iad ag tabhairt futhu an Ghaeilge a fhoghlaim.
TacaÃm go láidir leis an straitéis seo.
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
I am in a position to offer Deputy Higgins a little over three minutes.
Michael D Higgins (Galway West, Labour)
Link to this: Individually | In context
Gabhaim buÃochas le mo chomhghleacaithe a thug deis dom cúpla nóiméad a chaitheamh ag plé leis an ábhar tábhachtach seo. Mar a dúirt an Teachta O'Shea, táimid i bhfábhar na moltaÃ. Agus é sin ráite, tá sé tábhachtach go bhfuilimid dáirÃre mar gheall orthu. I mo thuairim, d'fhulaing an Ghaeilge mar nach raibh daoine dáirÃre faoi straitéisà agus tuarascálacha a foilsÃodh roimhe seo.
Tá mé mar Ball den Teach seo le 25 bliain anuas. Cé go bhfáiltÃm roimh an duine atá in Ãiléar na n-Iriseoirà faoi láthair, is léir go bhfuil laghdú suntasach tagtha ar spéis na meáin i gcúrsaà Ghaeilge agus Gaeltachta. Is féidir leis an Ãiléar folmhú i cúpla soicind nuair a thosnaÃonn Teachta ag labhairt Gaeilge. Tá feachtas fiachmhar frith-Ghaeilge agus frith-Ghaelach sna sceacha i gcónaÃ. Dúirt duine éigin nár éirigh leis an sean-straitéis, a bhà out of date. SÃlim gurb é an rud sean agus dÃchéillà ná an meon atá acu siúd a cheapann go chuireann lÃofacht sa Ghaeilge, nó aon teanga eile, constaic dá laghad ar ár n-eolas faoi chúrsaà éagsúla. LéirÃonn a leithéid de tuairim aineolach an dearcadh atá acu siúd a ghlacann páirt sa bhfeachtas frith-Ghaeilge. Cén fáth nach bhfuil rud dearfach á dhéanamh acu siúd atá buartha faoin éiginnteacht a luaitear i leith an Ghaeilge?
Tá sé ráite go bhféadfaà an ábhar Gaeilge a roinnt i dhá leath, agus béim a chur in ábhar amháin ar úsáid agus lÃofacht na Gaeilge agus san ábhar eile ar litrÃocht na Gaeilge. Is moladh dearfach é sin. Nà aontaÃm leo siúd a deireann go gcuireann caiteachas ar an nGaeilge, an teanga féin nó aon rud Gaelach constaic dá laghad ar aon rud nua-aoiseach i saol na hÃireann. Is cuimhin liom go soiléir go raibh an meon sin ann nuair a bhà mé ag iarraidh TeilifÃs na Gaeilge a bhunú, nó Raidió na Gaeltachta a leathnú. Má ghlactar leis go bhfuil tábhacht ag baint lenár n-aitheantas, ár samhlaÃocht, ár stair agus ár litrÃocht, tá an Ghailge lárnach sa chomhthéacs sin.
Ag an bpointe seo, tá sé tábhachtach go bhfuil sraitheanna nua de dhaoine ag teacht as na gaelscoileanna. Thóg a lán daoine eile an dara seans a thugadh dóibh i leith na Gaeilge nuair a rinneadh forbairt ar TeilifÃs na Gaeilge agus Raidió na Gaeltachta. Tá sé tábhachtach na daoine sin a spreagadh chun an Ghaeilge a úsáid agus an eolas atá acu a chur i gcrÃch. Ba chóir go mbeadh an Ghaeilge i bhfad nÃos mó in úsáid i ghnáthchomhráità san áit seo agus i dÃospóireachtaà sa Teach seo agus sa Seanad. Má tá mé chun labhairt faoi thábhacht na fÃrinne, caithfidh mé an fhÃrinne a rá. Cé go bhfuil go leor Baill an Oireachtais in ann an Ghaeilge a labhairt, tá laghdú tagtha ar úsáid na Gaeilge sa Teach seo, sa Teach eile agus sna coistÃ.
Cé go bhfuil Teachtaà ar gach taobh den Teach i bhfábhar na moltaà atá déanta, nà bheadh sé ar leas na teanga dúinn a cheapadh go bhfuil aon rud bainte amach againn go dtà go gcuirfà na moltaà sin i gcrÃch. Ba cheart go mbeadh eagraisà sa Ghaeltacht chun seans a thabhairt dóibh siúd atá ag déanamh iarracht leis an scolaÃocht Gaeilge. Ba chóir an t-údarás a threisiú agus a leathnú, in ionad an Roinn Fiontar, Trádála agus NuálaÃochta a chur ina áit. Tá mé buÃoch go raibh seans agam cúpla focal a rá ar an ábhar tábhachtach seo.
Charlie O'Connor (Dublin South West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
The Chair is now obliged to call the Minister for Community, Equality and Gaeltacht Affairs, Deputy Pat Carey, to reply. I apologise, as he will be interrupted at 3.30 p.m. I thank him for his co-operation.
