Mr. Alan Esslemont:

Gabhaim buíochas leis an gCathaoirleach. Táim ag labhairt leis an gcoiste ag deireadh bliana a bhí an-mhaith do TG4. Bhíomar ag na Oscars, d'éirigh linn canáil nua do pháistí, Cúla 4, a sheoladh agus bhí an sciar lucht féachana is airde againn ó aon bhliain ó 2009. Is mór an t-achar é sin i gcúrsaí na meán. Ba mhaith liom díriú ar an bparaidím ina bhfuil TG4 ag feidhmiú agus airímid go láidir nach bhfuil an paraidím cheart agus go gcaithfear é a athrú.

Deirtear linn go bhfuil sé tábhachtach go bhfuil rudaí scríofa i mBunreacht agus i reachtaíocht an Stáit. Deirtear go gcabhraíonn sé sin leis an Rialtas cinneadh a dhéanamh faoina gcuid acmhainní agus go gcuireann sé oibleagáid bhunreachtúil ar an Stát níos mó a dhéanamh, ach maidir leis an nGaeilge agus le meáin na Gaeilge, níl aon fhianaise ann go bhfuil sé seo fíor. Tá stádas bunreachtúil ag an nGaeilge. Maítear in Airteagal 8 de Bhunreacht na hÉireann, “Ós í an Ghaeilge an teanga náisiúnta is í an phríomhtheanga oifigiúil í.” In alt 118 den Acht Craolacháin, tá "cuspóirí" nó remit TG4 beagnach mar a chéile le "cuspóirí" nó remit RTÉ atá leagtha amach in Alt 114. In 2023, ghlac an Dáil le ráiteas straitéise TG4 2023-27, a leagann amach fís reatha TG4, le mionsonraí maidir le hinfheistíocht phoiblí i TG4 agus na sochair agus an brabús a thiocfadh do shochaí agus do theanga na tíre ón infheistíocht sin. In ainneoin gach a bhfuil sa Bhunreacht agus sa reachtaíocht, agus in ainneoin go bhfuil Aire ann, an Teachta Catherine Martin, a thugann tacaíocht do TG4 ar bhealach nach ndearna aon Aire meán riamh, tá infheistíocht an Stáit in TG4 in 2024 beagnach €6 milliún níos lú ná mar atá sa straitéis a cheadaigh an Dáil in 2023. I gcomhthéacs idirnáisiúnta, tá an infheistíocht phoiblí in TG4 in Éirinn fós faoi bhun 50% den infheistíocht phoiblí in Sianel Pedwar Cymru, S4C, sa Bhreatain Bheag, in ainneoin go bhfuil Éire níos saibhre ná an Bhreatain Bheag, go bhfuil daonra i bhfad níos mó anseo agus go bhfuil níos mó cainteoirí Gaeilge ann ná cainteoirí Breatnaise.

Agus é ag caint le The Irish Times faoina leabhar “Taoisigh and the Arts”, luann Kevin Rafter, go bhfuair an Taoiseach sna caogaidí, John A. Costello, “a strong resistance from the Department of Finance because they viewed the Arts as a non-essential service”. Is iad Ranna Airgeadais an Stáit a mhúnlaíonn meon an Stáit agus, dar liom, breathnaíonn siad ar an nGaeilge mar "non-essential language”. Tá sí úsáideach don Stát mar theanga ornáideach, ach neamhriachtanach do ghnáthshaol agus do dhul chun cinn an Stáit. A chairde, tá athrú meoin ag teastáil. Mar a thuigeann gach duine sa seomra seo, feidhmíonn an Ghaeilge mar mhionteanga in Éirinn agus is pobal mionlaigh muid, pobal labhartha na Gaeilge. Tá an Ghaeilge rangaithe ag UNESCO mar theanga atá "definitely endangered" ag fórsa a dtugann eolaithe teanga "language shift" air.

Is polasaí Stáit atá sa phleanáil teanga atá bunaithe go láidir ar eolaíocht teanga. Tá na meáin lárnach, agus tá TG4, Cúla4, TG4Foghlaim agus Cine4 go háirithe gníomhach, i gcur chun cinn bhunchlocha na pleanála teanga, mar atá: corpas na Gaeilge a fhorbairt agus láithreacht na Gaeilge a chinntiú i dteicneolaíocht dhigiteach teanga; sealbhú agus saibhriú na Gaeilge a chur chun cinn i bpobal labhartha na Gaeilge agus i bpobal na tíre; agus stádas agus language prestige na Gaeilge a ardú i bpobal labhartha na Gaeilge agus i bpobal na tíre. Léiríonn eolaíocht teanga dúinn freisin go bhfuil ról an-tábhachtach ag na meáin Ghaeilge maidir le saol poiblí a chruthú do phobal labhartha na Gaeilge, agus tá an-obair á déanamh go háirithe ag Raidió na Gaeltachta sa spás sin le blianta fada; an Ghaeilge a chur sa mainstream i saol poiblí na hÉireann; agus stádas agus prestige a chruthú don Ghaeilge i bpobal na Gaeilge agus i bpobal uile na tíre. Deirim leis "An Cailín Ciúin" go bhfacthas an tábhacht a bhaineann le stádas teanga.

