Pa Daly (Kerry, Sinn Fein) | Oireachtas source

Dúirt oifigigh phleanála teanga na hÉireann go raibh a n-oifig:

ag feidhmniú fén bpróiseas Pleanála Teanga atá leagtha síos fé Acht na Gaeltachta, 2012, arb iad an Rialtas agus an tOireachtas a dhaingnigh é.

Lean siad ar aghaidh agus dúirt siad:

Ní féidir fanacht scór bliain eile air seo. Tá an deis anois ann reachtaíocht atá thar am chéanna féin a achtú, agus é a dhéanamh i gceart. Ná bíodh sé le rá gur theip ar an Stát arís cothrom na Féinne a thaispeáint do lucht na Gaeltachta agus don nGaelainn ach go háirithe.

Ni cheist eacnamaíochta í seo ach ceist a bhaineann le cearta daonna a dúradh.

I bhFeabhra na bliana seo, tar éis bualadh leis an Aire, dúirt sé cé go raibh deacrachtaí an-difriúil le sonrú ó cheantar go ceantar Gaeltachta, tá rud amháin comónta, is é sin easpa sheirbhísí Stáit trí Ghaeilge do phobal na Gaeltachta.

Sa treo sin, d’iarr na hoifigigh phleanála teanga ar an Aire agus ar oifigigh na Roinne a bhí i láthair foráil dhíreach a chur isteach sa Bhille teanga ina mbeadh sé sonraithe go soiléir go bhfuil dualgas ar na heagraíochtaí Stáit gach seirbhís a chur ar fáil i nGaeilge sa Ghaeltacht faoi 2025.

Dúirt siad faoin gcruinniú leis an Aire gur lean an choinne sin leis an sárú a bhí á dhéanamh go hoscailte ar chearta mhuintir na Gaeltachta in ionad aghaidh a thabhairt ar an bhfadhb seo a réiteach. Ní féidir a rá go bhfuair siad freagra ar an iarratas a chuir siad faoina bhráid. Ba aisteach leo gur amhlaidh go gcuireadh comhlíonadh chearta daonna mhuintir na Gaeltachta cearta oibre ball na státseirbhíse i mbaol, go háirithe nuair gur cur chuige iomaíoch gníomhach ciallmhar atá ann an dá thrá a fhreastal.

Fuaireamar ar fad litir ó Shorcha Ní Chéilleachair, ceannasaí ar Thuismitheoirí na Gaeltachta, in Eanáir na bliana seo. Dúirt sí go bhfuil seirbhísí Stáit i nGaeilge riachtanach má táimid le daoine a mhealladh a gclann a thógáil le Gaeilge sa Ghaeltacht, nach leor an méid atá sa Bhille faoi láthair agus nach léir go dtacódh sé leis an obair atá ar bun ag tuismitheoirí na Gaeilge ach a mhalairt. Tacaíonn Tuismitheoirí na Gaeltachta, a dúirt sí, leis an éileamh ar Aire na Gaeltachta agus ar Aire Stáit na Gaeltachta cinntiú go mbeadh socrú sonrach sa Bhille le seirbhísí Stáit a chur ar fáil i nGaeilge sa Ghaeltacht.

Ní gá a lua cé chomh leochaileach is atá cás na Gaeltachta. Léirigh an staidéar cuimsitheach sochtheangeolaíochta sa bhliain 2007 nach raibh ach 20 bliain ar a mhéad ag an nGaeilge mar theanga labhartha an phobail, fiú sna ceantair Ghaeltachta is láidre gan athrú suntasach ón Stát agus baineann soláthar seirbhísí leis sin. Ní sprioc radacach é seo ach sprioc bhunúsach. Tá sé molta ag Conradh na Gaeilge agus an Coimisinéir Teanga. Dúirt Conradh na Gaeilge:

Leasú ríthábhachtach anseo le cinntiú go mbeidh dáta leagtha síos le seirbhís trí Ghaeilge ón Stát a chinntiú don chead uair ó a bunaíodh an Stáit. Spreagfaidh an dáta seo muinín níos mó san Acht.

Tháinig an moladh as tuarascálacha a rinne coistí Oireachtais ar an mBille seo freisin. Cén fáth nach bhfuil aon tagairt don mholadh seo ó ná comhchoistí Oireachtais sa Bhille ná i leasuithe an Rialtais? Thug comhchoiste 2025 bliain amháin chun an sprioc seo a bhaint amach agus thug comhchoiste 2018 trí bliana.

Molann Sinn Féin deireadh 2025 mar spriocdháta ina leasú agus ag tabhairt deise don choiste comhairleach plean a chur le chéile chun é seo a bhaint amach. Dá mbeadh sprioc 2025 bainte amach, chiallódh sé go mbeadh 100 bliain d’aitheantas Gaeltachta oifigiúla á cheiliúradh in 2026 agus an bunghealltanas go mbeadh ceart ag muintir na Gaeltachta déileáil leis an Stát trí Ghaeilge curtha i bhfeidhm againn faoi dheireadh.

Tá na forálacha molta ag an Teachta Ní Chonghaile agus an Teachta Smith pléite againn mar gheall ar an sprioc earcaíochta de 20% faoi 2030.