Michael Kitt (Galway East, Fianna Fail)

Is maith an rud é go mbeidh ról ag na coistí, mar a dúirt an tAire Stáit. Tá súil agam go mbeidh deis ag na coistí agallaimh a eagrú leo siúd atá ag iarraidh bheith ar an údarás. Cén fáth nach féidir le muintir na Gaeltachta iad a thoghadh? Tá imní orm go mbeidh an iomarca cumhachta á thabhairt don Aire, agus dos na hAirí a thiocfaidh ina dhiaidh. Ba mhaith liom tagairt do rud a scríobh Seosamh Mac Donnacha ó Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge sa Cheathrú Rua, in The Irish Times. Dúirt sé gur cheart go bhfoilseofaí láithreach na critéir faoina roghnódh Údarás na Gaeltachta na heagrais a bhéas ag plé le hullmhú pleananna teanga. Aontaím leis sin. Níl an t-eolas go léir againn maidir leis an mBille.

Bhí mé ag breathnu ar an suíomh idirlín gaelport.com, agus an chéad abairt a chonaic mé ná, "What's the rush, Minister?" Leanadh leis an alt mar seo:

Irish language groups, Conradh na Gaeilge and Guth na Gaeltachta have expressed their dismay that a defective Gaeltacht Bill would be enacted before the Houses of the Oireachtas break for the summer recess. Donnchadh Ó hAodha, president of Conradh na Gaeilge said it was scandalous that the politicians and the public would not get a chance to debate the Bill in full before it was pushed through the Dáil. Other critics have included the Coimisinéir Teanga, the language ombudsman, who has stated that the Bill will be seriously problematic should it not address the need for public bodies to improve services in the Irish language to Gaeltacht communities.

Tá an cheist á cur ag na heagrais Gaeilge agus ag an Coimisinéir Teanga maidir le seirbhísi do chainteoirí dúchais. Mar shampla, an bhfuil plean teanga fós ag Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte, an HSE? Bhí scéalta sna nuachtáin mar gheall ar chainteoirí dúchais i nDún na nGall a bhí ag iarraidh gnó a dhéanamh tré Ghaeilge leis na gardaí. Bhí fadhbanna ag daoine a bhí ag iarraidh gnó a dhéanamh tré Ghaeilge le comhairlí contae. Sin iad na ceisteanna gur cheart díospóireacht a dhéanamh orthu. Tá súil agam go mbeimid in ann é sin a dhéanamh. Ní bheidh an deis againn díospóireacht a dhéanamh orthu má théann an reachtaíocht go han-tapaidh tríd an Dáil.

Níl a lán tráchta ins na meáin cumarsáide faoin mBille, de réir mar a léim agus mar a chloisim. Déanaim comhghairdeas le Comhaltaí an tSeanaid a rinne plé ar an mBille. Bhí an-díospóireacht acu. Bhí mé féin ag smaoineamh ar abairt a bhíodh ag Liam Ó Murchú nuair a bhíodh an clár teilifíse "Trom agus Éadrom" á láithriú aige. Deireadh sé, "You'd get away with it in Irish". Sin atá ag tarlú anois. The Minister of State is getting away with it in Irish. He can certainly get away with it when there is a big Government majority.

Last week in "The Irish Times", Donncha Ó hÉalaithe wrote an important article where he spoke about the need for further work on defining more realistic Gaeltacht boundaries, which he states is critical to the preservation of the Irish language. He asked, "Is it too late to ask the Government to withdraw this faulty legislation and redraft a more honest and courageous Gaeltacht Bill in the autumn? After 12 years of waiting we can afford another few months of delay in order to get it right. The survival of our living language heritage is at stake."

