Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Shíl mé go raibh siad críochnaithe leis.

Ar Chéim an Choiste, pléitear na léasaithe ar fad agus is féidir teacht ar ais. Mar shampla, is féidir leis an Aire léasú nua a chur isteach ag Céim na Tuarascála. Is féidir leis an bhFreasúra é sin a dhéanamh chomh maith, a fhad is gur pléadh iad ó thaobh an Fhreasúra de ar Chéim an Choiste. Dúirt sé liom go mbeidh na pleananna sonracha Gaeltachta mar a phléigh siad iad. Is é sin go mbeidh siad an-sonrach. Ní hé gur plean mór amháin don Ghaeltacht atá ann, ach go bhfuil níos sonraí ná sin ó thaobh na gceantar éagsúla Gaeltachta de. Ar ndóigh, beidh pleananna faoi leith do chuile oileán. Beidh sé sin go maith agus beidh sé sa mBille pleanála.

Tá athrú ar Aire Stáit na Gaeltachta - is é an Teachta Thomas Byrne a bhfuil an ról sin aige anois - agus beidh mé ag súil go bhfeicfidh muid Bille Údarás na Gaeltachta go luath. Chomh maith le sin, leanfaidh mé leis an mbrú atá mé ag cur le fada go ndéanfar níos soiléire ná riamh, ar fhaitíos aon amhras, ní hamháin go mbeidh cumhacht ag an údarás le plé le cúrsaí tithíochta, ach go mbeidh dualgas air de réir mar a cheapann sé go bhfuil gá dul ag plé leis. Creidim go ndéanfaidh sé sin an-difríocht don údarás. Tiocfaidh siad ag tóraíocht airgid. Beidh sé in ann rá go bhfuil an méid seo airgid aige agus ba cheart dó a bheith ag plé leis. Chomh maith le sin, bheinn ag súil go mbunóidh an t-údarás fochomhlacht de saghas éigin a bheidh ag plé le tithíocht dheonach, mar a thugtar uirthi, mar AHB.

Glacaim leis go bhfuil trí chineál tithíocht ag teastáil sa Ghaeltacht: tithíocht shóisialta; tithe inacmhainne gur féidir le daoine ceannach; agus tithe do dhaoine atá in acmhainn a gcuid teach a cheannach ach láthair a fháil. Ar ndóigh, athraíonn an scéal an t-am ar fad. B'fhéidir gur mé agus Donncha Ó hÉallaithe an t-aon beirt a bhfuil cuimhne againn ar raic na "luxury homes" ar An Spidéal.

An brú a bhí ann ag an am sin ná go raibh tithe galánta le tógáil sa Spidéal nach mbeadh inacmhainne ar chor ar bith nó aon srian teanga i gceist. Is ag éirí as sin, thart ar 20 bliain ó shín, a rinneadh leasú ar na hAchtanna pleanála le déanamh cinnte, má tá tithe tógtha sa Ghaeltacht, go gcaithfear cúinsí teanga a thógáil san áireamh. B'fhéidir go bhfuil laigí áirithe leis an gcaoi ar cuireadh i bhfeidhm é - glacaim leis go raibh - ach ba chéim mór chun tosaigh é sin. Ar feadh i bhfad, an fhadhb a bhí ann ná go raibh contúirt mhór go mbáfaí áiteanna ar nós An Spidéal agus Indreabhán le tithe a chuirfí ar an margadh go bhféadfadh aon duine teacht chun cónaí iontu. Mar is eol don choiste, tá an coiste seo tar éis go leor plé a dhéanamh ar céard is "duine le Gaeilge" i gcúrsaí pleanála. Is ceist sách casta í sin agus caithfidh muid féachaint cén chaoi a ndéanfar déileáil leis sin sna dréacht-treoirlínte seo.

