Éamon Ó Cuív (Galway West, Fianna Fail) | Oireachtas source

Táimid ag caint ar an nGaeltacht. Tuigeann daoine ar an gCeathrú Rua, mar shampla, go mba cheart go mbeadh seirbhísí ar fáil trí Ghaeilge ach ní shin é an sainmhíniú reachtúil ar an nGaeltacht. Tá codanna d'imeall chathair na Gaillimhe taobh istigh de limistéar na cathrach. Mar shampla, tá Tír Oileáin sa Ghaeltacht agus tá áiteanna eile taobh thoir den chathair sa Ghaeltacht. Nuair a bhreathnaíonn duine ar an daonáireamh - agus baineann an rud céanna le contae an Leas-Chathaoirligh, Maigh Eo - tá áiteanna sa Ghaeltacht agus is beag Gaeilge a d'aimseofaí ann. Gheofaí níos mó Gaeilge i ndeisceart Bhaile Átha Cliath. Sin fírinne agus fíric.

Bhí obair ar bun, agus cur chuige aontaithe, maidir le leasuithe a dhéanamh ar na teorainneacha Gaeltachta. Go fírinneach, tá roinnt áirithe Gaeltachtaí nach bhfuil níos mó Gaeilge iontu ná mar atá sa chuid eile den tír. Tá cuid acu a bhfuil níos lú Gaeilge iontu ná mar atá sa chuid eile den tír. Braitheann sé ó phobal go pobal. Mar sin, caithimid a thuiscint, go dtí go ndéileálfaidh muid leis seo go bhfuilimid ag rá, mar shampla, go bhfuil áiteanna nach bhfuil an Ghaeilge mar a chéile le háiteanna a bhfuil an Ghaeilge, buíochas le Dia, fós láidir agus fós beo mar theanga pobal. Táimid ag iarraidh an riail céanna a leagan síos gach aon áit.

Ar an gcéad dul síos, tá pobal labhartha Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht. Go deimhin féin, tá níos mó cainteoirí laethúla Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht ná mar atá istigh sa Ghaeltacht de réir an daonáirimh. Mar sin, tá sé fíorthábhachtach go mbeadh seirbhísí trí Ghaeilge ar fáil go ginearálta don phobal agus aontaím go bhfuil sé náireach a laghad seirbhísí atá ar fáil. Fuair mé ríomhphost inné le clár an Rialtais, faoi dheireadh, aistrithe go Gaeilge. Foilsíodh clár an Rialtais i mBéarla an samhradh seo caite. Mar sin, tá pobal na Gaeilge thíos le drochsheirbhísí chuile lá.

Tagraím don idirdhealú idir an Ghaeltacht - an Ghaeltacht oifigiúil mar atá sí sna hAchtanna, as a dtagann an nós go bhfuil sé ar fad mar a chéile - agus na ceantair taobh amuigh den Ghaeltacht. Tá cearta teanga ag na daoine ansin freisin. Ní shin an áit atá an líne. Mura bhfuilimid sásta déileáil leis an gceist céard is Gaeltacht ann, táimid inár gcloigne ag caint ar Bhaile an Fheirtéaraigh, ar Ghaoth Dobhair agus ar dheisceart Chonamara, ach ó thaobh dlí de caithimid a bheith cúramach nach bhfuilimid ag caint ar rud éicint iomlán difriúil. Is rud é go bhfuilimid ar fad ag streachailt leis le 30 nó 40 bliain anuas agus tugann reachtaíocht mar seo an cheist seo chun cinn.

Luath nó mall, caithimid sainaithint a dhéanamh ar an nGaeltacht a thagann le cúrsaí teangeolaíochta. Bhí obair áirithe ar bun leis sin a bhaint amach seacht mbliana ó shin nuair a bhí rún an cinneadh a thabhairt do na pobail an raibh siad istigh nó amuigh, bunaithe ar chritéir teangeolaíochta ag dul siar deich mbliana, ach níor tharla sin. Go dtí go n-éireoidh linn déileáil leis an gceist sin, feictear domsa go bhfuil muid ag seachaint buncheist ollmhór go gcaithfear aghaidh a thabhairt air luath nó mall. Is i ngeall ar an athrú a bhí ann ó thaobh cúrsaí teanga gur tosaíodh ag caint ar na gréasáin Ghaeltachta taobh amuigh den Ghaeltacht, áit a raibh pobal láidir labhartha Gaeilge. I gcuid de na pobail sin, tá níos mó Gaeilgeoirí iontu - is pobail mhóra iad so is pobal taobh istigh den phobal atá ann - ná mar atá i gcuid de na Gaeltachtaí, faraor géar.

Ní scéal nua é seo. Nuair a tarraingíodh línte na Gaeltachtaí an chéad uair bhí an fhadhb seo ann má bhreathnaítear ar na daonáirimh ag dul i bhfad siar. Is rud é seo go gcaithimid i bhfad níos mó machnaimh a dhéanamh air. Cuireann sé olc an tsaoil ormsa na feidhmeanna ar fad a phléitear ó lá go lá agus chuile lá mar gheall ar na daoine sa Ghaeltacht agus gan aon Ghaeilge acu agus brú ar dhaoine leagan leasaithe de logainmneacha agus den ainm féin a úsáid.

Is fadhb ollmhór í san áit ina labhraítear an Ghaeilge mar ghnáth-theanga. Ach ní fadhb mar a chéile é in áiteanna eile i nGaeltacht na Gaillimhe, an Ghaeltacht is mó a bhfuil taithí agam uirthi, ná i ndáilcheantar an Leas-Chathaoirligh i gContae Mhaigh Eo, áit a bhfuil pobal mór bruite ag plé leis an státchóras i mBéarla ainneoin gurb í an Ghaeilge a labhródh siad go nádúrtha.

Má táimid á rá go mbeidh seirbhísí trí Ghaeilge, caithfimid a rá cén Ghaeltacht atá i gceist. Ní aon mhaith a rá “an Ghaeltacht ar fad” níos mó.