Pat Carey (Dublin North West, Fianna Fail)
Link to this: Individually | In context
Ba mhaith liom mo bhuÃochas a ghabháil do gach éinne a ghlac páirt sa dÃospóireacht seo. Chun an fhÃrinne a rá, is annamh a mbÃonn dÃospóireacht den tsaghas seo againn. Is cuma cé a bheidh sa suÃochán seo - tá súil agam go mbeidh seans aige nó aici, agus ag gach éinne eile sa Teach, an straitéis agus ceisteanna na Gaeilge a phlé go minic mar ghnáthpháirt d'obair na Tithe. Is é seo an chéad uair a bhfuil straitéis don Ghaeilge ullmhaithe againn. Tá mise agus mo chomhghleacaithe sa Rialtas lán-dáirÃre ina thaobh. Tuigim go bhfuil formhór na mBaill lán-dáirÃre faoi freisin. Nà theastaÃonn uaim, nó éinne eile, cur isteach ar aon ghné den tuairisc nó na moltaà atá inti. Tógfaidh mé an chéad chéim eile i gceann cúpla seachtain, nuair a chuirfidh mé an straitéis roimh an Rialtas. Beidh sé foilsithe go luath ina dhiaidh sin. NÃos tábhachtaà fós, tosóimid é a chur i bhfeidhm go luath sa bhliain nua.
D'ardaigh Teachtaà áirithe roinnt rudaà tábhachtacha. NÃl sé ar intinn ag an Rialtas aon athrú a dhéanamh ar an bpolasaà maidir le múineadh na teanga. Beidh ar daltaà an Ghaeilge a staidéar agus scrúdaithe a dhéanamh suas go dtà leibhéal na hardteistiméireachta - is é sin an polasaà i leith an Ghaeilge éigeantach. Tá neart fianaise chun an meon a léirigh an Teachta O'Dowd agus Teachtaà eile a dhiúltú. Beidh seans againn é sin a phlé uair éigin eile. Tá súil agam go mbeidh seans agam reachtaÃocht nua a thabhairt isteach i lár na bliana seo chugainn, nó b'fhéidir nÃos luaithe má aontaÃonn an Teach, chun cúraimà a thabhairt d'údarás na Gaeilge agus na Gaeltachta. D'fhéadfainn tuilleadh eolais a thabhairt mar fhreagra ar an Teachta de Búrca, a d'ardaigh an méid atá á dhéanamh ag na hinstitiúidà chun ardscileanna a thabhairt do dhaoine ionas go mbeidÃs in ann déileáil leis an dualgas atá orainn an Ghaeilge a chothú mar theanga labhartha agus mar theanga oibre san Aontas Eorpach.
Ba mhaith liom mo bhuÃochas a ghlacadh leis na Teachtaà uile. Is léir go bhfuilimid ag fulaingt trà ghéarchéim eacnamaÃoch faoi láthair. In am an ghátair, is fiú breathnú ar na hacmhainnà atá againn mar phobal chun cuidiú linn teacht trÃd an anachain. AontaÃm leis an Teachta à hUigÃnn gurb à an Ghaeilge ceann de na hacmhainnà is luachmhaire atá againn mar phobal. Tá an teanga ar cheann de na nithe a dhéanann idirdhealú idir pobal na hÃireann agus aon phobal eile ar domhan ó thaobh féiniúlacht cultúrtha de. Ná bÃodh sé le rá ag sliocht ár sleachta gur chinn pobal na hÃireann dá ndeoin féin a dteanga dhúchais a thréigean. Tá an Ghaeilge tagtha slán in ainneoin na gcéadta bliain de chogaà agus ghortaà sa tÃr seo. Is fúinne atá sé mar shochaà a chinntiú go mairfidh an teanga trÃd an ngéarchéim eacnamaÃoch seo. Is à aidhm pholasaà an Rialtais i leith na Gaeilge ná úsáid na teanga a mhéadú mar theanga phobail ar bhonn céimnithe. AithnÃonn an Rialtas an buntáiste mór dá saoránaigh lÃofacht Béarla - an teanga is mó úsáide i ngnóthaà idirnáisiúnta - a bheith acu. Tá an Rialtas ag iarraidh a chinntiú go gcoinneofar an buntáiste seo trà shochaà dhátheangach a fhorbairt ina mbeidh an oiread daoine agus is féidir in ann Gaeilge agus Béarla a úsáid chomh héasca céanna.
Ar ndóigh, is à an Ghaeltacht tobar na Gaeilge. Is cúis imnà don Rialtas an baol ina bhfuil an Ghaeilge sa Ghaeltacht agus saineolaithe teanga ag tuar nach bhfuil ach idir 15 bliana agus 20 bliain fágtha ag an nGaeilge mar theanga theaghlaigh agus phobail sa Ghaeltacht. Dá bhrà sin, tá sé riachtanach gnÃomhú láithreach bonn sa chaoi is gur féidir leis an Státchóras obair as lámha a chéile le pobal na Gaeltachta chun an teanga a shlánú sa Ghaeltacht. Ar ndóigh, is faoi phobal na Gaeltachta atá sé freisin beart a dhéanamh de réir a mbriathra ar mhaithe leis an teanga a chaomhnú. Mar a dúirt go leor TeachtaÃ, léirÃonn suirbhéanna éagsúla go bhfuil sciar suntasach den daonra lasmuigh den Ghaeltacht báúil don Ghaeilge. Is gá teacht i dtÃr ar an dea-mhéin sin agus spéis an phobail i gcoitinne inár dteanga dhúchais a spreagadh. Chomh fada is a bhaineann sé leis an gcóras oideachais, tá gnÃomhartha fiúntacha tógtha ag an Aire Oideachais agus Scileanna ar mhaithe le múineadh agus foghlaim na Gaeilge. Creidim gur féidir tógáil ar na céimeanna sin trà chur i bhfeidhm na straitéise.
Le comhoibriú idir an Stát agus an pobal, tá súil agam go mbeidh borradh suntasach ar staid na teanga nuair a thiocfaidh deireadh le tréimhse na straitéise i gceann 20 bliain.