Catherine Connolly (Galway West, Independent) | Oireachtas source

Ar a laghad, tá beagáinín dul chun cinn déanta; tá an tAire Stáit sásta dul ar ais agus breathnú air seo. Cuirim fáilte roimhe sin. Is rud amháin é sin. Luaigh an tAire Stáit an tAcht ó 2003 chun a chur in iúl go bhfuil dátaí faoi leith ann chun é a chur i bhfeidhm, ach tá teipthe go huile is go hiomlán ar an Acht sin. Is é seo an pointe atá in easnamh sa chomhthéacs seo. Bhí cumhachtaí agus feidhmeanna ag an gCoimisinéir Teanga. Ba chumhachtaí agus feidhmeanna maithe iad ach bhí siad róshrianta agus bhí easnamh ó thaobh na gcumhachtaí de. Tá a fhios againn é sin ó na tuarascálacha a d'fhoilsigh an oifig sin a chuir in iúl go raibh easpa cumhachtaí i gceist. Ní raibh an coimisinéir in ann rudaí faoi leith a dhéanamh mar nach raibh cumhachtaí aige agus toisc go raibh sé srianta.

Cén fáth a ndeirim é sin? De bharr sin agus ag eascairt as sin, táimid i dtrioblóid. Bhí an reachtaíocht sin go maith ag an am, ach bhí sé rólag. Tá a fhios againn anois, mar shampla, go bhfuil praiseach déanta de chúrsaí earcaíochta. Níor luaigh muid cúrsaí earcaíochta sa Bhille seo. Nuair a rinne an Rialtas deireanach iarracht reachtaíocht nua a thabhairt isteach, bhí sé níos measa ná an Bille seo. Buíochas le Dia, fuair an Rialtas réidh leis na ceannteidil sin. Táimid ar ais anseo. Is é seo an fáth go bhfuil gá leis an teideal a athrú freisin. Cuirfidh sé sin míniú agus comhthéacs leis an mBille. Is Bille é seo a leasaíonn an bunreachtaíocht atá ann ach tá comhthéacs ann agus ba chóir dúinn é sin a oibriú amach. Gan é sin, táimid ag caint i bhfolús.

Cén fáth go bhfuil gá níos práinní anois le dáta faoi leith? Tá gá leis le cinntiú go mbeidh an Bille seo i bhfeidhm mar reachtaíocht. Tá géarchéim ann. Tá easpa daoine le hinniúlacht i nGaeilge agus i mBéarla chun seirbhísí a chur ar fáil mar bhuncheart do na daoine ar an talamh a bhfuil Gaeilge acu. Níl siad in ann páirt a ghlacadh sa chóras daonlathach seo mar níl daoine ann le Gaeilge. Tá samplaí eile ann. Is féidir dul ar aghaidh agus ar aghaidh, ach níl mé chun é sin a dhéanamh.

Tá práinn agus comhthéacs anseo gan a bheith ag caint i bhfolús. Tá rudaí athraithe bunoscionn anois agus ní mór dúinn a rá go bhfuil deireadh leis an méar fhada. Ní féidir leis an Rialtas a rá ar lámh amháin go bhfuil sé i ndáiríre agus ansin chuile rud a chur ar an méar fhada. Sin an rud atá i gceist anseo. Sin an rud atá sé ag rá i gciorcail. Ag an bpointe seo tá an t-uafás oibre curtha isteach ag an Rialtas agus againne ó foilsíodh an tuarascáil sin i mBealtaine 2018 agus táimid ag dul timpeall i gciorcail an t-am uilig chun é a chur in iúl don Rialtas.

Tá a fhios againn ó na saineolaithe, mar na hollúna Ó Giollagáin agus Ó Curnáin a tháinig os ár gcomhair, cé chomh baolach is atá rudaí. D’fhoilsigh siadsan leabhar faoi i 2007. Seo 2021. Ní saineolaí mé ach tá mé in ann éisteacht. D’éist mé go géar nuair a bhí mé mar Chathaoirleach ar an gcoiste agus anois, mar ghnáthbhall den choiste, éistim leis na daoine a thagann os ár gcomhair. Tháinig réimse leathan eagraíochtaí agus saineolaithe os ár gcomhair ag rá nach mór dúinn rud a dhéanamh go sciobtha, anois díreach, chomh maith le pleananna maidir le tréimhse fhadtéarmach a leagan amach. Sin an rud atá i gceist agam agus sin an fáth go bhfuil mé ag seasamh suas arís agus arís, in ainneoin gur mhaith liom a bheith sa bhaile, cosúil leis na baill eile. Tá dualgas orainn. Tá jab le déanamh againn agus seo an t-aon deis atá againn chun difríocht a dhéanamh ó thaobh na Gaeilge de.