Molaim an doiciméad atá ag BÁNÚ. Tá sé soiléir agus ní fheadfaí dul ag argóint le haon cheann de na héilimh, i ndáiríre. Tá ceist bheag amháin agam. Tá BÁNÚ ag caint ar thús áite a thabhairt do chainteoirí Gaeilge teach a fháil ar cíos seachas tithe ag dul ar ligin ghearrthréimhseacha. An gnáthbhealach a ndéantar sin istigh sna bailte móra ná rent pressure zones a dhéanamh astu agus bíonn Airbnb curtha amach as an áireamh. Tá roinnt áiteanna á ligean nach bhfuil feiliúnach le cónaí iontu sa ngeimhreadh. Ligtear don samhradh iad. Tá an cheist sin casta. Tá spéis agam fáil amach cén chaoi a gcuirfí i bhfeidhm é.

Tá rud eile ag tarlú go gcaithfear tógáil san áireamh sa Ghaeltacht. Tá daoine a bhfuil chalets acu, agus seo agus siúd acu, agus bogann siad amach astu sa samhradh chun na Gaeilgeoirí a thógáil. Níor mhaith linn cur as de sin, freisin. Níl mé ag cur in aghaidh an ruda atá BÁNÚ ag rá, ach ba mhaith liom tuilleadh plé níos mine faoin gceist seo mar creidim go bhfuil sí beagáinín casta agus caithfidh muid machnamh a dhéanamh. Má tá tuairimí níos cuimsithí ná sin ag na finnéithe, tá spéis agam iontu. Is dóigh liom go dteastódh plé-cáipéis éigin le cur thart go bhfeicfidh muid cén chaoi a n-oibreodh sé. An bhfuil gnéithe de seo nach bhfuil muid tar éis smaoineamh orthu?

An rud a tharlaíonn i gcás rent pressure zones ná go gcaithfidh na daoine, má tá siad ag plé le tithíocht nó le tithe saoire, cead pleanála sonraí a fháil. D'fhéadfadh sé sin go leor ceisteanna a tharraingt anuas ar dhaoine. Caithfidh muid a bheith cúramach. Mar shampla, tá go leor tithe tógtha i gConamara agus níl 70 m de radharc ar gach aon taobh dóibh. An mbeadh muid i dtrioblóid le rudaí mar sin nach mbaineann leis an bpríomhábhar? Ba mhaith liom cúpla leathanach a fheiceáil ar na féidearthachtaí agus na deacrachtaí sin. Níl mé ag cur ina aghaidh seo ach tá ceisteanna a d'éireodh de réir mar a bheadh sé ag dul ar aghaidh.

Ina choinne sin, leis an scéim nua deontas a tháinig isteach, tá €50,000 do thithe fholamha agus €70,000 do thithe tréigthe. Is féidir na deontais ón SEAI a fháil sa mullach air sin. Má fhaigheann duine an deontas agus muna bhfuil cónaí buan ar an duine sin sa teach sin agus ligeann sé nó sí é, caithfidh an tiarna talún a bheith cláraithe leis an RTB, agus an té atá ina cónaí nó ina chónaí ann a bheith cláraithe leis an RTB. Mar sin, ní oibreodh sé le haghaidh ligin ghearrthéarmacha agus is rud maith, dearfach é sin. Is mian liom níos mó úsáide a fheiceáil bainte as sin.

Céard é teach folamh? An rud a dhéantar go bunúsach ná, dá mbeadh bille leictreachas ag taispeáint nach raibh aon duine ina chónaí sa teach agus ní raibh mórán úsáid leictreachais ar feadh dhá bhliain, gheobhfaí deontas de €50,000. Más féidir teastas a fháil ag rá gur teach tréigthe é, tá deontas níos mó le fáil. Tá mé ag ceapadh gur teastas innealtóra atá i gceist leis sin. Is scéim maith í. Creidim gur fiú, i chuile Gaeltacht, suirbhé a dhéanamh ar na tithe tréigthe agus tithe fholamha ar fad le féachaint an bhféadfaí iad sin a thabhairt ar ais. I gcás na Gaeltachta, ba cheart go mbeadh sé mar choinníoll ann go ligfí le Gaeilgeoir é. Cén chaoi a gcuirfí sin i bhfeidhm? Theastódh stoc-tithíochta ach chomh maith leis sin, theastódh go mbeadh siad dírithe ar Ghaeilgeoirí.

