Mr. Séamas Ó Concheanainn:

Tá muid i mbun iniúchadh ar an bhforáil nua ó Acht 2021 a leagann dualgas ar chomhlacht poiblí duine de bhall foirne na bainistíochta a ainmniú le bheith freagrach d’fheidhmiú ceart na teanga trasna an chomhlachta phoiblí. Is é sin a chéad rud. An dara rud faoin bhforáil céanna sin, an alt 4B nua, ná go bhfuil dualgas ar an gcomhlacht poiblí tuairisciú a dhéanamh ina dtuarascáil bhliantúil ar an gcur chuige a bhí ag an gcomhlacht poiblí freagairt de na cúraimí reachtúla cearta teanga a bhí air don bhliain áirithe sin.

Táimid i dtosach na forála sin. Tá go leor ama agus acmhainní infheistithe ag an oifig ó thaobh feasachta ar an bhforáil sin. Tugann sé sin feidhmeanna cearta teanga i lár an phróisis rialachais corparáidigh sa chomhlacht poiblí. Níl aon rud ach gur féidir leis sin cabhrú leis an dúshlán atá ann i láthair na huaire.

Thagair mé go sonrach níos luaithe go bhfuil foráil san Acht leasaithe gur féidir leis an gcoiste comhairleach moltaí a dhéanamh d'Aire na Gaeltachta maidir le líon agus grád na foirne a theastaíonn le seirbhísí poiblí a fheabhsú. Táim láidir den tuairim go bhfeicfimid an fhoráil sin á chur i bhfeidhm tríd an plean teanga agus trí na caighdeáin teanga. Luamar cásanna anseo maidir le poist shinsearacha i gcomhlachtaí poiblí nach bhfuil an riachtanas teanga éigeantach ina leith.

Beidh an tuarascáil sin á foilsiú mar chuid de thuarascáil bhliantúil na bliana seo chugainn maidir leis an gcaoi ina bhfuil an fhoráil nua sin maidir le cúrsaí rialachais ag feidhmiú. Mar chuid den iniúchadh atáimid a dhéanamh, táimid tar éis teagmháil a dhéanamh leis na comhlachtaí poiblí uilig, breis agus 500 acu, agus ag iarraidh orthu foirm a líonadh ar líne ag deimhniú cé atá ainmnithe acu agus an bhfuil clúdach sa tuarascáil bhliantúil don riachtanas atá ann go ndéanfaí tuairisciú ar chur chuige an chomhlachta phoiblí maidir le cearta teanga a chur i bhfeidhm do 2023. Ar ndóigh, foilsíonn comhlachtaí poiblí tuarascálacha bliantúla ag tráthanna éagsúla i gcaitheamh na bliana agus tá cuid acu nach bhfuil sé sin déanta acu fós.

Is é sin sampla den rud a luaigh mé níos luaithe ó thaobh acmhainneacht na hoifige a bheith in ann na comhlachtaí poiblí uilig a leanúint suas ag an am céanna nó, ar a laghad, an cheist a chur orthu go bhfuil siad géilliúil chuige seo. Táim dóchasach go gcabhróidh sé sin go mór leis an sícé rialachais nó an meon sna comhlachtaí poiblí a athrú. Caithfidh sé a athrú i gcásanna le go bhfeicimid na gealltanais atá sa reachtaíocht teanga á gcomhlíonadh.

Tá deis ann freisin ó thaobh scátheagraíochtaí atá freagrach do réimsí ar leith den earnáil phoiblí - gur féidir díriú orthu sin go háirithe agus gur féidir leo siúd craobhscaoileadh a dhéanamh ar na comhlachtaí poiblí a thagann faoina scáth maidir leis an riachtanas teanga. Táimid ag caint ar an líon foirne a theastaíonn uainn. Is é ceann de na dúshláin a fheicfimid go minic ná go mbíonn na hoifigigh Ghaeilge ag oibriú as lámh a chéile mar chadhain aonraic taobh istigh den chomhlacht poiblí agus caithfidh sé sin a athrú. Teastaíonn níos mó ná duine amháin le freagairt ar na cearta teanga.

Ag teacht ar ais ar an ábhar a bhíomar ag plé ar ball ó thaobh cruinneas teanga ar chomharthaíocht agus i gcumarsáid, tá sé an-deacair sna comhlachtaí móra poiblí ina bhfuil na mílte daoine fostaithe bheith ag súil gur féidir cúram a dhéanamh don reachtaíocht teanga nuair nach bhfuil ach post sainiúil amháin oifigigh Gaeilge. Tá moltaí déanta ag Cumann na nOifigeach Forbartha Gaeilge, mar shampla, maidir leis an struchtúr a theastódh taobh istigh de chomhlacht poiblí lena dhéanamh cinnte de go bhfuil dóthain soláthar ann le freastal ar an bpobal.