Mr. S?amas ? Concheanainn:

Gabhaim buíochas leis an Teachta as ucht a cuid tacaíochta. Tagraím don chéad cheist mar gheall ar an stiúrthóir. Tá painéal reatha ag an Roinn ag leibhéal príomhoifigigh agus is ag leibhéal príomhoifigigh atá ról an stiúrthóra. Ní raibh an folúntas ann, go teicniúil, go dtí gur ceapadh mise mar choimisinéir teanga - Dé Céadaoin seo chugainn - ach tá an obair riaracháin a bhaineann le líonadh an fholúntais ag bogadh ar aghaidh agus tá súil againn go mbeidh an folúntas líonta go luath san athbhliain, ag deireadh mhí Eanáir nó ag tús mhí Feabhra. Tá an obair sin déanta againn sa gcúlra. Bhí deis agam féin taithí a fháil ar an ról sin le cúpla bliain agus tá sé cinniúnach tacú leis an gCoimisinéir Teanga agus leis na réimsí cúraim uilig atá san oifig, agus luaigh an Teachta cuid acu ansin, ar nós faireachán agus imscrúduithe, gan trácht ar na gearáin agus ar chúrsaí rialachais na hoifige. Tá na fearainn sin uilig ann, comhairle a chur ar an bpobal agus ar chomhlachtaí poiblí. Ról thar a bheith tábhachtach atá ann agus táimid ag súil le dul chun cinn leis go han-luath sa bhliain nua.

Tagraím do chúrsaí foirne. Taobh amuigh de ról an stiúrthóra, tá folúntas againn i láthair ag leibhéal ardoifigigh fheidhmiúcháin. Bhí agallaimh ann le gairid ag an Roinn chuige sin agus tá súil againn go mbeidh an folúntas sin á líonadh sna seachtainí amach romhainn. Tá dhá fholúntas againn ag leibhéal oifigigh fheidhmiúcháin agus tuigim ón roinn acmhainní daonna sa Roinn go mbeidh an painéal sin fógartha. Is painéal é atá ag teacht faoi scáth na Seirbhíse um Cheapacháin Phoiblí agus beidh agallaimh agus an próiseas earcaíochta don dá phost, i measc folúntais eile atá sa Roinn trí chéile ag leibhéal na n-oifigeach feidhmiúcháin, ag tarlú freisin. I mbliana, fuair muid ardú breise sa mbuiséad do 2024. Ceadaíodh dúinn príomhoifigeach cúnta eile a cheapadh an bhliain seo chugainn agus tuigim go mbeidh painéal do phríomhoifigigh cúnta á bhfógairt ag an Roinn go luath. Mar sin tá ceithre fholúntas againn i láthair na huaire. Tá méadú tagtha ar líon na foirne ó ochtar go dtí 12. Leis na folúntais breise a bheith líonta, beimid ag dul go dtí 14 nó 15.

Tá méadú suntasach tagtha freisin ar bhuiséad neamhphá na hoifige le roinnt blianta. Cabhraíonn sé sin linn déanamh cinnte go bhfuilimid in ann an oifig a reáchtáil i gcomhthéacs na timpeallachta agus na reachtaíochta atá ag athrú agus go bhfuilimid in ann breathnú atá ar na hacmhainní atá san oifig a chur ar fáil. Mar sin tá caiteachas neamhphá i gceist leis. Cuirim mo bhuíochas in iúl don Aire agus do bhainistíocht na Roinne as ucht na tacaíochta sin a chur ar fáil. Tá sé sin an-dearfach.

Le clabhsúr a chur le cúrsaí foirne, tá sé deacair an t-ualach oibre suntasach a bhaineann le teacht i bhfeidhm na bhforálacha nua a léamh nó a mheá. Sampla praiticiúil amháin ná an fhoráil ar chúrsaí fógraíochta. Tá sé sin ag dul a bheith an-trom ó thaobh sonraí ach táimid ag cruthú tairseach nó portal ar líne gur féidir leis na comhlachtaí poiblí a gcuid sonraí a chur ar fáil. Tá breis agus 500 comhlacht poiblí forordaithe ann. Bhí ualach trom ag baint leis sin agus tá plean gnó againn don oifig go mbeimid ag breathnú ar acmhainní foirne breise de réir mar a theastódh siad. Is cúram an-tábhachtach é sin.

