Ms Moira Leydon:

Gabhaim buíochas leis an gcoiste as an gcuireadh seo a thabhairt dúinn. Fuair sé ár ráiteas tosaigh i mBéarla agus i nGaeilge agus ní bheidh mé ag dul tríd na pointí ar fad. Bheadh sé sin ró-leadránach. Ba mhaith liom cúpla rud a rá faoi cén fáth a bhfuilimid anseo, cén sórt phríomh-imní atá againn agus cén sórt réitigh a fheicimid don fhadhb seo. Beidh mo chomhghleacaí, Anne Loughnane, atá ina múinteoir Gaeilge, ag caint ón chalkface mar a déarfá.

Tá sé soiléir, toisc go bhfuil an coiste ag éisteacht linn agus cuireadh tugtha aige dúinn, go bhfuil imní ann faoi na rudaí atá ar siúl i churaclam Gaeilge na h-ardteistiméireachta. Is rud an-mhaith é nuair atá Oireachtas na hÉireann ag tabhairt suime don Ghaeilge agus, go háirithe, don Ghaeilge sna scoileanna. Tá na scoileanna chomh tábhachtach chun an Ghaeilge a choimeád beo agus a neartú i measc na ndaoine óga agus na sochaí ar fad.

Mar a dúirt mé, bhí raic faoi seo. Tharla sé go tobann. Bhí rudaí ag dul ar aghaidh. Chuir an NCCA na dréachtsonraíochtaí amach chun comhairliúcháin agus ansin bhí freagra an-diúltach ar fad. Bhí trí rud bainteach leis an bhfáth go raibh an freagra sin an-diúltach ar fad. Bhí an-eagla ar na múinteoirí nach raibh go leor ama acu an comhairliúchán ceart a dhéanamh chun rudaí a phlé. Toisc go raibh gach rud ag dul ar aghaidh ar líne, ní raibh seans ag daoine bualadh le chéile. Bhí na múinteoirí róghnóthach ar aon nós leis na accredited grades agus gach rud eile. Bhí siad an-bhuartha faoin am don chomhairliúchán.

Tá an-inmí ar múinteoirí faoi shamhail T1 agus T2 a chur ar siúl san ardteistiméireacht. Tá sé ar siúl sa teastas sóisearach ach tá fadhbanna ann agus tá na múinteoirí go léir ag rá nach bhfuil siad ag iarraidh an tsamhail chéanna sin san ardteistiméireacht. An fáth le sin ná go ndeireann gach duine gur scrúdú high stakes é an ardteistiméireacht. Caithfimid a bheith an-chúramach nuair atáimid ag athrú an churaclaim sa teastas sinsearach.

Rinneamar suirbhé agus bhí comhairliúchán againn ar líne. As sin, is léir go bhfuil na múinteoirí ar fad i ngréasán na múinteoirí Gaeilge, na heagrais oideachais Ghaeilge agus baill ASTI ag rá gur chóir go mbeadh taighde déanta ar dtús. Caithfear aimsiú conas atá teanga 1 agus teanga 2 ag oibriú don teastas sóisearach sula ndéanfar aon chinneadh faoin gcuraclam sa teastas sinsearach agus scrúdú na h-ardteistiméireachta. Is é sin ceann de na príomh-imní, nach bhfuil taighde, spás ná am agus nár cheart dul ar aghaidh le hathrú chomh mór sin gan an taighde sin a dhéanamh.

Is é an dara rud atá ag cur isteach ar na múinteoirí ná an moladh sna dréachtsonraíochtaí na marcanna don chumas labhartha a ísliú ó 40% go dtí 35%. Tá réabhlóid faoi sin mar gurb é an t-ardú marcanna don scrúdú béil ceann de na rudaí is fearr a tharla sa churaclam Gaeilge sna meánscoileanna toisc go gcothaíonn sé sin suim na ndaltaí sa chaint agus in úsáid na Gaeilge agus go gcoinníonn sé an teanga beo. Mura bhfuil cuspóir ar bith eile againn mar thír don Ghaeilge, ba chóir ar a laghad go mbeadh sé an Ghaeilge a dhéanamh ina theanga bheo. Ba chóir go mbeadh daoine ábalta cúpla focal a rá, caint le chéile, féachaint ar TG4 tráthnóna Dé hAoine agus gach rud atá á rá ag an réiteoir sa rugbaí a thuiscint. Tá na múinteoirí á rá go mbeidh baol ann má tá na marcanna sin le bheith athraithe.

Is é an tríú rud a chuireann isteach ar múinteoirí ná rud maidir leis scoileanna a fhaigheann áiseanna breise. Tá scéim aitheantais do scoileanna Gaeltachta faoina bhfaigheann siad áiseanna breise. Is scéim an-mhaith í - tá mise ag suí ar an gcoiste sin - agus tá jab iontach á dhéanamh ag an Roinn Oideachais. Mar sin féin, tá an-eagla ar na múinteoirí sna scoileanna sin nach mbeidh rogha acu maidir le teanga 1 agus teanga 2.

Go teoiriciúil ba chóir go mbeadh teanga 1 dhúshlánach agus éasca go leor do gach duine i scoil lán Ghaeilge. In reality, tá éagsúlacht an-mhór sna ability levels do na daltaí sna scoileanna sin. Tá imní ann nach mbeidh an rogha ann do na scoileanna sin an dá churaclam a chur ar siúl agus tá na múinteoirí ag rá, má thagann an rogha sin isteach agus má bhíonn dhá shaghas curaclaim ag dul ar siúl, ba chóir go mbeadh áiseanna breise ag teacht isteach dó sin. Bheadh sé an-deacair do na múinteoirí teanga 1 agus teanga 2 a dhéanamh i seomra amháin agus ní bheadh sé sin fairsing in aon slí.

Sin iad na príomhphointí atá sna cóipeanna. Beidh Anne Loughnane ag caint mar mhúinteoir.