Dr. Victor Bayda:

Bheadh sé sin difriúil. Ag an bpointe sin, ní raibh a leithéid de rud is Muintearas ann. An rud a bhí i gceist le Muintearas ná oifigeach réigiúnach a bheadh don deisceart ar fad. Ar ndóigh ní fhéadfadh an duine seo mórán a dhéanamh i gcásanna mar seo. Tá sé an-mhaith gur éirigh le Tuismitheoirí na Gaeltachta cás a dhéanamh agus beidh níos mó oifigigh aige. Tá rudaí á bplé againn faoi láthair. Ba mhaith liom buíochas a ghabháil le Bord Oideachais agus Oiliúna Chiarraí agus go háirithe Seamus Whitty, an t-oifigeach óige atá aige. Thug sé an-chluas éisteachta dúinn agus táimid anois ag comhoibriú, Muintearas san áireamh. An rud atá tábhachtach ná go bhfuil Muintearas ag ullmhú plean don Ghaeltacht ar fad chun go mbeadh córas ann agus go mbeadh na hoifigigh níos áitiúla, más féidir é sin a rá, agus go mbeidís ag díriú ar na ceantair faoi leith. Níl a fhios againn cathain go nglacfar leis seo, go mbeidh cruth curtha ar an gcóras sin agus go mbeidh an córas sin ann, ach tá sé soiléir go bhfuil na riachtanais sin aitheanta. Idir na riachtanais a bheith aitheanta agus an córas a bheith ann, beidh blianta ann nuair nach mbeidh na riachtanais sin á chomhlíonadh. An rud atá ag teastáil ná réiteach éigin idirthréimhseach nó sealadach agus táimid ag obair le Bord Oideachais agus Oiliúna Chiarraí i gcomhar le Muintearas agus le Tobar Dhuibhne ar réiteach mar seo de Chiarraí. I ndáiríre, táimid thar n-ais go dtí pointe a náid. Nuair a tháinig mé cúig bliana ó shin, bhí an rud céanna á dhéanamh againn agus diúltaíodh dúinn an uair sin. Cífimid an uair seo an éireoidh linn. Tá sé fíorthábhachtach.

Tá an rud a phléamar ag an gcruinniú cúpla seachtain ó shin, gur cheart go mbeadh beirt ann, fíorthábhachtach. Ba cheart inár gcás, mar shampla, go mbeadh duine i gCorca Dhuibhne agus duine in Uíbh Ráthach inár gcás. Féachtar ar Chiarraí mar Ghaeltacht amháin, fiú sa CSO. Tá roinnt den eolais atá ar fáil ansin do Ghaeltachtaí Chiarraí ach níl aon eolas istigh ann. Tá sé cosúil le Ráth Chairn agus Baile Ghib, abair. Tá dhá ionad difriúla ann agus caithfear féachaint orthu. Tá an rud céanna anseo in Uíbh Ráthach agus tá mé cinnte go bhfuil sé mar an gcéanna i gceantair eile. Tá sé fíorthábhachtach go nglacfaí leis sin. Dá mbeadh duine amháin ann, abair oifigeach óige do Chiarraí ar fad, déarfainn go mbeadh sé lonnaithe i gCorca Dhuibhne ach is cuma cá mbeadh sé lonnaithe, tá dhá uair a chloig nó dhá uair a chloig go leath ag braith ar conas a bhíonn tú ag tiomáint, idir an dá cheantar. Ní fhéadfadh an duine seo é sin a dhéanamh.

Chomh maith leis sin, caithfidh an duine seo a bheith lonnaithe sa cheantar. Caithfidh sé nó sí a bheith fréamhaithe agus tuiscint aige nó aici. Dá mbeinn i dTrá Lí, ní fhéadfainn an pleanáil teanga a dhéanamh in Uíbh Ráthaigh nó i gCorca Dhuibhne mar ní bheinn ag éisteacht le daoine an t-am ar fad. Tá sé fíorthábhachtach go mbeidh an duine ann agus caithfidh an t-oifigeach óige a bheith fréamhaithe san óige san áit.

I mo thuairim, mar a dúirt mé cheana, caithfidh oifigeach teaghlaigh a bheith ann, bíodh sé sin trí Thuismitheoirí na Gaeltachta, trí Mhuintearas nó fostaithe ag an bpleanáil teanga féin. Is cuma conas atá sé. Tá sé fíorthábhachtach go mbeadh siad go háitiúil in gach limistéar pleanála teanga. Níl a fhios agam ach ceapaim gur cheart go mbeadh siad in gach limistéar pleanála teanga. Níl mórán airgid á chaitheamh faoi láthair ar phleanáil teanga, má smaoinítear air. Tá €100,000 sa bhliain don cheantar ar fad agus ní mórán airgid é sin.

Mar a dúirt an Teachta Ó Cuív, is teanga í seo nach bhfuil ar fáil in aon áit eile ar domhan. Is féidir liom a rá gur teanga fíoreisceachtúil í. B’fhéidir nach dtuigtear é seo ach is teanga fíoreisceachtúil í an Ghaeilge. Is fiú go mór í a chóiméad ar siúl. Mar sin, is fiú go leor airgid an teanga seo.

Déanfaidh mé tagairt ghearr do bhailte seirbhíse Gaeltachta. Is í an fhadhb is mó a fheicim ná, ó tháinig mé le hoibriú anseo cúig bhliain ó shín, go bhfuil an plean curtha le chéile ag an bpobal coiste agus mar sin de ach go bhfuilimid ag fanacht le beagnach bliain le go bhfostófaí an duine. Tá fadhbanna áirithe ann ó thaobh chúrsaí riaracháin. Cén fáth go bhfuil bliain ag teastáil chun na fadhbanna riaracháin seo a réiteach? Tá sé faoi bhonn córas Stáit ar fad.

Baineann na bailte seirbhíse Gaeltachta leis an nGaeltacht agus le Tomás Ó hÓgáin agus Bróna Coleman. Tá Bróna Coleman i nDún Garbhán agus tá Tomás Ó hÓgáin sa Ghaeltacht. Má dhéanann siad tuairisciú agus má chuireann siad cheist, caithfidh Tomás Ó hÓgáin dul i dteagmháil le hÚdarás na Gaeltachta agus caithfidh Bróna Coleman dul i dteagmháil le Foras na Gaeilge. Cén fáth go bhfuil sé déanta mar seo? Is baile seirbhíse Gaeltachta atá ann agus tá sé ag freastal ar an nGaeltacht. Cén fáth nach bhfuil baint ann agus cén fáth nach bhfuil bailte seirbhíse Gaeltachta faoi Údarás na Gaeltachta? Tá cuid acu. Arís, níl aon aontas ann ó thaobh cur chuige de. Tá Daingean Uí Chúis faoi Údarás na Gaeltachta mar tharla dó go raibh sé laistigh de na teorainneacha a leagadh síos i 1956.