Tagraím do chúrsaí an choiste chomhairleach agus don phlean náisiúnta. Beidh an plean sin le foilsiú faoi Mheitheamh 2024 agus tá sé forordaithe sa reachtaíocht go mbeidh ormsa tráchtaireacht a dhéanamh ar obair an choiste chomhairleach agus ar an bplean roimh dheireadh 2024. Tá sé mhí agam faoin am go bhfoilseofar an plean an tráchtaireacht sin a dhéanamh agus leag mé béim air sin san aitheasc. Feicim an plean agus an cur chuige sin mar an mapa bóthair a bheas ag an tseirbhís poiblí trí chéile leis na céimeanna éagsúla a leagan amach. San áireamh sna seirbhísí nua a bheas i gceist ná an cumas a bheas ag an bhfoireann a bheas ag cur na seirbhísí ar leith ar fáil. Is féidir leis an gcoiste chomhairleach moltaí a dhéanamh, rud atá an-tábhachtach, faoin líon foirne agus faoi ghrád na foirne a theastódh leis na seirbhísí a chur ar fáil. Ceann de na laigí ba mhó a bhain leis na scéimeanna teanga ná go raibh siad bunaithe ar an gcomhlacht aonair go minic, seachas ar chatagóirí nó ar earnáil de chomhlachtaí poiblí, mar shampla na húdaráis áitiúla. Tá súil againn, leis na caighdeáin teanga, go leagfar síos seirbhísí soiléire trasna na n-údarás áitiúla mar shampla amháin. Áfach is feidhm de chuid an Aire agus de chuid na Roinne an cúram sin. Sin a bheadh muid ag moladh. Tá an plean náisiúnta cinniúnach mar baineann sé leis an mapa bóthair idir seo agus 2030, an 20% agus an dul chun cinn céimneach i dtreo an 20%.

Tagraím do chúrsaí fógraíochta. Foráil thar a bheith suntasach atá ann agus beimid ag déanamh faireacháin air sin in earrach 2024. Os cionn an 500 comhlacht poiblí, beimid ag déanamh faireacháin ar ghnéithe atá tábhachtach ansin. Táimid ag iarraidh go dtabharfar cothrom na Féinne don Ghaeilge ó thaobh cruinnis na n-ábhar atá sna fógraí; an 20%, fógra as chuile cúig cinn a bheith i nGaeilge; agus an 5% den chaiteachas bliantúil atá ag comhlacht poiblí a bheith caite ar na meáin Ghaeilge. Tá sin an-dearfach.

Tagraím do chúrsaí imscrúduithe agus na dualgais ardleibhéal. Tá dualgas nua ó Aibreán na bliana seo leagtha ar chomhlachtaí poiblí go n-ainmnítear ball foirne sinsearach atá freagrach as feidhmiú Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Tá sé sin an-tábhachtach ó thaobhpsyche rialachais an chomhlachta phoiblí, go bhfuil ceist na gcearta teanga snite isteach i gcúrsaí rialachais an chomhlachta phoiblí. Tá súil againn go mbeidh tionchar dearfach aige sin ar chúrsaí géilliúlachta in imeacht aimsire. Faoin bhfreagracht nua sin freisin, beidh dualgas ar an gcomhlacht poiblí tuairisciú a dhéanamh ina dtuarascáil bhliantúil ar ábhair a tháinig chun cinn a bhain le feidhmiú Acht na dTeangacha Oifigiúla don bhliain atá á chlúdach sa tuarascáil bhliantúil.

Tá na himscrúduithe an-tábhachtach. Na cumhachtaí nua a bheas agam ná faireachán agus tráchtaireacht réamhghníomhach a dhéanamh ar fheidhmiú cearta teanga. Feicim earnálacha ar leith den saol trí chéile: cúrsaí oideachais, cúrsaí pleanála sa nGaeltacht agus na meáin chumarsáide. Is cuma cén sochaí ná an pobal atá i gceist; caithfidh an pobal cothrom na Féinne a fháil sna fearainn mhóra sin, chomh maith leis na seirbhísí praiticiúla atá ar fáil ó lá go lá maidir le gnó an Stáit a riaradh. Beidh mise réamhghníomhach, le mo fhoireann, ag leagan amach clár tosaíochtaí don bhliain seo chugainn le díriú ar na hearnálacha suntasacha sin. Tá sé sin mar thosaíocht agam.

Luaigh mé an seachadadh agus arís, is cúram den choiste chomhairleach, den Roinn agus den Aire an plean náisiúnta a chur i dtoll a chéile. Tá taighde ar siúl faoi láthair chuige sin agus beidh an plean á fhoilsiú. Luaim na baic atá feicthe ag Oifig an Choimisinéara Teanga i gcaitheamh na mblianta maidir le rochtain phobal na Gaeilge ar sheirbhísí. Tá sé tábhachtach an saineolas atá bailithe ag an oifig maidir leis na baic a fheicimid á roinnt ag an oifig ag an bpointe seo agus plean náisiúnta á chur le chéile. Freisin, cén chaoi a bhfuil pacáistiú nó dlús na seirbhísí nua a bheas á gcur ar fáil? Tá obair mhór á déanamh ó thaobh cúrsaí pleanála teanga. Tá na limistéir pleanála teanga ann, tá na bailte seirbhíse Gaeltachta ann agus tá na líonraí teanga ann.

