Mr. Pádraig Ó Mianáin:

Maidir le ceist na gceannairí ar leith, an buntáiste a bhí i gCarn Tóchair ná go raibh an ceantar ag bánú san am. Bhí géarchéim daonra sa cheantar.

Nuair a bunaíodh an choiste forbartha, bhí an Ghaeilge ceangailte leis na forbairtí ar fad. Chuir muid san áireamh nach raibh ach an-bheagán Gaeilgeoirí sa cheantar agus ba léir don mhórphobal gur ar leas an phobal i gcoitinne an tionscal mór seo agus go raibh níos mó i gceist ná an Ghaeilge féin. Fuair muid maoiniú timpeall 2008 nuair a tháinig scéim pobal Gaeilge ó Fhoras na Gaeilge agus b'shin an chéad uair go raibh acmhainn lánaimseartha ann. Ceann de na rudaí atá tábhachtach i gcónaí, chun cur ar an taifead, ná nach féidir le daoine deonacha a bhfuil poist nó cúraimí eile orthu tabhairt faoi chlár mór cuimsitheach. Is féidir clár a bhunú ach tá sé an-deacair clár a choinneáil ag dul. De réir mar a théann an clár i méid agus le glún i ndiaidh glúin leis tá sé ar nós club le foireann faoi 12, faoi 14 nó faoi 16. Bíonn an-bhrú ar na hacmhainní agus tá sé an-tábhachtach go gcuirfí maoiniú ar fáil d'acmhainní foirne agus do mhaoiniú cláir chun gur féidir tógáil ar an iarracht atá daoine ag déanamh agus ar an díograis a léiríonn siad.

Ní hé go raibh aon cheannaire ar leith ann. Bhí meas sa phobal go ginearálta ar na daoine a bhí ag obair ar leas an phobail i gcoitinne. Ní raibh na daoine seo ag obair ar leas phobail na Gaeilge amháin. Thuill an meas sin muinín agus as an muinín sin tagann normalú. Ciallaíonn sé sin, cé nach mbeadh muid riamh san áit go mbeadh club neamhspleách Gaelach sa cheantar, agus ní bheadh muid á n-iarraidh ach oiread, an rud atá normálta sa chlub ná, má tá mise ag cóitseáil nó duine de na cóitseáilí eile a bhfuil Gaeilge acu, aon pháiste a bhfuil Gaeilge aige nó aici, is i nGaeilge a bheadh mé ag caint leis nó léi ag an traenáil, ag na cluichí nó ar an pháirc. Tá an t-ádh linn gur bhuaigh muid cúpla craobh na hÉireann sa chamógaíocht. Bhí leath na foirne sin ina nGaeilgeoirí agus ba as Gaeilge a labhair siad ar an pháirc go normálta. Ní dhearna siad é sin le pointe a dhéanamh ná mar gheall ar chúis ach toisc gur sin an modh cumarsáide atá acu. Bhí meas ag an phobal ar na hiarrachtaí agus chonaic gach duine sa mhórphobal go raibh an pobal i gcoitinne ag gníomhú ar na hiarrachtaí agus is as sin a tháinig an meas dá réir ar na tograí Gaelacha. Ansin, mar a dúirt mé, tháinig an muinín agus an normalú.

Caithimid a bheith réalaíoch nach raibh Gaeilge sa cheantar 30 bliain ó shin. Ní féidir aisiompú teanga a dhéanamh laistigh de ghlún amháin ná de dhá glún. An rud atá déanta agus go bhfuilimid an-sásta iarraidh leanúint leis ná an normalú seo go bhfeictear do dhaoine gur phobal dhátheangach atá ann. Táimid ag iarraidh cur leis an chéatadán daoine arbh í an Ghaeilge an ghnáth-theanga cumarsáide atá eatarthu. Is cinnte go bhfuil an teanga normalaithe sa cheantar agus go mbíonn daoine ag an pháirc nó i cibé áit a thagann an phobal le chéile ag labhairt na Gaeilge. Na daoine a bhfuil Gaeilge acu, labhraíonn siad Gaeilge gan scáth gan náire agus glactar léi mar chuid den timpeallacht sa cheantar.

Maidir leis an scéim tithíochta, is scéim do theaghlaigh a bhí ann. Ag an am sin, mar a bhíomar á rá, bhí sé thar a bheith deacair agus bhí sé ag sárú ar phobal na tuaithe cead a fháil tithe a thógáil sa cheantar. Mar sin, ar mhaithe leis an phobal a athghiniúint agus le mais chriticiúil an phobail a mhéadú, tithe do theaghlaigh a bhí i gceist. Ní raibh aon choinníoll teanga ann agus arís, siar 30 bliain ó shin ní raibh ach beirt nó triúr de chainteoirí Gaeilge sa cheantar. Dá ndéanfaí aon chinneadh a bheadh thar a bheith conspóideach, is mór an dochar a dhéanfadh sin don lasair nó don bhladhaire a raibh muid ag iarraidh séideadh fúithi. Is gá i gcónaí muinín an mhórphobail a chothú. Tá an gluaiseacht Gaeilge nó athbhunú na teanga ag braith ar dhea-thoil an mhórphobail i gcoitinne. Caithfimid a bheith cúramach i gcónaí nach gcruthaímid coimhlint idir leas an phobail Gaeilge agus leas an mhórphobail i gcoitinne. Is comhghuaillíocht lucht na comhthola atá i gceist agus táimid ag braith go mór ar dhea-thoil agus ar thacaíocht daoine nach bhfuil Gaeilge acu agus gur dócha nach mbeidh Gaeilge acu go deo. Is iad sin na tuismitheoirí nó na seantuismitheoirí a bheas ag treorú a gclainne i dtreo an Gaeloideachais agus is an an Ghaeloideachas sin a thagann an chéad ghlún eile de réir a chéile.