Catherine Connolly (Galway West, Independent) | Oireachtas source

Fáiltím roimh na finnéithe agus roimh an obair atá curtha isteach acu. Tá na ráitis thosaigh agus an fhaisnéis bhreise léite agam. Gabhaim buíochas as siúd. Is lón machnaimh dúinn iad. Tá siad an-chabhrach dúinn. Tuigim an dua a bhí ar na finnéithe teacht anseo. Táim buíoch as sin. Tá súil agam go mbeidh tuairisc ag eascairt as an gcruinniú seo. Beidh sé sin tábhachtach. Tá an t-uafás eolais anseo. Tá sé ráite go minic agam go bhfuilim ag tnúth leis an lá ar a mbeidh an dá eagraíocht atá anseo, agus eagraíochtaí eile, ag teacht anseo chun obair as lámh a chéile seachas a bheith ag trácht ar ghéarchéim. B'fhearr liom a bheith ag caint faoi conas is féidir Gael Linn a úsáid agus na smaointe atá aige ó thaobh na Gaeilge de agus ó thaobh ranganna breise agus ranganna do dhaoine fásta. Ba mhaith liom tuilleadh díospóireachta a bheith againn anseo maidir le rudaí mar sin. Is cuid de réiteach na géarchéime atá ann ó thaobh na teanga é sin ach, ag an bpointe seo, táimid i gcruachás ó thaobh na gcoláistí samhraidh. De ghnáth, tagann na focail "scannalach" agus "maslach" as mo bhéal. Buíochas le Dia, níl siad ag teacht as mo bhéal inniu ach ag teacht ó bhéal Frank Ó Maoláin ansin.

Cad atá tarlaithe anseo? An bhliain seo caite, socraíodh pacáiste cúitimh tar éis brú ó na heagraíochtaí agus uainn sa Dáil. Rinne an Rialtas an rud ceart i ndeireadh na Dála. Bhí pacáiste cúitimh i gceist do na trí rud, do na coláistí samhraidh agus na mná tí ar dtús agus, ina dhiaidh sin, do na hallaí pobail. An bhliain seo, tá deighilt déanta. Ní maith an rud é sin. Is rud tromchúiseach atá ráite, is é sin, nach raibh an méid sin cruinnithe i gceist. Dúradh linn go raibh ocht gcruinniú ann ach, de réir na bhfinnéithe, ní raibh ach dhá cheann ann. Níl mé ag iarraidh dul isteach sna sonraí sin ach ní chothaíonn sé sin muinín sa phróiseas. B'fhéidir go mbeidh na finnéithe in ann a insint dom cad é an fhadhb faoi láthair. An bhfuil easpa tuisceana i gceist ó thaobh na Roinne de maidir le cé chomh tábhachtach is atá na coláistí samhraidh? Cad atá ar siúl? Is rud suntasach go bhfuil sé ráite nach raibh ach trí choláiste as 26 i dteideal tacaíocht a fháil faoi na scéimeanna áirithe ón Rialtas. Is rud tromchúiseach é sin. An bhfuil tuiscint ag an Roinn gurb ise an t-aon acmhainn amháin atá i gceist ó thaobh na heagraíochtaí?

Tuigim gur tríonóid atá i gceist. Tá tríonóid i gceist le hÚdarás na Gaeltachta freisin, tríonóid fhreagrachtaí. Tá an t-údarás freagrach don phobal, don teanga agus do chúrsaí fostaíochta. Anseo tá tríonóid i gceist freisin. Tá na heagraíochtaí, na mná tí agus na pobail agus na hallaí Gaeltachta fite fuaite le chéile. Níl sé inghlactha go bhfuil deighilt á déanamh ansin.

Tá cúpla ceist agam. Is cinnte go bhfuil beart práinneach ag teastáil. Táimid ag caint faoi rudaí atá ag teastáil go géar sa ghearrthéarma agus, ansin, faoi chuspóirí don todhchaí amach gur mhaith linn iad a bhaint amach chomh sciobtha agus is féidir. Ó thaobh na laghduithe a bhí ann, ba chóir fáil réidh leis na ciorruithe agus an t-airgead a thabhairt ar ais. Is rud bunúsach é sin. Breathnóimid air sin agus muid ag réiteach ár dtuarascáil. Luadh an dréachtcháipéis maidir leis an treoir Covid. Aontaím leis an Teachta Ó Cuív go bhfuil sé sin caite i dtraipisí. Níl ach ba chóir go mbeadh. Beimid ar an airdeall faoi sin. Níl ciall ná réasún leis níos mó. Tá sin marcáilte agam mar phointe.

Maidir leis na coláistí, tá obair bhliana i gceist maidir leis an samhradh. An bhfuil easpa tuisceana ó thaobh na Roinne de go bhfuil obair bhliana i gceist seachas obair samhraidh? In ainneoin gurb í an Roinn atá freagrach as an nGaeltacht atá i gceist, an bhfuil easpa tuisceana ann ó thaobh cé chomh tábhachtach is atá na coláistí samhraidh agus na mná tí don Ghaeilge? Seachtain i ndiaidh seachtaine, bímid ag caint faoin ngéarchéim atá i gceist ó thaobh na Gaeilge. Tá easpa seirbhísí trí Ghaeilge ann. Tá formhór na daoine óga ag caint trí Bhéarla, faraor. Chuala mé scéal inné - nílim chun é a athrá ach chuir sé imní orm - faoin méid daoine óga as na Gaeltachtaí atá ag caint faoin nGaeilge. Tuigim gur ciorcal atá i gceist ansin ach tá neart fadhbanna ann. Tá réitigh ann do na fadhbanna seo. Cad atá ar siúl? Tá sé luaite go bhfuil CONCOS ag iarraidh comhaontú trí-bliana a bheith acu. Ní thuigim é sin. Cad atá i gceist maidir leis sin? Cén fáth a bhfuil deacrachtaí faoi sin?

Maidir le Gael Linn, ba mhaith liom tuilleadh a chloisteáil, taobh amuigh de na laghduithe agus na ciorruithe cé nár ceart go bhfuil siad fós i bhfeidhm. Ba mhaith liom a chloisteáil faoi na socruithe nó réitigh atá ann maidir leis an nGaeilge a chur chun cinn agus na cuspóirí atá sa straitéis 20 bliana a bhaint amach. Cén chuspóir a bhí ann? An rabhthas ag iarraidh 40,000 duine taobh amuigh den Ghaeltacht a bheith ag labhairt na Gaeilge? Cad iad na smaointe atá ag Gael Linn faoi sin? An bhfuil aon rud á dhéanamh againn nó ag an gcóras chun na cuspóirí sin a bhaint amach? Ceapaim nár thuig aon rialtas cé chomh tábhachtach is atá an dea-thoil ar an talamh. Caithfear tógáil air sin agus neart cúrsaí, ranganna agus tréimhsí sa Ghaeltacht a chur ar fáil. Is fiú an infheistíocht sin má táimid i ndáiríre faoin ngéarchéim atá ann. Ní saineolaí mé. I ndáiríre, is duine nua don Ghaeilge mé. Tá sí agam le cúpla bliain anois. Bíonn frustrachas orm i gcónaí mar tá na réitigh ansin. Ó thaobh Ghael Linn, cá bhfuil an fhadhb? Cá bhfuil na constaicí? Bheinn buíoch as aon soiléiriú maidir leis sin.