Tá smaointeoireacht ann go bhféadfaí an bonneagar sin a úsáid le seirbhísí nua a sheachadadh do phobal na Gaeltachta agus do phobal na tíre trí chéile. I bhfocail eile go mbeadh an reachtaíocht teanga, Achtanna na dTeangacha Oifigiúla, agus Acht na Gaeltachta 2012, ag oibriú as lámha a chéile le seirbhísí a chur ar fáil atá feiceálach, tarraingteach agus ar ardchaighdeán i nGaeilge i mbealach a chothódh dlús an phobail atá ag éileamh na seirbhísí sin. Tuigimid go ndéantar an argóint go minic, agus ní aontaím leis, nach bhfuil an t-éileamh ann don tseirbhís trí Ghaeilge. Mar sin caithfear a bheith seiftiúil sa seachadadh agus sa pacáistiú a dhéanfar ar sheirbhísí nua go dtugann sé chuile dheis do phobal na Gaeilge an tseirbhís sin a rochtain gan aon bhac breise seachas a bheadh ar an mball den phobal a bheadh ag lorg na seirbhíse trí mheán an Bhéarla. B'fhéidir go mbeadh Órla ag iarraidh a labhairt níos deireanaí faoin saineolas atá feicthe aicise i gcaitheamh na mblianta agus faoi na baic a bhíonn i gceist ansin.

Luaigh mé molchampais i gcomhthéacs na hoibre atá ar siúl ar an talamh, roinnt sa bpróiseas pleanála teanga, roinnt in obair Údarás na Gaeltacht agus roinnt in obair na Roinne. Tá infreastruchtúr ansin cheana féin ar nós na Gteiceanna, mar shampla. D'fhéadfaí, bunaithe ar thaithí na hoifige, na baic atá ann teacht ar sheirbhís a úsáid leis an seirbhísí poiblí a sheachadadh agus a phacáistiú i mbealach níos éifeachtaí ná mar atá feicthe againn go dtí seo. Sin an smaoineamh taobh thiar de na molchampais ó thaobh rochtana nua-aimseartha.

Tá go leor den ghnó atá á sheachadadh, na seirbhísí atá an tseirbhís phoiblí ag cur ar fáil, ar líne ach ní hé sin le rá nach bhféadfaí an obair sin a dhéanamh tríd líonra na pleanála teanga ach an oiread, bíodh an tseirbhís ar líne. Tá go leor de na seirbhísí a chaithfear a chur ar fáil go fóill éadan le héadan, duine le duine. Ceann de na rudaí is suntasaí ansin ná go gcaithfidh Aire na Gaeltachta dáta soiléir a leagan síos faoin am go mbeidh na seirbhísí a bheas ar fáil ar an talamh sa nGaeltacht ag tarlú go huile is go hiomlán trí mheán na Gaeilge, agus go mbeadh na seirbhísí atá curtha ar fáil isteach sa nGaeltacht, go bhfuil dáta le forordú chuige sin freisin. An cur chuige nua ná tógáil ar an saineolais atá ann cheana ó thaobh seachadadh seirbhíse. Tá sé sin bunaithe ar thaithí na hoifige agus ar na baic a bhíonn ann do phobal na Gaeilge teacht ar sheirbhís ar chomhchaighdeán. Caithfear é sin a chur san áireamh.

Is fiú breathnú ar na luachanna atá á lua leis an tseirbhís poiblí go hidirnáisiúnta. Tá go leor oibre déanta ag an OECD ar na luachanna ar cheart a bheith ag seirbhísí poiblí comhaimseartha, rudaí ar nós oscailteacht; seirbhís ar chomhchaighdeán, cothrom na Féinne agus iontaofacht na seirbhíse. Tá cuid den obair sin ar siúl cheana, mar shampla sa Roinn caiteachais phoiblí agus athchóirithe, bunaithe arís ar thaithí na hoifige ag dul i ngleic le baic. Tá sé tábhachtach go dtabharfar an saineolas pleanála sin isteach sa phlean náisiúnta nuair a táthar ag breathnú ar an bhfreastal a bheas á dhéanamh ar phobal na Gaeltachta. Céard a chruthaíonn na luachanna sin? Cruthaíonn siad trust idir an pobal agus an tseirbhís poiblí go bhfuil an tseirbhís atá curtha ar fáil ar chaighdeán cothrom do phobal na Gaeilge.