Dr. Feargal Mac Ionnrachtaigh:

Is ceist leanúnach í seo maidir le lonnaíochtaí, go háirithe sa phleanáil teanga agus sa bhunfhealsúnacht atá le cúrsaí sochtheangeolaíochta. Tá ceist ann idir na lonnaíochtaí a bhfuil ciall leo ar bhonn geografach agus na líonraí úra seo atá ag forbairt istigh sna gréasáin teanga nach féidir leo tarlú go praiticiúil ach atá ag tógáil infreastruchtúir bhuana a mhaireann agus a chinntíonn, chomh fada agus is féidir, go mbogann an teanga ó ghlúin go glúin. Is ceist chiotach í sin, go háirithe dúinn anseo in iarthar na cathrach nuair atá na sluaite ag fanacht ar thithe agus nach féidir leo tithe a fháil, i nGaeilge nó Béarla.

Ar ndóigh, tá a fhios agam go bhfuil an cheist ansin freisin faoin triantán agus níl mé cinnte, leis an fhírinne a rá, cá seasann an tionscadal sin. Sílim go raibh sprioc ann ag an am chun tithe sóisialta a thógáil dóibh siúd le Gaeilge ach go raibh fadhbanna dleathacha a bhí ina n-éadan.

I gcás muidne féin, táimid ag plé mar a bhí mé ag rá ní ba luaithe, le bochtanas agus le cuid mhór fadhbanna socheacnamaíochta. Táimid ag iarraidh an teanga a bheith ag dul i ngleic leis sin. Bím i gcónaí ag smaoineamh ar infreastruchtúr a thógáil a bhuanódh na gréasáin sin. Má úsáidim mo pháistí féin mar shampla, téann siad ar naíscoil, ar bhunscoil agus tá súil agam go rachaidh siad ar mheánscoil. Tá cumann óige acu trí mheán na Gaeilge san oíche agus ceithre nó cúig oíche sa tseachtain. Thig leo dul ann chun drámaíocht agus ealaín a dhéanamh sa chultúrlann agus tá an Cumann Lúthchleas Gael ann trí mheán na Gaeilge.

Bhí an Cumann Lúthchleas Gael thar a bheith conspóideach ar fad againn sa chaoi is go bhfuil a lán againn bainteach le cumainn go stairiúil agus is rud ollmhór é scaradh ó do chumann féin. Is é an fáth gur shíleamar go raibh loighic leis sin ná go rabhamar ag cur togra pleanála teanga le chéile ina raibh bunsprioc an chumainn go mbeadh an Ghaeilge mar theanga an chumainn seachas í a bheith mar fhonóta nó mar chineál afterthought mar a bhfuil sé sa mhórchumann.

Is é sin an cineál sprice a bhí againn chun na gréasáin sin a bhuanú i rith na bliana. Tuigimid nach bhfuil siad sin chomh láidir agus nach mbeidh siad go deo chomh láidir le lonnaíochtaí geografacha ina bhfuilimid uile le chéile ach in éagmais na lonnaíochtaí sin, tá dualgas orainn iarracht a dhéanamh.

I gcás Bhéal Feirste, caithimid iarracht a dhéanamh daoine sa trí mhíle cearnógach sin a bhuanú agus a bheith cinnte go bhfuilimid ag déanamh measúnaithe cruinne ar mheas criticiúil de chineál éigin a thógáil thar tréimhse ama. Caithimid a bheith iontach eolach cá bhfuil na Gaeil seo ina gcónaí agus cé chomh minic agus a dtagann siad le chéile. Deirtear nach gréasán é más rud nach dtagann sé le chéile ach uair amháin sa mhí cuirim i gcás so caithimid iarracht a dhéanamh go bhfuil muid ábalta deiseanna a chur ar fáil ionas go dtiocfadh le sciar measartha láidir den phobal saol iomlán s’acu a chaitheamh trí mheán na Gaeilge. Sin an bunsprioc atá againne leis an phlean teanga atá againn in iarthar na cathrach. Tuigim go bhfuil teorainneacha ann leis sin agus go mbeadh sé i bhfad ní ba láidre dá mbeadh na lonnaíochtaí geografacha ann mar chur chuige mar a bhí ann le Bóthar Seoighe.