Is maith an rud go bhfuil an Roinn ag pleanáil agus ag plé leis na limistéir pleanála teanga Gaeltachta. Tá súil agam go mbeidh feidhmeanna níos soiléire ag Údarás na Gaeltachta. Bhuail mé le hoifigigh ón Roinn agus tá mé an-bhuíoch díobh as an léargas a thug siad dom ar an mBille. Cuirim fáilte roimh na treoracha nua don údarás, cur i gcás turasóireacht, feirmeoireacht éisc agus gnóthaí mar sin. Chuir mé féin ceist cupla uair ar an Aire ag iarraidh go dtabharfaí maoiniú don Gathering an bhliain seo chugainn nuair a bheidh airgead de dhíth ins an Ghaeltacht agus ar na hoileáin don chomhdháil sin.

Tugann an t-údarás cúnamh chun postanna a gcur ar fáil ins an Ghaeltacht. Tá 7,700 post ins an Ghaeltacht faoi láthair, le cabhair an údaráis. Tá seacht gcontaetha i gceist agus tá 20% de hoibrithe na Gaeltachta fostaithe i dtionscail a cuireadh ar bun ag Údarás na Gaeltachta. Tá an t-údarás ag déanamh sár obair chun míle post a chur ar fáil in aghaidh na bliana. Tá sé de chuspóir ag an údarás níos mó ná 8,500 post a bheith ann i gcionn trí bliana eile.

Tá sin tábhachtach agus tá obair an-mhaith á déanamh ag an údarás. Ach tá ceist agam faoi Údarás na Gaeltachta. Deir an t-Aire Stáit go mbeidh beirt déag ar bhord an údaráis. Tá sin ceart go leor, ach ní aontaím leis an gcinneadh go roghnófar seachtar ag an Aire. Tá seacht gceantar Gaeltachta ann. Ba cheart go mbéadh comhaltaí ón seacht gceantar sin ar bhord an údaráis. Beidh cathaoirleach an bhoird freagrach do choiste an Oireachtais ach ní bheidh na baill eile a roghnófar ag an Aire freagrach ar an dóigh chéanna.

Chuala mé díospóireacht faoin mBille cupla lá ó shin ar chlár raidió "Today With Pat Kenny". De réir mar a chuala mé, níl na heagrais Gaeilge i bhfábhar an Bhille. Labhair an t-Aire Stáit féin ar an gclár ach is beag duine seachas é féin a labhair i bhfábhar na rudaí atá á dhéanamh aige. Is gá plé a dhéanamh ar na bailtí seirbhíse Gaeltachta, is iad san na bailtí atá gar don Ghaeltacht ach atá taobh amuigh di, agus ar na líonraí Gaeilge, Irish language networks. Caithfear an reachtaíocht a phlé leis an bpobal. Sin an fáth a deirim gurb fhearr fanacht go bhfillfidh an Dáil sa bhfómhar chun díospóireacht cheart a dhéanamh ar an mBille.

Mar fhocal scor, iarraim ar an Aire Stáit ath-bhreithniú a dhéanamh ar an mBille. Bhí díospóireacht ar an mBille ag Comhairle Contae na Gaillimhe agus vótáladh i gcoinne thoghchán an údaráis a chur ar cheal. Níl ansin ach comhairle contae amháin. Tá a fhios agam go bhfuil imní ar a lán Teachtaí Dála agus Seanadóirí nach mbeidh ionadaithe ar an údarás ós na pobail Gaeltachta i bPort Láirge, i gCorcaí agus i gContae na Mí. Tá a lán rudaí eile a bhfuil díomá orm nach bhfuil siad san mBille, ach b'fhéidir go mbeidh seans againn tagairt a dhéanamh dóibh nuair a pléifear leasaithe ar Chéim an Choiste.

Níor cuireadh a dhóthain ama ar fáil chun na leasaithe a bplé. Ní bheidh ach lá amháin againn an tseachtain seo chugainn chun Céim an Choiste a phlé. Ach déanfaidh mé féin agus na Teachtaí eile ár ndicheall chun an Bille a leasú.

See this speech in context