Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Glacaim leis gurb é an rud is tábhachtaí ná go mbeidh leanúnachas leis an bpleanáil teanga. Is é an dara rud is tábhachtaí ná acmhainní, rud a bhíonn ann i gcónaí. An bhfuil an ceart agam gurb é an tríú ceann is tábhachtaí ná fadhb tithíochta na Gaeltachta?

Mar bhall de Fhianna Fáil, tá mise ag obair ar an trí leibhéal sin leis an Aire. Tá na treoirlínte i ndáil a bheith réidh; tá a fhios agam é sin. Tá súil agam go mbeidh na treoirlínte Gaeltachta foilsithe go fíorluath. Níl ach próiseas beag bídeach amháin le déanamh.

An dara rud, san Acht nua, beidh ar na comhairlí contae plean Gaeltachta sonraí a dhéanamh amach. Tá sé sin tábhachtach mar tá an patrún lonnaíochta sna Gaeltachtaí difriúil ón phatrún bailte atá sa chuid eile den tír. Tá tábhacht ollmhór ag baint leis sin.

An tríú rud, tá mé tar éis labhairt leis an Aire Stáit, an Teachta Thomas Byrne. Is buntáiste domsa go pearsanta é agus mé ag iarraidh rudaí a bhrú ar aghaidh mar baineann sé le mo pháirtí féin agus tá sé thar a bheith gníomhach agus tá tuiscint aige ar an nGaeilge agus ar an nGaeltacht. Tá mé ag labhairt leis maidir le cumhachtaí sonracha a thabhairt don údarás le plé le cúrsaí tithíochta, ní mar údarás tithíochta ná go mbeidh sé ag tógáil áit an chomhairle contae, ach go mbeidh cead aige mar shampla a voluntary housing body a bhunú agus dul ag plé le tithíocht ar an mbealach sin. Beidh cead sonrach aige talamh a cheannach agus a dhíol ar mhaithe le tithíocht. Is rudaí sonracha iad.

Is é an rud amháin atá foghlamtha agam thart anseo ná gur fearr liosta de cheithre nó cúig rud a chur le chéile ná míle rud agus gan rud ar bith a fháil. Díríonn tú isteach ar rudaí agus nuair atá siad faighte, téann tú ar aghaidh chuig an céad rud eile.

Mar a luaigh mé, tá eolas maith agam ar na Gaeltachtaí. Luaigh Ursula Ní Shionnáin rud amháin ach is féidir breathnú ar rudaí a bheith an-dona nó gan a bheith chomh dona. Braitheann sé ar cén caoi a bhreathnaíonn tú air. Má théim siar go bunú Ráth Chairn agus an ceantar atá go hoifigiúil sa Ghaeltacht i gContae na Mí, cén céatadán den phobal a bhí ag labhairt Gaeilge sa bhaile an t-am sin? Bhí sé i gcónaí beag. Tá stráicí móra de Ghaeltacht na Mí nach raibh Gaeilge riamh ag na teaghlaigh de bhunú na háite. Is dóigh liom go gcaithfidh muid tógáil ar an áit a bhfuil muid. Caithfidh mé a rá go bhfuil mé 20 mbliain i nDúiche Sheoigheach agus is Gaeltacht cineál gioblach go maith í sa mhéid is go bhfuil an Béarla in uachtar ar an taobh thiar agus thoir di ach go bhfuil an Ghaeilge réasúnta láidir sa phíosa sa lár ag dul ó theas agus ó thuaidh. Dá ndearfaí liomsa 50 bliain ó shín go mbeadh sé chomh maith is atá sé, bheinn sásta. Is an rud céanna é le Gaeltacht na nDéise. Sílim go bhfaca mé áit éigin nach raibh ach 26 theach ag labhairt na Gaeilge in 1926. Bhí sé an-bheag agus tá teacht aniar aisteach déanta.

Dar liomsa, go mórmhór i gcás na nDéise agus i gcás Ráth Chairn, gur fiú scrúdú a dhéanamh ar céard iad na rudaí a rinne an difríocht. Dar liomsa, is iad an mheánscoil, an comharchumann ar ndóigh roimhe sin agus rudaí áirithe. Sna Déise, dar liomsa, ba institiúidí é. Ba shin rud nach raibh in Uíbh Ráthach. Ní raibh na hinstitiúidí. Bhí Coláiste na Rinne agus bhí an mheánscoil láidir. Ansin tháinig Nemeton, a thosaigh tionsclaíocht trí Ghaeilge. Caithfimid breathnú ar sin agus a rá gurb ea sin an rud a chroch Uíbh Ráthach, mar shampla. Tá an-tábhacht le hinstitiúidí Gaeilge agus tá mé i gcónaí ag rá seo. Bhí riail ann, agus is dóigh liom go mba cheart athbhreithniú a dhéanamh ar seo, go gcaithfeadh an t-údarás 30% den bhuiséad forbartha tionsclaíochta nó fostaíochta a chaitheamh ar thionscail teanga-lárnaithe ionas gur féidir linn rófhostaíocht buan a chruthú agus is fostaíocht é a chuidíonn leis an teanga, mar is é an teanga an rud atá sa Ghaeltacht nach bhfuil áit ar bith eile ar domhan. Dar liomsa, ba cheart go ndéanfaí staidéar i ndeisceart Chonamara, mar shampla, de na topaicí Raidió na Gaeltachta, TG4, an t-údarás, an Coimisinéir Teanga, an Roinn í féin agus mar sin de. Tá tionchar ag na hinstitiúidí Gaeilge ar an bpobal mar tá daoine ag obair sna tionscadail a bhfuil ag labhairt Gaeilge sa mbaile agus tionchar acu ar na clubanna agus mar sin de. Tá go leor rudaí dóchasacha ann, dar liomsa.

Tá sé thar a bheith tábhachtach go bhfaigheann muide aisfhreagra nó feedback uaidh na finnéithe. Cuirfidh muid tuarascáil le chéile. Oibríonn muid i dteannta a chéile, ach chomh maith leis sin, tá muid cosúil le barántas bainc a oibríonn neamhspleách ar a chéile trínár bpáirtithe féin. Beidh Sinn Féin ag cur polasaí mór láidir Gaeilge chun cinn ag an gcéad toghchán eile agus sáróidh muide iad le cúnamh Dé. Déanfaidh an Seanadóir Seán Kyne iarracht muid uilig a shárú agus is nádúr maith é sin le polaitíocht, go bhfuil an choimhlint sin ann. Ní drochrud é sin mar spreagann sé muid. Ach tá rudaí áirithe ag tarlú agus más é an rud is mó faoi láthair ná leanúnachas nó poist agus an phleanáil teanga agus tuilleadh acmhainní againn, agus dá mbeadh an dá mholadh sin sa tuarascáil againn agus é a bhrú go láidir sa cheantar, dhéanfadh sé difríocht.