Tá plé á dhéanamh i dTithe an Oireachtais faoi láthair maidir le maoiniú na craoltóireachta seirbhíse poiblí. Sa mheasúnú a rinne an Coimisiún um Thodhchaí na Meán, aontaíodh gurb é "cur chuige bunaithe ar chánachas" an bealach is fearr ar aghaidh. Cé go dtuigim go bhfuil easaontas polaitiúil ann fós maidir le cé acu den dá chur chuige cánachais is fearr, is léir ó ráitis éagsúla polaitiúla go ndéanfar cinneadh maidir le meicníocht an mhaoinithe craoltóireachta i mbliana. Céard a chiallaíonn sé seo? Ciallaíonn sé go ndéanfaidh an Rialtas, don chéad uair riamh, cinneadh comhfhiosach, réamhbheartaithe maidir le quantum maoinithe RTÉ atá bunaithe ar mheicníocht eile seachas meicníocht na táille ceadúnais. Mar sin, más cur chuige é seo a thuigeann, mar a thuig an Coimisiún um Thodhchaí na Meán, go bhfuil craoltóireacht na seirbhíse poiblí níos leithne ná díreach craoltóireacht RTÉ, caithfidh an Rialtas seo cinneadh comhfhiosach, réamhbheartaithe a dhéanamh ar quantum maoinithe TG4 atá bunaithe ar mheicníocht eile seachas na hincrimintí beaga atáimid ag fáil ar an allúntas suarach a tugadh dúinn i mbuiséad 1996. In 2024, déanfar cinneadh comhfhiosach Rialtais faoi quantum maoinithe RTÉ. In 2024, mar sin, tá iallach ar an Rialtas cinneadh comhfhiosach a dhéanamh faoi quantum maoinithe TG4. Cén quantum? Mhol an Coimisiún um Thodhchaí na Meán gur cheart go mbeadh €214 milliún de mhaoiniú poiblí ag RTÉ in 2023. Le boilsciú agus athruithe eile, ní chuirfeadh sé iontas orm go molfadh RTÉ maoiniú poiblí ilbhliantúil de €240 milliún, móide ioncam tráchtála de thart ar €160 milliún. Táimid ag breathnú mar sin ar bhuiséad iomlán do RTÉ de os cionn €400 milliún.

Céard faoi TG4? Is í an fhoirmle atáimid ag moladh ná gur cheart go mbeadh an cinneadh comhfhiosach Rialtais in 2024 ag cur maoiniú poiblí TG4 ag ar a laghad ag 50% de mhaoiniú poiblí RTÉ.

Chiallódh sé seo go mbeadh maoiniú poiblí TG4 ag €120 milliún, le hioncam tráchtála de thart ar €15 milliún, is é sin €135 milliún de mhaoiniú iomlán. Is é sin mórán ar an scála céanna le S4C sa Bhreatain Bheag. Is féidir an sprioc seo a bhaint amach, ní an bhliain seo chugainn ach sna blianta atá romhainn idir 2025 agus 2030, agus muid ag teacht suas ar chomhchéim le S4C.

Léirigh tuarascáil an Choimisinéara Teanga gur craoltóir de facto Béarla atá in RTÉ agus tá roinnt scannal eile faoi chraoltóireacht RTÉ á bplé i dTithe an Oireachtais faoi láthair. I mbliana, má dhéanann an Rialtas seo cinneadh réamhbheartaithe, comhfhiosach faoi quantum maoinithe RTÉ - beag beann ar stádas bunreachtúil na Gaeilge, beag beann ar dhualgais agus “cuspóirí” TG4 faoin Acht Craolacháin, agus beag beann ar mhionsonraí ráiteas straitéise TG4 atá feicthe agus faofa ag an Dáil - agus gan chinneadh comhfhiosach a dhéanamh faoi quantum maoinithe TG4, is scannal a bhéas ann. Go deimhin, as na scannail go léir a tharla le deireanas maidir le craoltóireacht, ní bheidh aon scannal níos mó ná sin. Is buille tubaisteach sa straois a bhéas ann don ghlúin seo de chainteoirí Gaeilge agus, mar a léiríonn eolaíocht teanga dúinn, bainfidh sé an bonn de phobal inmharthana labhairt na Gaeilge in Éirinn.

Go raibh maith agaibh as éisteacht. Cuirfimid fáilte roimh cheisteanna chomhaltaí an choiste.