Oireachtas Joint and Select Committees
Tuesday, 2 July 2019
Joint Standing Committee on the Irish Language, the Gaeltacht and the Islands
Pobal Gaeilge i mBaile Munna: Plé
Mr. Diarmuid Mac Giolla Ruaidh:
D’fhiafraigh an Teachta orainn faoi na constaicí inár bhfeachtas agus lua sé go bhfuil grúpaí ag lorg Gaelscoileanna in áiteanna eile. D’aithin muid an fhadhb sin go luath, agus is rud brónach é nach cásanna speisialta iad Gaelscoileanna, de bharr an maoin a thugann siad don tír ar fad, d’fhás Éireannaí, agus do spiorad na Gaeilge sa domhan. Faoi láthair, cuireann an Roinn Oideachais agus Scileanna fógra amach go bhfuil siad ag smaoineamh ar scoil nua a bhunú sa cheantar. Tá cead ag aon ghrúpa cur isteach air seo, agus tá lucht Educate Together an-mhaith ag teacht le chéile. Is féidir leo daoine a fháil ó Loch Garman, nó ó Chill Mhantáin, a déarfaidh leis an Roinn go gcuirfidh siad a gcuid páistí sa scoil sin má osclaíonn sé, agus mar sin, bíonn líon i bhfad níos mó daoine i bhfabhar scoil nua Educate Together ná is féidir le grúpa beag ag lorg Gaelscoil a fháil. Dá mbreathnódh daoine ar stair ghluaiseacht na nGaelscoileanna sa tír seo, d'fheicfidís go n-osclaíonn siad beag ach forbraíonn agus fásann siad an-tapa. Tá fíor-ádh orainne go bhfuil an CDETB mar phairtnéir againn, agus go mbeidh sé mar phátrún ar an scoil. Is féidir cás láidir a dhéanamh don Roinn Oideachais agus Scileanna ós rud é gur lamháladh an foirgneamh. Nílimid ag iarraidh ar an Roinn foirgneamh nua a thógáil ar na mílte nó milliúin euro, ach buiséad beag a thabhairt dúinn, agus beidh Gaelcholáiste nua i dtuaisceart Bhaile Átha Cliath ansin. Ní raibh aon fhadhbanna againn suas go dtí seo.
Rud eile a chosnóidh an tionscnamh ná go n-osclóimid mar aonad. Cé gur an ETB is mó sa tír é an CDETB, is é an t-aon ETB nach bhfuil Gaelscoil amháin aige, agus d'úsáid muid an pointe sin chun an cás a dhéanamh leis. Dúirt muid leis gur áit iontach é seo chun tosú agus seans nach mbeadh ann ach an chéad cheann de a lán Gaelscoileanna agus Gaelcholáistí faoi chúram an CDETB. Ghlac sé leis sin agus bhí an bord, na hoifigí, agus na feidhmeannaí taobh thiar de. De bharr go dtosóidh muid mar aonad de scoil eile ETB, agus gur aithin siad an scoil Margaret Aylward sa Chúlóg a bheadh an t-aonad bainte leis, tá sé cosanta go mbeidh an t-aonad ag oscailt. Tá plean forbartha againn, mar a dúirt an tUasal de Barra, agus beimid ag tosú go luath. Is dócha go dtosóimid le rang amháin de chúigear dalta agus é sin a leathnú bliain i ndiaidh bliana, ar feadh sé bliana. Ina dhiaidh sin, b’fhéidir go ndéanfaimid dhá rang. Ag pointe éigin le linn na tréimhse sin, beimid ag athrú ó aonad go scoil neamhspleách. Ceapaim go bhfuil a lán ciall ag baint leis an treo seo. Má oibríonn sé, beidh comhluadar agus pobail eile mórthimpeall na tíre in ann feiceáil gur slí mhaith é seo chun tosú.
Bhí mé ag caint le príomhoide ar Ghaelscoil i Sligeach, a thosaigh mar aonad. Bhí siad ag lorg scoil a bheadh bainteach leo, agus chuir siad amach tender do scoil a bheadh sásta a bheith ina aonad. Tháinig mná rialta acu ó Mercy College, scoil cailíní, agus dúirt siad go raibh cúpla rang folamh acu, agus go bhféadfaidís tosú ansin. Bhí sé sin iontach, agus thosaigh siad go luath le buiséad, cé nach raibh acu ach múinteoir amháin chun roinnt de na hábhair a mhúineadh trí Ghaeilge, agus bhí ar na daltaí suí isteach ar ábhair mar Fhraincis nó Spáinnis sa scoil eile. Taobh istigh de bhliain, bhí siad tar éis fás chomh mór go raibh cúig mhúinteoir acu. Is foirmle é seo a bheadh an-úsáideach do chomhluadair eile atá ag smaoineamh ar Ghaelscoil a thosú.
Beidh an stádas Gaeltacht áitiúil ina phíosa ollmhór, ag tóraíocht-----