Aengus Ó Snodaigh (Dublin South Central, Sinn Fein) | Oireachtas source

Maidir le leasú Uimh. 201, dúirt an tAire Stáit go bhfuil gá le taighde, srl., agus tá an ceart aige. Níl aon fáth nach raibh an taighde sin tosnaithe, críochnaithe agus réidh don Bhille seo roimh dó a bheith achtaithe. Táimid ag smaoineamh nó ag caint faoin reachtaíocht seo ó 2013 ach le tamall de bhlianta anuas tá a fhios againn cá bhfuil an Bille ag dul, cén sórt Bille a bheadh ann agus cad é an cur chuige a bheadh ag teacht as. Ní gá dúinn fanacht ar an mBille a bheith achtaithe chun an taighde sin a thosnú agus a bheith críochnaithe. Bheadh an tAire Stáit in ann feidhm a thabhairt do leasú Uimh. 201 dá mbeadh sé sin déanta.

Tagraím do leasú Uimh. 202. Arís, luaigh an tAire Stáit alt 19A.

Ní raibh muid in ann plé iomlán ceart a dhéanamh ar na leasuithe ar an gceist seo roimhe seo mar go raibh siad as ord mar dúradh go raibh murar ar an ioncam i gceist agus muidne ag cur dualgas ar an státchóras ainmneacha a thaifead i gceart. Seo ceann eile de na leasuithe a bhí curtha isteach againn ag an am chun déanamh cinnte de go mbeadh sé seo leagtha síos sna caighdeáin go cuíosach sonrach. Níl leithscéal ar bith nach mbeadh sé ann. Arís, impím ar an Aire Stáit, más féidir leis in aon chor, sampla, dréacht nó rud éigin a thabhairt dúinn ag taispeáint go díreach cad atá i gceist nó a bheidh i gceist ó thaobh an chaighdeáin dhraíochta seo a thiocfaidh nuair a bheidh an reachtaíocht ann. Tugadh geallúint go mbeadh sé againn roimh ré. Bheadh sé an-chuidiúil dúinn ar fad dá mbeadh sé againn mar ní bheadh orainn argóint gur chóir go mbeadh seo, siúd agus uile istigh sa chaighdeán. Ní hé go bhfuilimid chun an tAire Stáit a cheangail leis más dréacht é, mar sin an méid atáimid ag súil leis. Níl mé ag iarraidh fáil amach go díreach cén caighdeán a bheidh curtha ar Bhord na Móna, mar shampla. Ní sin an rud atá ag teastáil uaim. Táim ag iarraidh feiscint cad go díreach an sórt rangú atá á dhéanamh agus cad iad na dualgais ar a bhfuil an tAire Stáit ag smaoineamh. Is féidir liom tomhais cad a bheidh ann ach níl ann ach tomhas ó mo thuairim féin de, bunaithe ar an reachtaíocht a bhí ann roimhe sin.

Ó thaobh na leasuithe eile, is trua nach bhfuil an tAire Stáit sásta glacadh leo. Tá sé tábhachtach go mbeadh tuiscint cheart ag an státchóras chomh luath agus is féidir faoi cad go díreach a bheifear ag súil leis a luath agus atá an Bille seo achtaithe. Tá sé luaite agam cheana go raibh coinníollacha nó dualgais curtha ar an státchóras roimhe seo agus go raibh na Gaeilgeoirí ag tús an Stáit ag iarraidh go mbeadh athrú tagtha. Ní gá ach sracfhéachaint anseo agus ansiúd a thabhairt ar an tuairisc ó Choimisiún na Gaeltachta i 1925. Ba chóir don Aire Stáit é sin a dhéanamh má fhaigheann sé an deis. Tá sé aisteach i bpáirteanna cad faoi atá siad ag caint ach tá roinnt rudaí ann atá chomh soiléir anois agus a bhí siad nuair a cuireadh an tuairisc le chéile. Bhainfeá sult as roinnt den mhéid atá le rá acu ach i roinnt de na cinn eile tá siad dáiríre ó thaobh na Gaeilge de. Leagan an coimisiún síos an tslat tomhais maidir le conas ceantair Ghaeltachta agus breac-Ghaeltachta a aithint. Tá sé sin an-soiléir. Deir an tuairisc:

Generally, it is essential that where an official must perform his work ordinarily in Irish, his initiative with regard to Irish and his facility in the use of the language should not be impaired by his having to deal with his Headquarters in English. All the forms, codes of instructions, etc., of such an official should be in Irish.

Sin beagnach 100 bliain ó shin agus fós táimid ag gabháil leis an sórt troid ceannann céanna, ag lorg go mbeadh na bun-choinníollacha agus bun-chearta ag oibrithe agus Gaeilgeoirí sa státchóras. Níl siad ag an bpobal ach níl siad acusan ach an oiread. Níl mise ag lorg go mbeadh na moltaí uilig sa tuairisc - tá os cionn 90 acu ann - ar fad fréamhaithe. Níl mise nó an Teachta Ó Cuív ag lorg, mar shampla:

that all grass lands of the Western counties should be broken up ... that in the re-settlement of these lands, and especially of those in the Gaeltacht, none but Irish Speaking families should be re-settled; and that English Speaking families with claims to lands should have their claims satisfied from lands outside the Gaeltacht.

Smaoinigh ar é sin a thabhairt isteach anois. Tá mise réalaíoch go leor go bhfuil an tuairisc seo as dáta ach tá roinnt de na rudaí atá ann cuíosach praiticiúil fiú sa lá atá inniu ann. Ba chóir go mbeadh sé i bhfad Éireann níos éasca ná nuair a bhíodar ag iarraidh an státchóras a mhúnlú toisc nach raibh na Sasanaigh i gceannas níos mó. Tá i bhfad Éireann níos mó Gaeilgeoirí lasmuigh den Ghaeltacht agus sa Ghaeltacht anois le caighdeán oideachais níos fearr agus tá ríomhairí agus gach uile ghléas teicneolaíochta againn lenár féidir le daoine caint le chéile ó thaobh amháin den tír go dtí an taobh eile. Ní chóir go mbeadh sé chomh deacair sin orainn samhlú conas mar is féidir leis an státchóras na seirbhísí a chur ar fáil i nGaeilge beagnach go huathoibríoch i gceantair Ghaeltachta do gach uile dhuine. Tá sé deacair agus níl aon duine ag rá go dtarlóidh sé thar oíche ach sin an fáth go bhfuil mise ag caint faoi na caighdeáin seo agus gur chóir go mbeadh siad chomh leathan agus is féidir, ach chomh sonrach agus is féidir ag an am céanna.