Róisín Garvey (Green Party) | Oireachtas source

Tá áthas orm a bheith anseo inniu agus mé ag caint faoinár dteanga álainn. Ní gá go mbeadh an Seanadóir buartha. Is fearr i gcónaí Gaeilge bhriste ná Béarla cliste. Is cóir dó é sin a choimeád ina intinn. For people who are not speaking Irish today, it is better to speak a little bit of Irish than to speak fluent English. Now more than ever, people need to own their language. They should not feel bad that they learnt it in school for 14 years and cannot speak it fluently. They have it; it is in their hearts and their heads and they should let it out without being embarrassed. We all make mistakes. They should just plough on agus úsáid cúpla focal.

Maidir leis na dúshláin ó thaobh na teanga de, táimid i gcónaí ag caint faoin nGaeilge ach caithfear spriocanna an-soiléir a bheith againn. Rith sé liom go mbeadh sé oiriúnach deontas a thabhairt do gach dalta sa tír i rang a sé ionas go mbeidís in ann dul chuig coláiste samhraidh. Ní chosnódh sé an méid sin agus réiteodh sé dhá fhadhb. Chuirfeadh sé Gaeilge i mbéal chuile dhuine i rang a sé roimh dóibh an chéad bhliain a thosú sa mheánscoil. Titeann an caighdeán go minic idir an mbunscoil agus an mheánscoil. Níl a fhios agam cén fáth agus nílim chun labhairt faoi sin inniu ach beidh droichead láidir ann ó thaobh na teanga de má dhéantar sin. An dara fadhb a réiteodh an moladh seo ná an dífhostaíocht agus na dúshláin atá ós comhair na ndaoine atá ina gcónaí sna Gaeltachtaí. Is iadsan ár national treasure, is dócha, ó thaobh ár dteanga de. Tá Gaeilge líofa ag gach duine atá ina gcónaí sa Ghaeltacht, is cuma cén áit atá siad. Gan iad, ní bheadh aon teanga ann. Cén fáth nach gcuirfimid an t-airgead ar fáil chun gach dalta a chur chuig na Gaeltachtaí ar fud na tíre uair amháin le linn an tsamhraidh? Chuirfeadh sé ionadh ort an difríocht a dhéanfadh sé. Tá mé an-dáiríre agus sin a phlé agam.

Tá sé iontach go bhfuil cainéal nua do pháistí le teacht ar TG4. Muna chloiseann siad an teanga, ní úsáidfidh siad í; mar sin, tá sé sin an-cliste. Ba cheart go mbeadh ranganna saor in aisce ar fáil do gach tuismitheoir le páiste atá ag freastal ar Ghaelscoil. Níl na tuistí ag déanamh aon iarracht an Ghaeilge a labhairt. Ba mhaith liom ranganna saor in aisce nó deontas a thabhairt do na tuistí sin. Tá dhá fáth le seo. Ba cheart go gcloisfeadh na páistí an Ghaeilge ní hamháin sa scoil ach sa bhaile freisin. Ba cheart freisin go mbeadh na tuistí sásta Gaeilge a fhoghlaim má tá siad ag cur an béim sin ar an teanga i saol a n-íníonacha nó a gcuid mic freisin.

Mar mhúinteoir meánscoile, ceapaim gur cheart go mbeadh 50% de na marcanna ag dul don teanga labhartha. Tá an Ghaeilge casta mar theanga scríofa. Níl aon dabht faoi sin; tá an ghramadach lofa. Go stairiúil, is teanga labhartha, ní teanga scríofa, í. Ba cheart go mbeadh 50% de na marcanna sna scrúdaithe - sa teastas sóisearach agus san ardteist - ag dul i dtreo an teanga labhartha. Tá dúshlán ann idir an teanga a labhairt agus í a scríobh. Muna bhfuil féinmhuinín ag na múinteoirí Gaeilge an teanga a labhairt, cuireann siad an iomarca béime ar an teanga a scríobh. Tá a lán daoine in ann an Ghaeilge a scríobh ach ní labhraíonn siad í. Is mór an trua é sin. Muna bhfuil na marcanna ann, níl siad chun é a dhéanamh.

Maidir leis an sprioc ó thaobh níos mó Gaelscoileanna agus go háirithe Gaelcholáistí a bhunú, mar shampla in Inis, tá Gaelcholáiste ann le 20 bliain ach tá sé san ionad céanna leis an gceardscoil. Níl ag éirí le sin mar roinneann an dá scoil na múinteoirí agus ní mhúnann gach múinteoir trí mheán na Gaeilge. Cén saghas Gaelcholáiste é sin mar sin? Caithfidh siad suíomh neamhspleách a fháil don scoil chun an Ghaeilge a fhorbairt.

Ba mhaith liom níos mó Gaeilge a chloisteáil sa Teach seo. Tá seisear againn anseo inniu. N'fheadar an bhfuil ag éirí leis na ranganna Gaeilge. Tá na ranganna ar fáil saor in aisce ach bíonn siad ar siúl maidin Dé Céadaoin, probably an maidin is gnóthaí atá againn sna Tithe. Dá mbeadh rogha eile ann tráthnóna éigin do na Seanadóirí agus na Teachtaí, b'fhéidir go mbeadh níos mó daoine páirteach sa rang.

An rud deireanach a déarfaidh mé ná gur cheart go mbeadh gach éinne bródúil as ár dteanga. When I speak Irish, people always say to me: "Oh, I wish I could speak Irish, it is terrible that I can't, I learnt it in school for so many years". If we could just stop people feeling guilty, that would be the number one thing. I do not know if we can blame the Catholic church for that, or who we can blame but-----