Mr. Tomás Ó Ruairc:

Tá ceist an Teachta ag teacht go dtí an chloch is mó ar ár bpaidrín ar go leor bealaí. Fiafraítear dínn an bhfuil níos mó infheistíochta de dhíth le feabhas a chur ar an scéal agus ní léir dom go bhfuil fós. Ní hé más rud é go raibh sé ann go ndéanfadh tuilleadh infheistíochta tairbhe. Cuimhnímid go bhfuil an infheistíocht sa chóras bunscolaíochta ó thaobh an churaclaim, na tacaíochtaí atá ansin agus na múinteoirí iad féin, mar a dúirt an Teachta, an acmhainn is luachmhaire dá bhfuil againn sa chóras oideachais. Tá an rud céanna fíor ag leibhéal na hiar-bhunscolaíochta maidir leis na siollabais, na curaclaim, na háiseanna agus araile. Tá na cúrsaí agus na soláthairtí Gaeltachta, na deiseanna foghlama sa Ghaeltacht, an infheistíocht sna choláistí tríú leibhéal agus sna mheán cumarsáide, agus na grúpaí pobail ar fud na tíre ann a chuireann cúrsaí Gaeilge ar fáil do dhaoine fásta san oíche agus ag an deireadh seachtaine.

Sula dtabharfainn freagra soiléir ar cheist na hinfheistíochta, is túisce a thabharfainn freagra ar an gceist faoi chomhordú agus comhtháthú. Is é ceann de na rudaí a ritheann linn anois nuair a chuirtear san áireamh na ceithre seachtaine a chaitheann múinteoirí nó na hábhair oide ag freastal ar an nGaeltacht mar chuid dá gcúrsa ná céard a tharlaíonn nuair a fhilleann siad ar phobal labhartha an Bhéarla? Is é sin díreach ceist an Teachta. Cad iad na deiseanna dáiríre a fhaigheann siad le Gaeilge a labhairt go nádúrtha? Táthar ann, ach ag teacht i dtreo cheist an Teachta eile, is léir nach bhfuil siad ag freastal orthu ó fhianaise na n-uimhreacha a thabharfadh le fios go bhfuil timpeallacht mar sin ann agus í fite fuaite le chéile.

Ní déarfainn nach ndéanfadh tuilleadh infheistíochta tairbhe mar, ar ndóigh, dhéanfadh sé, ach sula ndéanfaimis é sin, cén áit go díreach a bhfuil na bearnaí? Ceann de na bearnaí a fheicimid ná na naisc idir a bhfuil ann, is iad sin soláthar pobail, soláthar Gaeltachta, na soláthairtí oideachais, agus na múinteoirí iad féin. Tá an Teachta ag labhairt ar a thaithí féin agus tá fírinne leis, ar ndóigh. Is é sin le rá mura bhfuil duine ag labhairt Gaeilge ach le gasúir óga de sheacht mbliana d’aois ar feadh 20 bliain as a chéile, céard a tharlóidh? Is é sin mo fhreagra ar chéad cheist an Teachta Uí Chathasaigh.

Maidir leis an dara ceist dá chuid ó thaobh taighde de, caithfidh mé a admháil go bhfuil mé beagáinín as dáta. Tá a fhios agam go ndearna an t-Ollamh Harris dhá mhórthionscadal taighde, ceann sna 1980dí agus ceann ag tús na haoise seo ag díriú agus ag déanamh an-scrúdú ar cheist chaighdeán na Gaeilge agus ar mhuinín mhúinteoirí agus, iontas na n-iontas, bhí easpa féinmhuiníne le tabhairt faoi deara. De réir mar is cuimhneach liom, agus b’fhéidir go bhfuil dul amú orm, bhí an figiúr tar éis dul in olcas agus go raibh níos mó d’easpa féinmhuiníne le haireachtáil. B’fhéidir go bhfuil taighde déanta ó shin ar an gceist maidir leis an gcóras go ginearálta agus is dúshlán sách maith ar bhealach é sin le go dtuigfimid na fadhbanna sin, is é sin ó thaobh na naisc idir an soláthar pobail agus an soláthar oideachais.