Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Tá fáilte roimh na finnéithe. Bhí cailín iontach, Erin Burns, ag obair liom mar intern sna Tithe seo ar feadh scaithimh. Cúl báire camógaíochta as Sleacht Néill ab ea í agus bhí togha na Gaeilge aici. Bhí sí agam mar mhic léinn aistriúcháin in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh. Taispeánann sin toradh na hoibre atá ar bun ag na finnéithe.

Tá cuairt tugtha agam ar an dá áit. Is minic a bhí mé i mBéal Feirste agus bhí mé i gCarn Tóchair freisin. Chuaigh an obair atá ar bun ag na finnéithe i ngach aon áit go mór i gcion ar mo chuid smaointe. Ba mhaith liom dul siar ag Cultúrlann McAdam Ó Fiaich. Aon uair a théim go Béal Feirste, is cuma cé leo atá mé ag casadh, tá sé de nós agam casadh leo ansin. Áit iontach atá ann agus bhí seirbhísí trí Ghaeilge agus comhluadar i gcónaí ann.

D’úsáid mé an eiseamláir sin nuair a thug muid maoiniú i nDoire. Chomh maith le sin, ó Dheas san áireamh, ba cheart go mbeadh lárionaid mar sin ar fud na tíre, muna bhfuil lárionad láidir ann. Rud a thug mé faoi deara ná go raibh sé thar a bheith bríomhar. Bhí rudaí ar bun ann. Bhíodh daoine istigh ann i gcónaí. Ní oifigí a bhí iontu ach áiteanna ina raibh daoine ann mar phobal. Is é sin an dara rud a chuaigh i bhfeidhm orm, ná go raibh siad ag cruthú pobail.

Bhí plé spéisiúil ar bun anseo maidir le stádas. Tá tábhacht ag baint le stádas agus ní bhainfinn ón tábhacht sin riamh. Tá an t-ádh orainn ar an taobh seo den tír go bhfuil stádas na teanga, sa dlí agus sa Bhunreacht, i bhfad níos fearr ná mar atá sé ó Thuaidh. Ach ag deireadh an lae, is áis é le dul go dtí áit éigin eile, sé sin an Ghaeilge a chur ar aghaidh mar theanga pobail. Ar bhealach, thaispeáin na finnéithe an bealach. Ní shéanfainn gur ar an obair a rinne siad, go mór mór ar Bhóthar Seoige agus i gCarn Tóchair, a bunaíodh an smaoineamh sa straitéis 20 bliain go mbeadh líonra Gaeilge ó Dheas againn sna cathracha agus taobh amuigh den Ghaeltacht, sna ceantair thuaithe.

Bhí an-spéis agam nuair a dúirt na finnéithe gur ag tógáil pobail atá siad agus níl siad ag iarraidh iad féin a dheighilt ón bpobal nach bhfuil Gaeilge acu. Tá go leor lucht tacaíochta ansin. Admhaím go dtógann sé roinnt glúnta chun é a chur i gcríoch. Dearmad amháin a rinneadh ó Dheas ná gur ceapadh go n-éireodh leo é a dhéanamh sna 1930idí agus sna 1940idí in aon ghlúin amháin. Níl tiontú teanga chomh héasca leis sin, go mór mór nuair is mórtheanga idirnáisiúnta é an Béarla.

Tá dhá cheist agam do na finnéithe. An bhfuil gá le tuilleadh cuidithe ó thaobh airgid de, nó an leor an méid atá á fáil acu ó thaobh cúnaimh leis na pobail seo a thógáil? Is í an dara cheist atá agam ná an bhfuil plean físiúil ag na comhphobail don áit a bhfuil siad ag dul? Is é sin ná ó bhreith páiste, go dtí naíolann, naíonra, Gaelscoil agus Gaelcholáiste, agus go mbeadh cumainn spórt agus cumainn óige ar fáil trí Ghaeilge, ionas go bhféadfadh daoine óga agus fásta an chuid is mó dá saol iomlán a chaitheamh trí mheán na Gaeilge. Mar a dúradh, i gcás Carn Tóchair, tá sé i gceist go mbeadh an Ghaeilge fite fuaite i ngach uile rud a dhéanfadh pobal beag. An bhfuil fís mhór ag na finnéithe de na rudaí ar fad ar mhaith leo a bheith ar fáil sa phobal le go mbeadh saol iomlán ag daoine trí Ghaeilge seachas a dtarlaíonn go minic sa Deisceart nuair a bhunaítear Gaelscoil? Téann siad go dtí an scoil ach ní labhraítear aon Ghaeilge taobh amuigh di. An bhfuil tuilleadh acmhainní ag teastáil?

An mbíonn na finnéithe ag breathnú ar an scéal ó Dheas, áit a bhfuil suíomh difríochta polaitiúil ann? An bhfuil siad ag rá, má táimid ag tabhairt seasamh mar líonra teanga, gur cheart don Stát ar an taobh seo acmhainní speisialta a chur ar fáil do naíolanna, naíonraí - is iad na naíonraí a bhíonn ann níos minice ach is í an naíolann an áit a thosaítear - bunscoileanna agus meánscoileanna? Móide na rudaí seachtracha ar fad, ar nós na gclubanna óige, ar cheart go mbeadh ollphlean ann agus go mbeadh na rudaí seo ar fáil le go mbeadh líonra foirfe ann?

Ar bhain na finnéithe leas as an shared island fund go dtí seo? D’fhéadfadh comhpháirtíocht a bheith ann idir na líonraí ó Dheas agus ó Thuaidh. D’fhéadfaidís tarraingt ar an €500 milliún atá ann. Níl mé ag rá go bhfaigheadh siad an €500 milliún ar fad ach go bhfaigheadh siad sciar beag dó.