Mr. Frainc ? Clochartaigh:

Tá mé ag labhairt leis an gcoiste seo mar chathaoirleach an choiste stiúrtha do bhaile seirbhíse Gaeltachta Chaisleán an Bharraigh. Chomh maith leis sin, is tuismitheoir mé le páistí a fhreastalaíonn ar Ghaelscoil Raifteirí i gCaisleán an Bharraigh. Mar thuismitheoir agus ball gníomhach feachtais, táim ionadaíoch ar go leor daoine eile i mo cheantar. Táim anseo chun cur síos a dhéanamh ar na fáthanna gur cheart Gaelcholáiste a bhunú i gCaisleán an Bharraigh.

Is é Caisleán an Bharraigh an baile is mó i Maigh Eo agus is é lárionad riaracháin an chontae é. Tá ceithre Gaelscoil ann le fada an lá: Gaelscoil Raifteirí, Gaelscoil na Cruaiche, Gaelscoil Uileog de Búrca agus Gaelscoil na gCeithre Maol. Is ionann é sin agus 667 dalta, a d’fhéadadh fás go 825 dalta, agus iad uilig laistigh de 35 nóiméad ó Chaisleán an Bharraigh.

Is í an fhadhb is mó atá againn ná nach bhfuil aon leanúnachas san oideachas ar fáil do pháistí a fhaigheann a gcuid oideachais náisiúnta scoile trí mheán na Gaeilge. Mar atá cúrsaí faoi láthair, níl aon phróiseas ar fáil chun Gaelcholáiste a bhunú chun an leanúnachas sin a sholáthar.

Tacaíonn snáitheanna éagsúla polasaithe Rialtais agus Stáit le bunú Ghaelcholáiste Mhaigh Eo i gCaisleán an Bharraigh. Ar an gcéad dul síos, tá aitheantas tugtha ag an Stát do Chaisleán an Bharraigh mar bhaile seirbhíse Gaeltachta de bhun Acht na Gaeltachta, 2012. Chun an t-ainmniú sin a chomhlíonadh, ní mór roinnt critéir pleanála teanga a thabhairt chun críche i gCaisleán an Bharraigh trí phlean teanga seacht mbliana a chur i bhfeidhm. Áirítear sna critéir seo soláthar bunoideachais agus iarbhunoideachais trí mheán na Gaeilge. Tá soláthar na Gaelscolaíochta ag teacht le comhpháirt eile de pholasaí an stáit, is é sin, an straitéis 20 bliain don Ghaeilge a deir go leanfar ag tacú le Gaelscoileanna ag an mbunleibhéal agus an soláthar lán-Ghaeilge ag an iarbhunleibhéal a fhorbairt chun freastal ar éileamh leantach.

Sa bhliain 2022, d’fhoilsigh an Roinn Oideachais tuarascáil, Léargas ar Sholáthar don Oideachas Lán-Ghaeilge lasmuigh den Ghaeltacht. Bhí Gaelscoileanna Chontae Mhaigh Eo faoi thrácht sa tuairisc sin; léirítear nach ndeachaigh ach beirt scoláirí i rang a sé ar aghaidh go dtí Gaelcholáiste dá gcuid oideachais iarbhunscoile sa bhliain 2020. B’éigean don chuid eile, 90 scoláire san iomlán, a gcuid oideachais iarbhunscoile a fháil i scoileanna Béarla, de dheasca a laige is atá an soláthar lán-Ghaeilge ag leibhéal na hiarbhunscoile i gContae Mhaigh Eo. Léiríonn sé seo go soiléir nach bhfuil an “freastal ar éileamh”, a dtagraítear dó sa straitéis 20 bliain don Ghaeilge, á chomhlíonadh i gcás Chaisleán an Bharraigh agus an ceantar máguaird, in ainneoin stádas an bhaile mhóir sin mar bhaile seirbhíse Gaeltachta ó 2022 i leith.

Is í an iarmhairt phraiticiúil atá ar an easpa soláthair sin ná go gcailltear cainteoirí gníomhacha féideartha Gaeilge chuile bhliain; 90 scoláire a bhí ann san iomlán in 2020 amháin. Ceiltear an deis orthu an cúrsa a choinneáil leis an nGaeilge isteach sa mheánscoil. Sin an chaoi a seasann cúrsaí i Maigh Eo faoi láthair in ainneoin bheartais éagsúla an Stáit, cosúil leis an straitéis 20 bliain don Ghaeilge ina dtagraítear don chóras oideachais mar bhealach chun “cumas i nGaeilge a leathnú” agus chun “dearcthaí dearfacha” i leith “úsáid na Gaeilge” a chothú. Ina theannta sin, beidh sé den riachtanas cainteoirí cumasacha Gaeilge a chruthú, trí bhíthin Ghaelcholáiste mar shampla, más mian leis an Stát cloí lena chuspóir reachtúil féin a leagtar amach in Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021 go mbeidh 20% d’earcaigh nua sa chóras poiblí ina gcainteoirí Gaeilge faoi 2030.

Mar atá luaite agam, baile seirbhíse Gaeltachta is ea Caisleán an Bharraigh anois. Tá bunú an Ghaelcholáiste mar phríomhaidhm ag an bplean teanga. Chun iarracht ar fhorbairt a dhéanamh leis seo, seoladh iarratas foirmiúil chun Gaelcholáiste neamhspleách a bhunú chuig an Roinn Oideachais i mí Dheireadh Fómhair 2023. Mar atá luaite agam, tá an cuspóir leis an nGaelcholáiste seo a bhunú ag teacht go réidh le polasaithe reatha an Stáit a bhaineann le forbairt na Gaeilge agus le tacaí riachtanacha a sholáthar dó, is iad sin ná an straitéis 20 bliain don Ghaeilge; an tAcht Oideachais, 1998; Acht na Gaeltachta, 2012 agus na critéir pleanála teanga ó 2019.

Ní hamháin go bhfuil bunú meánscoile tumoideachais lán-Ghaeilge i gCaisleán an Bharraigh ag teacht leis na polasaithe seo ach cuireann sé go mór lena gcur i gcrích. Ó mhí Dheireadh Fómhair seo caite go dtí seo, níl aon fhreagra faighte againn ón Roinn nó ón Aire. In 2024 ba cheart go mbeadh ceart aitheanta ag duine ar oideachas lán-Ghaeilge. Ní mór soláthar meánoideachais trí mheán na Gaeilge a chumasú i Maigh Eo. Ba cheart meánscoil lán-Ghaeilge neamhspleách a sholáthróidh leanúnachas i tumoideachais lán-Ghaeilge do pháistí Gaelscoileanna Mhaigh Eo a bhunú i gCaisleán an Bharraigh gan a thuilleadh moille.

Táim buíoch as an deis labhartha a tugadh dár bhfeachtas inniu. Go n-éirí libh leis an obair thábhachtach seo. Go raibh maith agaibh.