Maidir le tithe aonaracha, ó mo thaithí air seo agus mé ag breathnú ar dhiúltaithe ag teacht trasna mo bhoird, is é an ceann is coitianta ná cúrsaí eisilte. Beidh mé ag casadh leis an EPA an tseachtain seo chugainn. Caithfidh go bhfuil réiteach teicniúil ar an gceist seo. Bhí plé áirithe agam le saineolaí cheana féin maidir leis an gceist seo le féachaint cén réiteach a bheadh le fáil air. Nuair a chas mé leis an saineolaí, bhí an rud a dúirt sé spéisiúil. Dúirt sé go bhfaighfeá áit thirim i ngarraí go minic. Ní hé an áit a théann an damhach shéarachais ach an áit ina bhfuil an percolation a chaithfidh a bheith tirim. D’fhéadfadh sé a bheith fliuch anseo agus tirim san áit a bhfuil na finnéithe. Tá fadhb ollmhór anseo mar tá na hinnealtóirí ag síniú go bhfuil an bhfuil rud seo ag teacht leis an EPA agus tá an comhairle contae ag rá nach bhfuil. Tá duine éigin mícheart. Ní féidir leis an dá thaobh a bheith ceart. Tá sé seo ag tarlú go rímhinic agus mar a deir na finnéithe, tá sé ag bánú mhuintir na Gaeltachta ó thaobh cúrsaí airgid de. Tá mé ag obair ar an gceist sin.

An dara rud a bhfuil muid ag obair air agus a thagann aníos ná an fadradharc a chaithfear a fháil ag an ngeata atá molta. Fiú ar na bóithríní beaga, tá an fadradharc sin bunaithe ar luas de 80 km/u. Níl mé in ann 80 km/u a dhéanamh má thógaim na bóithríní beaga i gConamara. Trí na teorainneacha luas a laghdú ar na bóithríní sin, réiteodh muid cuid mhaith den fhadhb sin agus is mar is eol don choiste, tá sé sin geallta ag an Aire Stáit, an Teachta Chambers. Tá muid ag obair ar an gceann sin.

Is é dearadh na dtithe an tríú rud. Bíonn go leor ceisteanna ag an gcomhairle contae. Teastaíonn go géar go mbeadh cruinnithe réamh-phleanála i bhfad níos cuimsithí ná mar atá ann i láthair na huaire agus go bpléifí dearadh na dtithe ionas go bhféadfá dréacht-dearadh a chur isteach chuig an gcomhairle contae le do chuid airgid a shábháil agus le féachaint céard a nglacfaí leis ar an suíomh sin.

Tá mé ag teacht chuig an cuid nach bhfuil luaite agam. Go minic, baineann cuid de leis na SACs, leis an bhfuíolluisce agus an eisilteacht sa gcuid is mó de na cásanna. An ceann deireanach a bhfuil mé ag teacht ina aghaidh ná má tá duine ag tógáil tí agus má tá sé, abair, 300 m ón áit a raibh teach a mhuintire, agus muna bhfuil píopa uisce ag dul síos an bóthar poiblí go dtí é, táthar ag baint amach €300 in aghaidh an mhéadair leis an bpíopa a thabhairt síos. Phléigh muid é seo ag an coiste tuaithe. Méadaigh 300 m faoina 100, agus is €30,000 atá i gceist, díreach le haghaidh píopa uisce. Tá sé sin as cor. Ar an taobh eile den scéal, má tá duine ag tógáil laistigh de 500 m den soláthair leictreachais, tá an praghas céanna ann, is cuma. Tá fadhb leis an uisce freisin agus bíonn fadhbanna nua i gcónaí. Is é sin cuid den rud. Tá go leor oibre ar bun agus tá go leor oibre ar bun ag BÁNÚ.

Le cúnamh Dé, eadrainn bogfaimid seo ar aghaidh. Chomh cinnte is a réitoimid na fadhbanna seo ar fad, tiocfaidh fadhbanna eile chun cinn. Cén dochar; sin an saoil.